14. (a) W jaki sposób miejsce chrześcijańskich nadzorców zajęli biskupi chrześcijaństwa? (b) Kto wśród biskupów ubiegał się o prymat?

¹⁴ Dopiero po pewnym czasie ze słowa epiʹskoposb (nadzorca, przełożony) ukuto termin „biskup”, oznaczający kapłana sprawującego zwierzchnictwo nad innymi duchownymi w swej diecezji. Hiszpański jezuita Bernardino Llorca wyjaśnia: „Początkowo nie rozróżniano dostatecznie biskupów i prezbiterów. Zwracano tylko uwagę na samo znaczenie słów: biskup to odpowiednik nadzorcy, a prezbiter — starszego. (...) Ale stopniowo różnica stawała się coraz wyraźniejsza. Mianem biskupa zaczęto określać ważniejszych nadzorców, dysponujących nadrzędną władzą duchowną i uprawnionych do wkładania rąk oraz rozdawania urzędów kapłańskich” (Historia de la Iglesia Católica). W gruncie rzeczy działalność biskupów zaczęła przypominać rządy monarchiczne, zwłaszcza od IV stulecia. Stworzono hierarchię, czyli grupę duchownych rozporządzających władzą, a z czasem biskup Rzymu, podający się za następcę Piotra, został przez wielu uznany za najwyższego biskupa i papieża.

15. Jaka przepaść istnieje między sposobem przewodzenia w pierwotnym chrystianizmie i w chrześcijaństwie?

¹⁵ Obecnie stanowisko biskupa w różnych kościołach chrześcijaństwa wiąże się z prestiżem, wpływami, na ogół też z doskonałym wynagrodzeniem, a często stawia w jednym szeregu z elitarną klasą rządzącą danym państwem. Zachodzi jednak ogromna rozbieżność między taką wyniosłą i dumną pozycją a prostą organizacją zborów wczesnochrześcijańskich, podlegających starszym, czyli nadzorcom, i Chrystusowi. A co powiedzieć o przepaści dzielącej Piotra od jego tak zwanych następców, którzy panowali otoczeni przepychem w Watykanie? (Łukasza 9:58; 1 Piotra 5:1-3).

Władza i autorytet papieża

16, 17. (a) Skąd wiadomo, że pierwotny zbór rzymski nie podlegał żadnemu biskupowi ani papieżowi? (b) Jakie są dzieje tytułu „papież”?

¹⁶ Do zborów wczesnochrześcijańskich, uznających przewodnictwo apostołów i starszych w Jeruzalem, należał zbór w Rzymie, do którego prawda chrześcijańska dotarła zapewne w jakiś czas po dniu Pięćdziesiątnicy roku 33 (Dzieje 2:10). Podobnie jak w innych ówczesnych zborach usługiwali tam starsi tworzący grono nadzorców, z których żaden nie dominował nad drugimi. Na pewno nikt z pierwszych nadzorców w zborze rzymskim nie był przez współczesnych traktowany jako biskup czy papież, ponieważ w Rzymie nie powstał jeszcze episkopat monarchiczny. Trudno dokładnie ustalić, kiedy zaczęła się kształtować ta instytucja jednoosobowej funkcji biskupiej. Fakty wskazują, że nastąpiło to w II wieku (Rzymian 16:3-16; Filipian 1:1, NW).

¹⁷ Przez pierwsze dwa stulecia nie znano tytułu „papież” (z greckiego paʹpas — ojciec). Były jezuita Michael Walsh objaśnia: „Wydaje się, że po raz pierwszy nazwano biskupa Rzymu ‚papieżem’ dopiero w III wieku; tytuł ten nadano Kalikstowi (...) Do końca V wieku słowo ‚papież’ na ogół oznaczało tylko biskupa Rzymu. Wyłączne prawo do tego tytułu papież mógł sobie rościć dopiero w XI stuleciu” (An Illustrated History of the Popes).

18. (a) Który biskup Rzymu jako jeden z pierwszych zmusił innych do uznania swej władzy? (b) Na jakiej podstawie wysunięto twierdzenie o prymacie papieża? (c) Jak należy rozumieć słowa z Ewangelii według Mateusza 16:18, 19?

¹⁸ Do pierwszych biskupów rzymskich, którzy zmusili innych do posłuchu, należał papież Leon I (sprawujący urząd w latach 440-461). Michael Walsh wykazuje dalej: „Leon przywłaszczył sobie dawny pogański tytuł pontifex maximus, używany po dziś dzień przez papieży, a mniej więcej do końca IV stulecia noszony przez cesarzy rzymskich”. Oparł się przy tym na katolickiej wykładni słów Jezusa z Ewangelii według Mateusza 16:18, 19 (patrz strona 268). „Oświadczył, że skoro św. Piotr był pierwszym między apostołami, to kościołowi św. Piotra należy się prymat wśród innych kościołów” (Man’s Religions). W ten sposób dał do zrozumienia, że cesarz dzierży świeckie rządy w Konstantynopolu na Wschodzie, a on pełni władzę duchową z Rzymu na Zachodzie. Późniejszą demonstracją potęgi papieskiej była koronacja Karola Wielkiego na władcę Świętego Cesarstwa Rzymskiego, której papież Leon III dokonał w roku 800.

