Zaszczytna rola kobiet wśród dawnych sług Bożych

„Przemówił Jehowa Bóg: ‚Nie jest dobrze dla człowieka, żeby dalej był sam. Zamierzam uczynić dla niego pomocnicę jako jego uzupełnienie’” (RODZAJU 2:18, NW).

1. Jak pewien słownik biblijny opisuje los kobiet w starożytności?

„WE WSPÓŁCZESNYCH społeczeństwach zachodnich kobiety cieszą się wolnością, jakiej w starożytności nigdy nie zaznały mieszkanki rejonu Morza Śródziemnego czy Bliskiego Wschodu. Zazwyczaj były podporządkowane mężczyznom, tak jak niewolnicy wolnym, a młodzi starym. (...) Synów ceniono wyżej niż córki, a zdarzało się, iż niemowlęta płci żeńskiej porzucano, by umarły z zimna”. Tak pewien słownik biblijny opisuje los kobiet w czasach starożytnych.

2, 3. (a) Jak według wspomnianego raportu wygląda obecnie sytuacja wielu kobiet? (b) Jakie w związku z tym nasuwają się pytania?

² Obecnie w wielu częściach świata sytuacja przedstawia się niewiele lepiej. W roku 1994 amerykański Departament Stanu po raz pierwszy poświęcił swój roczny raport na temat praw człowieka zagadnieniu traktowania kobiet. Komentarz do tego sprawozdania gazeta The New York Times opatrzyła następującym nagłówkiem: „Dane ze 193 krajów dowodzą, iż codzienna dyskryminacja jest faktem”.

³ W zborach sług Jehowy na całej ziemi można spotkać wiele kobiet pochodzących z różnych kręgów kulturowych, w związku z czym nasuwa się kilka pytań: Czy pierwotnie Bóg zamierzał, by obchodzono się z kobietami tak, jak to opisano powyżej? Jak traktowali je chwalcy Jehowy w czasach biblijnych? I jak należy odnosić się do kobiet obecnie?

„Pomocnica” i „uzupełnienie”

4. Co zauważył Jehowa, gdy pierwszy mężczyzna przez jakiś czas żył w ogrodzie Eden samotnie, i co wówczas uczynił?

⁴ Kiedy Adam już jakiś czas przebywał samotnie w ogrodzie Eden, Jehowa zauważył: „Nie jest dobrze dla człowieka, żeby dalej był sam. Zamierzam uczynić dla niego pomocnicę jako jego uzupełnienie” (Rodzaju [1 Mojżeszowa] 2:18, NW). Chociaż Adam był człowiekiem doskonałym, nie mógł w pojedynkę zrealizować Bożego zamierzenia. Dlatego Jehowa stworzył kobietę i ustanowił pierwsze małżeństwo (1 Mojżeszowa 2:21-24).

5. (a) W jakim kontekście pisarze Biblii często używają hebrajskiego rzeczownika tłumaczonego na „pomocnik”? (b) Na co wskazuje okoliczność, że Jehowa nazwał pierwszą kobietę „uzupełnieniem”?

⁵ Czy określenia „pomocnica” i „uzupełnienie” wskazują, że Bóg wyznaczył kobiecie podrzędną rolę? Wprost przeciwnie. Pisarze biblijni często używają hebrajskiego rzeczownika (ʽézer) tłumaczonego na „pomocnik” w odniesieniu do Boga. Na przykład Jehowa okazuje się „pomocnikiem i obrońcą naszym” (Psalm 32:20, Wujek [33:20, Bw]; Wyjścia [2 Mojżeszowa] 18:4, Wujek; Powtórzonego Prawa [5 Mojżeszowa] 33:7, NW). A w Księdze Ozeasza 13:9 (NW) nawet sam Jehowa nazywa siebie „pomocnikiem” Izraela. Z kolei w nawiązaniu do hebrajskiego słowa (néged) oddanego przez „uzupełnienie” pewien biblista wyjaśnia: „Nie chodzi jedynie o pomaganie mężczyźnie w jego codziennej pracy czy też w wydawaniu na świat dzieci, (...) ale o wzajemne wspieranie się w tym związku”.

