Twój pogląd na duszę odbija się na twoim życiu
„Stał się człowiek duszą żyjącą” (RODZAJU 2:7).
1, 2. Czego uczy większość religii, jeśli chodzi o człowieka i duszę?
PRAWIE wszystkie religie głoszą, że człowiek ma nieśmiertelną duszę. Według New Catholic Encyclopedia (Nowa encyklopedia katolicka) „Bóg stwarza duszę i umieszcza ją w ciele w chwili poczęcia”. Doktrynę o jej nieśmiertelności uznano w tym dziele za „jeden z kamieni węgielnych” kościołów chrześcijaństwa. Jak informuje The New Encyclopædia Britannica, podobnie brzmi „koncepcja islamska, w myśl której dusza powstaje jednocześnie z ciałem; później ma własne życie, a jej związek z ciałem jest stanem przejściowym”.
2 Religie takie twierdzą, iż w chwili śmierci człowieka dusza opuszcza ciało i dalej żyje wiecznie, a jej przeznaczeniem jest niebiańska szczęśliwość, czasowy pobyt w czyśćcu albo wieczyste męki w ogniu piekielnym. Śmierć ma być bramą do bezkresnego życia w dziedzinie duchowej. W książce We Believe In Immortality (Wierzymy w nieśmiertelność) pewien pisarz oświadczył: „Moim zdaniem Śmierć to wielka i wspaniała przygoda. Uważam ją za awans od Boga”.
3. Jakie wierzenia głoszą różne religie Wschodu?
3 Wyznawcy hinduizmu, buddyzmu i niektórych innych religii wierzą w wędrówkę dusz. Chodzi tu między innymi o przekonanie, że po śmierci dusza podlega reinkarnacji, że się odradza w innym człowieku albo w zwierzęciu. Kto był dobry, tego dusza powraca jako osoba wyższego stanu, natomiast zły może się wcielić w kogoś niższej rangi, a nawet w jakieś zwierzę.
4, 5. Dlaczego jest rzeczą istotną, by znać prawdę o duszy?
4 Ale jak się rzecz ma, jeśli ludzie nie posiadają nieśmiertelnej duszy? Co wtedy, jeśli śmierć nie jest dla umierających „awansem od Boga” ani bramą, przez którą się od razu przechodzi do wieczystego życia duchowego bądź też do reinkarnacji? W takim wypadku wiara w nieśmiertelność duszy byłaby drogą wiodącą na manowce. Książka pt. Official Catholic Teachings (Oficjalne nauki katolickie) wyjaśnia, że kościół obstaje przy tym dogmacie, gdyż odrzucenie go „pozbawiłoby sensu i logiki jego modlitwy, obrzędy pogrzebowe i inne nabożeństwa za zmarłych”. W grę wchodzi zatem sposób życia i wielbienia Boga oraz widoki na bezkresną przyszłość każdej jednostki (Przysłów 14:12; Mateusza 15:9).
5 Znajomość prawdy o tej doktrynie jest niezmiernie ważna. Jezus powiedział: „Ci, którzy Go czczą [Boga], muszą oddawać cześć duchem i prawdą” (Jana 4:24). Prawdziwe informacje o duszy ludzkiej znajdują się w Słowie Bożym, w Biblii. Natchnione Pisma zawierają dane przez Boga objawienie Jego zamierzeń, możemy więc ufać, że nie kłamią (1 Tesaloniczan 2:13; 2 Tymoteusza 3:16, 17). Jezus oświadczył w modlitwie do swego Ojca: „Słowo Twoje jest prawdą” (Jana 17:17).
Czy jesteśmy stworzeni z duszą nieśmiertelną?
