Imię Boże w ciągu wieków

JEHOWA Bóg życzy sobie, żeby ludzie znali Jego imię i się nim posługiwali. Świadczy o tym fakt, że objawił to imię dwojgu pierwszym ludziom na ziemi. Adam i Ewa znali imię Boże, bo po urodzeniu Kaina Ewa — jak czytamy w pierwotnym tekście hebrajskim — powiedziała: „Wydałam na świat mężczyznę z pomocą Jehowy” (Rodzaju 4:1).

Dalej czytamy, że wierni mężowie, jak Henoch i Noe, „chodzili z prawdziwym Bogiem” (Rodzaju 5:24; 6:9). A zatem oni również musieli znać imię Boże. Imię to przetrwało powszechny potop razem ze sprawiedliwym Noem i jego rodziną. Pomimo wielkiego buntu, do którego później doszło w Babel, prawdziwi słudzy Boży nie przestali wymawiać tego imienia. Występuje ono setki razy w prawach, które Bóg dał Izraelowi. W samej tylko Księdze Powtórzonego Prawa pojawia się 551 razy.

Za dni sędziów Izraelici najwidoczniej nie unikali wymawiania imienia Bożego, bo używali go nawet przy wzajemnych pozdrowieniach. Czytamy (według oryginału hebrajskiego), że Booz witał swych żniwiarzy: „Niech Jehowa będzie z wami”. Oni zaś odpowiedzieli na to pozdrowienie: „Niech Jehowa ci błogosławi” (Ruty 2:4).

W ciągu całych dziejów Izraela, aż do powrotu z niewoli babilońskiej do Judy, imię Jehowy było powszechnie używane. Król Dawid, człowiek miły sercu Bożemu, używał imienia Boskiego bardzo często. W ułożonych przez niego psalmach występuje ono setki razy (Dzieje Apostolskie 13:22). Poza tym imię Boże było częścią składową wielu imion izraelskich. Czytamy więc o Adoniaszu („Moim Panem jest Jah” — „Jah” to skrócona forma imienia Jehowa), Izajaszu („Zbawienie od Jehowy”), Jonatanie („Jehowa dał”), Micheaszu („Któż jest jak Jah?”) oraz Jozuem („Jehowa jest zbawieniem”).

Źródła pozabiblijne

Są też dowody ze źródeł pozabiblijnych, które świadczą o bardzo częstym posługiwaniu się imieniem Bożym w czasach starożytnych. Jak donosi Israel Exploration Journal (t. 13, nr 2), w roku 1961 odkryto w pobliżu Jeruzalem starożytną jaskinię grobową. Na jej ścianach były hebrajskie inskrypcje prawdopodobnie z drugiej połowy VIII wieku p.n.e. Są wśród nich oświadczenia w rodzaju: „Jehowa jest Bogiem całej ziemi”.

W roku 1966 opublikowano w Israel Exploration Journal (t. 16, nr 1) wiadomość o fragmentach glinianych skorup pokrytych pismem hebrajskim, znalezionych w Arad, na południu Izraela, a pochodzących z drugiej połowy VII wieku p.n.e. Jedna z tych skorup to prywatny list do człowieka imieniem Eliaszib. Zaczyna się słowami: „Do mego pana Eliasziba. Oby jhwh zapewnił ci pokój”, a kończy się tak: „On mieszka w domu jhwh”.a

W latach 1975 i 1976 archeolodzy prowadzący prace w Negebie odkryli zbiór hebrajskich i fenickich napisów na gipsowych ścianach, na wielkich dzbanach-pojemnikach oraz na naczyniach kamiennych. Napisy te zawierały hebrajskie słowo oznaczające Boga, jak również imię Boże, JHWH, wypisane literami hebrajskimi. W samym Jeruzalem znaleziono niedawno mały, zwinięty pasek srebra pochodzący prawdopodobnie z czasów przed niewolą babilońską. Z wypowiedzi badaczy wynika, że po rozwinięciu go znaleziono wypisane na nim po hebrajsku imię Jehowa (Biblical Archeology Review [Przegląd archeologii biblijnej], marzec/kwiecień 1983, s. 18).

