Dlaczego to robią?

Nie ma jakiegoś jednego wytłumaczenia najrozmaitszych aktów absurdalnej przemocy. Pewne zbrodnie trudniej zrozumieć z powodu ich irracjonalności. Na przykład niełatwo pojąć, dlaczego ktoś podchodzi do zupełnie nieznajomych osób i zadaje im śmiertelne pchnięcia nożem. Albo dlaczego przejeżdża koło jakiegoś domu i na oślep strzela.

Zdaniem jednych przemoc to wrodzona cecha człowieka. Natomiast drudzy twierdzą, iż bezsensownych przestępstw nie można traktować jako nieodłącznego elementu natury ludzkiej (zobacz ramkę „Skazani na przemoc?”).

Sporo specjalistów uważa, że do irracjonalnych aktów przemocy skłania ludzi wiele czynników i okoliczności. W pewnym raporcie opublikowanym przez Akademię Federalnego Biura Śledczego (FBI) w USA powiedziano nawet, że „zabójstwa nie dopuszcza się osoba zrównoważona, będąca przy zdrowych zmysłach”. Niektórzy uczeni kwestionują dobór słów w tym stwierdzeniu. Wielu jednak zgadza się z jego przesłaniem. Ludzie popełniający bezsensowne zbrodnie nie potrafią z jakiegoś powodu normalnie myśleć. Mają tak zaburzoną zdolność rozumowania, że robią rzeczy niepojęte. Co ich do tego popycha? Rozważmy kilka możliwych przyczyn wymienianych przez specjalistów.

Rozpad życia rodzinnego

Na pytanie naszego korespondenta o sprawców drastycznych zbrodni Marianito Panganiban, rzecznik Krajowego Biura Śledczego na Filipinach, powiedział: „Pochodzą z rozbitych rodzin. Nie zaznali troski i miłości. Brak im kręgosłupa moralnego w tym sensie, że nie otrzymali żadnych wskazówek życiowych, i dlatego schodzą na manowce”. Zdaniem wielu specjalistów agresywni przestępcy na ogół mają słabe więzy z rodziną i w dzieciństwie stykali się w niej z przemocą.

W pewnym raporcie opublikowanym przez amerykańskie Centrum Analiz Brutalnych Przestępstw wymieniono elementy ułatwiające wyodrębnienie młodych osób, które mogą dopuścić się krwawej zbrodni w szkole. Wskazano na rozmaite kłopoty rodzinne, takie jak: napięte stosunki z rodzicami, ich nieumiejętność dostrzegania problemów dziecka, brak zażyłości, niezakreślanie dziecku żadnych lub prawie żadnych granic, nadmierna skrytość dzieci, której skutkiem może być prowadzenie podwójnego życia i tym samym zatajanie pewnych zachowań przed rodzicami.

Obecnie sporo dzieci żyje w rozbitych rodzinach. Z kolei innym rodzice poświęcają mało czasu. Tysiące młodych dorasta bez odpowiednich wzorców moralnych i rodzinnych. Zdaniem części specjalistów takie okoliczności sprawiają, że dzieci nie potrafią nawiązać więzi z drugimi i przez to łatwiej dopuszczają się przeciw nim zbrodni, zwykle nie odczuwając wyrzutów sumienia.

Sekty oraz grupy propagujące nienawiść

Dowody wskazują, że silny wpływ na popełnienie niektórych zbrodni miały sekty oraz ugrupowania propagujące nienawiść. W amerykańskim stanie Indiana czarnoskóry 19-latek wracał z centrum handlowego do domu. Chwilę później leżał na ulicy z kulą w głowie. Został zastrzelony przez rówieśnika, który wybrał go na chybił trafił. Dlaczego? Zamordowanie czarnego człowieka miało podobno być przepustką do organizacji krzewiącej supremację białych i zostać nagrodzone tatuażem przedstawiającym pajęczynę.

Podłożenie w 1995 roku trującego gazu w tokijskim metrze, masowe samobójstwo w Jonestown na terenie Gujany oraz śmierć 69 członków sekty Świątynia Słońca w Szwajcarii, Kanadzie i Francji — za wszystkimi tymi zdarzeniami kryła się jakaś sekta. Powyższe przykłady ukazują, jak silnie pewne ugrupowania mogą oddziaływać na sposób myślenia ludzi. Charyzmatyczni przywódcy nakłaniają ich do robienia niewyobrażalnych rzeczy, kusząc rzekomymi korzyściami.

