• Błędy, które doprowadziły do wojny światowej
    Przebudźcie się! — 2009 | sierpień

    • Dwa strzały, które zmieniły świat

      Przed rokiem 1914 nieustająca rywalizacja między mocarstwami europejskimi doprowadziła do bardzo napiętej sytuacji i powstania dwóch przeciwnych bloków: trójprzymierza Austro-Węgier, Włoch i Niemiec oraz trójporozumienia (ententy) zawartego przez Wielką Brytanię, Francję i Rosję. Kraje te miały powiązania polityczne i ekonomiczne również z innymi państwami, między innymi na Bałkanach.

      W roku 1914 Bałkany były regionem politycznie niestabilnym, udręczonym dominacją europejskich mocarstw, toteż działało tam mnóstwo tajnych organizacji wyzwoleńczych. Kilku młodych ludzi, należących do jednej z nich, zaplanowało na 28 czerwca zamach na austriackiego arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Składał on wówczas wizytę w stolicy Bośni, Sarajewie. Sprzyjał im fakt, że porządku pilnowało niewielu policjantów. Ale spiskowcom brakowało wyszkolenia. Jeden z nich co prawda rzucił bombę, lecz arcyksiążę wyszedł z tego bez szwanku. Inni zamachowcy nie zareagowali w odpowiednim momencie. Zadanie wykonał Gawriło Princip, a zadecydował o tym czysty przypadek. Jak do tego doszło?

      Kiedy Princip zobaczył przejeżdżający samochód, a w nim arcyksięcia, próbował się do niego przedostać, ale na próżno. Zrezygnowany, przeszedł na drugą stronę ulicy i wstąpił do kawiarni. Tymczasem arcyksiążę, rozgniewany z powodu zamachu, postanowił zmienić trasę. Jednak nieświadomy niczego kierowca pojechał w złym kierunku i musiał zawrócić. W tym właśnie momencie Princip wyszedł z kawiarni i znalazł się niespełna trzy metry od arcyksięcia siedzącego w kabriolecie. Chłopak podbiegł do samochodu i oddał dwa strzały — zabił arcyksięcia i jego małżonkęa. Gawriło Princip, naiwny serbski nacjonalista, prawdopodobnie nie zdawał sobie sprawy, jaką lawinę wydarzeń właśnie wywołał. Jednak nie tylko on ponosił odpowiedzialność za późniejsze okropności.

  • Błędy, które doprowadziły do wojny światowej
    Przebudźcie się! — 2009 | sierpień

    • Rusza lawina

      Chociaż oficjalne śledztwo nie dało podstaw do obciążenia serbskiego rządu odpowiedzialnością za zamach na arcyksięcia, Austria była zdecydowana raz na zawsze położyć kres słowiańskiej opozycji w cesarstwie. Chciała „dać Serbii nauczkę” — zaznacza historyk John Roberts.

      Aby rozładować napięcie, ambasador Rosji w stolicy Serbii, Nicholas Hartwig, starał się uzyskać jakiś kompromis. Jednakże podczas spotkania z delegacją austriacką zmarł wskutek zawału serca. Dnia 23 lipca Austria przedstawiła Serbii listę warunków o charakterze ultimatum. Ponieważ Serbia nie zaakceptowała wszystkich postawionych żądań, Austria natychmiast zerwała rokowania. W owym krytycznym momencie dyplomacja poniosła klęskę.

      Mimo to wciąż próbowano zapobiec wojnie. Na przykład Wielka Brytania zaproponowała międzynarodową konferencję, a cesarz Niemiec wezwał cara Rosji do zaniechania przygotowań wojennych. Ale sytuacja wymknęła się spod kontroli. W pewnym opracowaniu historycznym napisano: „Mężów stanu, generałów oraz całe narody przytłaczała skala wydarzeń, które miały się rozegrać” (The Enterprise of War).

      Dnia 28 lipca cesarz Austrii, zapewniony o poparciu ze strony Niemiec, wypowiedział wojnę Serbii. Po stronie Serbii stanęła Rosja i aby skłonić Austrię do powściągliwości, ogłosiła mobilizację około miliona żołnierzy, którzy mieli zająć pozycje wzdłuż granicy austriackiej. Ponieważ wtedy nie byłoby komu bronić rosyjskiej granicy z Niemcami, car zarządził, choć niechętnie, powszechną mobilizację.

      Car próbował przekonać cesarza, że nie zamierza atakować Niemiec. Mobilizacja Rosji postawiła jednak Niemcy w stan gotowości. Rozpoczęły one realizację planu Schlieffena i 1 sierpnia wypowiedziały wojnę Rosji, a dwa dni później Francji. Taktyka Niemiec wiązała się z przemarszem przez Belgię. Wielka Brytania ostrzegła więc Niemcy, że jeśli naruszą neutralność Belgii, to wypowie im wojnę. Niemieckie wojsko wkroczyło do Belgii 4 sierpnia. Kości zostały rzucone.