W poszukiwaniu lepszego życia

„W miarę upływu XX wieku oraz rozwoju nauki i techniki życie codzienne wielu ludzi (...) ulegało zmianom” (The Oxford History of the Twentieth Century).

JEDNA z wielkich zmian tego stulecia ma związek z ludnością ziemi. Nigdy przedtem jej liczba nie wzrastała tak gwałtownie. Na początku XIX wieku wynosiła około miliarda, a do roku 1900 zwiększyła się do 1,6 miliarda. W roku 1999 sięgnęła sześciu miliardów! I oczywiście większość tych ludzi pragnie zaznawać w życiu przyjemności.

Do przyrostu ludności przyczynił się postęp w medycynie oraz większa dostępność opieki zdrowotnej. W takich krajach jak Australia, Japonia, Niemcy i USA wzrosła przewidywana długość życia — z niecałych 50 lat na początku stulecia do przeszło 70 lat obecnie. Ale gdzie indziej ta pozytywna zmiana nie jest tak widoczna — co najmniej w 25 państwach przewidywana długość życia w dalszym ciągu wynosi 50 lat lub nawet mniej.

„Jak sobie radziliście, zanim...?”

Młodzi czasami nie mogą pojąć, jak ich przodkowie radzili sobie bez samolotów, komputerów i telewizji — uważanych dziś powszechnie za coś normalnego, a w bogatych krajach wręcz za coś niezbędnego. Zastanówmy się na przykład nad tym, jak nasze życie zmienił samochód. Został wynaleziony pod koniec XIX stulecia, ale w tygodniku Time zauważono ostatnio: „Samochód jest wynalazkiem, który stał się symbolem całego XX wieku — od początku do końca”.

W roku 1975 oszacowano, że gdyby samochody nagle zniknęły, co dziesiąty zatrudniony Europejczyk straciłby pracę. Oprócz zrozumiałego upadku przemysłu samochodowego doszłoby też do zamknięcia banków, centrów handlowych, przydrożnych barów i innych zakładów zależnych od klientów podróżujących samochodami. Gdyby rolnicy nie mieli jak dostarczać swych towarów na rynek, dostawy żywności zostałyby wstrzymane. Mieszkańcy przedmieść nie mogliby dojechać do pracy. Sieć autostrad pokrywająca ziemię popadłaby w ruinę.

Aby przyśpieszyć produkcję samochodów i obniżyć jej koszty, na początku bieżącego stulecia wprowadzono taśmy montażowe, teraz powszechnie stosowane w przemyśle. (Taśmy te umożliwiły masową produkcję innych towarów, jak choćby urządzeń kuchennych). W pierwszych latach tego wieku pojazdy bez zaprzęgu konnego były tylko zabawką bogaczy w kilku państwach, a dzisiaj są środkiem transportu przeciętnego mieszkańca większości krajów świata. Jak to ujął autor pewnego dzieła, „życie bez samochodów pod koniec XX wieku wydaje się prawie nie do pomyślenia”.

W pogoni za przyjemnościami

Kiedyś podróżowanie oznaczało przemieszczanie się tam, gdzie ktoś musiał się udać. Ale w XX wieku nastąpiła zmiana, zwłaszcza w krajach rozwiniętych. Gdy dobrze płatna praca stała się bardziej dostępna, a tydzień roboczy skrócił się do 40 lub mniej godzin, ludzie znaleźli czas i pieniądze na wyjazdy. Teraz podróżowanie oznacza przemieszczanie się tam, gdzie ktoś chce się udać. Samochody, autobusy i samoloty ułatwiają szukanie rozrywki w odległych miejscach. Masowa turystyka stanowi jedną z ważniejszych dziedzin gospodarki.

Jak podaje The Times Atlas of the 20th Century, turystyka „wywarła zadziwiający wpływ zarówno na kraje przyjmujące turystów, jak i te, z których oni przybywają”. Po części jest to zły wpływ. Turyści nierzadko przyczyniają się do niszczenia atrakcji, które przyjeżdżają oglądać.

