Ważna nauka płynąca z dziejów małej wyspy

RAPA NUI — wypiętrzenie wulkaniczne o powierzchni 170 kilometrów kwadratowych, właściwie pozbawione drzew — to najbardziej osamotniony skrawek zamieszkanego lądu.a Cała wyspa jest teraz zabytkiem historycznym, po części dzięki kamiennym posągom, zwanym moai. Są one dziełem kwitnącej tu niegdyś cywilizacji.

Moai zostały wykute w skale wulkanicznej. Niektóre są zakopane tak głęboko, że wystają tylko ich gigantyczne głowy. U innych widoczny jest tors, a jeszcze inne mają kamienne „kapelusze”, zwane pukao. Zdecydowana większość jest niewykończona i leży w kamieniołomach lub na dawnych drogach, jak gdyby robotnicy ni stąd, ni zowąd odłożyli narzędzia i porzucili pracę. Można też napotkać zarówno posągi stojące samotnie, jak i w rzędach, niekiedy aż po 15 rzeźb, zwróconych tyłem do morza. Zrozumiałe, że moai od dawna fascynują turystów.

W ostatnich latach naukowcy zaczęli rozszyfrowywać tajemnicę tych kamiennych monumentów, a także upadku prężnego społeczeństwa, które je wykonało. Co ciekawe, wychodzące na jaw fakty mają wartość nie tylko historyczną. Według dzieła Encyclopædia Britannica płynie z nich „ważna nauka dla współczesnego świata”.

Archeologia i paleontologia koncentrują się głównie na domostwach, przedmiotach codziennego użytku, moai oraz szczątkach zwierząt służących za pokarm. Ponieważ wszelkie zapiski na Rapa Nui mają formę hieroglifów trudnych do rozszyfrowania, daty dotyczące okresu przed pojawieniem się Europejczyków podaje się w przybliżeniu, a wielu przypuszczeń nie da się udowodnić.

Drzewa dostarczają też surowca na sprzęt służący do transportowania i ustawiania moai, których w tym okresie wiele powstaje. Rozwój rolnictwa i zapotrzebowanie na drewno opałowe pociągają za sobą dalsze trzebienie lasów.

1200-1500 Jest to szczytowy okres budowy posągów. Mieszkańcy wyspy z wielkim wysiłkiem wznoszą moai, które ustawiają na ceremonialnych platformach. „W społeczeństwie Rapa Nui kładziono ogromny nacisk na tworzenie coraz liczniejszych i coraz większych posągów” — pisze archeolog Jo Anne Van Tilburg. „W ciągu 800 do 1300 lat wyrzeźbiono około 1000 posągów”, dodaje, „czyli w okresie największego zaludnienia jeden przypadał na siedem do dziewięciu osób”.

Najprawdopodobniej moai nie były otaczane czcią, ale odgrywały jakąś rolę w rytuałach pogrzebowych i rolniczych. Być może uważano je za mieszkania duchów. Wydaje się, że poza tym symbolizowały potęgę, pozycję oraz pochodzenie budowniczych.

1770 Mniej więcej w tym okresie rywalizujące ze sobą obozy pozostałej ludności Rapa Nui zaczęły wywracać sobie wzajemnie posągi. Kiedy w 1774 roku przybywa tam brytyjski badacz kapitan James Cook, napotyka wiele przewróconych rzeźb.

1804-1863 Rozszerzają się kontakty z innymi cywilizacjami. Wielkie żniwo zbierają choroby, a także niewolnictwo, upowszechnione już w rejonie Pacyfiku. Tradycyjna kultura wyspiarzy właściwie zanika.

1864 Wszystkie moai są już powywracane, przy czym wiele rozmyślnie pozbawiono głów.

1872 Na wyspie mieszka tylko 111 tubylców.

W 1888 roku Rapa Nui zostaje prowincją Chile. Obecnie żyje tam mieszana ludność w liczbie 2100. Chile uznało całą wyspę za zabytek historyczny. W ostatnich latach w celu zachowania wyjątkowego charakteru Rapa Nui i jej historii wiele posągów ponownie ustawiono.

„Musimy zmienić religię”

„Jeżeli jest iskierka nadziei”, dodali autorzy wspomnianej książki, „to jedynie taka: musimy zmienić religię. Nasze bóstwa, które obecnie uważamy za wszechmocne — rozwój gospodarczy, nauka, technika, nieustanne podwyższanie stopy życiowej oraz rywalizacja — przypominają gigantyczne posągi na platformach z Wyspy Wielkanocnej. Każda wioska rywalizowała z sąsiednimi o to, która wzniesie największy posąg. (...) Coraz więcej wysiłku wkładano w (...) bezsensowne rzeźbienie, transportowanie i ustawianie, pochłaniające zasoby naturalne”.