Złoty wiek Kordoby

Hiszpania, zwana po arabsku al-Andalus (stąd słowo Andaluzja), początkowo podlegała władcy Damaszku. Uzyskała jednak niezależność, gdy w X wieku emir Kordoby obwołał się kalifem, a więc przywódcą państwa. Kalifat kordobański był wtedy u szczytu swej wspaniałości, a Kordoba, położona na południu Hiszpanii, stała się kwitnącą metropolią i centrum kultury islamskiej rywalizującym z Damaszkiem.

W X wieku Kordoba miała jakieś 500 000 mieszkańców i była prawdopodobnie najludniejszym miastem w Europie, jeśli nie liczyć Konstantynopola. Jako stolica muzułmańskiej Hiszpanii, czerpała ogromne dochody, głównie z rolnictwa, handlu i rzemiosła. Pod panowaniem dynastii Omajjadów dziedziny te znajdowały się w pełni rozwoju.

Tamtejszy uniwersytet był słynnym ośrodkiem naukowym, miasto zaś chlubiło się biblioteką publiczną, w której zgromadzono 400 000 tomów. W 27 szkołach uczono bezpłatnie dzieci z biednych rodzin, dzięki czemu większość chłopców i dziewcząt umiała czytać i pisać. Na dworach mauretańskich kształciła się młodzież szlachecka, przybywająca z północy, z chrześcijańskich państw feudalnych, a bogate francuskie damy sprowadzały swe najwytworniejsze stroje z Kordoby.

Napływ ogromnych bogactw odzwierciedlał się również w wyglądzie stolicy, którą pewna niemiecka mniszka nazwała wówczas „jaśniejącą ozdobą świata”. Ulice były brukowane i oświetlone. Miasto upiększały ogrody, kaskady i wymyślne sadzawki. Świeża woda dopływała obficie akweduktem, zaopatrującym też fontanny i łaźnie publiczne, których według muzułmańskiego kronikarza było aż 700. Wszędzie widniały okazałe pałace. Jeden z nich, Al-Zahra, położony niedaleko Kordoby, wznosiło 10 000 robotników przez 25 lat. Jego ruiny wciąż świadczą o dawnym przepychu.

W X wieku zakończono też budowę wielkiego meczetu w Kordobie. Stał się on dla muzułmańskich pielgrzymów ważnym miejscem kultu, gdyż jak niosła wieść, przechowywano tam ramię Mahometa. W pewnym źródle czytamy o tym miejscu: „Co do świętości ustępowało ono tylko Mekce, (...) pielgrzymka do Kordoby zwalniała wiernych od obowiązku odbycia podróży do Mekki”. Po dziś dzień turyści mogą tu podziwiać ozdobne łuki oraz imponujący las marmurowych kolumn, których jest około 850. Meczet ten zyskał miano „najpiękniejszej świątyni muzułmańskiej na świecie”.

Jednakże złoty wiek Kordoby szybko przeminął. Na początku XI stulecia wygasła dynastia Omajjadów i rozpoczął się okres skrytobójczych mordów, powstań i waśni rodowych. Dawny kalifat w Hiszpanii rozpadł się na 23 miasta-państwa, czyli tajfy, którymi w następnych wiekach stopniowo zawładnęły feudalne królestwa chrześcijańskie, leżące na północy.

Jeszcze ważniejsze było odkrycie tajników produkcji papieru. Według pewnego doniesienia Arabowie wzięli do niewoli Chińczyka, który pokazał im, jak wyrabiać papier ze szmat. Wytwarzany w Damaszku już od końca VIII wieku, materiał ten szybko zastąpił papirus, używany dotychczas w całym imperium muzułmańskim. Wkrótce papier zaczęto produkować w Hiszpanii, dzięki czemu w Kordobie i w innych miastach można było wydawać duże ilości książek.

Medycyna. Szpital w Kordobie był słynną szkołą medyczną, pierwszą tego typu w Europie, a jego lekarze cieszyli się sławą międzynarodową. Narzędzia chirurgiczne zadziwiająco przypominały używane obecnie. Z zapisków wynika, że stosowano środki znieczulające, między innymi wino i haszysz.

Astronomia, geografia i matematyka. W XII wieku arabski podróżnik al-Idrisi, który studiował w Kordobie, opracował wybitne dzieło z zakresu geografii i astronomii, zwane „Księgą Rogera”. Przedstawiono tam podział znanego wówczas świata na strefy klimatyczne i zamieszczono 70 szczegółowych map, które określa się mianem „największego osiągnięcia średniowiecznej kartografii”. Jak większość uczonych arabskich al-Idrisi był przekonany, że ziemia jest kulista.