PAPIER

W czasach biblijnych cienki materiał pisarski w postaci arkuszy wyrabianych z włókien papirusu, czyli cibory papirusowej (zob. PAPIRUS).

Za pierwszych wytwórców papirusu jako materiału pisarskiego uchodzą Egipcjanie, którzy używali do tego celu cibory papirusowej rosnącej wówczas na brzegach Nilu. Zdaniem niektórych archeologów zajmowali się tym już w czasach Abrahama.

Papier z cibory papirusowej służył pierwszym chrześcijanom do pisania listów, zwojów i kodeksów. Odgrywał też ważną rolę w sporządzaniu odpisów ksiąg biblijnych, dopóki w IV w. n.e. nie ustąpił miejsca welinowi (dokładnie wyprawionej skórze zwierzęcej). W 2 Jana (w. 12) apostoł napisał, że wolałby przekazać swe uwagi „twarzą w twarz”, niż „używając papieru i atramentu”. „Papier” jest tutaj tłumaczeniem greckiego słowa chártes, oznaczającego przypuszczalnie arkusz papirusu.

Materiał pisarski. Egipcjanie w dość prosty sposób wyrabiali z papirusu materiał pisarski. Przy zbieraniu łodyg najbardziej ceniono grubą, włóknistą część rosnącą pod wodą, ponieważ z niej uzyskiwano najszersze i najbielsze paski surowca. Po ściągnięciu skórki łodygę cięto na kawałki o odpowiedniej długości, czyli od 40 do 45 cm. Następnie gąbczasty rdzeń cięto wzdłuż na cienkie paski. Na płaskiej powierzchni układano je jeden obok drugiego tak, że lekko na siebie zachodziły. Potem nakładano cienką warstwę kleju i w poprzek umieszczano drugą warstwę pasków. Następnie ubijano je drewnianym młotkiem aż do uzyskania jednolitego arkusza. Po wysuszeniu na słońcu arkusze przycinano do żądanego rozmiaru. Na koniec wygładzano je pumeksem, muszlami lub kością słoniową. W ten sposób powstawał stosunkowo trwały, elastyczny, prawie biały materiał pisarski różnego formatu i różnej jakości. Na ogół pisano po tej stronie, gdzie paski były ułożone poziomo, choć niekiedy kończono tekst na odwrotnej stronie. Pisarz posługiwał się piórem z trzciny i atramentem sporządzonym z gumy, sadzy i wody, a linie złączenia poszczególnych pasków ułatwiały mu równe pisanie.

Arkusze papirusu można było posklejać krawędziami, by powstał z nich zwój, liczący zwykle ok. 20 arkuszy. Można je też było odpowiednio poskładać, by utworzyły kodeks; właśnie takich kodeksów chętnie używali pierwsi chrześcijanie. Przeciętny zwój miał od 4 do 6 m długości, choć zachował się jeden mierzący 40,5 m. Greckie słowo bíblos początkowo odnosiło się do miękkiego rdzenia cibory papirusowej, ale potem zaczęło oznaczać księgę (Mt 1:1; Mk 12:26). Forma zdrobniała, biblíon, w lm. brzmi biblía, dosłownie „książeczki”, i to od niej pochodzi słowo „Biblia” (2Tm 4:13, Int). Pewne fenickie miasto nazwano Byblos, stanowiło bowiem ważny ośrodek handlu papirusem.

Zwoje papirusowe były powszechnie używane do początków II w. n.e., gdy zostały zastąpione przez papirusowy kodeks. Później, ok. IV w. n.e., papirus zaczął tracić na popularności i został wyparty przez trwalszy materiał pisarski — pergamin.

Podstawową wadą papirusu jako materiału pisarskiego była jego nietrwałość. W wilgoci szybko niszczał, a jeśli przechowywano go w zbyt suchych warunkach, robił się bardzo kruchy. Aż do XVIII w. uważano, że wszystkie starożytne papirusy uległy zniszczeniu. Ale pod koniec XIX w. odnaleziono sporo cennych papirusów biblijnych. Odkryć tych dokonano głównie w Egipcie i wokół Morza Martwego, czyli w miejscach, gdzie suchy klimat wybitnie sprzyjał zachowaniu papirusów. Niektóre z odnalezionych tam rękopisów biblijnych pochodzą z I lub II w. p.n.e.

Niejednemu spośród tych manuskryptów nadano nazwę zawierającą określenie „papirus”, np. papirus Nasha (I lub II w. p.n.e.), papirus Rylands 458 (II w. p.n.e.) i papirus Chester Beatty 1 (III w. n.e.).