UPRZEDZENIA rasowe położyły się cieniem na dzieciństwie Jonathana, Amerykanina o koreańskich korzeniach. W dorosłym życiu postanowił on osiąść gdzieś, gdzie ludzie nie ocenialiby go przez pryzmat jego rysów ani pochodzenia. Został lekarzem w niewielkiej miejscowości na północy Alaski, licząc na to, że wyglądem nie będzie się zbytnio różnił od wielu swoich pacjentów. Miał nadzieję, że chłodne wiatry okolic podbiegunowych przegonią nękające go lodowate wichry uprzedzeń.

Cała ta nadzieja prysła, gdy udzielał pomocy 25-letniej pacjentce. Po wyjściu ze śpiączki kobieta ta spojrzała na Jonathana i głośno zaklęła, zdradzając w ten sposób głęboko zakorzenioną pogardę dla Koreańczyków. Zdarzenie to boleśnie przypomniało lekarzowi, że ani przeprowadzka, ani inne próby wtopienia się w otoczenie nie ochroniły go przed uprzedzeniami.

Przeżycia Jonathana dobrze ilustrują smutną prawdę: uprzedzenia nie znają granic. Pojawiają się chyba wszędzie, gdzie są ludzie.

Na paradoks zakrawa jednak fakt, że równocześnie większość z nas odruchowo potępia uprzedzenia. Jak to możliwe, żeby coś tak ostro piętnowanego zarazem szerzyło się na taką skalę? Najwyraźniej wiele osób, które nie pochwalają uprzedzeń, wcale nie zauważa ich u siebie! A może podobnie jest z tobą?

WNIKNIJ W SIEBIE

Możemy być tego świadomi lub nie, ale naprawdę trudno jest ustalić, czy w naszym sercu kryją się jakieś uprzedzenia. Przyczynę tej sytuacji wyjaśnia Biblia: „Podstępne jest serce, bardziej niż wszystko inne” (Jeremiasza 17:9, Biblia warszawska). Łatwo więc oszukiwać samych siebie — wmawiać sobie, że jesteśmy tolerancyjni wobec wszystkich, albo usprawiedliwiać się, że nasza negatywna ocena pewnych grup ma uzasadnione podstawy.

Aby zorientować się, jak trudne bywa wykrycie u siebie uprzedzeń, wyobraź sobie następującą scenę: Idziesz samotnie ciemną ulicą. Z naprzeciwka zbliżają się dwaj młodzi nieznajomi, którzy wyglądają ci na cudzoziemców. Są dobrze zbudowani i wydaje ci się, że jeden z nich trzyma coś w ręku.

Czy od razu uznajesz tych mężczyzn za podejrzanych? Oczywiście pod wpływem dotychczasowych doświadczeń może ci się zapalać czerwona lampka, ale czy to automatycznie oznacza, że właśnie ci dwaj mężczyźni rzeczywiście są niebezpieczni? Jeszcze lepiej uświadomisz sobie problem, gdy zastanowisz się: „Czy od razu mam negatywne skojarzenia związane z tą grupą etniczną?”. Odpowiadając szczerze na to pytanie, możesz się o sobie dużo dowiedzieć. Niewykluczone, że w twoim sercu zagnieździły się mniejsze lub większe uprzedzenia.

Jeżeli jesteśmy wobec siebie uczciwi, to na pewno przyznamy, że w głębi duszy wszyscy je żywimy — w takiej czy innej formie. Na jedno z najczęstszych źródeł problemów zwraca uwagę sama Biblia: „Człowiek patrzy na wygląd” (1 Samuela 16:7, Biblia Warszawsko-Praska). Skoro skłonność do uprzedzeń daje się we znaki każdemu — często pociągając za sobą przykre skutki — to czy można liczyć, że kiedykolwiek uda się ją pokonać lub całkowicie wyeliminować? Czy nadejdą kiedyś takie czasy, że cały świat będzie wolny od uprzedzeń?

PÓŁ wieku temu, 28 sierpnia 1963 roku, amerykański bojownik o prawa człowieka Martin Luther King wygłosił swoją słynną przemowę. Powtarzając: „Marzę o tym, że...”, wyraził nadzieję, iż pewnego dnia ludzie będą mogli cieszyć się życiem wolnym od uprzedzeń rasowych. Chociaż przemówienie to skierował do Amerykanów, jego przesłanie podchwycili obywatele wielu krajów.

