„Gdy w Hiszpanii poszłam do pierwszej klasy podstawówki, wszystkie dzieci mnie przezywały, bo byłam od nich znacznie niższa. Prawie codziennie wracałam do domu z płaczem” (Jennifer, córka filipińskich imigrantów).

„W nowej szkole biali uczniowie obrzucali mnie wyzwiskami. Wiedziałem, że szukają zaczepki. Jakoś udawało mi się opanować — ale czułem się odtrącony i ciężko to przeżywałem” (Timothy, Afroamerykanin).

„Kiedy miałem siedem lat, w Nigerii wybuchł konflikt między plemionami Ibo i Hausa. Wszechobecna nienawiść odbiła się również na mnie. Ja sam też zacząłem wyśmiewać się z chłopca z mojej klasy, który był Hausą, mimo że wcześniej się z nim kolegowałem” (John, Nigeryjczyk z plemienia Ibo).

„Razem z drugą misjonarką rozmawiałyśmy z sąsiadami na tematy biblijne, gdy ni stąd, ni zowąd zaczęły za nami chodzić jakieś dzieci i rzucać w nas kamieniami. Zostały podburzone przez duchownych, którzy chcieli nas zmusić do wyjazdu z tamtej miejscowości” (Olga).

CZY doznałeś już kiedyś upokarzających prześladowań z powodu czyichś uprzedzeń? Mogło pójść o kolor skóry, religię, sytuację materialną, płeć czy wiek. Osoby, które często spotykają się ze złym traktowaniem, żyją w ciągłym strachu. Boją się przejść obok większej grupy ludzi, zrobić zakupy, podjąć naukę w nowej szkole lub wziąć udział w spotkaniu towarzyskim.

Ofiary uprzedzeń i dyskryminacji mogą też mieć większe trudności ze znalezieniem pracy, ograniczony dostęp do opieki zdrowotnej, edukacji i świadczeń socjalnych oraz gorszą sytuację prawną. Gdy dyskryminacja zostaje usankcjonowana przez władze, nieraz dochodzi do czystek etnicznych i ludobójstwa. W biblijnej Księdze Estery opisano próbę wytracenia całego narodu w czasach starożytnych. Warto zwrócić uwagę, jaką rolę odegrały w tym uprzedzenia i nienawiść (Estery 3:5, 6).

Nawet tam, gdzie obowiązują przepisy antydyskryminacyjne, może się utrzymywać nietolerancja. Była Wysoka Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Praw Człowieka ubolewa: „Po sześciu dekadach od przyjęcia Powszechnej deklaracji praw człowieka (...) świat wciąż jest daleki od wyrugowania nierówności społecznej i dyskryminacji”. To bardzo niepokojące w czasach, gdy imigracja i napływ uchodźców wyraźnie zmieniły strukturę demograficzną wielu krajów.

Czyżby idea powszechnej równości była utopią? A może uprzedzenia i dyskryminację jednak da się zwalczyć? Kwestie te podejmiemy w następnych artykułach.

„Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa” („Powszechna deklaracja praw człowieka”, artykuł 1).

POMIMO głoszenia przez ONZ tak szczytnych ideałów ludzkość nie przestaje cierpieć z powodu uprzedzeń i dyskryminacji. To smutny znak naszych czasów i świadectwo niedoskonałości człowieka (Psalm 51:5). Nie sądźmy jednak, że nic się już nie da zrobić. Oczywiście nie zdołamy wyeliminować wszelkich przejawów dyskryminacji, ale z pewnością możemy podjąć starania, by wykorzenić uprzedzenia tkwiące w nas samych.

Przede wszystkim należałoby uznać fakt, że uprzedzenia mogą wykiełkować praktycznie w każdym. W książce Understanding Prejudice and Discrimination (Zrozumieć uprzedzenia i dyskryminację) zauważono: „Badania nad zjawiskiem uprzedzeń zdają się nasuwać trzy podstawowe wnioski: 1) nie ma człowieka, który by nie był podatny na uprzedzenia, 2) eliminowanie ich często wymaga konkretnych, przemyślanych działań, 3) przy odpowiedniej motywacji — jest osiągalne”.

