„Z Sophiąa byliśmy małżeństwem ponad 39 lat, kiedy długotrwała choroba zakończyła jej życie. Przyjaciele bardzo mnie wspierali i starałem się być ciągle zajęty. Ale przez pierwszy rok czułem się zdruzgotany. To była prawdziwa huśtawka emocji. Nawet teraz, prawie trzy lata po jej śmierci, od czasu do czasu czuję dotkliwy ból, który często pojawia się bez ostrzeżenia” (Kostas).

Czy straciłeś kogoś bliskiego? Jeśli tak, to rozumiesz, co przechodzi Kostas. Mało które przeżycie jest tak bolesne i stresujące jak śmierć współmałżonka, krewnego czy bliskiego przyjaciela. Zgadzają się z tym specjaliści badający temat żałoby. W artykule opublikowanym w czasopiśmie The American Journal of Psychiatry czytamy, że „śmierć [kogoś bliskiego] to najtrwalsza i najdotkliwsza możliwa strata”. Ktoś, kto cierpi ból związany z taką stratą, może się zastanawiać: „Jak długo będę się tak czuł? Czy będę jeszcze kiedyś szczęśliwy? Co mogłoby mi przynieść ulgę?”.

Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w tym wydaniu Przebudźcie się! Kolejny artykuł wyjaśni, z czym musisz się liczyć, jeśli niedawno straciłeś kogoś bliskiego. A w dalszej części czasopisma dowiesz się, jak złagodzić związany z tym ból.

Mamy szczerą nadzieję, że każdy, kto przeżywa żałobę, znajdzie w tym czasopiśmie praktyczne rady i zazna pocieszenia.

Chociaż zdaniem części specjalistów żałoba przebiega według pewnego schematu, każdy przeżywa ją na swój sposób. Czy różne reakcje na śmierć bliskiej osoby oznaczają, że niektórzy odczuwają mniejszy smutek albo że tłumią emocje? Niekoniecznie. To prawda, że zaakceptowanie żałoby i wyrażanie uczuć może bardzo pomóc. Ale nie istnieje jedna dobra metoda przeżywania żałoby. Dużo zależy od tego, w jakiej kulturze się wychowaliśmy, od naszej osobowości, wcześniejszych przeżyć, a także okoliczności śmierci bliskiego.

Z CZYM MUSZĘ SIĘ ZMIERZYĆ?

Ktoś, kto stracił bliską osobę, może nie do końca zdawać sobie sprawę, czego się spodziewać. Jednak pewne emocje i wyzwania są często spotykane i można je przewidzieć. Przyjrzyjmy się kilku problemom.

Uczucie przytłoczenia. Wiele osób płacze, tęskni za zmarłym i doświadcza nagłych zmian nastroju. Uczucia mogą być jeszcze silniejsze, kiedy wracają wspomnienia lub kiedy zmarła osoba się przyśni. Jednak pierwszą reakcją może być szok i niedowierzanie. Tiina opowiada, jak zareagowała na nagłą śmierć swojego męża Tima: „Na początku byłam odrętwiała. Nawet nie potrafiłam płakać. Byłam tak przytłoczona, że chwilami brakowało mi tchu. Po prostu nie mogłam uwierzyć w to, co się stało”.

Napady lęku, złości albo poczucie winy. Ivan opowiada: „Przez pewien czas po śmierci naszego 24-letniego syna Erica razem z żoną Yolandą byliśmy wściekli! Ta reakcja nas zaskoczyła, bo nigdy nie uważaliśmy się za impulsywnych. Czuliśmy się też winni, kiedy się zastanawialiśmy, czy nie mogliśmy bardziej pomóc naszemu synowi”. Alejandro, którego żona zmarła po długiej chorobie, też zmagał się z poczuciem winy: „Na początku myślałem, że skoro Bóg pozwolił, żebym tak bardzo cierpiał, to muszę być złym człowiekiem. I wtedy znów czułem się winny — bo w pewnym sensie oskarżałem Boga o to, co się stało”. A wspomniany w poprzednim artykule Kostas opowiada: „Kilka razy nawet byłem zły na Sophię, że umarła. Potem miałem wyrzuty sumienia. Przecież to nie była jej wina”.

Trudności z kontrolowaniem myśli. W pewnych okresach czyjeś myślenie może być chaotyczne czy wręcz irracjonalne. Na przykład osoba w żałobie może myśleć, że słyszy lub widzi zmarłego albo czuje jego obecność. Poza tym mogą pojawić się problemy z koncentracją lub zapamiętywaniem. Tiina mówi: „Czasem, kiedy z kimś rozmawiałam, łapałam się na tym, że błądzę myślami. W mojej głowie się kotłowało, bo wracały sytuacje związane ze śmiercią Tima. Nie byłam w stanie się skupić, i to mnie przygnębiało”.