6. Jakie słowa zostały wypowiedziane po stworzeniu kobiety i dlaczego?

⁶ A zatem okoliczność, że Jehowa przedstawił niewiastę jako „pomocnicę” i „uzupełnienie”, w żadnym wypadku jej nie poniżała. Kobieta została stworzona jako odrębna jednostka, odmienna pod względem emocjonalnym, psychicznym i fizycznym. Była właściwym odpowiednikiem mężczyzny, stosownym uzupełnieniem. Każde z nich było inne, ale każde potrzebne, by zgodnie z zamierzeniem Bożym ‛napełnić ziemię’. W rzeczy samej, już po stworzeniu mężczyzny i kobiety „spojrzał Bóg na wszystko, co uczynił, a było to bardzo dobre” (1 Mojżeszowa 1:28, 31).

7, 8. (a) Jak grzech w Edenie miał wpłynąć na rolę kobiet? (b) Jakie pytania powstają w związku ze spełnianiem się wypowiedzi z Księgi 1 Mojżeszowej 3:16 wśród chwalców Jehowy?

⁷ Wraz z pojawieniem się grzechu sytuacja mężczyzny i kobiety uległa zmianie. Jehowa osądził ich jako grzeszników. „Pomnożę dolegliwości brzemienności twojej” — rzekł Jehowa do Ewy, mówiąc o czymś, co tylko dopuścił, tak, jakby sam to powodował. Następnie dodał: „W bólach będziesz rodziła dzieci, mimo to ku mężowi twemu pociągać cię będą pragnienia twoje, on zaś będzie panował nad tobą” (1 Mojżeszowa 3:16). Od tego czasu wielu mężów panowało nad swymi żonami, często w szorstki sposób. Zamiast uważać je za cenne pomocnice i uzupełnienie, nierzadko traktowali je jak służące lub niewolnice.

⁸ A jak wypowiedź z 1 Mojżeszowej 3:16 spełniła się na niewiastach, które oddawały cześć Jehowie? Czy zajmowały niższą pozycję społeczną i czy były upokarzane? Nic podobnego! Co sądzić zatem o doniesieniach biblijnych na temat zwyczajów i praktyk, które dotyczyły kobiet, a które w pewnych społeczeństwach mogą się dziś wydawać nie do przyjęcia?

Zrozumienie zwyczajów biblijnych

9. O jakich trzech sprawach należy pamiętać przy rozważaniu odnoszących się do kobiet zwyczajów z czasów biblijnych?

⁹ Słudzy Boży z czasów biblijnych dobrze traktowali kobiety. Oczywiście przy rozważaniu ówczesnych zwyczajów mających związek z kobietami warto pamiętać o kilku sprawach. Po pierwsze, biblijne wzmianki o przykrych sytuacjach, które wynikały z nacechowanego samolubstwem panowania niegodziwych mężczyzn, nie oznaczają, jakoby Bóg pochwalał takie postępowanie. Po drugie, chociaż Jehowa do czasu tolerował wśród swych sług pewne obyczaje, to jednak je regulował, mając na uwadze ochronę kobiety. Po trzecie, nie wolno pochopnie osądzać starożytnych norm na podstawie współczesnych kryteriów. Niektóre zwyczaje mogą się dziś wydawać nieprzyjemne, ale to jeszcze nie znaczy, iż dawniej kobiety uważały je za poniżające. Rozpatrzmy kilka przykładów.

10. Jak Jehowa zapatrywał się na poligamię i co wskazuje, że nigdy nie odstąpił od swego pierwotnego miernika nakazującego jednożeństwo?

¹⁰ Poligamia.a Pierwotne zamierzenie Boże nie przewidywało, by żona miała męża do spółki z inną kobietą. Bóg stworzył Adamowi tylko jedną żonę (1 Mojżeszowa 2:21, 22). Po buncie w Edenie poligamia pojawiła się po raz pierwszy w rodzie Kaina. Z czasem stała się zwyczajem, który przejmowali niekiedy chwalcy Jehowy (1 Mojżeszowa 4:19; 16:1-3; 29:21-28). Chociaż Jehowa nie zabronił wielożeństwa, które służyło zwiększaniu liczebności narodu izraelskiego, okazał troskę o kobiety wprowadzeniem pewnych przepisów zabezpieczających żony i ich dzieci (2 Mojżeszowa 21:10, 11; 5 Mojżeszowa 21:15-17). Poza tym Jehowa nigdy nie odstąpił od swego pierwotnego miernika nakazującego jednożeństwo. Polecenie ‛rozmnażajcie się i napełniajcie ziemię’ powtórzono Noemu i jego synom, przy czym każdy z nich miał tylko jedną żonę (1 Mojżeszowa 7:7; 9:1; 2 Piotra 2:5). Symboliczny związek, w którym Bóg przedstawił siebie jako męża Izraela, też był monogamiczny (Izajasza 54:1, 5). Później Jezus Chrystus przywrócił pierwotny wzorzec ustanowiony przez Boga i dlatego w zborze wczesnochrześcijańskim obowiązywało jednożeństwo (Mateusza 19:4-8; 1 Tymoteusza 3:2, 12).