Za „najpotężniejsze narzędzie” w tej walce uznano właściwą edukację. Może ona pomóc nam wniknąć w przyczyny uprzedzeń, dokonać obiektywniejszej analizy własnego nastawienia, a gdy to my padamy ich ofiarą — mądrzej stawić czoła zaistniałej sytuacji.

Przyczyny

Pod wpływem uprzedzeń ludzie wypaczają, fałszywie interpretują lub wręcz ignorują fakty, które są sprzeczne z ich wcześniejszymi sądami. Ale skąd w ogóle biorą się uprzedzenia? Okazuje się, że mogą wyrastać na gruncie pozornie niewinnych, a jednak błędnych wzorców wpajanych w domu rodzinnym. Niebezpieczne jest też towarzystwo osób, które celowo przedstawiają inne rasy lub narody w złym świetle. Poza tym źródłem uprzedzeń mogą być fałszywe nauki religijne oraz nacjonalizm, a także nadmierna duma. Poniżej omówiono tych kilka przyczyn i podano stosowne zasady z Pisma Świętego. Analizując kolejne akapity, spróbuj przemyśleć własną postawę i ustal, czy nie powinieneś dokonać zmian.

Towarzystwo. Ludzie są z natury towarzyscy i wychodzi im to na dobre. Biblia ostrzega, że „kto się odosabnia, będzie szukał swej samolubnej tęsknoty” i może nawet wzgardzić „praktyczną mądrością” (Przysłów 18:1). Ponieważ jednak towarzystwo wywiera na nas silny wpływ, powinniśmy dobierać je bardzo starannie. Dlatego mądrzy rodzice interesują się tym, z kim przebywają ich dzieci. Z badań wynika, że już trzyletnie maluchy mogą przesiąknąć rasizmem, wychwytując sygnały płynące z nastroju, słów i gestów innych osób. Oczywiście sami rodzice powinni dawać dobry przykład, bo z reguły to od nich najbardziej zależy, jakie wartości będzie wyznawać ich dziecko.

◼ Co mówi Biblia? „Ucz dziecko właściwego postępowania, a nawet w starości nie zejdzie z dobrej drogi” (Przysłów 22:6, Edycja Świętego Pawła). „Kto chodzi z mądrymi, stanie się mądry, lecz kto się zadaje z głupcami, temu źle się powiedzie” (Przysłów 13:20). Jeżeli jesteś ojcem lub matką, zastanów się: „Czy ukierunkowuję dzieci w sposób, który podoba się Bogu? Czy otaczam się wartościowymi ludźmi? I czy ja jestem dobrym towarzystwem dla drugich?” (Przysłów 2:1-9).

Nacjonalizm. Nacjonalizm bywa definiowany jako poczucie świadomości narodowej, wyrażające się w wynoszeniu własnego narodu nad inne i w popieraniu przede wszystkim jego kultury i interesów. Politolog Ivo Duchacek w swej książce Conflict and Cooperation Among Nations (Konflikt i współpraca między narodami) zauważył: „Nacjonalizm dzieli ludzi na grupy wzajemnie nietolerancyjne. W wyniku tego postrzegamy siebie przede wszystkim jako Amerykanów, Rosjan, Chińczyków, Egipcjan bądź Peruwiańczyków, a dopiero potem — jeśli w ogóle — jako członków rodziny ludzkiej”. Pewien sekretarz generalny ONZ napisał: „Wiele problemów, wobec których obecnie stoimy, wynikło z błędnych poglądów, po części przyjętych niemal podświadomie. Za przykład niech posłuży hasło charakterystyczne dla wąsko pojętego nacjonalizmu: ‚Ma rację czy błądzi, jednak to moja ojczyzna’”.