6. Co Księga Rodzaju wyraźnie podaje na temat stworzenia człowieka?
6 W Księdze Rodzaju 2:7 czytamy: „Jehowa Bóg kształtował człowieka z prochu ziemi, i tchnął w jego nozdrza dech życia, i stał się człowiek duszą żyjącą”. Sprawozdanie to nie podaje, iżby Bóg wszczepił człowiekowi nieśmiertelną duszę. Informuje, że gdy moc Boża ożywiła ciało Adama, „stał się (...) [on] duszą żyjącą”. Tak więc człowiek nie ma duszy. Sam nią jest.
7. W jakim celu osadzono ludzi na ziemi?
7 Bóg stworzył Adama do życia na ziemi, a nie w niebie. Planeta nasza nie miała być jedynie czymś w rodzaju poletka doświadczalnego, służącego wypróbowaniu człowieka, czy się nadaje do życia w niebie. Bóg ukształtował ziemię, „aby była zamieszkana”, Adam zaś stał się pierwszym jej człowieczym mieszkańcem (Izajasza 45:18; 1 Koryntian 15:45). Później Bóg stworzył dla niego żonę Ewę po to, żeby zaludnili ziemię i przeobrazili ją w raj, wieczysty dom ludzkości (Rodzaju 1:26-31; Psalm 37:29).
8. (a) Od czego było uzależnione życie Adama? (b) Gdzie pierwszy człowiek mógłby nieprzerwanie żyć, gdyby nie zgrzeszył?
8 Biblia nigdzie nie podaje, jakoby pewna część składowa Adama odznaczała się nieśmiertelnością. Wprost przeciwnie, życie jego było uwarunkowane — zależało od posłuszeństwa wobec prawa Bożego. Co by się stało, gdyby je naruszył? Czy wtedy otrzymałby życie wieczne w dziedzinie duchowej? Nic podobnego. Powiedziano natomiast, że musiałby ‛stanowczo umrzeć’ (Rodzaju 2:17). Wróciłby tam, skąd przyszedł; czytamy: „Prochem jesteś i do prochu powrócisz” (Rodzaju 2:7; 3:19). Przed stworzeniem Adam w ogóle nie istniał i tak samo nie istniałby po śmierci. Dano mu więc do wyboru tylko dwie możliwości: (1) posłuszeństwo i życie albo (2) nieposłuszeństwo i śmierć. Gdyby nie zgrzeszył, mógłby żyć wiecznie na ziemi. Nigdy nie miał iść do nieba.
9. Jak w Biblii słusznie nazwano śmierć i dlaczego?
9 Adam wymówił Bogu posłuszeństwo i w końcu umarł (Rodzaju 5:5). Śmierć stała się dla niego karą, a nie bramą do „wspaniałej przygody”. Była wrotami do niebytu. Nie jest więc sprzymierzeńcem, lecz — jak mówi Biblia — „nieprzyjacielem” (1 Koryntian 15:26). Gdyby Adam posiadał nieśmiertelną duszę, która w nagrodę za posłuszeństwo miałaby pójść do nieba, wówczas śmierć byłaby dla niego błogosławieństwem. Stało się jednak inaczej — była przekleństwem. A wskutek grzechu Adama przekleństwo to objęło wszystkich ludzi, wszyscy bowiem jesteśmy jego potomkami (Rzymian 5:12).
10. Jaki poważny problem wynika z przyjęcia poglądu, że Adam miał nieśmiertelną duszę?
10 I jeszcze coś: Jeżeli Adam otrzymał w chwili stwarzania nieśmiertelną duszę, która za grzech mogłaby być wiecznie męczona w ognistym piekle, to dlaczego nie został przed tym ostrzeżony? Dlaczego powiedziano mu tylko, że umrze i wróci do prochu? Jakże wielką niesprawiedliwością byłoby skazanie Adama za nieposłuszeństwo na wieczne tortury bez żadnego ostrzeżenia! Ale u Boga „nie ma niesprawiedliwości” (Powtórzonego Prawa 32:4). Nie było potrzeby przestrzegać Adama przed ogniem piekielnym dla nieśmiertelnych dusz niegodziwców, bo ani tak rozumiane piekło, ani niezniszczalne dusze w ogóle nie istnieją (Jeremiasza 19:5; 32:35). W prochu ziemi nie ma wiecznych mąk.