Innym przykładem używania imienia Bożego są tak zwane listy z Lakisz. Listy te, napisane na ostrakach (glinianych skorupkach), odkryto w latach 1935-1938 w ruinach Lakisz, miasta-twierdzy, które odegrało ważną rolę w historii Izraela. Prawdopodobnie napisał je w czasie wojny między Izraelem a Babilonem pod koniec VII wieku p.n.e. oficer pełniący służbę w jakiejś wysuniętej placówce judejskiej do swego zwierzchnika imieniem Jaosz, przebywającego w Lakisz.

Treść 7 spośród 8 dających się odczytać skorupek rozpoczyna się mniej więcej takim pozdrowieniem: „Oby jhwh sprawił, żeby mój pan cieszył się w tej porze dobrym zdrowiem!” W siedmiu posłaniach imię Boże występuje ogółem 11 razy, co wyraźnie dowodzi, że pod koniec VII wieku p.n.e. imię Jehowy było w codziennym użyciu.

Nawet pogańscy władcy znali je i używali go, gdy chodziło o Boga Izraelitów. Dlatego na Steli Moabickiej król Moabitów, Mesza, chełpi się swymi wyczynami wojennymi przeciwko Izraelowi, mówiąc między innymi: „Kemosz rzekł do mnie: ‛Idź, zabierz Nebo Izraelowi!’ Wyruszyłem więc nocą i walczyłem przeciwko niemu od brzasku aż do południa. Zdobyłem je i zabiłem wszystkich (...) I zabrałem stamtąd [naczynia] Jehowy, i zawlokłem je przed Kemosza”.

W Theologisches Wörterbuch zum Alten Testament (Słownik teologiczny Starego Testamentu, t. 3, szpalta 538) powiedziano w związku z pozabiblijnym używaniem imienia Bożego: „A zatem około 19 dokumentalnych przykładów tetragramu w formie jhwh poświadcza pod tym względem wiarogodność T[ekstu] M[asoreckiego]; należy się spodziewać dalszych dokumentów, przede wszystkim z Archiwum z Arad”.

Imię Boże nie poszło w zapomnienie

Również za czasów Malachiasza, który żył mniej więcej 400 lat przed Jezusem, imię Boże było znane i używane. W księdze biblijnej nazwanej jego imieniem Malachiasz przypisuje imieniu Bożemu wielkie znaczenie; wymienia je ogółem 48 razy.

Z czasem wielu Żydów osiedliło się daleko od ziemi izraelskiej i niektórzy nie umieli czytać Biblii w języku hebrajskim. Toteż w III wieku p.n.e. rozpoczęto tłumaczenie istniejącej wówczas części Biblii („Starego Testamentu”) na grekę, nowy język międzynarodowy. Nie pominięto jednak imienia Bożego. Tłumacze zachowali je, pisząc je po hebrajsku. Świadczą o tym istniejące do dziś starożytne odpisy greckiej Septuaginty.

A jaka sytuacja panowała za czasów Jezusa? Skąd można wiedzieć, czy on sam i jego apostołowie posługiwali się imieniem Bożym?

[Przypis]

[Ilustracja na stronie 12]

W tym liście z drugiej połowy VII w. p.n.e., napisanym na glinianej skorupie, dwukrotnie występuje imię Boże

[Prawa własności]

(Odbitkę tę zamieszczamy za zezwoleniem Urzędu d/s Starożytności i Muzeów w Izraelu)

[Ilustracje na stronie 13]

Imię Boże można też znaleźć w Listach z Lakisz i na Steli Moabickiej

Chrześcijanie a Imię

NIKT nie wie dokładnie, kiedy prawowierni Żydzi przestali wymawiać na głos imię Boże, zastępując je hebrajskimi słowami oznaczającymi „Bóg” i „Wszechwładny Pan”. Niektórzy uważają, że imię Boże wyszło z codziennego użycia na długo przed Jezusem. Są jednak przekonujące dowody, że arcykapłan w dalszym ciągu wypowiadał je podczas posług religijnych w świątyni — zwłaszcza w Dniu Przebłagania — dopóki nie została zburzona w 70 roku n.e. Podczas pobytu Jezusa na ziemi wiedziano więc, jak się wymawia imię Boże, choć najprawdopodobniej powszechnie się nim nie posługiwano.