◼ Co mówi Biblia? „Tak bardzo bowiem Bóg umiłował świat [całą ludzkość], że dał swojego jednorodzonego Syna, aby każdy, kto w Niego wierzy, nie zginął, lecz miał życie wieczne” ( Jana 3:16, EŚP, kursywa nasza). „Bóg nie jest stronniczy, lecz w każdym narodzie godny jego upodobania jest człowiek, który się go boi i czyni to, co prawe” (Dzieje 10:34, 35). Zadaj sobie pytanie: „Skoro Bóg okazuje miłość w sposób bezstronny — obejmując nią ludzi ze wszystkich narodów, w tym także mnie — to czy nie powinienem starać się Go naśladować, zwłaszcza jeśli uważam się za osobę bogobojną?”.

Rasizm. Rasizm to „pogląd, według którego jedni ludzie są gorsi od innych, ponieważ należą do gorszej rasy” (Inny słownik języka polskiego). Jak jednak zaznaczono w Wielkiej encyklopedii PWN, „z punktu widzenia nauki r[asizm] jest zespołem poglądów bezpodstawnych”. Odmawianie pewnych praw ludziom „niższej” rasy oraz inne rażące przejawy niesprawiedliwości na tym tle boleśnie potwierdzają, jak fałszywe są jego założenia.

◼ Co mówi Biblia? „Prawda was wyzwoli” (Jana 8:32). „[Bóg] z jednego człowieka uczynił wszystkie narody ludzkie” (Dzieje 17:26). „Nie tak widzi człowiek, jak widzi Bóg, gdyż człowiek widzi to, co się jawi oczom, lecz Jehowa widzi, jakie jest serce” (1 Samuela 16:7). Przeanalizuj siebie: „Czy staram się patrzeć na wszystkich ludzi tak jak Bóg? Czy pragnę się dowiedzieć, jakie naprawdę są osoby innej rasy bądź narodowości, i w tym celu próbuję przynajmniej niektóre poznać bliżej?”. Osobista znajomość pomaga przełamać stereotypy.

Religia. Gordon Allport, autor książki o pochodzeniu uprzedzeń, napisał: „Wykorzystywanie swojej religii do usprawiedliwiania walki o władzę, prestiż i bogactwo oraz do zadbania o interesy własnej grupy etnicznej nieuchronnie budzi awersję do innych grup społecznych. Wtedy to uprzedzenia i poglądy religijne stapiają się w jedną całość” (The Nature of Prejudice). Dalej oświadczył, że szczególnie uderzające jest to, z jaką łatwością wiele osób „zdaje się niepostrzeżenie przechodzić od pobożności do wrogości”. Potwierdzeniem tych słów są kościoły otwierające podwoje wyłącznie dla członków jednej rasy, a także nienawiść, przemoc oraz akty terroru na tle religijnym.

◼ Co mówi Biblia? „Mądrość z góry [od Boga] jest (...) usposobiona pokojowo, rozsądna, (...) nie czyni stronniczych wyróżnień” (Jakuba 3:17). „Prawdziwi czciciele będą czcić Ojca duchem i prawdą [objawioną przez Niego w Biblii]” (Jana 4:23). „Miłujcie swych nieprzyjaciół i módlcie się za tych, którzy was prześladują” (Mateusza 5:44). Zastanów się: „Czy moja religia zachęca do darzenia szczerą miłością wszystkich, nawet tych, którzy mogą chcieć mnie skrzywdzić? Czy w moim kościele mile widziani są ludzie wszelkiego pokroju, niezależnie od ich narodowości, koloru skóry, płci, sytuacji finansowej czy pozycji społecznej?”.

