KRETA, KRETEŃCZYCY

Piąta co do wielkości wyspa na Morzu Śródziemnym. Ma ok. 250 km długości i od 13 do 56 km szerokości. Leży po pd. stronie Morza Egejskiego, ok. 100 km na pd. wsch. od Grecji. Przez całą długość tej wąskiej wyspy biegną góry, których szczyty przez część roku pokryte są śniegiem. Położony niedaleko środka wyspy masyw górski Idi (Ida) osiąga wysokość 2456 m n.p.m. Na pn. brzegu Krety znajduje się kilka dogodnych portów, a od strony pd. linia brzegowa jest co prawda regularniejsza, ale na znacznej długości góry opadają stromo wprost do morza. Dlatego na pd. wyspy jest niewiele miejsc nadających się na porty, co potwierdza omówiona niżej relacja z podróży Pawła do Rzymu.

Kreta jest na ogół utożsamiana z wyspą „Kaftor”, wspomnianą w Pismach Hebrajskich jako miejsce, z którego Filistyni przybyli do Kanaanu (Jer 47:4; Am 9:7). Część uczonych kojarzy Kreteńczyków z „Keretytami”. W Septuagincie zarówno w Ezechiela 25:15-17, jak i w Sofoniasza 2:5-7 zamiast określenia „Keretyci” występuje słowo „Kreteńczycy” (zob. KERETYCI). Gdyby „Kaftor” rzeczywiście oznaczało Kretę, co wydaje się rozsądne, to pierwotni mieszkańcy tej wyspy wywodziliby się od Micraima, którego imię jest w Biblii używane na określenie Egiptu (Rdz 10:13, 14).

Cywilizacja kreteńska wyraźnie różniła się od mezopotamskiej czy egipskiej, ale była na równie wysokim poziomie. W religii Kreteńczyków szczególny nacisk kładziono na element żeński i największą cześć oddawano bogini matce. Podobnie jak w innych kultach płodności, bogini ta była często przedstawiana z wężem, którego trzymała w rękach lub była nim owinięta. Na ogół towarzyszyło jej niższe rangą bóstwo płci męskiej, mogące być jej synem, co jest typowe dla takich kultów. W Knossos znaleziono marmurowy krzyż, będący od zamierzchłych czasów symbolem seksualnym. Ta starożytna cywilizacja upadła pod koniec II tysiąclecia p.n.e. W I tysiącleciu p.n.e. Kreta dostała się pod panowanie greckie. W II w. p.n.e. stała się bazą i kryjówką piratów atakujących statki na Morzu Śródziemnym. Po podbiciu wyspy w r. 67 p.n.e. przez Pompejusza Wielkiego połączono ją w jedną prowincję rzymską z Cyreną w Afryce Północnej.

Działalność Pawła. Żydzi lub prozelici z Krety przebywali w Jerozolimie podczas Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. (Dz 2:5, 11). Być może dzięki nim chrystianizm dotarł na Kretę.

Apostoł Paweł w drodze na proces w Rzymie przepływał obok Krety na statku wiozącym zboże z Aleksandrii; działo się to mniej więcej jesienią 58 r. n.e. Statek z 276 osobami na pokładzie żeglował „pod osłoną Krety”, tzn. płynął od zawietrznej strony wyspy, chroniąc się przed niesprzyjającymi wiatrami z pn. zach. Od Salmone na wsch. brzegu Krety statek posuwał się wolno na zach. aż do małej zatoki o nazwie Piękne Przystanie, gdzie można było rzucić kotwicę tuż przed miejscem, w którym linia brzegowa ostro skręca na pn. Wbrew radzie Pawła postanowiono płynąć dalej i spróbować dotrzeć do Feniksu, następnego portu oddalonego o jakieś 65 km. Po okrążeniu przylądka Lithinon (Matala) statek zaczął „płynąć wzdłuż brzegu”, ale nagle od strony gór uderzył na niego huraganowy wiatr ze wsch. pn. wsch. Porwany nim statek minął wyspę Kauda, położoną ok. 65 km od Pięknych Przystani (Dz 27:6-16, 37, 38).

Po dwóch latach uwięzienia w Rzymie Paweł najwyraźniej odwiedził Kretę i pełnił tam chrześcijańską służbę w ostatnim okresie swej działalności. Przed odpłynięciem polecił Tytusowi pozostać na Krecie i skorygować pewne sprawy w zborach oraz mianować starszych „w jednym mieście po drugim” (Tyt 1:5). Potem w liście do Tytusa omawiał problemy zborów i przy tej okazji zacytował wypowiedź jednego z tamtejszych proroków: „Kreteńczycy to zawsze kłamcy, bestie wyrządzające krzywdę, żarłoki bezczynne” (Tyt 1:10-12). Słowa te przypisuje się Epimenidesowi, kreteńskiemu poecie z VI w. p.n.e. Podobną opinię o starożytnych mieszkańcach Krety mieli Grecy, dla których słowo „Kreteńczyk” było synonimem kłamcy.