11. Dlaczego w czasach biblijnych uiszczano opłatę ślubną? Czy poniżało to kobiety?

¹¹ Opłata za narzeczoną. W książce Ancient Israel​—⁠Its Life and Institutions (Życie i instytucje w starożytnym Izraelu) czytamy: „Obowiązek zapłacenia rodzinie dziewczyny pewnej sumy pieniędzy lub ofiarowania równoważnego daru niewątpliwie na pierwszy rzut oka przypomina kupno. Wydaje się jednak, iż jest to nie tyle cena płacona za kobietę, ile rekompensata dla rodziny” (kursywa nasza). Opłata ślubna miała więc być odszkodowaniem za stratę usług świadczonych przez dziewczynę w domu oraz wynagrodzić trud i koszty związane z jej wychowaniem. A zatem nie było to dla niej poniżające, lecz dowodziło, że w oczach rodziny jest cenna (1 Mojżeszowa 34:11, 12; 2 Mojżeszowa 22:16; zobacz Strażnicę z 1 marca 1989 roku, strony 21-24).

12. (a) Jak w niektórych fragmentach Pisma Świętego nazywa się mężów i żony i czy było to dla kobiet obraźliwe? (b) Co warto zauważyć w związku z określeniami, których Jehowa używał w Edenie? (Zobacz przypis).

¹² Mężowie jako „właściciele”. Około 1918 roku p.n.e. w życiu Abrahama i Sary nastąpiło pewne zdarzenie, które pokazuje, iż do owego czasu najwidoczniej weszło w zwyczaj, by żonatego mężczyznę nazywać „właścicielem” (po hebrajsku báʽal), a o mężatce mówić jako o ‛należącej’ (po hebrajsku beʽulá) (Rodzaju 20:3, NW). Wyrażenia te pojawiają się niekiedy w dalszej części Pisma Świętego, ale nic nie wskazuje na to, by kobiety w czasach przedchrześcijańskich uważały je za obraźliwe (Powtórzonego Prawa 22:22, NW).b Niemniej żony nie miały być traktowane jak część majątku. Posiadłość czy inne dobra materialne można było kupić, sprzedać, a nawet otrzymać w spadku, ale z żoną tak nie było. Biblijne przysłowie powiada: „Dom i mienie dziedziczy się po rodzicach, lecz roztropna żona jest darem Pana” (Przypowieści 19:14; 5 Mojżeszowa 21:14).

Zaszczytna rola

13. Jak wyglądała sytuacja kobiet, gdy bogobojni mężczyźni brali przykład z Jehowy i przestrzegali Jego Prawa?

¹³ Jaka więc była rola kobiet wśród przedchrześcijańskich chwalców Boga? Jak się na nie zapatrywano i jak je traktowano? Ujmując rzecz krótko, gdy bogobojni mężczyźni brali przykład z samego Jehowy, przestrzegając Jego Prawa, kobiety zachowywały swą godność i korzystały z licznych praw i przywilejów.

14, 15. Co wskazuje na to, iż w Izraelu szanowano kobiety, i dlaczego Jehowa mógł słusznie oczekiwać od wielbiących Go mężczyzn, że będą je poważać?