Duma. Pożywką dla uprzedzeń jest również nadmierna duma. Może na przykład rozbudzać uczucie wyższości czy wręcz pogardy w stosunku do osób mniej wykształconych bądź gorzej sytuowanych. Może też sprawiać, że ktoś staje się podatniejszy na propagandę sławiącą jego naród albo grupę etniczną. Sprytni demagodzy, jak Adolf Hitler, specjalnie podsycali dumę narodową i rasową, by zyskać poparcie mas i nastawić je wrogo do obywateli uznawanych za odmiennych lub niepożądanych.

◼ Co mówi Biblia? „Każdy, kto ma pychę w sercu, jest dla Jehowy obrzydliwością” (Przysłów 16:5). ‛Niczego nie czyńcie ze swarliwości czy z próżności, ale z uniżeniem umysłu uważajcie drugich za wyższych od siebie’ (Filipian 2:3). Przeanalizuj następujące kwestie: „Czy w głębi serca lubię słuchać pochlebnych uwag o mojej rasie lub narodowości, a lekceważących komentarzy — o pozostałych? Czy zazdroszczę drugim zdolności, których mi brakuje, czy też szczerze podziwiam ich umiejętności?”.

Biblia nie bez powodu nawołuje: „Bardziej niż wszystkiego innego, czego należy pilnować, strzeż swego serca, bo z niego pochodzą źródła życia” (Przysłów 4:23). Strzeż więc swego serca jak cennego skarbu i nie pozwól, by uległo zepsuciu! Napełniaj je mądrością pochodzącą od Boga. Wtedy i tylko wtedy ‛chronić cię będzie umiejętność myślenia i rozeznanie, by cię ratować od złej drogi, od człowieka mówiącego rzeczy przewrotne’ (Przysłów 2:10-12).

Ale co możesz zrobić, jeśli dotykają cię uprzedzenia i dyskryminacja? Ciekawe myśli zawiera następny artykuł.

[Napis na stronie 6]

Osobista znajomość pomaga przełamać stereotypy

„Po raz pierwszy w dziejach pojawiła się nowa forma religijnej społeczności: nie naród celebrujący swój patriotyczny kult, lecz dobrowolna grupa, w której zostały przekroczone rozróżnienia społeczne, rasowe i narodowe: mężczyźni i kobiety gromadzący się razem po prostu jako jednostki — przed swym bogiem” (Paul Johnson, „Historia chrześcijaństwa”, tłum. J. Prokopiuk).

KIEDY prawdziwy chrystianizm rozprzestrzenił się po imperium rzymskim, osoby postronne ujrzały coś zdumiewającego — przedstawiciele różnych narodów tworzyli jedną wielką duchową rodzinę, zespoloną więzią jedności i pokoju. Szczera miłość, leżąca u podłoża tej więzi, nie była zwykłym sentymentem, lecz uczuciem opartym na zasadach podanych przez Boga.

Uosobieniem tych zasad był Jezus Chrystus. Wiedział on, co to znaczy doświadczać nienawiści i uprzedzeń (1 Piotra 2:21-23). Pochodził z Galilei, a Galilejczycy — w większości rolnicy lub rybacy — byli pogardliwie traktowani przez żydowską elitę religijną z Jerozolimy (Jana 7:45-52). Poza tym był wybitnym nauczycielem, kochanym i cenionym przez prosty lud. Budziło to w przywódcach religijnych taką zazdrość, że szerzyli o nim kłamstwa, a w końcu uknuli spisek, żeby go zabić! (Marka 15:9, 10; Jana 9:16, 22; 11:45-53).

Ale Jezus ‛nie oddawał złem za złe’ (Rzymian 12:17). Gdy na przykład poszczególni faryzeusze — członkowie przeciwnej mu żydowskiej sekty — zadawali szczere pytania, życzliwie udzielał im odpowiedzi (Jana 3:1-21). Był gotowy zjeść posiłek w ich towarzystwie — nawet w sytuacji, gdy zapraszający go faryzeusz okazał mu pewne lekceważenie. Człowiek ten wbrew panującemu zwyczajowi nie zadbał o umycie Jezusowi nóg. Czy Jezus się obraził? Nie. Skorzystał ze sposobności, by dać piękną lekcję współczucia i przebaczania (Łukasza 7:36-50; 11:37).

