IZAJASZA, KSIĘGA

Księga ta wspaniale wywyższa Jehowę, którego 25 razy nazywa „Świętym Izraela”. Niedwuznacznie wskazuje też, że lud Boży zostanie wyzwolony przez Pomazańca Jehowy, czyli Mesjasza.

Już w pierwszym wersecie powiedziano, że Księga Izajasza to „wizja dotycząca Judy i Jerozolimy, oglądana przez Izajasza, syna Amoca”. A zatem nawet zawarte w niej proroctwa o różnych narodach nie mogą być traktowane jako oderwane wypowiedzi na temat tych państw. Przeciwnie, wszystkie te orędzia miały bezpośredni związek z Judą i Jerozolimą.

Tło historyczne. Jak wynika z Izajasza 1:1, prorok otrzymywał wizje za dni królów judzkich: Uzzjasza, Jotama, Achaza i Ezechiasza. W okresie tym sytuacja międzynarodowa była niezwykle napięta, a mieszkańcy Judy znajdowali się pod przemożnym wpływem fałszywych poglądów religijnych. Na początku służby Izajasza umarł król Uzzjasz, dotknięty trądem za zuchwałe wkroczenie w kompetencje kapłanów (2Kn 26:16, 19-21). Wprawdzie syn Uzzjasza, Jotam, czynił to, co słuszne, ale „lud wciąż jeszcze postępował zgubnie” (2Kn 27:2; 2Kl 15:34).

Następnym królem był Achaz, który przez 16 lat dawał poddanym zły przykład, gdyż praktykował kult Baala, obejmujący ofiary z ludzi. W tym czasie „rażąco sprzeniewierzano się Jehowie” (2Kn 28:1-4, 19). Właśnie wtedy sprzymierzeni królowie Syrii oraz Izraela oblegli Jerozolimę, a Achaz wbrew radzie proroka Izajasza poprosił o pomoc wojskową Tiglat-Pilesera III, króla Asyrii (2Kl 16:5-8; Iz 7:1-12). W ten sposób ‛uczynił ciało swoim ramieniem, a jego serce odwróciło się od Jehowy’ (Jer 17:5). Asyria zgodziła się na sojusz, ale rzecz jasna była zainteresowana głównie poszerzeniem sfery swych wpływów. Jej wojska zdobyły Damaszek, stolicę Syrii, i najwyraźniej uprowadziły w niewolę odstępczych Izraelitów mieszkających na wsch. od Jordanu (1Kn 5:26).

Kiedy później Samaria nie zapłaciła daniny, również została oblężona, a jej ludność wysiedlono (2Kl 16:9; 17:4-6; 18:9-12). Tak zakończyły się dzieje dziesięcioplemiennego królestwa, a Juda była odtąd otoczona zewsząd przez narody pogańskie. Potem królowie asyryjscy kontynuowali działania wojenne na zach. i zdobyli różne miasta w Judzie i okolicznych państwach. Sancherib zażądał nawet poddania mu samej Jerozolimy. Ale za panowania Ezechiasza sytuacja się zmieniła. Król ufał Jehowie, a On dowiódł, że go nie opuścił (2Kl 18:5-7; Iz rozdz. 36, 37).

Izajasz rozpoczął swą służbę prorocką za rządów Uzzjasza, trwających od 829 r. p.n.e., i pełnił ją jeszcze w czasach Ezechiasza, którego królowanie dobiegło końca ok. 717 r. W Izajasza 6:1 wspomniano, że opisane w tym rozdziale zadanie od Jehowy prorok otrzymał „w roku śmierci króla Uzzjasza” (ok. 778 p.n.e.), choć poprzednie informacje mógł spisać już wcześniej. W Izajasza 36:1 podano, iż nieudana wyprawa wojsk Sancheriba przeciw Jerozolimie odbyła się w „czternastym roku króla Ezechiasza” (732 p.n.e.). Na zakończenie relacji o groźnym oblężeniu i o wyzwoleniu Jerozolimy nadmieniono, jak Sancherib wrócił do Niniwy i jak go zamordowano (Iz 37:36-38). Jeśli ta wzmianka historyczna nie jest późniejszym dodatkiem, lecz została utrwalona przez Izajasza, mogłaby świadczyć o tym, że prorokował on jeszcze jakiś czas po 14 roku rządów Ezechiasza. Asyryjskie i babilońskie zapiski chronologiczne (których dokładność jest co prawda wątpliwa) sugerują, iż po wyprawie przeciw Jerozolimie Sancherib panował ok. 20 lat. Według tradycji żydowskiej, której jednak także nie można bezkrytycznie wierzyć, Izajasz został przecięty piłą na rozkaz króla Manassesa (nie jest też pewne, czy — jak sądzą niektórzy — właśnie do tego wydarzenia nawiązał Paweł w Heb 11:37) (Iz 1:1).

Chronologię pewnych fragmentów Księgi Izajasza pozwalają ustalić jeszcze inne wskazówki. Na przykład w Izajasza 7:1 powiedziano, że Pekach, władca Izraela, wyruszył na wojnę przeciw Jerozolimie za dni króla Achaza. Ten ostatni panował w latach 761-746 p.n.e., a ponieważ królowanie Pekacha zakończyło się ok. 759 r., więc wspomniane wydarzenie musiało się rozegrać wcześniej. Prócz tego w Izajasza 14:28 podano, że wypowiedź przeciw Filistei nadeszła „w roku śmierci króla Achaza”, czyli w r. 746. Informacje te pomagają umiejscowić w strumieniu czasu wypadki opisane w Księdze Izajasza.