Dlaczego Żydzi przestali wymawiać imię Boże? Doszło do tego między innymi w wyniku błędnego zastosowania trzeciego przykazania: „Nie bierz imienia Jehowy, swego Boga, w sposób niegodny” (Wyjścia 20:7). Oczywiście przykazanie to nie zabraniało używania imienia Bożego. Jakże bowiem Dawid i inni słudzy w starożytności mogliby tak często się nim posługiwać i dalej cieszyć się błogosławieństwem Jehowy? I po cóż by Bóg oznajmił je Mojżeszowi i kazał mu wyjaśnić Izraelitom, kto go posłał? (Psalm 18:2-4, 7, 14; Wyjścia 6:2-8).

Niemniej za czasów Jezusa zaznaczyła się już wyraźna tendencja do interpretowania mądrych nakazów Bożych w sposób wielce nierozsądny. Na przykład czwarte z Dziesięciorga Przykazań zobowiązywało Żydów do przestrzegania siódmego dnia każdego tygodnia jako dnia odpoczynku, sabatu (Wyjścia 20:8-11). Prawowierni Żydzi rozszerzyli to przykazanie aż do śmieszności, tworząc niezliczone przepisy dotyczące nawet najdrobniejszych czynności, które można było albo których nie wolno było wykonywać w sabat. Przepojeni chyba tym samym duchem posunęli się w wykładaniu mądrego nakazu, żeby nie bezcześcić imienia Bożego, aż do bezsensownej krańcowości, twierdząc, że nie wolno go nawet wymawiać.a

Jezus a Imię

Czy Jezus mógł przestrzegać takiej niebiblijnej tradycji? Chyba nie! Przecież nie powstrzymywał się od uzdrawiania w sabat, chociaż oznaczało to przekraczanie ludzkich przepisów ustanowionych przez Żydów, a nawet ryzykowanie życia (Mateusza 12:9-14). W rzeczywistości Jezus potępił faryzeuszy jako obłudników, gdyż ich tradycje wykraczały poza ramy natchnionego Słowa Bożego (Mateusza 15:1-9). Jest więc rzeczą nieprawdopodobną, żeby nie wymawiał imienia Bożego, zwłaszcza jeśli wziąć pod uwagę, iż samo imię Jezus znaczy „Jehowa jest zbawieniem”.

Pewnego razu Jezus powstał w synagodze i odczytał fragment ze zwoju Izajasza. W tym odczytanym urywku — według dzisiejszego podziału z Izajasza 61:1, 2 — imię Boże występuje więcej niż jeden raz (Łukasza 4:16-21). Czy unikał wypowiadania w tych miejscach Boskiego imienia, zastępując je słowami „Pan” lub „Bóg”? Na pewno nie. Oznaczałoby to przecież trzymanie się niebiblijnej tradycji żydowskich przywódców religijnych. Tymczasem czytamy o nim: „Nauczał ich jak człowiek mający władzę, a nie jak ich uczeni w Piśmie” (Mateusza 7:29).

W rzeczywistości, jak już o tym była mowa, nauczył swych naśladowców modlić się do Boga: „Niech imię Twoje będzie uświęcone” (Mateusza 6:9). A ostatniej nocy przed śmiercią powiedział w modlitwie do swego Ojca: „Objawiłem imię Twoje ludziom, których mi dałeś ze świata (...) Ojcze święty, czuwaj nad nimi przez wzgląd na Twoje imię, które mi dałeś” (Jana 17:6, 11).

Na temat tych wypowiedzi Jezusa o imieniu Bożym czytamy na stronie 76 książki Heinricha von Stietencrona: Der Name Gottes (Imię Boże): „Trzeba zdać sobie sprawę ze zdumiewającego faktu, że Stary Testament tradycyjnie rozumie Boże objawienie jako objawienie Jego imienia i trzyma się tego w całej swej strukturze starotestamentowej tradycji aż po końcowe części składowe Nowego Testamentu, gdzie na przykład w arcykapłańskiej modlitwie Jezusa czytamy w Jana 17:6: ‛Objawiłem imię twoje ludziom, których mi dałeś ze świata’” (wyd. 1975).

