LAMENTACJE

W czasach biblijnych układano i śpiewano lamentacje, czyli pieśni żałobne, by wyrazić żal — z powodu śmierci przyjaciela (2Sm 1:17-27), spustoszenia narodu (Am 5:1, 2) czy zburzenia miasta (Eze 27:2, 32-36). Natchnionym przykładem takiego utworu żałobnego jest Księga Lamentacji. Składa się z pięciu poematów lirycznych (w pięciu rozdziałach) opłakujących zburzenie Jerozolimy przez Babilończyków w 607 r. p.n.e.

W księdze tej przyznano, że Jehowa słusznie ukarał Jerozolimę i Judę za występki ich mieszkańców (Lam 1:5, 18). Zwrócono też uwagę na Jego lojalną życzliwość i miłosierdzie i ukazano, że jest dobry dla tych, którzy pokładają w Nim nadzieję (Lam 3:22, 25).

Tytuł. Nazwa hebrajska tej księgi wywodzi się od jej pierwszego słowa: ʼEcháh, czyli „Ach, jakże!” Tłumacze Septuaginty nazwali ją Thrénoi, co znaczy „pieśni żałobne; treny”. W Talmudzie Babilońskim (Bawa batra 14b) występuje jako Kinòt, czyli „pieśni żałobne; elegie”, a w łacińskim przekładzie Hieronima — pod nazwą Lamentationes, od której pochodzi jej polski tytuł.

Miejsce w kanonie biblijnym. W kanonie hebrajskim Księga Lamentacji zaliczana jest zazwyczaj do pięciu megillòt („zwojów”), na które składają się Pieśń nad Pieśniami oraz księgi: Rut, Lamentacji, Kaznodziei i Estery. Jednakże w dawnych kopiach Pism Hebrajskich występowała podobno po Księdze Jeremiasza, tak jak w dzisiejszych Bibliach.

Pisarz. W Septuagincie księgę tę poprzedzają słowa: „I stało się po uprowadzeniu Izraela w niewolę i spustoszeniu Jerozolimy, że Jeremiasz usiadł, płacząc, i lamentował tą lamentacją nad Jerozolimą, i rzekł”. Również targumy uznają za jej pisarza Jeremiasza i wprowadzają ją następująco: „Jeremiasz, prorok i wielki kapłan, powiedział”. A Wulgata sykstoklementyńska opatruje ją takim wstępem: „I stało się potem, gdy w niewolę został uprowadzony Izrael i Jeruzalem opustoszało, siedział Jeremiasz płacząc, i lamentował tym narzekaniem nad Jeruzalem, a gorzkim sercem wzdychając i łkając mówił” (Wk).

Styl. Pięć rozdziałów Lamentacji to pięć poematów. Pierwsze cztery są akrostychami — ich wersety zaczynają się od kolejnych liter alfabetu hebrajskiego, na który składają się 22 spółgłoski. Rozdziały 1, 2 i 4 mają po 22 wersety ułożone alfabetycznie — werset 1 rozpoczyna się literą ʼálef, werset 2 literą bet itd., aż do końca alfabetu. W rozdz. 3 jest 66 wersetów i każde trzy kolejne zaczynają się od tej samej litery hebrajskiej.

W rozdz. 2, 3 i 4 litera peʼ występuje przed ʽájin (odwrotnie niż w Lam 1 i Ps 119). Nie oznacza to jednak, że natchniony pisarz Lamentacji się pomylił. W pewnym komentarzu powiedziano: „Jeszcze mniej prawdopodobne jest przypuszczenie, że owa nieregularność (...) wynika z przeoczenia poety, gdyż powtarza się w trzech pieśniach. Należy ją raczej łączyć z inną okolicznością. Otóż również w innych pieśniach alfabetycznych, zwłaszcza starszych, pojawiają się rozmaite odstępstwa od reguły, z czego wyraźnie wynika, że poeci trzymali się porządku alfabetycznego dopóty, dopóki nie odbijało się to na płynności myśli lub na naturalności” (C. F. Keil, Biblischer Commentar über das Alte Testament: Der Prophet Jeremia und die Klagelieder, Lipsk 1872, s. 547). Jako przykład podano m.in. Psalm 34, w którym brakuje wersetu od litery waw, i Psalm 145, gdzie pominięto werset rozpoczynający się na literę nun. Nie ma nic niepokojącego w tym, że w owych natchnionych pismach nie trzymano się ściśle kolejności alfabetycznej. Wprawdzie użycie akrostychu niewątpliwie pomagało pamięci, ale najważniejsza była treść i żaden środek stylistyczny nie mógł mieć przed nią pierwszeństwa.