Biblijne znaczenie słowa „dusza”
11. (a) Jakie słowa, hebrajskie i greckie, są w Biblii tłumaczone na „duszę”? (b) Jak w przytoczonych przekładach Biblii oddano hebrajskie i greckie wyrazy oznaczające „duszę”?
11 Spotykane w Pismach Hebrajskich słowo „dusza” jest tłumaczeniem wyrazu neʹfesz, występującego w nich przeszło 750 razy. Jego odpowiednikiem w Pismach Greckich jest psy·cheʹ, użyte ponad 100 razy. New World Translation of the Holy Scriptures (Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata) konsekwentnie oddaje oba te terminy słowem „dusza”. Inne przekłady biblijne stosują szereg różnych określeń. Na przykład King James Version tłumaczy neʹfesz na: chęć, ciało, człowiek, dusza, ja, oddech, osoba, pragnienie, rzecz, serce, stworzenie, umysł, zwierzę, zwłoki, życie. W tej samej wersji Pisma Świętego przetłumaczono psy·cheʹ na: duszę, serce, umysł lub życie. W Biblii warszawskiej użyto między innymi takich określeń, jak: człowiek, dusza, istota, ja, ktoś, nikt, osoba, sługa, zmarły, zwierzę, życie.
12. Do kogo i czego Biblia odnosi hebrajski lub grecki odpowiednik wyrazu „dusza”?
12 Słowo neʹfesz odnosi się też w Biblii do stworzeń morskich, czytamy bowiem o „wszelkiej duszy żyjącej, jaka jest w wodach” (Kapłańska 11:10). Może ono dotyczyć również zwierząt lądowych: „Niech ziemia wyda dusze żyjące, według ich rodzajów: zwierzę domowe i zwierzę ruchliwe, i dziką bestię” (Rodzaju 1:24). Setki razy neʹfesz odnosi się do ludzi. „Wszystkich dusz, które wyszły z bioder Jakuba, było razem siedemdziesiąt dusz” (Wyjścia 1:5). Przykład analogicznego zastosowania słowa psy·cheʹ znajdujemy w Liście 1 Piotra 3:20. Wspomniano tam o arce Noego, „w której niewielu, to jest osiem dusz, przeprowadzono bezpiecznie przez wodę”.
13. W jakich kontekstach jest w Biblii mowa o „duszy”?
13 W Piśmie Świętym słowo „dusza” występuje w wielu różnych kontekstach. Na przykład Księga Rodzaju 9:5 zawiera wypowiedź: „Krwi waszych dusz będę się domagać”. Z tego wynika, że dusze mają krew. W Księdze Wyjścia 12:16 czytamy: „Tylko co każda dusza potrzebuje do jedzenia, jedynie to wolno wam zrobić”. Dano tutaj do zrozumienia, że dusze jadają. Księga Powtórzonego Prawa 24:7 nadmienia o człowieku „porywającym duszę swoich braci”. Z całą pewnością nie chodziło tu o uprowadzenie jakiejś nieśmiertelnej duszy. Psalm 119:28 brzmi: „Dusza moja ze zgryzoty nie może zasnąć”. A zatem dusza może nawet cierpieć na bezsenność. Biblia wskazuje ponadto, że dusza jest śmiertelna. Po prostu umiera. „Taka dusza będzie odcięta od swego ludu” (Kapłańska 7:20). „Nie wolno mu pójść do żadnej martwej duszy” (Liczb 6:6). „Dusze nasze umrą” (Jozuego 2:14). „Każda dusza, która by nie słuchała tego Proroka, będzie doszczętnie wytracona” (Dzieje Apostolskie 3:23). „Co było w morzu, powymierało — każda żywa dusza” (Objawienie 16:3).
