Po 20 latach walk pewien chan imieniem Temudżyn (ok. 1162 do 1227 r.) zjednoczył blisko trzydzieści plemion mongolskich. Później dołączyli do niego Tatarzy, muzułmanie pochodzenia tureckiego. Gdy hordy najeźdźców parły na zachód, przerażeni Europejczycy nazwali ich Tartaramib. W roku 1206 Temudżyn, mający ponad 40 lat, został obwołany przez Mongołów Czyngis-chanem — „potężnym władcą” albo „powszechnym władcą”. Tytułowano go też wielkim chanem.

Oddziały jego konnych łuczników atakowały szybko i zajadle, często na kilku frontach w miejscach oddalonych o tysiące kilometrów. W pewnej encyklopedii powiedziano, że pod względem militarnym Czyngis-chan „dorównywał Aleksandrowi Wielkiemu czy Napoleonowi” (Encarta Encyclopedia). Żyjący współcześnie z Czyngis-chanem perski historyk Dżuzdżani napisał, że był on „pełen ogromnej energii, wnikliwości, geniuszu i zrozumienia”. Zarazem określił go też mianem „rzeźnika”.

Poza Mongolią

Północne Chiny zajęte były przez Dżurdżenów, którzy nazywali swą dynastię Jin, czyli „złotą”. Aby dotrzeć do zamieszkanej przez nich Mandżurii, Mongołowie przebyli pustynię Gobi — niestanowiącą jednak wielkiej przeszkody dla koczowników, którzy w razie konieczności potrafili przetrwać, żywiąc się kobylim mlekiem i końską krwią. Chociaż Czyngis-chan objął swym panowaniem Chiny i Mandżurię, walki ciągnęły się jeszcze przez jakieś 20 lat. Spośród Chińczyków werbował on uczonych, rzemieślników i kupców, jak również inżynierów, którzy mogli pracować przy budowie machin oblężniczych, katapult i bomb.

Po zapewnieniu sobie kontroli nad Jedwabnym Szlakiem, wiodącym do krain dalekiego zachodu, Czyngis-chan chciał nawiązać stosunki handlowe z sąsiadującym z nim tureckim szachem Mohammedem. Rządził on rozległym imperium, które obejmowało obszar dzisiejszego Afganistanu, Tadżykistanu, Turkmenistanu, Uzbekistanu i sporej części Iranu.

W roku 1218 delegacja mongolska przekroczyła granice ziem szacha rzekomo w celu nawiązania kontaktów handlowych. Tamtejszy namiestnik kazał wszystkich stracić, co wywołało ciąg zdarzeń, które doprowadziły do pierwszej inwazji Mongołów na terytorium muzułmanów. Przez trzy kolejne lata najeźdźcy, ponoć liczniejsi niż mrówki, systematycznie grabili i palili miasta oraz pola, dokonując masowej rzezi poddanych szacha. Oszczędzali wyłącznie tych, którzy posiadali przydatne im umiejętności.

Następnie mongolska armia, przypuszczalnie licząca około 20 000 wojowników, ruszyła ku ziemiom dzisiejszego Azerbejdżanu oraz Gruzji i dotarła do stepów północnego Kaukazu, druzgocząc po drodze każdą napotkaną armię, w tym osiemdziesięciotysięczne siły Rusinów. Podczas tej wyprawy Mongołowie okrążyli Morze Kaspijskie i przebyli jakieś 13 000 kilometrów, co przez niektórych uważane jest za jeden z największych kawaleryjskich wyczynów wszech czasów. Ta seria podbojów stanowiła preludium do inwazji na wschodnią Europę dokonanej przez późniejszych władców mongolskich.

Następcy Czyngis-chana

Kolejnym wielkim chanem został Ögödej, trzeci z czterech synów głównej żony Czyngis-chana. Umocnił on kontrolę nad podbitymi ziemiami, ściągał daniny od władców lennych i ostatecznie podporządkował sobie w północnych Chinach dynastię Jin.

Aby utrzymać imperium i móc dalej wieść wystawne życie, do którego przywykli Mongołowie, Ögödej postanowił w końcu wyruszyć na wojnę — tym razem przeciwko krajom dotąd nieplądrowanym. Przypuścił atak na dwóch frontach: przeciwko Europie na zachodzie i przeciwko dynastii Song na południu Chin. Kampania europejska powiodła się, ta druga zaś nie. Mimo kilku zwycięstw Mongołom nie udało się podbić głównego terytorium dynastii Song.

[Ilustracja na stronie 15]

Czyngis-chan