Trzy miesiące później, 20 listopada 1963 roku, przeszło 100 państw przyjęło Deklarację Narodów Zjednoczonych w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej. Kolejne dziesięciolecia przyniosły sporo innych globalnych inicjatyw. Wszystkie takie szczytne dążenia rzecz jasna nieodparcie nasuwają pytanie o ich efekty.

Dnia 21 marca 2012 roku sekretarz generalny ONZ Ban Ki-Moon oznajmił: „Istnieje wiele cennych umów i instrumentów — w tym kompleksowe programy globalne — powołanych w celu zapobiegania dyskryminacji rasowej, ksenofobii i pokrewnym formom nietolerancji oraz w celu zwalczania ich przejawów. Mimo to rasizm w dalszym ciągu przysparza cierpień milionom ludzi na całym świecie”.

Nawet w krajach, które mają na koncie osiągnięcia w walce z rasizmem i innymi rodzajami uprzedzeń, wciąż aktualne pozostaje pytanie: Czy rzeczywiście udało się usunąć z serc głęboko zakorzenione uczucia, czy tylko ludzie nauczyli się lepiej z nimi maskować? Zdaniem niektórych wszystkie te wysiłki w najlepszym razie ograniczają dyskryminację, ale nie mogą doprowadzić do pokonania uprzedzeń. Dlaczego? Dyskryminacja jest widoczna w działaniu i może być ścigana przez prawo, uprzedzenia natomiast tkwią głęboko w sferze myśli i uczuć, której nie da się łatwo kontrolować.

A zatem wszelkie próby wyplenienia uprzedzeń nie mogą sprowadzać się do samego przeciwdziałania dyskryminacji. Potrzebna jest gruntowna zmiana sposobu myślenia, a także stosunku emocjonalnego do czyjejś odmienności. Czy to w ogóle osiągalne? Jak można by tego dokonać? Zapoznanie się z przeżyciami kilku osób pozwoli nam lepiej zrozumieć, że takie zmiany leżą w granicach ludzkich możliwości. Dowiemy się też, że jest coś, co może pomóc w ich wprowadzeniu.

BIBLIA POMOGŁA IM PRZEZWYCIĘŻYĆ UPRZEDZENIA

Linda: Urodziłam się w Afryce Południowej. Każdego, kto nie był biały, uważałam za gorszego, niedouczonego i niegodnego zaufania — za takiego, który może tylko usługiwać białym. Tkwiłam w pułapce uprzedzeń i nawet nie zdawałam sobie z tego sprawy. Zaczęłam zmieniać nastawienie dopiero wtedy, gdy zdecydowałam się studiować Biblię. Dowiedziałam się z niej, że „Bóg nie jest stronniczy” i że od koloru skóry czy używanego języka ważniejsze jest serce (Dzieje 10:34, 35; Przysłów 17:3). List do Filipian 2:3 uświadomił mi, że aby przezwyciężyć uprzedzenia, trzeba uważać drugich za „wyższych od siebie”. Stosowanie się do takich zasad biblijnych pomaga mi okazywać innym zainteresowanie bez względu na kolor ich skóry. Czuję się teraz wolna od uprzedzeń.

Michael: Wychowywałem się w okolicy zdominowanej przez białych Australijczyków i nabrałem bardzo silnych uprzedzeń do Azjatów, zwłaszcza do Chińczyków. Podczas jazdy samochodem na widok kogoś o azjatyckich rysach potrafiłem otworzyć okno i wykrzykiwać obraźliwe uwagi w rodzaju: „Azjaci, do domu!”. Kiedy później zacząłem studiować Biblię, zrozumiałem, jak na ludzi zapatruje się Bóg. Kocha ich niezależnie od ich pochodzenia i wyglądu. Zrobiło to na mnie takie wrażenie, że moja nienawiść przerodziła się w miłość. Doświadczenie na sobie tak radykalnej zmiany było czymś naprawdę niesamowitym. Dzisiaj przepadam za towarzystwem ludzi z różnych krajów i środowisk. Poszerza to moje horyzonty i sprawia mi wiele radości.