Chęć wycofania się z życia towarzyskiego. Ktoś, kto stracił bliską osobę, może w obecności innych czuć się zirytowany albo skrępowany. Kostas opowiada: „W towarzystwie małżeństw czułem, że do nich nie pasuję. Ale tak samo czułem się wśród osób w stanie wolnym”. A Yolanda, żona Ivana, przyznaje: „Trudno było spędzać czas z ludźmi, którzy narzekają na swoje problemy, bo w porównaniu z naszymi wydawały się błahe! Byli też tacy, którzy opowiadali nam, jak świetnie radzą sobie ich dzieci. Cieszyłam się razem z nimi, ale jednocześnie ciężko mi było tego słuchać. Razem z mężem rozumieliśmy, że życie toczy się dalej, ale po prostu nie mieliśmy ani ochoty, ani sił radzić sobie z tym wszystkim”.

Problemy zdrowotne. Zmiany wagi oraz zaburzenia apetytu i snu to objawy często towarzyszące żałobie. Aaron opowiada, co się działo przez rok po śmierci jego ojca: „Miałem ogromne problemy ze snem. Co noc budziłem się o tej samej porze i myślałem o śmierci taty”.

Alejandro wspomina, że miał niezdiagnozowane problemy ze zdrowiem. Mówi: „Kilka razy badałem się u lekarza, a on zapewniał, że nic mi nie jest. Podejrzewam, że te fizyczne dolegliwości wywołała u mnie żałoba”. Z czasem te objawy zniknęły. Jednak Alejandro zrobił dobrze, idąc do lekarza. Okres żałoby może osłabić odporność organizmu, pogłębić problemy zdrowotne występujące już wcześniej, a nawet wywołać nowe.

Trudności z załatwianiem bieżących spraw. Ivan wspomina: „Po śmierci Erica musieliśmy powiadomić nie tylko krewnych i przyjaciół, ale też wiele innych osób, na przykład pracodawcę czy właściciela mieszkania. Poza tym mieliśmy mnóstwo dokumentów do wypełnienia. Trzeba było się też zająć prywatnymi rzeczami Erica. To wszystko wymagało skupienia, a my byliśmy zmęczeni psychicznie, emocjonalnie i fizycznie”.

Dla niektórych prawdziwym wyzwaniem jest zadbanie o sprawy, którymi wcześniej zajmował się zmarły. Tak właśnie było z Tiiną. Mówi ona: „Timo zawsze dbał o sprawy związane z finansami. Teraz to spadło na mnie, co zwiększyło mój stres. Bałam się, że tego nie ogarnę”.

Wspomniane problemy — emocjonalne, psychiczne oraz fizyczne — mogą przerażać. To prawda, że ból spowodowany stratą ukochanej osoby może być silny, ale uświadomienie sobie tego wcześniej ułatwi radzenie sobie w tej nowej sytuacji. Co więcej, nie każdy doświadcza wszystkich skutków żałoby. Pewnym pocieszeniem może być również to, że silne emocje pojawiające się w tym czasie są zupełnie normalne.

CZY ZAWSZE BĘDĘ TAK SIĘ CZUŁ?

Czego oczekiwać: Dotkliwy ból związany z żałobą nie trwa bez końca. Nie chcemy przez to powiedzieć, że kiedyś „wszystko będzie jak dawniej” albo że ktoś wymaże ukochaną osobę z pamięci. Ale z czasem rany bolą mniej. Mogą się odnawiać, gdy pewne wspomnienia wracają nagle albo w określonym czasie, na przykład w różne rocznice. Jednak większość ludzi w końcu w jakimś stopniu odzyskuje równowagę emocjonalną i jest w stanie zająć się codziennymi sprawami. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, kiedy podejmują rozsądne działania, żeby poradzić sobie w tej sytuacji, i kiedy mogą liczyć na wsparcie rodziny lub przyjaciół.

Jak długo to potrwa? Dla niektórych najgorszy okres kończy się po kilku miesiącach. Inni odczuwają poprawę po roku lub dwóch. A jeszcze inni potrzebują więcej czasua. Alejandro wspomina: „Moja żałoba trwała około trzech lat”.