¹⁴ Kobiety należało szanować. Prawo, które Bóg nadał Izraelowi, nakazywało darzyć respektem zarówno ojca, jak i matkę (2 Mojżeszowa 20:12; 21:15, 17). W Księdze 3 Mojżeszowej 19:3 czytamy: „Niechaj każdy czci swoją matkę i swego ojca”. Kiedy pewnego razu Batszeba przyszła do swego syna Salomona, „król, wstawszy wyszedł jej na spotkanie i oddał jej pokłon” na znak szacunku (1 Królewska 2:19). W dziele Encyclopaedia Judaica powiedziano: „Prorocze porównanie miłości Boga żywionej do Izraela z uczuciem, jakim mąż darzy żonę, miało sens tylko w społeczeństwie, w którym kobiety cieszyły się poważaniem”.

¹⁵ Jehowa oczekuje, że wielbiący Go mężczyźni będą szanować kobiety, gdyż On sam je ceni. Świadczą o tym wersety, w których Jehowa nawiązuje do przeżyć kobiet, by unaocznić swoje własne uczucia (Izajasza 42:14; 49:15; 66:13). Pomaga to czytelnikom zrozumieć doznania samego Jehowy. Co ciekawe, w języku hebrajskim słowo „miłosierdzie”, czyli „litość”, które odnosi do siebie Jehowa, wiąże się ściśle z wyrazem oznaczającym „łono” i można je oddać wyrażeniem „matczyne uczucie” (Wyjścia 33:19, BT; Izajasza 54:7, Biblia poznańska).

16. Jakie przykłady pokazują, że ceniono rady pobożnych kobiet?

¹⁶ Ceniono rady pobożnych kobiet. Kiedy pewnego razu bogobojny Abraham wahał się, czy przyjąć radę swej oddanej Bogu żony, Sary, Jehowa mu powiedział: „Posłuchaj jej” (1 Mojżeszowa 21:10-12). Chetyckie żony Ezawa były „powodem trosk dla Izaaka i Rebeki”. W końcu Rebeka oświadczyła, że sprawiłoby jej udrękę, gdyby również ich drugi syn, Jakub, poślubił Chetytkę. Jak na to zareagował Izaak? Sprawozdanie podaje: „A Izaak wezwał Jakuba, pobłogosławił go i dał mu taki rozkaz: Nie bierz sobie żony spośród córek Kananejczyków”. Chociaż Rebeka nie radziła nic bezpośrednio, Izaak podjął decyzję, w której uwzględnił odczucia swej żony (1 Mojżeszowa 26:34, 35; 27:46; 28:1). W późniejszych czasach król Dawid uniknął ściągnięcia na siebie winy krwi, przychylając się do błagania Abigail (1 Samuela 25:32-35).

17. Co dowodzi, iż kobiety sprawowały w rodzinie pewną miarę władzy?

¹⁷ Kobiety sprawowały w rodzinie pewną miarę władzy. Dzieci nawoływano: „Synu mój, słuchaj pouczenia swojego ojca i nie odrzucaj nauki swojej matki” (Przypowieści 1:8). Opis „żony zaradnej” z 31 rozdziału Księgi Przypowieści ukazuje, iż pracowita mężatka nie tylko prowadziła dom, ale mogła również handlować nieruchomościami, uprawiać rolę, kierować małym przedsiębiorstwem, a także była znana z mądrych wypowiedzi. Największe znaczenie miała jednak jej godna pochwały, nacechowana czcią i szacunkiem bojaźń wobec Jehowy. Nic dziwnego, że wartość takiej żony była ‛daleko większa niż wartość korali’! A kosztowny koral czerwony wysoko ceniono w jubilerstwie i zdobnictwie (Przysłów [Przypowieści] 31:10-31, NW).

Kobiety, które Bóg obdarzył szczególną łaską

18. Jak niektóre kobiety z czasów biblijnych dostąpiły szczególnej łaski?

¹⁸ Dowodem uznania Jehowy dla kobiet jest okoliczność, iż w czasach biblijnych niektóre z nich dostępowały Jego szczególnej łaski. Hagar, Sarę oraz żonę Manoacha odwiedzili aniołowie i przekazali im wskazówki od Boga (1 Mojżeszowa 16:7-12; 18:9-15; Sędziów 13:2-5). Kobiety pełniły służbę w przybytku, a także należały do grona śpiewaków na dworze Salomona (2 Mojżeszowa 38:8; 1 Samuela 2:22; Kaznodziei 2:8).