Sandra: Moja mama pochodziła z Umunede w nigeryjskim stanie Delta. Ale rodzina ojca jest ze stanu Edo i mówi językiem esan. Z powodu tych różnic mama do samej śmierci była traktowana przez rodzinę taty z wyraźną niechęcią. Dlatego poprzysięgłam sobie, że nie będę mieć nic wspólnego z kimkolwiek, kto mówi językiem esan, nie wspominając już o poślubieniu kogoś z tego ludu. Ale gdy zgodziłam się na studium Biblii, zaczęłam patrzeć na sprawy z innej perspektywy. Skoro Księga ta uczy, że Bóg nie jest stronniczy i że godny Jego upodobania jest każdy, kto się Go boi, to czy mam prawo nienawidzić ludzi za ich pochodzenie albo język? Skorygowałam swój sposób myślenia i pogodziłam się z rodziną taty. Dzięki wprowadzeniu w życie zasad biblijnych czuję się szczęśliwa i spokojna. Łatwiej mi też utrzymywać dobre relacje z ludźmi wszelkiego pokroju, niezależnie od ich rasy, języka czy narodowości. A za kogo wyszłam? Mój mąż pochodzi ze stanu Edo i mówi językiem esan!

Dlaczego Biblia pomogła tym i wielu innym osobom przezwyciężyć głęboko zakorzenione uprzedzenia i nienawiść? Bo jest ona Słowem Bożym. Ma moc wpływać na to, co myślimy o drugich i jakie żywimy wobec nich uczucia. Poza tym wskazuje, w jaki sposób zostanie położony kres wszelkim uprzedzeniom.

KRÓLESTWO BOŻE USUNIE WSZELKIE UPRZEDZENIA

Chociaż wiedza biblijna może pomóc w opanowywaniu i wykorzenianiu silnych emocji, to całkowite wyeliminowanie uprzedzeń wymaga usunięcia dwóch innych przeszkód. Pierwsza to grzech i ludzka niedoskonałość. Biblia otwarcie mówi: „Nie ma człowieka, który nie grzeszy” (1 Królów 8:46). A więc bez względu na to, jak bardzo się staramy, wszyscy toczymy wewnętrzną walkę — każdy z nas mógłby powtórzyć za apostołem Pawłem: „Gdy chcę czynić to, co słuszne, jest we mnie to, co złe” (Rzymian 7:21). Dlatego od czasu do czasu nasze serca wracają do „szkodliwych rozważań”, z których mogą się zrodzić uprzedzenia (Marka 7:21).

Druga przeszkoda to wpływ Szatana Diabła. W Biblii nazwano go „zabójcą” i powiedziano, że „wprowadza w błąd całą zamieszkaną ziemię” (Jana 8:44; Objawienie 12:9). Pomaga to zrozumieć, dlaczego uprzedzenia są tak powszechne i dlaczego ludzkość jest bezradna w obliczu fanatyzmu, dyskryminacji, ludobójstwa i innych przejawów nietolerancji rasowej, religijnej i społecznej.

Zanim więc dojdzie do całkowitego zlikwidowania uprzedzeń, musi zniknąć grzech i ludzka niedoskonałość, a także wpływ Szatana Diabła. Jak wyjaśnia Biblia, dokona tego Królestwo Boże.

Jezus Chrystus nauczył swoich naśladowców prosić Boga: „Niech przyjdzie twoje królestwo. Niech się dzieje twoja wola, jak w niebie, tak i na ziemi” (Mateusza 6:10). Królestwo Boże usunie wszelkie formy niesprawiedliwości — w tym przejawy nietolerancji i uprzedzeń.

Kiedy Królestwo to obejmie władzę nad ziemią, Szatan ‛zostanie związany’, to znaczy pozbawiony jakichkolwiek możliwości działania, i nie będzie mógł ‛wprowadzać w błąd narodów’ (Objawienie 20:2, 3). O przyszłej „nowej ziemi”, czyli nowym społeczeństwie, w Biblii czytamy, że ‛ma tam mieszkać prawość’ (2 Piotra 3:13)a.

Ci prawi ludzie zostaną doprowadzeni do doskonałości — zostaną uwolnieni od grzechu (Rzymian 8:21). Jako poddani Królestwa Bożego „nie będą wyrządzać szkody ani przywodzić do zguby”. Stanie się to możliwe, „gdyż ziemia będzie napełniona poznaniem Jehowy” (Izajasza 11:9). Cała ludzkość nauczy się wtedy naśladować sposób postępowania i ujmującą osobowość Boga Jehowy. A ponieważ u Niego „nie ma stronniczości”, wszystkie uprzedzenia nareszcie się skończą! (Rzymian 2:11).