Nie martw się na zapas i działaj w swoim tempie. Pamiętaj, że głęboki żal nie będzie trwał w nieskończoność. Ale czy można coś zrobić, żeby złagodzić ból i żeby żałoba się nie przedłużała?

Jeśli szukasz informacji, jak radzić sobie ze smutkiem po śmierci kogoś bliskiego, prawdopodobnie znajdziesz wiele podpowiedzi — mniej lub bardziej pomocnych. Może to wynikać z faktu, że jak wspomniano wcześniej, żałoba u każdego przebiega inaczej. Coś, co pomoże jednej osobie, nie zawsze pomoże drugiej.

Mimo to istnieją pewne podstawowe wskazówki, które dla wielu osób okazały się praktyczne. Są one często powtarzane przez terapeutów i są zgodne z ponadczasowymi zasadami zawartymi w pewnej mądrej starożytnej księdze — Biblii.

1. PRZYJMUJ POMOC RODZINY I PRZYJACIÓŁ

• 

  Niektórzy specjaliści uważają to za najskuteczniejszy sposób na radzenie sobie ze smutkiem. Czasami jednak możesz mieć ochotę pobyć sam. Możesz się nawet irytować, kiedy inni próbują ci pomóc. Jest to normalne.

• Nie myśl, że zawsze musisz być między ludźmi, ale też nie rezygnuj całkowicie z ich towarzystwa. Pamiętaj, że w przyszłości możesz potrzebować ich pomocy. Życzliwie powiedz im, czego teraz potrzebujesz, a czego nie.

• Oceń, ile czasu chciałbyś spędzać z innymi, a ile mieć tylko dla siebie.

ZASADA: „Lepiej jest dwom niż jednemu (...). Bo jeśli jeden upadnie, drugi może mu pomóc” (Kaznodziei 4:9, 10).

2. KONTROLUJ DIETĘ I ZNAJDUJ CZAS NA ĆWICZENIA

• Zbilansowana dieta pomaga radzić sobie z napięciem wynikającym z żałoby. Staraj się jeść różne owoce i warzywa oraz unikaj tłustych potraw.

• Pij dużo wody i innych zdrowych napojów.

• Jeśli nie masz apetytu, jedz małe porcje, ale częściej. Możesz też zapytać swojego lekarza, jakie suplementy diety warto zażywaća.

• Energiczny spacer i inne ćwiczenia mogą złagodzić negatywne emocje. Może to być czas na przemyślenie swojej sytuacji albo wręcz przeciwnie — na oderwanie się od tego.

ZASADA: „Nikt nigdy nie miał własnego ciała w nienawiści, lecz każdy je żywi i pielęgnuje” (Efezjan 5:29).

3. WYSYPIAJ SIĘ

• 

  Sen zawsze jest ważny, ale szczególne znaczenie ma dla osoby opłakującej kogoś bliskiego, ponieważ smutek powoduje dodatkowe zmęczenie.

• Uważaj na to, ile spożywasz kofeiny i alkoholu, bo mogą one źle wpływać na sen.

ZASADA: „Lepsza jest garść odpoczynku niż dwie garście ciężkiej pracy i gonitwy za wiatrem” (Kaznodziei 4:6).

4. BĄDŹ ELASTYCZNY

• 

  Pamiętaj, że każdy przeżywa żałobę inaczej. Ostatecznie to ty musisz ustalić, co będzie najlepsze dla ciebie.

• Wielu osobom pomaga porozmawianie z kimś o swoich uczuciach, a drudzy wolą o nich nie mówić. Specjaliści nie są zgodni co do tego, czy dzielenie się swoimi odczuciami jest niezbędne, żeby poradzić sobie ze smutkiem. Jeśli potrzebujesz się komuś zwierzyć, ale się wahasz, może ci być łatwiej, kiedy na początek powiesz bliskiemu przyjacielowi o niektórych odczuciach.

• Jednym ulgę przynoszą łzy, a drudzy radzą sobie nawet, jeśli płaczą mniej.

ZASADA: „Tylko serce zna swoją gorycz” (Przysłów 14:10).

5. WYSTRZEGAJ SIĘ SZKODLIWYCH NAŁOGÓW

• 

  Niektórzy próbują złagodzić ból emocjonalny, sięgając po alkohol albo inne środki odurzające. Nawet jeśli zaznają jakiejś ulgi, jest ona krótkotrwała, a konsekwencje są poważne. Spróbuj znaleźć nieszkodliwe sposoby na ukojenie bólu.

ZASADA: „Oczyśćmy się ze wszystkiego, co zanieczyszcza ciało” (2 Koryntian 7:1).