19. W jaki sposób Jehowa niekiedy posługiwał się kobietami, by Go reprezentowały?

¹⁹ W dziejach narodu izraelskiego Jehowa kilkakrotnie posłużył się kobietą, by Go reprezentowała lub przemawiała w Jego imieniu. O prorokini Deborze czytamy: „Synowie izraelscy przychodzili do niej na sąd” (Sędziów 4:5). Kiedy Izraelici pokonali kananejskiego króla Jabina, Debora otrzymała naprawdę niezwykły przywilej. Wszystko wskazuje na to, że ułożyła przynajmniej część pieśni zwycięstwa, która weszła w skład sprawozdania natchnionego przez Jehowę (Sędziów, rozdział 5).c A kilka stuleci później, gdy król Jozjasz chciał się zwrócić z pytaniem do Jehowy, wyprawił posłańców, wśród nich arcykapłana, do prorokini Huldy. Mogła ona autorytatywnie odpowiedzieć: „Tak mówi Jahwe, Bóg Izraela” (2 Królewska 22:11-15, BT). A zatem król wysłał delegację do prorokini, ale otrzymane wskazówki pochodziły od Jehowy (porównaj Malachiasza 2:7).

20. Jakie przykłady dowodzą, że Jehowa dba o uczucia i dobro kobiet?

²⁰ Wyraźnym dowodem troski Jehowy o dobro kobiet są doniesienia o tym, jak bezpośrednio wspierał On niektóre swe czcicielki. Dwukrotnie interweniował, by uchronić przed zgwałceniem Sarę, piękną żonę Abrahama (1 Mojżeszowa 12:14-20; 20:1-7). Bóg okazał łaskę Lei, mniej kochanej żonie Jakuba, i „uczynił płodnym łono jej”, dzięki czemu urodziła syna (1 Mojżeszowa 29:31, 32). Kiedy w Egipcie dwie bogobojne położne izraelskie z narażeniem życia ratowały od śmierci hebrajskich chłopców, Jehowa to docenił i „obdarzył je rodzinami” (2 Mojżeszowa 1:17, 20, 21). Odpowiedział też na żarliwą modlitwę Anny. A gdy wierzyciel wdowy po proroku chciał w zamian za długi zabrać jej dzieci, Jehowa nie pozostawił jej własnemu losowi. Kierując się miłością, Bóg za pośrednictwem Elizeusza rozmnożył resztki oliwy, aby owa kobieta mogła spłacić dług. Tym sposobem uchroniła swą rodzinę i nie utraciła godności osobistej (2 Mojżeszowa 22:22, 23; 2 Królewska 4:1-7).

21. W jaki zrównoważony sposób Pisma Hebrajskie przedstawiają rolę kobiet?

²¹ A zatem Pisma Hebrajskie w żadnym razie nie pochwalają dyskredytowania kobiet, lecz w zrównoważony sposób opisują, jakie miejsce zajmowały one wśród sług Bożych. Co prawda Jehowa nie chronił służących Mu niewiast przed skutkami spełniania się zapowiedzi z Księgi 1 Mojżeszowej 3:16, ale bogobojni mężczyźni, którzy Go naśladowali i przestrzegali Jego Prawa, traktowali kobiety z godnością i szacunkiem.

22. Jak zmieniła się rola kobiet, zanim na ziemię przyszedł Jezus, i jakie pytania się nasuwają?

²² W ciągu stuleci po skompletowaniu Pism Hebrajskich rola kobiet wśród Żydów się zmieniła. Kiedy na ziemi pojawił się Jezus, tradycje rabiniczne już znacznie ograniczyły przywileje religijne niewiast oraz ich udział w życiu społecznym. Czy wpłynęło to na stosunek Jezusa do kobiet? Jak obecnie należy odnosić się do chrześcijanek? Pytania te zostaną rozważone w następnym artykule.

[Przypisy]

Jak byś odpowiedział?

◻ Co o roli wyznaczonej kobiecie przez Boga mówią słowa „pomocnica” i „uzupełnienie”?

◻ O czym powinniśmy pamiętać, gdy rozważamy zwyczaje dotyczące kobiet w czasach biblijnych?

◻ Co dowodzi, że kobiety zajmowały zaszczytną pozycję wśród dawnych sług Bożych?

◻ Jak w czasach przedchrześcijańskich Jehowa okazywał kobietom szczególną łaskę?