Środki masowego przekazu a przemoc

Niektórzy powołują się na dowody świadczące, iż agresywne zachowanie propagują różne współczesne środki przekazu. Panuje opinia, że częsty kontakt z przemocą pokazywaną w telewizji, filmach, grach wideo oraz Internecie znieczula sumienie i popycha do brutalnych zbrodni. Doktor Daniel Borenstein, prezes Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, oświadczył: „Obecnie istnieje ponad 1000 analiz opartych na przeszło 30-letnich badaniach, które dowodzą, iż przemoc prezentowana w mediach jest przyczyną agresywnego zachowania niektórych dzieci”. Przed komisją senacką dr Borenstein zeznał: „Jesteśmy przekonani, że jakakolwiek przemoc stanowiąca element rozrywki wywiera szkodliwy wpływ na zdrowie publiczne” (zobacz ramkę „Przemoc w grach komputerowych — opinia lekarza”).

Na potwierdzenie tego często przytacza się konkretne zdarzenia. W sprawie wspomnianego w poprzednim artykule mordercy, który z zimną krwią zastrzelił dwoje ludzi obserwujących na plaży wschód słońca, oskarżyciele przedstawili dowody, iż impulsem do owego zabójstwa, dokonanego dla kaprysu, było wielokrotne obejrzenie pewnego filmu pełnego przemocy. A dwaj sprawcy szkolnej masakry, w której zginęło 15 osób, podobno codziennie godzinami bawili się brutalnymi grami wideo. Raz po raz oglądali też filmy gloryfikujące przemoc i zabijanie.

Narkotyki

W USA w ciągu ośmiu lat liczba morderstw popełnianych przez nastolatków wzrosła trzykrotnie. Czemu to przypisać? Za jedną z przyczyn władze uważają działalność gangów, zwłaszcza tych, których członkowie zażywają crack (odmiana kokainy). Policja w Los Angeles oświadczyła, że spośród przeszło 500 ostatnio dokonanych zabójstw „75 procent miało związek z gangami”.

W raporcie opublikowanym przez Akademię FBI powiedziano: „Niezwykle dużo przypadków zabójstw wiąże się z narkotykami”. Niektórzy zabijają, będąc pod wpływem środków wypaczających sposób myślenia. Inni stosują przemoc, bo handlują narkotykami. Bez wątpienia wywierają one na ludzi potężny wpływ, popychając ich do odrażających czynów.

Łatwy dostęp do zabójczej broni

Jak wspomniano w poprzednim artykule, na Tasmanii uzbrojony bandyta zastrzelił 35 osób, a 19 ranił. Posłużył się półautomatyczną bronią wojskową. Wskutek tego wielu ludzi doszło do wniosku, że rozpanoszeniu się brutalnych zbrodni sprzyja też łatwy dostęp do takiej broni.

Pewien raport donosi, iż w roku 1995 w Japonii popełniono jedynie 32 morderstwa z użyciem broni palnej, przy czym ofiarami na ogół byli gangsterzy zabici przez innych gangsterów. Natomiast w USA dokonano ponad 15 000 takich przestępstw. Skąd ta różnica? Według niektórych powodem jest surowe japońskie prawo regulujące posiadanie broni.

Nieradzenie sobie z problemami

Na wieść o jakichś haniebnych czynach ten i ów mawia: „To musiał być szaleniec!” Chociaż nie każdy, kto popełnia zbrodnię, jest obłąkany, to wielu rzeczywiście ma problemy z radzeniem sobie w życiu. Do skrajnych aktów przemocy mogą prowadzić także defekty osobowości, obejmujące między innymi ograniczone możliwości przyswajania wiedzy i nawiązywania kontaktów towarzyskich, skutki wykorzystywania seksualnego lub maltretowania, nieprzystosowanie społeczne, nienawiść do pewnych grup, na przykład do kobiet, brak wyrzutów sumienia po popełnieniu zła oraz chęć manipulowania drugimi.

Wszelkie tego typu problemy tak przygniatają niektórych ludzi, że wypaczają ich sposób myślenia i skłaniają do niepojętych czynów. Przykładem może być pewna pielęgniarka, która chorobliwie pragnęła zwrócić na siebie uwagę. Osiągnęła swój cel, gdy „ratowała” małe dzieci, którym wcześniej wstrzykiwała środek zwiotczający mięśnie i powodujący zanikanie oddechu. Niestety, nie wszystkim ofiarom zdołała go przywrócić. Została skazana za morderstwo.

[Ramka na stronie 9]

PRZYCZYNY BRUTALNYCH ZBRODNI

Zdaniem wielu specjalistów bezsensowne zbrodnie mogą mieć następujące przyczyny:

Rozpad rodzin

Grupy siejące nienawiść, ekstremiści

Niebezpieczne sekty

Rozrywki propagujące przemoc

Styczność z rzeczywistą przemocą

Zażywanie narkotyków

Nieradzenie sobie z problemami

Łatwy dostęp do broni

Niektóre zaburzenia psychiczne