6. DBAJ O RÓWNOWAGĘ

• Wiele osób robi sobie „przerwy” od przeżywania żałoby i walki z emocjami, angażując się w zajęcia pozwalające im na jakiś czas o tym wszystkim zapomnieć.

• Możesz zaznać chwilowej ulgi dzięki nawiązywaniu lub umacnianiu przyjaźni, uczeniu się nowych umiejętności albo korzystaniu z różnych form rozrywki.

• Z czasem zaczniesz odzyskiwać równowagę. Zauważysz, że „przerwy” będą coraz dłuższe i częstsze — to naturalny proces.

ZASADA: „Wszystko ma swój czas, jest (...) czas płaczu i czas śmiechu, czas lamentowania i czas tańczenia” (Kaznodziei 3:1, 4).

7. TRZYMAJ SIĘ PLANU

• 

  Wróć do normalnego planu zajęć tak szybko, jak to tylko możliwe.

• Jeśli będziesz trzymał się ustalonych godzin snu, pracy i innych zajęć, prawdopodobnie odzyskasz poczucie normalności.

• Wypełnianie dnia zajęciami, które mają na ciebie pozytywny wpływ, pomoże ci złagodzić ból emocjonalny.

ZASADA: „Taki człowiek raczej nie zwróci uwagi na to, że mijają kolejne dni jego życia, ponieważ prawdziwy Bóg daje mu zajęcie, które raduje jego serce” (Kaznodziei 5:20).

8. NIE PODEJMUJ POCHOPNYCH DECYZJI

• Wiele osób, które krótko po śmierci kogoś bliskiego podjęły ważne decyzje, potem ich żałowało.

• Jeśli to możliwe, odczekaj rozsądną ilość czasu, zanim zdecydujesz o przeprowadzce, zmianie pracy czy pozbyciu się rzeczy zmarłego.

ZASADA: „Pilny człowiek planuje i z całą pewnością zmierza do sukcesu, ale wszyscy, którzy działają w pośpiechu, niewątpliwie zmierzają do nędzy” (Przysłów 21:5).

9. WSPOMINAJ UKOCHANĄ OSOBĘ

• 

  Wiele osób uważa, że dobrze jest robić coś, co pomaga zachowywać wspomnienia związane ze zmarłą osobą.

• Pocieszające może być dla ciebie zbieranie zdjęć, pamiątek lub stworzenie pamiętnika z opisem wydarzeń i przeżyć, których nie chciałbyś zapomnieć.

• Zachowaj rzeczy, które przywołują miłe wspomnienia, i wróć do nich, kiedy poczujesz, że jesteś na to gotowy.

ZASADA: „Przypomnij sobie dawne czasy” (Powtórzonego Prawa 32:7).

10. ODERWIJ SIĘ OD CODZIENNOŚCI

• Pomyśl o wyjeździe na urlop.

• Jeśli w twoim wypadku dłuższy wyjazd się nie sprawdzi, mógłbyś przez dzień lub dwa robić coś, co sprawia ci przyjemność, na przykład wybrać się na wycieczkę lub zwiedzić jakieś muzeum.

• Nawet krótkie oderwanie się od codzienności może pomóc ci w walce ze smutkiem.

ZASADA: „Chodźcie, udajmy się sami na odludne miejsce, żebyście trochę odpoczęli” (Marka 6:31).

11. POMAGAJ INNYM

• 

  Pamiętaj, że każda chwila poświęcona na pomaganie innym tak naprawdę może pomóc tobie.

• Możesz zacząć od pomagania osobom, których też dotknęła śmierć twojego bliskiego — przyjaciołom lub krewnym, którzy potrzebują towarzystwa kogoś, kto ich rozumie.

• Wspieranie i pocieszanie innych może sprawić, że odzyskasz radość, a uczucie pustki zniknie.

ZASADA: „Więcej szczęścia wynika z dawania niż z otrzymywania” (Dzieje 20:35).

12. PRZEANALIZUJ SWOJE PRIORYTETY

• Strata kogoś bliskiego może zmienić twoje spojrzenie na to, co jest naprawdę ważne.

• Wykorzystaj ten czas, żeby przemyśleć, jakimi wartościami się kierujesz.

• Jeśli widzisz taką potrzebę, zmień swoje priorytety.

ZASADA: „Lepiej iść do domu, w którym panuje żałoba, niż do domu, w którym się ucztuje, bo każdego czeka śmierć, a żyjący powinni wziąć to sobie do serca” (Kaznodziei 7:2).