Rozdział 5 Lamentacji nie jest akrostychem, choć zawiera także 22 wersety — tyle, ile jest liter w alfabecie hebrajskim.

Kiedy spisane. Sugestywny język tej księgi wskazuje, że powstała krótko po upadku Jerozolimy w 607 r. p.n.e., gdy Jeremiasz miał jeszcze żywo w pamięci wydarzenia związane z oblężeniem i spaleniem miasta przez Babilończyków. Na ogół uważa się, że napisał ją wkrótce potem, przypuszczalnie jeszcze w tym samym roku.

Spełnienie się proroctw. Losy Jerozolimy, przejmująco opisane w Lamentacjach, spełniły zapowiedź z Powtórzonego Prawa 28:63-65. Ale księga ta ukazuje też, jak urzeczywistniły się różne inne proroctwa i ostrzeżenia Boże (por. np. Lam 1:2 z Jer 30:14; Lam 2:17 z Kpł 26:17; Lam 2:20 z Pwt 28:53).

Treść. W rozdz. 1, począwszy od wersetu 12, Jeremiasz zapisał słowa uosobionej Jerozolimy — „niewiasty” Syjon, związanej przymierzem z Bogiem (Iz 62:1-6). Jest teraz spustoszona, jak gdyby owdowiała i straciła dzieci, jest niewolnicą, której narzucono przymusową pracę. W rozdz. 2 Jeremiasz wypowiada się we własnym imieniu. Z kolei w rozdz. 3 odsłania swe uczucia jako „krzepki mąż”, będący symbolem całego narodu. Rozdział 4 to dalszy ciąg skargi Jeremiasza. W rozdz. 5 przemawiają mieszkańcy Jerozolimy. Przyznają się do grzechu, wyrażają nadzieję i zaufanie do Jehowy oraz pragnienie nawrócenia się na właściwą drogę. Wprawdzie większość Żydów nie podzielała tych uczuć, ale pewien ostatek był pod tym względem podobny do Jeremiasza. Lamentacje przedstawiają więc właściwą ocenę położenia Jerozolimy, zgodną z Bożym punktem widzenia.

A zatem Księga Lamentacji to wiarogodna i wartościowa relacja, spisana pod natchnieniem Bożym.

[Ramka na stronie 1186]

GŁÓWNE MYŚLI KSIĘGI LAMENTACJI

Księga złożona z pięciu poematów wyrażających żal z powodu tragedii, która w 607 r. p.n.e. spotkała Jerozolimę i jej mieszkańców z rąk Babilończyków

Spisana przez Jeremiasza tuż po zburzeniu Jerozolimy

Jerozolima przedstawiona jako wdowa opłakująca swe dzieci, której nie ma kto pocieszyć (1:1-22)

Przyznaje, że przyczyną jej udręki jest grzech przeciw Jehowie

Prosi Wszechmocnego o ukaranie tych, którzy się radują z jej cierpień

Jehowa wywarł gniew na Jerozolimie (2:1-22)

Zrzucił ją „z nieba na ziemię”

Wzgardził swoim sanktuarium i nie miał względu na króla ani na kapłana

Przechodnie dziwią się, co się stało z miastem uchodzącym za „skończone piękno”

„Krzepki mąż”, wyobrażający cały naród, mówi o swej udręce, ale i o nadziei (3:1-66)

Opisuje swe obecne rozpaczliwe położenie

Mimo wszystko ufa, że Jehowa wysłucha modlitw swego ludu i okaże mu miłosierdzie

Straszliwe następstwa oblężenia Jerozolimy (4:1-22)

Śmierć od miecza była lepsza niż śmierć głodowa; kobiety jadły nawet własne dzieci

Tych, którzy uszli z życiem, bezlitośnie ścigano w górach i na pustkowiu

Lud błaga Jehowę, by dostrzegł jego cierpienia i na nowo okazał mu przychylność (5:1-22)

Dziedziczna własność sług Bożych przypadła obcym

Zostali pohańbieni i upokorzeni

Modlą się do Jehowy, żeby przywiódł ich znowu do siebie, chociaż z oburzeniem ich odrzucił