Miłość Jezusa do pogardzanych

Do najbardziej znanych nauk Jezusa należy przypowieść o miłosiernym Samarytaninie, który zatroszczył się o pobitego i okradzionego Żyda, nie wahając się ponieść przy tym kosztów (Łukasza 10:30-37). Dlaczego był to taki szlachetny czyn? W tamtych czasach Żydzi i Samarytanie odnosili się do siebie nawzajem z pogardą. Nazwanie kogoś „Samarytaninem” było wśród Żydów obraźliwym epitetem, czego zresztą Jezus doświadczył osobiście (Jana 8:48). Nie mógł więc dobitniej zilustrować bezinteresownej miłości bliźniego.

Jezus uczył nie tylko słowem, ale i czynem: na przykład uzdrowił trędowatego Samarytanina (Łukasza 17:11-19). Poza tym przekazywał prawdę innym szczerym osobom tego pochodzenia. Odbył nawet dłuższą rozmowę z Samarytanką, co było już całkowitym ewenementem (Jana 4:7-30, 39-42). Dlaczego? Rygorystyczni nauczyciele żydowscy publicznie nie zwracali się do żadnej kobiety — nawet do bliskiej krewnej — a cóż dopiero do Samarytanki!

Ale jak Bóg zapatruje się na kogoś, kto żywi pewne uprzedzenia, lecz usilnie stara się wyrugować je ze swego serca? Biblia udziela w tej sprawie niezwykle pokrzepiającej odpowiedzi.

Bóg nas cierpliwie wspiera

W I wieku n.e. sporo chrześcijan pochodzenia żydowskiego nie potrafiło wyzbyć się zadawnionych uprzedzeń wobec nie-Żydów, z których wielu było teraz ich współwyznawcami. Groziło to rozłamem. Co Jehowa Bóg uczynił w tej sytuacji? Cierpliwie szkolił zbór chrześcijański (Dzieje 15:1-5). Cierpliwość ta wydała owoce. Jak na to wskazują słowa zacytowane na wstępie tego artykułu, „zostały przekroczone rozróżnienia społeczne, rasowe i narodowe”. W rezultacie zbory „utwierdzały się w wierze i dzień w dzień wzrastały liczebnie” (Dzieje 16:5).

Czego się z tego uczymy? Powinniśmy niezmiennie polegać na Bogu, który szczodrze udziela mądrości i sił moralnych każdemu, kto „prosi z wiarą” (Jakuba 1:5, 6). Przypomnijmy sobie Jennifer, Timothy’ego, Johna i Olgę, których przeżycia przytoczono w pierwszym artykule. Gdy Jennifer poszła do gimnazjum, była już dojrzalsza i nauczyła się ignorować rasistowskie zaczepki i uwagi o jej wzroście. Kiedy szykany zaczęły spadać na inną uczennicę, Jennifer stawała w jej obronie i podtrzymywała ją na duchu.

Co pomagało Timothy’emu zachować zimną krew, gdy klasa obrzucała go wyzwiskami z powodu jego koloru skóry? Opowiada: „Myślałem o tym, żeby nie ściągnąć hańby na imię Jehowy. Ciągle też sobie przypominałem, że nie możemy ‛dać się zwyciężyć złu’, lecz musimy ‛zło dobrem zwyciężać’” (Rzymian 12:21).

John wyzbył się niechęci do kolegi z plemienia Hausa. Jako kilkunastoletni młodzieniec poznał paru uczniów z tego plemienia i zaprzyjaźnił się z nimi. „Z jednym z nich przez pewien czas współpracowałem i bardzo dobrze się między nami układało” — wspomina. Dodaje też: „Teraz staram się widzieć w innych konkretne osoby, a nie przedstawicieli takiej czy innej rasy albo plemienia”.

