Akcent zdaniowy

W TRAKCIE mówienia lub czytania na głos nie wystarczy poprawnie wymawiać poszczególne wyrazy; aby jasno przekazywać myśli, należy też wyróżniać kluczowe słowa bądź grupy słów stanowiące całość pod względem znaczeniowym.

Jednakże poprawne stosowanie akcentu zdaniowego nie polega wyłącznie na dodatkowym wyróżnianiu mniejszej czy większej liczby słów. Musisz kłaść nacisk na właściwe słowa. Gdybyś akcentował nieodpowiednie wyrazy, zaciemniłbyś sens swojej wypowiedzi i w rezultacie słuchacze mogliby zacząć myśleć o czymś innym. W takim wypadku — nawet jeśli przedstawiałbyś pouczający materiał — twoje wystąpienie nie wpłynęłoby na nich zachęcająco.

Aby wyróżnić w zdaniu jakiś element, najczęściej łączy się ze sobą różne metody, takie jak: wzmocnienie siły głosu, mówienie z większą ekspresją, zwolnienie tempa, zrobienie pauzy przed określoną wypowiedzią lub po niej (bądź przed i po), gestykulacja i mimika. W niektórych językach ten sam efekt osiąga się także przez podwyższenie albo obniżenie tonu. Rozstrzygając, które z tych środków byłyby najodpowiedniejsze, uwzględnij materiał i okoliczności.

Kiedy ustalasz, co zaakcentować, weź pod uwagę poniższe czynniki: 1) O wyróżnieniu jakiegoś wyrazu decyduje nie tylko zdanie, w którym on występuje, ale cały kontekst. 2) Uwydatniając pewne słowa, można zasygnalizować przejście do nowej myśli, na przykład do następnego punktu głównego lub po prostu kolejnego argumentu, bądź też podkreślić końcowe wnioski. 3) Akcent zdaniowy pozwala mówcy wyrazić własny stosunek do przedstawianej sprawy. 4) Wyróżnienie odpowiednich sformułowań służy również uwypukleniu punktów głównych przemówienia.

Chcąc właśnie w taki sposób stosować akcent zdaniowy, mówca lub lektor musi dobrze rozumieć materiał i gorąco pragnąć, by obecni go sobie przyswoili. Księga Nehemiasza 8:8 informuje, jak udzielano pouczeń za czasów Ezdrasza: „Czytali na głos z tej księgi, z prawa prawdziwego Boga; objaśniano je oraz wykładano jego sens; i na bieżąco podawali, jak rozumieć to, co czytano”. Bez wątpienia ci, którzy wówczas czytali i objaśniali Prawo Boże, wiedzieli, jak ważne jest, by pomóc zebranym pojąć znaczenie tych pouczeń, zapamiętać je i stosować w praktyce.

Co może nastręczać trudności. W zwykłych, codziennych rozmowach większość ludzi potrafi jasno przekazywać myśli. Kiedy jednak czytają tekst napisany przez kogoś innego, mogą mieć kłopoty z ustaleniem, które słowa należy zaakcentować. Kluczem do sukcesu jest dokładne zrozumienie materiału. W tym celu trzeba go starannie przestudiować. Jeżeli więc zostaniesz poproszony o przeczytanie jakiegoś tekstu na zebraniu zborowym, sumiennie się przygotuj.

Niektórzy zamiast stosować właściwy akcent zdaniowy, wyróżniają słowa mniej więcej w jednakowych odstępach, bez względu na to, czy jest to logicznie uzasadnione, czy nie. Inni niepotrzebnie kładą nacisk na wyrazy niesamodzielne, na przykład przyimki bądź spójniki. Jeżeli akcentowanie nie służy jasności wywodów, łatwo może się stać manierą odwracającą uwagę słuchaczy.

Niekiedy mówca wyróżnia fragment zdania, używając takiej siły głosu, że wywołuje wrażenie, jakby ostro strofował obecnych. Rzecz jasna nie przynosi to najlepszych rezultatów. Jeśli ktoś kładzie nacisk na słowa w sposób nienaturalny, słuchacze mogą pomyśleć, że traktuje ich z góry. Najlepiej jest po prostu przemawiać od serca, pomagając im zrozumieć, że to, czego się dowiadują, ma uzasadnienie biblijne i jest naprawdę rozsądne.

Jak zrobić postępy. Osoba mająca kłopoty z akcentem zdaniowym często nie jest tego świadoma. Dlatego ktoś inny musi jej o tym powiedzieć. Jeżeli ty też powinieneś coś ulepszyć w tej dziedzinie, chętnie pomoże ci nadzorca szkoły. Poza tym śmiało możesz się zwrócić o pomoc do któregoś dobrego mówcy. Poproś go, by uważnie słuchał, gdy czytasz i przemawiasz, a potem udzielił ci odpowiednich wskazówek.