14. Czym, według Pisma Świętego, niewątpliwie jest dusza?
14 Sposób użycia w Biblii słów neʹfesz i psy·cheʹ wyraźnie świadczy o tym, że dusza to osoba lub zwierzę. Nie chodzi o jakiś nieśmiertelny składnik danego stworzenia. Rzecz ciekawa, że słowem neʹfesz posłużono się nawet w odniesieniu do samego Boga: „Każdego, kto miłuje przemoc, dusza Jego stanowczo nienawidzi” (Psalm 11:5).
Zgodny pogląd wielu biblistów
15. Jakie informacje na temat nauki o nieśmiertelności duszy podano w pewnych opracowaniach?
15 Wielu znawców Pisma Świętego przyznaje, że nie ma w nim mowy o duszy nieśmiertelnej. The Concise Jewish Encyclopedia (Zwięzła encyklopedia żydowska) wyjaśnia: „Biblia nie formułuje doktryny o nieśmiertelności duszy, nie precyzuje jej też wczesna literatura rabinistyczna”. The Jewish Encyclopedia (Encyklopedia żydowska) informuje: „Przekonanie, że po rozkładzie ciała dusza kontynuuje swój byt, jest w większym stopniu kwestią spekulacji filozoficznych lub teologicznych niż zwykłej wiary, a ponadto nie jest wyraźnie sformułowane w żadnym miejscu Pisma Świętego”. The Interpreter’s Dictionary of the Bible (Słownik biblijny tłumacza) nadmienia: „Neʹfesz (...) nie istnieje dalej niezależnie od ciała, lecz wraz z nim umiera. (...) Nie ma wersetu biblijnego, który by upoważniał do twierdzenia, iż w chwili śmierci ‛dusza’ oddziela się od ciała”.
16. Jak różne autorytety wypowiedziały się na temat duszy?
16 Podobną myśl wyraża Expository Dictionary of Bible Words (Słownik objaśniający wyrazy występujące w Biblii): „A zatem w S[tarym] T[estamencie] słowo ‛dusza’ nie odnosi się do jakiejś niematerialnej cząstki istot ludzkich, która by dalej istniała po ich śmierci. [Neʹfesz] oznacza przede wszystkim życie, takie właśnie, jakim cieszą się byty osobowe. (...) Podstawowe znaczenie terminu [psy·cheʹ] określa jego odpowiednik ze S[tarego] T[estamentu], a nie jego znaczenie w kulturze greckiej”. The Eerdmans Bible Dictionary wyjaśnia, że w Biblii słowo dusza „nie oznacza części jednostki ludzkiej, lecz raczej całą osobę. (...) W tym sensie istoty ludzkie nie mają dusz — same są duszami” (kursywa nasza).
17. Co przyznają o „duszy” niektóre źródła katolickie?
17 Nawet wspomniana już New Catholic Encyclopedia przyznaje: „Słowa tłumaczone w Biblii na ‛duszę’ zazwyczaj oznaczają całą osobę”. W dziele tym podano dalej: „W S[tarym] T[estamencie] nie napotykamy dychotomii [rozdwojenia] na ciało i duszę. (...) Wprawdzie wyraz [neʹfesz] często bywa oddawany słowem ‛dusza’, nigdy jednak nie oznacza czegoś odrębnego od ciała lub danej osoby. (...) W N[owym] T[estamencie] termin [psy·cheʹ] odpowiada słowu [neʹfesz]. (...) W Biblii nie ma żadnej wyraźnej wzmianki o pośmiertnym bytowaniu duszy”. A francuski profesor biblistyki, Georges Auzou, katolik, napisał w książce La Parole de Dieu (Słowo Boże): „Idea ‛duszy’ jako czysto duchowej, niematerialnej rzeczywistości, oddzielonej od ‛ciała’, (...) w Piśmie Świętym w ogóle nie istnieje”. (Zob. też komentarz Mariana Filipiaka w Księdze Koheleta, KUL-Pallottinum 1980, na stronie 42).