19, 20. (a) Za kogo obecnie uznaje się papieża? (b) Wymień niektóre oficjalne tytuły papieża. (c) Jak dalece postępowanie papieży różni się od postawy Piotra?

¹⁹ Od roku 1929 świeckie rządy uznają papieża rzymskiego za głowę suwerennego państwa Watykan. Kościół rzymskokatolicki jest więc jedyną organizacją religijną, która może wysyłać do różnych krajów świata swych przedstawicieli dyplomatycznych, tak zwanych nuncjuszy (Jana 18:36). Papież nosi liczne tytuły, takie jak Namiestnik Jezusa Chrystusa, Następca Księcia Apostołów, Najwyższy Kapłan Kościoła Powszechnego, Patriarcha Zachodu, Prymas Włoch, Suweren Państwa-Miasta Watykańskiego. Jest traktowany niezwykle ceremonialnie i uroczyście. Oddaje mu się honory należne głowie państwa. Zwróćmy uwagę, jak odmiennie zareagował Piotr — rzekomo pierwszy papież i biskup Rzymu — gdy rzymski setnik Korneliusz padł mu do nóg i złożył pokłon: „Piotr (...) podniósł go, mówiąc: Wstań, i ja jestem tylko człowiekiem” (Dzieje 10:25, 26; Mateusza 23:8-12).

[Ramka na stronie 268]

Piotr a papiestwo

Jak donosi Ewangelia według Mateusza 16:18, Jezus oświadczył apostołowi Piotrowi: „A Ja ci powiadam, że ty jesteś Piotr [po grecku: Peʹtros], i na tej opoce [po grecku: peʹtra] zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne nie przemogą go”. Powołując się na te słowa, Kościół katolicki twierdzi, że Jezus zbudował swój kościół na Piotrze, który zapoczątkował nieprzerwaną linię biskupów rzymskich, będących jego następcami.

Kto był opoką, o której mówił Jezus w myśl Ewangelii według Mateusza 16:18 — Piotr czy Jezus? Z kontekstu wynika, że rozmowa dotyczyła rozpoznania w Jezusie „Chrystusa, Syna Boga żywego”, co wyznał sam Piotr (Mateusza 16:16). Logika podpowiada, iż skałą czy opoką tworzącą niewzruszony fundament kościoła musiał być Jezus, a nie Piotr, który później trzykrotnie zaparł się Chrystusa (Mateusza 26:33-35, 69-75).

Skąd wiemy, że Chrystus jest owym kamieniem fundamentalnym? Potwierdził to sam Piotr, gdy napisał: „Przystąpcie do niego, do kamienia żywego, przez ludzi wprawdzie odrzuconego, lecz przez Boga wybranego jako kosztowny. (...) Dlatego to powiedziane jest w Piśmie: Oto kładę na Syjonie kamień węgielny, wybrany, kosztowny, a kto weń wierzy, nie zawiedzie się”. Paweł zaś oświadczył: „[Zostaliście] zbudowani na fundamencie apostołów i proroków, którego kamieniem węgielnym jest sam Chrystus Jezus” (1 Piotra 2:4-8; Efezjan 2:20).

Ani Pismo Święte, ani historia nie dostarcza najmniejszego dowodu, że Piotr był stawiany wyżej niż jego współtowarzysze. On sam nie wspomina o tym w żadnym ze swych listów, a pozostałe trzy Ewangelie — łącznie z Ewangelią według Marka (najprawdopodobniej opartą na relacji Piotra) — nawet nie przytaczają owych słów Jezusa skierowanych do Piotra (Łukasza 22:24-26; Dzieje 15:6-22; Galacjan 2:11-14).

Co więcej, brak jakiegokolwiek niepodważalnego dowodu na to, iż Piotr kiedykolwiek przebywał w Rzymie (1 Piotra 5:13). Gdy Paweł zjawił się w Jeruzalem, poparli go „Jakub i Kefas [Piotr], i Jan, (...) uważani za filary”. A zatem w tamtych czasach Piotr należał do grona co najmniej trzech osób stanowiących filary zboru. Nie był „papieżem”. Nie znano go ani w tej roli, ani jako najwyższego „biskupa” w Jeruzalem (Galacjan 2:7-9; Dzieje 28:16, 30, 31).