Patrząc realistycznie, nic nie usunie twojego bólu całkowicie. Jednak wiele osób, które straciły kogoś bliskiego, znalazło ukojenie dzięki podjęciu odpowiednich działań, jak choćby omówionych w tym artykule. Oczywiście nie wymieniono tu wszystkich sposobów na przetrwanie tych trudnych chwil. Ale jeśli zastosujesz nawet część z nich, możesz poczuć tak bardzo potrzebną ci ulgę.

BÓL SPOWODOWANY UTRATĄ KOGOŚ BLISKIEGO JEST W OSTATNIM CZASIE PRZEDMIOTEM WIELU BADAŃ. Jak wykazano w poprzednim artykule, najlepsze wskazówki ekspertów często są zgodne z radami z Biblii. Potwierdza to, że jest ona ponadczasowa. Ale zawiera coś więcej niż niezawodne rady. Podaje informacje, których nie można znaleźć nigdzie indziej i które mogą przynieść osobom w żałobie ogromne pocieszenie.

• Zapewnienie, że nasi zmarli bliscy nie cierpią

  W Kaznodziei 9:5 czytamy, że „umarli nic nie wiedzą”. Ich ‛myśli giną’ (Psalm 146:4). Dlatego Biblia porównuje śmierć do spokojnego snu (Jana 11:11).

• Silna wiara w kochającego Boga przynosi ukojenie

  W Psalmie 34:15 napisano: „Oczy Jehowya patrzą na prawych, a Jego uszy słuchają ich wołania o pomoc”. Wyrażanie naszych uczuć w modlitwie do Boga jest czymś więcej niż dobrą terapią albo sposobem na pozbieranie myśli. Pomaga nam w nawiązaniu osobistej więzi ze Stwórcą, który może użyć swojej mocy, żeby nas pokrzepić.

• Nadzieja na lepszą przyszłość

  Wyobraź sobie czas, kiedy osoby znajdujące się w grobach zostaną wskrzeszone i znowu będą żyć na ziemi. Biblia wielokrotnie wspomina o takiej przyszłości. Opisuje, że wtedy Bóg „otrze z (...) [naszych] oczu wszystkie łzy. Nie będzie już śmierci, smutku, krzyku ani bólu. To, co było kiedyś, przeminęło” (Objawienie 21:3, 4).

Wiele osób wierzących w Jehowę, Boga opisanego w Biblii, ma więcej sił do radzenia sobie ze smutkiem dzięki nadziei na to, że znowu zobaczą swoich bliskich. Na przykład Ann, która straciła męża po 65 latach wspólnego życia, powiedziała: „Dzięki Biblii jestem pewna, że nasi zmarli bliscy nie cierpią i że Bóg wskrzesi wszystkich, którzy są w Jego pamięci. To pomaga mi za każdym razem, kiedy wspominam męża, i wtedy naprawdę sobie radzę z tą największą stratą, jaka mnie spotkała”.

Wspomniana wcześniej Tiina mówi: „Przez cały czas od śmierci męża czuję, jak wspiera mnie Bóg. Zawsze kiedy cierpię, Jehowa wyciąga do mnie pomocną dłoń. Obietnica zmartwychwstania jest dla mnie bardzo realna i daje mi siły, żeby się nie poddawać aż do chwili, kiedy znów zobaczę Tima”.

Odczucia te podzielają miliony ludzi, którzy są przekonani o wiarygodności Biblii. Nawet jeśli sądzisz, że pochodzące z niej obietnice są nierealne, że to tylko marzenie, warto, żebyś sam się przekonał, czy zawarte w niej rady i obietnice są godne zaufania. Na pewno zauważysz, że dla osób, które cierpią po stracie kogoś bliskiego, ta Księga jest najlepszą pomocą.

DOWIEDZ SIĘ WIĘCEJ O NADZIEI DLA UMARŁYCH

Zobacz filmy na ten temat w naszym serwisie internetowym jw.org

CO SIĘ DZIEJE Z UMARŁYMI?

Jasna odpowiedź zawarta w Biblii daje pocieszenie i ulgę

Patrz: BIBLIOTEKA > MATERIAŁY WIDEO (kategoria filmów: BIBLIA)

CZY CHCIAŁBYŚ USŁYSZEĆ DOBRĄ NOWINĘ?

Codziennie dociera do nas mnóstwo złych wiadomości. Czy chciałbyś usłyszeć coś pozytywnego?

Patrz: NAUKI BIBLIJNE > SPOKÓJ I SZCZĘŚCIE