18. (a) Jak w pewnej encyklopedii skomentowano biblijne użycie słowa „dusza”? (b) Skąd teolodzy zapożyczyli pogląd, że coś żyje dalej po śmierci ciała?
18 Z tego względu The Encyclopedia Americana zaznacza: „Według koncepcji starotestamentowej człowiek stanowi jednolitą całość, a nie połączenie duszy i ciała. Wprawdzie hebrajskie pojęcie [neʹfesz] jest często tłumaczone na ‛duszę’, nie byłoby jednak rzeczą słuszną dopatrywać się w nim greckiego sensu. (...) Nigdy nie mówi się o [neʹfesz] jako o czymś funkcjonującym niezależnie od ciała. W Nowym Testamencie greckie określenie [psy·cheʹ] bywa oddawane przez ‛dusza’, ale i w tym wypadku nie należy pochopnie sądzić, iżby miało takie samo znaczenie, jakie mu nadawali filozofowie greccy. (...) Biblia nie opisuje wyraźnie, jak człowiek bytuje po śmierci”. Wspomniana encyklopedia dodaje: „Chcąc znaleźć odpowiednie środki opisu przejścia jednostki do życia pozagrobowego, teolodzy musieli sięgnąć do rozpraw filozoficznych”.
Filozofia w miejsce Biblii
19. Co łączy filozofię grecką z wiarą w nieśmiertelność duszy?
19 Teolodzy faktycznie zapożyczyli poglądy filozofów pogańskich i na ich podstawie stworzyli dogmat o duszy nieśmiertelnej. Francuski Dictionnaire Encyclopédique de la Bible (Encyklopedyczny słownik biblijny) wyjaśnia: „Koncepcja nieśmiertelności jest wytworem myśli greckiej”. The Jewish Encyclopedia potwierdza tę informację: „Wiara w nieśmiertelność duszy przyjęła się u Żydów w wyniku kontaktów z myślą grecką, głównie za pośrednictwem filozofii jej naczelnego wyraziciela, Platona”, który żył w IV wieku przed Chrystusem. Platon głosił: „Dusza jest nieśmiertelna i niezniszczalna, i dusze nasze rzeczywiście będą istnieć w zaświatach!” (The Dialogues of Plato [Dialogi Platona]).
20. Kiedy i w jaki sposób do chrystianizmu wkradła się filozofia pogańska?
20 Kiedy ta pogańska filozofia przeniknęła do chrystianizmu? The New Encyclopædia Britannica odpowiada: „Od połowy II wieku po Chr. chrześcijanie poniekąd zapoznani z filozofią grecką zaczęli odczuwać potrzebę wyrażania swej wiary za pomocą jej pojęć, zarówno dla własnej satysfakcji intelektualnej, jak też z myślą o nawracaniu wykształconych pogan. Najbardziej nadawał się do tego system platoński”. Dlatego, jak wyjaśnia cytowana encyklopedia, „filozofowie wczesnochrześcijańscy przyswoili sobie grecką koncepcję nieśmiertelności duszy”. Nawet papież Jan Paweł II przyznał, że doktryna ta zawiera elementy „teorii pewnych szkół filozofii greckiej”. Ale zaakceptowanie poglądów myślicieli greckich oznaczało, że chrześcijaństwo odrzuciło prostą prawdę wyrażoną w Księdze Rodzaju 2:7: „Stał się człowiek duszą żyjącą”.
21. Jak daleko sięgają korzenie wiary w duszę nieśmiertelną?
21 Jednakże korzenie nauki o nieśmiertelnej duszy sięgają znacznie dalej niż do filozofii Platona. W książce The Religion of Babylonia and Assyria (Religia Babilonii i Asyrii), pióra Morrisa Jastrowa, znajdujemy następującą wiadomość: „Zagadnienie nieśmiertelności (...) było przedmiotem pilnego zainteresowania teologów babilońskich. (...) Śmierć uważano za przejście do innej formy życia”. A Siegfried Morenz w książce Egyptian Religion (Religia Egiptu) podaje: „Według starożytnych Egipcjan życie pozagrobowe to po prostu kontynuacja życia doczesnego”. The Jewish Encyclopedia uwypukla związek między tymi starożytnymi religiami a poglądami Platona, nadmieniając, że ideę duszy nieśmiertelnej podsunęły mu „misteria orfickie i eleuzyńskie, stanowiące osobliwą mieszankę poglądów babilońskich i egipskich”.