Jeden pisarz. Niektórzy współcześni krytycy utrzymują, że Izajasz nie napisał całej księgi noszącej jego imię. Twierdzi się, jakoby rozdz. 40-66 wyszły spod ręki niezidentyfikowanego Żyda, który żył pod koniec niewoli babilońskiej. Niekiedy też wyodrębnia się dodatkowe części tej księgi i przypisuje jeszcze innym osobom. Jednakże sama Biblia zaprzecza takim przypuszczeniom.

Natchnieni pisarze Chrześcijańskich Pism Greckich uznawali „proroka Izajasza” za pisarza zarówno rozdziałów oznaczonych dziś numerami od 1 do 39, jak i pozostałych (40-66). Nigdy nie sugerowali, że istniały dwie osoby o tym imieniu ani że pisarz części tej księgi był nieznany (por. np. Mt 3:3 i 4:14-16 z Iz 40:3 i 9:1, 2 oraz Jn 12:38-41 z Iz 53:1 i 6:1, 10). Prócz tego niejednokrotnie powołują się na wersety z tych dalszych rozdziałów, wyraźnie przy tym wspominając, że spisał je „prorok Izajasz”, a nie ktoś bliżej nieokreślony (por. Mt 12:17-21 z Iz 42:1-4; Rz 10:16 z Iz 53:1). Sam Jezus Chrystus w synagodze nazaretańskiej odczytał ze „zwoju proroka Izajasza” pierwsze dwa wersety rozdz. 61 tej księgi (Łk 4:17-19).

Również Zwój Izajasza znaleziony nad Morzem Martwym (IQIs^a, pochodzący przypuszczalnie z końca II w. p.n.e.) dowodzi, że kopista nic nie wiedział o tym, jakoby po rozdz. 39 zaczynała się inna część tego proroctwa. Rozdział 40 rozpoczął w ostatniej linijce szpalty zawierającej rozdz. 39.

Przez stulecia Księgę Izajasza przepisywano jako jedną całość i nie dzielono jej na dwie lub więcej części. Rozdział 40 jest bezpośrednią kontynuacją rozdz. 39, o czym wyraźnie świadczą słowa z Izajasza 39:6, 7.

Osoby uznające tę księgę za dzieło kilku pisarzy nie uważają za możliwe, aby Izajasz dwa wieki wcześniej zapowiedział, iż władca imieniem Cyrus wyswobodzi Żydów z niewoli, dlatego przypuszczają, że informacje te zostały utrwalone później, przynajmniej po rozpoczęciu jego podbojów (Iz 44:28; 45:1). Najwyraźniej nie pojmują sensu tego fragmentu Księgi Izajasza, w którym jest mowa właśnie o przewidywaniu przyszłości, o tym, że Bóg potrafi z góry przepowiedzieć dzieje swego ludu. Prawie 200 lat naprzód w proroctwie tym podano imię nienarodzonego jeszcze zdobywcy Babilonu i wyzwoliciela Żydów. Spełnienie się tej zapowiedzi stanowiłoby jednoznaczny dowód jej Boskiego pochodzenia. „Oto, co rzekł Jehowa” — oświadczył Izajasz, podkreślając, że nie przedstawia własnej wizji przyszłości (Iz 45:1). Ale nawet przypisanie tej części Księgi Izajasza komuś współczesnemu Cyrusowi i tak nie rozwiązuje wszystkich problemów, przed którymi stoją krytycy. Dlaczego? Ponieważ szczegółowo opisano tam również wydarzenia z ziemskiego życia i służby Mesjasza, Jezusa Chrystusa — a te rozegrały się w jeszcze dalszej przyszłości. Urzeczywistnienie się owych przepowiedni ostatecznie potwierdza, że Księga Izajasza nie jest dziełem kilku osób podszywających się pod imię tego proroka, lecz że powstała z natchnienia Bożego.

Krytycy podający w wątpliwość to, że Izajasz napisał rozdz. 40-66, zwykle z podobnych powodów kwestionują autentyczność rozdz. 13, mówiącego o upadku Babilonu. Jednakże fragment ten wprowadzają słowa: „Wypowiedź przeciw Babilonowi — to, co Izajasz, syn Amoca, ujrzał w wizji”. Niewątpliwie chodzi o tego samego „Izajasza, syna Amoca”, którego imię pojawia się na początku rozdz. 1.

Powiązania z innymi księgami biblijnymi. Księga Izajasza jest ściśle powiązana z wieloma innymi częściami Biblii. Co najmniej sto lat później Jeremiasz spisał księgi Królów, a sprawozdanie z 2 Królów 18:13 do 20:19 w zasadzie pokrywa się z rozdz. 36-39 Księgi Izajasza. Ponadto inni prorocy mówią o sprawach podobnych do poruszonych przez Izajasza, a sporo pisarzy biblijnych częstokroć wyraźnie się na niego powołuje.

Do najciekawszych i najczęściej cytowanych proroctw Izajasza należą szczegółowe przepowiednie dotyczące Mesjasza. Jak wynika z załączonej tabeli, natchnieni pisarze Chrześcijańskich Pism Greckich bezpośrednio przytoczyli wiele z nich i wskazali, jak się spełniły. Warto zauważyć, że najwięcej argumentów potwierdzających mesjańskie posłannictwo Jezusa Chrystusa on sam i jego apostołowie zaczerpnęli właśnie z Księgi Izajasza.

Rzecz jasna tabela ta nie podaje wszystkich miejsc, w których natchnieni pisarze biblijni powoływali się na proroctwo Izajasza, lecz tylko najbardziej znane fragmenty. Podobnie jak pozostała część tej księgi wywyższają one Jehowę, Świętego Izraela, który za pośrednictwem swego namaszczonego Syna wybawia swój lud.