„Najważniejsze osiągnięcie typograficzne”

W roku 1567, gdy w Niderlandach rosła niechęć wobec władzy hiszpańskiej, król Filip II wysłał tam jako swego namiestnika księcia Albę. Mając pełne poparcie króla, Alba usiłował całkowicie stłumić rosnący opór protestantów. Dlatego Plantin rozpoczął monumentalne dzieło, które jego zdaniem miało rozwiać wszelkie podejrzenia o herezję. Usilnie pragnął wydrukować naukowe wydanie tekstów biblijnych w językach oryginalnych. W tej sprawie zdołał pozyskać poparcie króla Filipa II. Monarcha obiecał pomoc finansową i wysłał wybitnego humanistę Ariasa Montanusa, by nadzorował to przedsięwzięcie.

Montanus był utalentowanym językoznawcą i pracował 11 godzin dziennie. Korzystał ze wsparcia lingwistów hiszpańskich, belgijskich oraz francuskich. Przyświecał im cel opracowania nowej wersji znakomitego dzieła zwanego Poliglotta kompluteńska.b Oprócz tekstu łacińskiej Wulgaty, greckiej Septuaginty oraz tekstu hebrajskiego, nowa Biblia poliglotta wydana przez Plantina zawierała aramejski targum i syryjską Peszittę, a także ich dosłowne przekłady na łacinę.

Druk tego pomnikowego dzieła rozpoczęto w roku 1568, a ukończono w 1572. Dość szybko jak na owe czasy. W liście do króla Filipa II Montanus pisał: „W ciągu miesiąca dzieje się tu więcej niż w ciągu roku w Rzymie”. Plantin wydrukował 1213 kompletów nowej Biblii poliglotta, przy czym każdy składał się z ośmiu sporych tomów. Na stronie tytułowej widniała ilustracja nawiązująca do Księgi Izajasza 65:25 — przedstawiała lwa, byka, wilka i jagnię, które spokojnie posilają się razem ze wspólnego koryta. Cena jednego nieoprawionego wydania wynosiła 70 guldenów, a więc bardzo dużo, ponieważ przeciętna rodzina zarabiała w ciągu roku 50 guldenów. Ta edycja stała się znana jako Poliglotta antwerpska. Nazywano ją także Biblia regia (Biblia królewska), ponieważ sponsorem tego przedsięwzięcia był król Filip II.

Co prawda papież Grzegorz XIII zaaprobował tę Biblię, ale praca Montanusa spotkała się z surową krytyką, między innymi dlatego, że oryginalny tekst hebrajski był dla niego ważniejszy niż łacińska Wulgata. Głównym przeciwnikiem Montanusa był León de Castro, hiszpański teolog uznający Wulgatę za ostateczny autorytet. De Castro oskarżył Montanusa o zanieczyszczenie tekstu filozofią antytrynitarską. Na przykład wskazywał, że syryjska Peszitta pomija (nieautentyczny) dodatek do Listu 1 Jana 5:7: „Trzej są, którzy świadczą na niebie: Ojciec, Słowo i Duch Święty, a ci trzej jedno są” (Biblia gdańska). Jednakże inkwizycja hiszpańska oczyściła Montanusa z wszelkich podejrzeń o herezję. Zdaniem niektórych Poliglotta antwerpska to „najważniejsze osiągnięcie typograficzne XVI wieku”, które można przypisać jednemu drukarzowi.

[Ilustracja na stronie 16]

„Poliglotta antwerpska” zawiera tekst hebrajski, łacińską „Wulgatę” i grecką „Septuagintę”, a także syryjską „Peszittę” i aramejski targum oraz ich łacińskie przekłady

[Prawa własności]

Dzięki uprzejmości Museum Plantin-Moretus/​Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen