Biblia gocka — niezwykłe osiągnięcie

GOCI tworzyli związek plemion germańskich pochodzących prawdopodobnie ze Skandynawii. W pierwszych wiekach naszej ery powędrowali na południe, docierając aż do wrót cesarstwa rzymskiego — nad Dunaj i Morze Czarne.

Biblia gocka była pierwszym dziełem literackim powstałym w grupie języków germańskich. Do dziś zachowały się tylko jej fragmenty. Jednakże w dalszym ciągu jest uważana za wyjątkowy i bardzo cenny przekład Pisma Świętego. Z jakiego powodu?

Ulfilas — misjonarz i tłumacz Biblii

Biblię tę przetłumaczył Ulfilas, znany też pod swym gockim imieniem Wulfila. Zdaniem historyka Filostorgiusza Ulfilas był potomkiem jeńców uprowadzonych podczas najazdu Gotów na Kapadocję, krainę we wschodniej części dzisiejszej Turcji. Urodził się około roku 311 n.e., a jakieś 30 lat później został wyświęcony przez Euzebiusza z Nikodemii i przygotowany do działalności misyjnej wśród Gotów.

Historyk Will Durant pisze: „Aby pomnożyć liczbę neofitów oraz udzielić im pouczeń, cierpliwie przetłumaczył z języka greckiego na gocki całą Biblię, z wyjątkiem obu Ksiąg Królewskich” (The Age of Faith). Do dnia dzisiejszego z rękopisów Biblii gockiej zachowała się jedynie część Księgi Nehemiasza oraz fragmenty Chrześcijańskich Pism Greckich.

Goci nie mieli własnego pisma. Tak więc dokonanie przekładu wymagało od Ulfilasa wyjątkowej pomysłowości. Starożytni historycy kościelni przypisują mu ułożenie alfabetu gockiego, składającego się z 27 znaków i opartego głównie na alfabecie greckim i łacińskim. Ponadto w The New Encyclopædia Britannica zauważono, że „ukuł cały szereg germańskich terminów chrześcijańskich, z których część jest w użyciu po dziś dzień”.

Początkowe dzieje Biblii gockiej

Ulfilas zakończył tłumaczenie Biblii przed rokiem 381, a dwa lub trzy lata później zmarł. Popularność jego dzieła poświadcza The Encyclopedia Americana, w której czytamy, że „z przekładu tego powszechnie korzystali Goci wędrujący do Hiszpanii oraz Italii”. Z liczby zachowanych fragmentów Biblii gockiej można wnioskować, iż rzeczywiście wykonano bardzo dużo kopii. Część rękopisów powstała prawdopodobnie w skryptoriach Rawenny i Werony — na terenie państwa założonego przez Gotów. Skryptoria to klasztorne cele, gdzie sporządzano i kopiowano manuskrypty.

Goci przestali istnieć jako naród około roku 555, gdy cesarz bizantyjski Justynian I odzyskał Italię. Tönnes Kleberg pisze, że po ich upadku „język i tradycje Gotów w Italii zanikły niemal bez śladu. Rękopisy gockie nie wzbudzały już żadnego zainteresowania. (...) Znaczną ich część dzielono na kawałki i ścierano tekst. Kosztowny pergamin wykorzystywano potem do nowych zapisów”.

Zachowane rękopisy

Treść niektórych rękopisów nie została dokładnie usunięta, dzięki czemu pierwotny tekst jest jeszcze trochę widoczny. Część tych tak zwanych palimpsestów zdołano odnaleźć i odczytać. Rzecz ciekawa, słynny Codex Argenteus — zawierający kolejno cztery Ewangelie: według Mateusza, Jana, Łukasza i Marka — zachował się w nienaruszonym stanie.

Powszechnie uważa się, że ów wspaniały kodeks powstał w skryptorium w Rawennie na początku VI stulecia. Nazywa się Codex Argenteus, czyli „Srebrna Księga”, gdyż napisano go srebrnym atramentem. Pergaminowe strony w kolorze purpury zdają się świadczyć, iż zamówiono go dla jakiejś osobistości z królewskiego rodu. Pierwsze trzy linijki każdej Ewangelii, a także wstępy różnych części ozdobiono złotymi literami. Złocone są również imiona pisarzy Ewangelii, widniejące na szczytach czterech „arkad”, umieszczonych pod każdą kolumną tekstu. Znajdują się w nich odsyłacze do równoległych fragmentów pozostałych Ewangelii.

Odrestaurowanie tekstu Biblii gockiej

Po upadku Gotów cenny Codex Argenteus zaginął. Nie widziano go aż do połowy XVI wieku, kiedy został odnaleziony w niemieckim klasztorze w Werden koło Kolonii.

W 1569 roku opublikowano gocką wersję Modlitwy Pańskiej, co zwróciło uwagę na Biblię, z której ją zaczerpnięto. W roku 1597 po raz pierwszy ukazała się w druku nazwa Codex Argenteus. Z Werden rękopis przewieziono do cesarskiej kolekcji sztuki w Pradze. Jednakże w 1648 roku, pod koniec wojny trzydziestoletniej, zwycięscy Szwedzi zagarnęli go razem z innymi skarbami. Od roku 1669 kodeks ten należy do zbiorów Biblioteki Uniwersytetu w Uppsali w Szwecji.

Codex Argenteus składał się początkowo z 336 kartek, z czego 187 przechowywanych jest w Uppsali. Jeszcze jedną — ostatni fragment Ewangelii według Marka — znaleziono w roku 1970 w Spirze w Niemczech.

Od momentu odnalezienia tego kodeksu uczeni zaczęli badać jego tekst, by zrozumieć martwy język gocki. Niemiecki uczony Wilhelm Streitberg zebrał wszystkie dostępne rękopisy oraz wyniki wcześniejszych prac nad odrestaurowaniem tekstu i w roku 1908 opublikował dzieło Die gotische Bibel (Biblia gocka), w którym na jednej stronie znajdował się tekst w języku greckim, a na sąsiedniej — w gockim.

Dzisiaj Biblią gocką interesują się przede wszystkim uczeni. Jednakże w okresie, kiedy powstała, należała do pierwszych przekładów Pisma Świętego i zyskała sobie duże uznanie, co świadczy o tym, że Ulfilas dołożył usilnych starań, by przetłumaczyć Słowo Boże na współczesny sobie język. Słusznie uznał, że tylko w ten sposób Goci mogą zrozumieć prawdy chrześcijańskie.

[Prawa własności do ilustracji, strona 9]

Za uprzejmą zgodą Biblioteki Uniwersytetu w Uppsali