Doprawdy nierozsądne byłoby mniemać, że Jezus unikał używania imienia Bożego, zwłaszcza gdy przytaczał fragmenty Pism Hebrajskich, które je zawierały.

Pierwsi chrześcijanie

Czy naśladowcy Jezusa w I wieku wypowiadali imię Boże? Jezus kazał im pozyskiwać uczniów spośród ludzi ze wszystkich narodów (Mateusza 28:19, 20). Wielu nie miało żadnego wyobrażenia o Bogu, który objawił się Żydom pod imieniem Jehowa. W jaki sposób chrześcijanie mieli im przedstawić prawdziwego Boga? Czy wystarczyło nazwać Go Bogiem lub Panem? Nie, ponieważ narody miały swoich bogów i panów (1 Koryntian 8:5). Jak chrześcijanie mieli wyraźnie pokazać im różnicę między Bogiem prawdziwym a bogami fałszywymi? Tylko przez używanie imienia prawdziwego Boga.

Toteż podczas narady starszych w Jeruzalem uczeń Jakub rzekł: „Szymon wyczerpująco opowiedział, jak to Bóg po raz pierwszy zwrócił uwagę na narody, aby wziąć z nich lud dla swego imienia. I z tym się zgadzają słowa Proroków” (Dzieje Apostolskie 15:14, 15). Apostoł Piotr wskazał w swym słynnym przemówieniu w Dniu Pięćdziesiątnicy na istotny element chrześcijańskiego orędzia, przytaczając słowa proroka Joela: „Każdy, kto będzie wzywać imienia Jehowy zostanie wybawiony” (Joela 3:5, BT; Dzieje Apostolskie 2:21).

Apostoł Paweł nie pozostawia żadnych wątpliwości co do znaczenia, jakie dla niego miało imię Boże. W Liście do Rzymian przytacza te same słowa proroka Joela, po czym zachęca współchrześcijan, by dawali dowody swej wiary w to oświadczenie przez głoszenie innym o imieniu Bożym, aby i oni mogli być zbawieni (Rzymian 10:13-15). Później napisał w Liście do Tymoteusza: „Niech każdy, kto wymienia imię Jehowy, wyrzeknie się nieprawości” (2 Tymoteusza 2:19). Pod koniec I wieku apostoł Jan używał w swoich pismach imienia Bożego. Wyrażenie „Alleluja” (Hallelujah), oznaczające „Chwalcie Jah”, pojawia się kilka razy w księdze Objawienia (Objawienie 19:1, 3, 4, 6).

Jezus i jego naśladowcy przepowiedzieli jednak, że w zborze chrześcijańskim dojdzie do odstępstwa. Apostoł Piotr napisał: „Między wami będą fałszywi nauczyciele” (2 Piotra 2:1; zob. też Mateusza 13:36-43; Dzieje Apostolskie 20:29, 30; 2 Tesaloniczan 2:3; 1 Jana 2:18, 19). Te ostrzeżenia okazały się słuszne. Odstępstwo doprowadziło między innymi do zepchnięcia imienia Bożego na dalszy plan. Usunięto je nawet z odpisów i przekładów Biblii! Zobaczmy, jak do tego doszło.

[Przypis]

[Ilustracja na stronie 14]

Ten obraz żydowskiego arcykapłana, który na turbanie ma wypisane po hebrajsku „Świętość należy do Jehowy”, znajduje się w Watykanie

[Ilustracja na stronie 15]

Kiedy Jezus czytał w synagodze ze zwoju Izajasza, wymawiał głośno imię Boże. Świadczy o tym ten niemiecki przekład z roku 1805 (Łukasza 4:18, 19)

[Ilustracje na stronie 16]

Piotr i Paweł użyli imienia Bożego, gdy przytaczali proroctwo Joela (Dzieje Apostolskie 2:21; Rzymian 10:13)