22. Dlaczego można powiedzieć, że ziarna doktryny o nieśmiertelności duszy zasiano już w zaraniu dziejów ludzkich?
22 A zatem pojęcie duszy nieśmiertelnej jest bardzo stare. Początki jego sięgają właściwie zarania rodu ludzkiego! Adam otrzymał przestrogę, że za nieposłuszeństwo wobec Boga umrze, ale później ktoś zapewniał jego żonę Ewę o czymś wprost przeciwnym, mówiąc: „Stanowczo nie umrzecie”. W ten sposób zostały zasiane ziarna dogmatu o nieśmiertelności duszy. Od tamtej pory aż do naszych czasów jedna cywilizacja po drugiej przejmowała pogański pogląd, że ‛w gruncie rzeczy nie umrzesz, tylko będziesz dalej żył’. Dotyczy to również chrześcijaństwa, które wciągnęło swoich wyznawców w odstępstwo, przeciwne woli Bożej i Jego zamierzeniom (Rodzaju 3:1-5; Mateusza 7:15-23; 13:36-43; Dzieje Apostolskie 20:29, 30; 2 Tesaloniczan 2:3, 7).
23. Kto i w jakim celu wymyślił nieśmiertelność duszy?
23 Za czyją przyczyną ludzie uwierzyli w to kłamstwo? Jezus wyjawił tożsamość winowajcy, mówiąc do ówczesnych przywódców religijnych: „Ojcem waszym jest Diabeł, a wy chcecie spełniać pragnienia waszego ojca. (...) Kiedy mówi kłamstwo, mówi zgodnie z własnym usposobieniem, gdyż jest kłamcą i ojcem kłamstwa” (Jana 8:44). Rzeczywiście, to Szatan wymyślił pojęcie nieśmiertelnej duszy, aby odciągnąć ludzi od prawdziwego wielbienia Boga. Chociaż więc Ewa niewątpliwie zrozumiała wtedy wypowiedź węża tylko w ten sposób, że nigdy nie umrze w ciele, to jednak człowiek, który dzisiaj wierzy w doktryny oparte na pierwszym kłamstwie, o jakim donosi Biblia, nastawia całe swoje życie i nadzieje na przyszłość w nieodpowiednim kierunku.
24. Jakie pytania słusznie można zadać w związku z życiem wiecznym i nieśmiertelnością?
24 Pismo Święte wcale nie uczy, jakoby człowiek miał nieśmiertelną duszę. Dlaczego wobec tego mówi o nadziei na życie wieczne? I czy w jednej z ksiąg biblijnych, w Liście 1 do Koryntian 15:53, nie zapowiedziano, że to, „co śmiertelne, musi przywdziać nieśmiertelność”? Czyż Jezus po zmartwychwstaniu nie poszedł do nieba i czy nie głosił, że inni także będą mogli się tam dostać? Na te i podobne pytania odpowie następny artykuł.
Pytania do powtórki
◻ Czego naucza o duszy większość religii?
◻ Jak Biblia wskazuje, że człowiek nie został stworzony z nieśmiertelną duszą?
◻ Co wyraźnie wynika ze sposobu użycia w Biblii hebrajskiego i greckiego określenia tłumaczonego na „duszę”?
◻ Czego Pismo Święte, zdaniem wielu biblistów, uczy na temat duszy?
◻ Jak daleko w przeszłość sięgają korzenie doktryny o nieśmiertelności duszy?
[Ilustracja na stronie 20]
Wszystko to są dusze