Twój doradca może zaproponować, żebyś na początek w wybranym artykule ze Strażnicy przeanalizował każde zdanie i ustalił, które słowa czy zwroty należy uwypuklić w celu jasnego oddania sensu. Może ci przypomnieć, że szczególną uwagę powinieneś zwracać na słowa wyróżnione kursywą. Nie zapominaj też, iż poszczególne wyrazy w zdaniu pozostają we wzajemnych związkach. Dlatego często trzeba wyodrębnić nie jedno słowo, ale całą grupę. Poza tym w niektórych językach wpływ na akcent zdaniowy mają znaki diakrytyczne.

Następnie twój doradca może cię zachęcić, byś przy ustalaniu, na które słowa położyć nacisk, uwzględniał nie tylko jedno zdanie, lecz szerszy kontekst. Jaka jest główna myśl całego akapitu? Jak powinna wpłynąć na akcentowanie wyrazów w poszczególnych zdaniach? Spójrz na tytuł artykułu oraz śródtytuł, pod którym znajduje się odczytywany przez ciebie fragment. Jak rzutują one na wybór słów, które warto wyróżnić? Bierz pod uwagę wszystkie te czynniki. Pamiętaj jednak, by nie podkreślać zbyt wielu wyrazów.

Ponadto twój instruktor może ci zasugerować, byś zarówno podczas mówienia z głowy, jak i czytania uzależniał akcent zdaniowy od toku wywodów. Powinieneś wiedzieć, gdzie następuje przejście od jednej ważnej myśli do drugiej albo gdzie się kończy argumentacja. Słuchacze będą sobie cenić, jeśli wskażesz im te miejsca, akcentując odpowiednie słowa i wyrażenia, na przykład: po pierwsze, po drugie..., poza tym, na koniec, podsumowując.

Osoba udzielająca ci rad zapewne wspomni również o myślach, które chciałbyś przedstawić ze szczególnym uczuciem. Aby to zrobić, kładź nacisk na takie słowa lub wyrażenia, jak: bardzo, co najważniejsze, w żadnym razie, nigdy, zawsze, nie do pomyślenia. W ten sposób możesz wpłynąć na stosunek słuchaczy do tego, o czym mówisz. Więcej pomocnych informacji znajdziesz w lekcji 11, zatytułowanej „Serdeczność i inne uczucia”.

Poza tym aby umiejętnie stosować akcent zdaniowy, musisz mieć wyraźnie sprecyzowane w umyśle najważniejsze punkty, które według ciebie słuchacze powinni zapamiętać. Sprawę tę omówiono szerzej w lekcji 7 — „Podkreślanie głównych myśli”, odnoszącej się do publicznego czytania, oraz w lekcji 37 — „Uwypuklanie punktów głównych”, dotyczącej przemawiania.

Jeśli chcesz ulepszać swą służbę polową, zwracaj baczną uwagę na sposób odczytywania wersetów biblijnych. Zawsze zadawaj sobie pytanie: „Dlaczego przytaczam ten tekst?” Nie wystarczy, żeby nauczyciel poprawnie wypowiadał słowa. Nawet czytanie z ekspresją to jeszcze nie wszystko. Gdy odpowiadasz na pytanie albo wyjaśniasz jakąś podstawową naukę, powinieneś zaakcentować w wersecie te sformułowania, które wiążą się z omawianą kwestią. W przeciwnym razie twój słuchacz może nie zrozumieć, o co chodzi.

Ponieważ akcent zdaniowy polega na wyróżnieniu pewnych słów, niedoświadczony mówca może mieć skłonność, by kłaść na nie zbyt wielki nacisk. Przypomina człowieka, który zaczyna naukę gry na instrumencie. Ale w miarę jak będzie ćwiczył, poszczególne „nutki” zleją się w piękną i poruszającą „muzykę”.

Kiedy już opanujesz podstawy, z pewnością wiele skorzystasz, przysłuchując się doświadczonym mówcom. Bardzo szybko się zorientujesz, co można osiągnąć stopniowaniem siły nacisku. Zdasz sobie też sprawę, jak ważne jest stosowanie różnych metod akcentowania, aby uwypuklić znaczenie tego, co się mówi. Gdy będziesz to robił właściwie, ogromnie poprawi się jakość twego czytania i przemawiania.

Dlatego nie poprzestawaj na minimum, które by ci pozwoliło zaliczyć tę lekcję. Aby przemawiać skutecznie, pracuj nad nią tak długo, aż ją w pełni opanujesz i nauczysz się stosować akcent zdaniowy w sposób naturalny i miły dla uszu innych.