Olga wraz z drugą misjonarką nie dały się zastraszyć, gdy przeciwnicy rozpętali prześladowania. Trwały nieugięcie, przekonane, że prawda biblijna przemówi przynajmniej do niektórych. I rzeczywiście tak się stało. „Po pięćdziesięciu latach”, opowiada Olga, „podszedł do mnie pewien człowiek i wręczył mi piękną torebkę. W środku zobaczyłam kamyki z wyrytymi nazwami chrześcijańskich przymiotów, takich jak dobroć, życzliwość, miłość i pokój. Powiedział, że był wśród chłopców, którzy rzucali we mnie kamieniami, a teraz jest moim chrześcijańskim bratem. Oprócz tej torebki dostałam od niego i jego żony dwa tuziny białych róż”.

Gdy nie będzie już uprzedzeń ani dyskryminacji

Uprzedzenia i dyskryminacja wkrótce odejdą w przeszłość. Jak to się stanie? Po pierwsze, nad całą ziemią rządy obejmie Jezus Chrystus, który już udowodnił, że „nie będzie osądzał jedynie na podstawie tego, co się ukazuje jego oczom” (Izajasza 11:1-5). Po drugie, ziemscy poddani Jezusa zaczną w doskonały sposób naśladować jego postawę, bo wszyscy będą pouczani przez niego samego i przez jego Ojca, Jehowę Boga (Izajasza 11:9).

Lud Boży już teraz korzysta z tych duchowych pouczeń, przygotowując się do życia w zupełnie nowym świecie. Ty również mógłbyś z nich odnieść pożyteka. Bóg nie jest stronniczy. Pragnie, „by ludzie wszelkiego pokroju zostali wybawieni i doszli do dokładnego poznania prawdy” (1 Tymoteusza 2:3, 4).

[Przypis]

[Napis na stronie 8]

Wkrótce nikt nie będzie cierpiał z powodu dyskryminacji ani uprzedzeń

[Ramka i ilustracja na stronach 8, 9]

POMOCNE ZASADY ZE SŁOWA BOŻEGO

◼ „Nikomu nie oddawajcie złem za złe. (...) Zło dobrem zwyciężaj” (Rzymian 12:17-21). Wniosek? Pracuj nad tym, by czyjeś zło wyzwalało w tobie dobro. Jezus, jak sam wyznał, był ‛znienawidzony bez powodu’. Ale nie odpłacał przeciwnikom tą samą monetą (Jana 15:25).

◼ „Nie popadajmy w próżność, (...) jedni wobec drugich pałając zawiścią” (Galatów 5:26). Zawiść i niestosowna duma rujnują pod względem duchowym i często rozbudzają w człowieku wrogość i uprzedzenia (Marka 7:20-23).

◼ „Wszystko, co chcecie, żeby ludzie wam czynili, wy też im podobnie czyńcie” (Mateusza 7:12). Zastanów się: „Jak chciałbym być traktowany?”. Właśnie w taki sposób odnoś się do innych — bez względu na ich wiek, kolor skóry, język czy narodowość.

◼ „Serdecznie przyjmujcie jedni drugich, jak i Chrystus serdecznie przyjął nas” (Rzymian 15:7). Czy starasz się poznać ludzi pochodzących z odmiennych środowisk lub kultur, zwłaszcza jeśli są twoimi współwyznawcami? (2 Koryntian 6:11).

◼ „Choćby mnie opuścili ojciec mój i moja matka, przyjąłby mnie sam Jehowa” (Psalm 27:10). Bez względu na to, jak traktują cię inni ludzie, Bóg nigdy cię nie opuści, jeśli tylko pozostaniesz wobec Niego lojalny.

[Ilustracja na stronie 7]

Miłosierny Samarytanin udziela pomocy obrabowanemu Żydowi