Dzisiaj ludzie mają też więcej czasu na zajmowanie się sportem. Wielu go uprawia; innym wystarcza rola zapalonych, a niekiedy awanturniczych kibiców ulubionych drużyn i zawodników. Dzięki telewizji rozgrywki sportowe może zobaczyć prawie każdy. Krajowe i międzynarodowe imprezy sportowe przyciągają setki milionów rozentuzjazmowanych telewidzów.

„Sport i film stały się podstawą masowej rozrywki, należącej dziś do tych gałęzi przemysłu, które zatrudniają najwięcej pracowników i przynoszą największe zyski” — informuje The Times Atlas of the 20th Century. Rokrocznie ludzie wydają na rozrywkę miliardy dolarów, a dla wielu ulubioną jej formą jest hazard. Jak oceniono w 1991 roku, w krajach Wspólnoty Europejskiej znalazł się on na 12 miejscu wśród najintratniejszych interesów; roczny dochód z niego wynosił co najmniej 57 miliardów dolarów.

Kiedy ludziom spowszedniała ta forma rozrywki, zaczęli szukać dreszczyku emocji gdzie indziej. Na przykład tak się rozpowszechniło zażywanie narkotyków, że w połowie lat dziewięćdziesiątych handel nimi przynosił 500 miliardów dolarów rocznie, przez co stał się — jak to określono w pewnym źródle — „najbardziej dochodowym interesem na świecie”.

„Zabawić się na śmierć”

Dzięki technice świat przeistoczył się w globalną wioskę. Obecnie zmiany w dziedzinie polityki, gospodarki i kultury niemal natychmiast wywierają wpływ na ludzi na całym świecie. „Z pewnością i w innych okresach zdarzały się epokowe przewroty” — napisał w 1970 roku profesor Alvin Toffler, autor książki Szok przyszłości, po czym dodał: „Ale dawniejsze wstrząsy czy przewroty zamykały się w granicach jednego społeczeństwa, czasem ograniczały się do grupy sąsiadujących ze sobą społeczeństw. (...) Sieć związków społecznych została dziś tak zagęszczona, że skutki wydarzeń współczesnych błyskawicznie promieniują na cały świat” (tłumaczyła E. Ryszka). Przyczynia się do tego również telewizja satelitarna oraz Internet.

Niektórzy twierdzą, że najsilniej oddziałującym środkiem przekazu XX wieku jest telewizja. Pewna publicystka oświadczyła: „Wprawdzie ludzie krytykują to, co pokazuje się w telewizji, ale nikt nie kwestionuje jej wielkiej mocy”. Oczywiście telewizja nie jest lepsza od producentów nadawanych przez nią programów. Dlatego potrafi skłaniać nie tylko ku dobremu, lecz także ku złemu. Chociaż płytkie programy przesiąknięte przemocą i niemoralnością odpowiadają gustom niektórych widzów, nie poprawiają jednak stosunków międzyludzkich, a często je wręcz pogarszają.

W książce Amusing Ourselves to Death (Zabawić się na śmierć) Neil Postman wspomina o jeszcze jednym niebezpieczeństwie: „Problem tkwi nie w tym, że telewizja oferuje nam rozrywkę, ale w tym, że wszystko przedstawia w formie rozrywki (...) Ogólne założenie jest takie, iż bez względu na to, co się pokazuje i z jakiego punktu widzenia, robi się to dla naszej zabawy i przyjemności”.

Odkąd ludzie zaczęli bardziej przywiązywać wagę do przyjemności, odsunęli na dalszy plan wartości duchowe i moralne. „W ciągu XX stulecia w większości krajów religia zorganizowana utraciła swą siłę oddziaływania” — podaje The Times Atlas of the 20th Century. Słabnie więc religijność, natomiast pogoń za przyjemnościami nabiera znaczenia nieproporcjonalnego do ich rzeczywistej wartości.

„Nie wszystko złoto...”

W wieku XX zaszło wiele pozytywnych zmian, ale jak mówi przysłowie, „nie wszystko złoto, co się świeci”. Chociaż poszczególne osoby cieszą się, że żyją dłużej, jednocześnie wzrastające zaludnienie przysparza mnóstwa nowych kłopotów. W czasopiśmie National Geographic wyrażono niedawno następującą opinię: „Przyrost ludności może się okazać najbardziej palącą kwestią nowego tysiąclecia”.

Samochody są pożyteczne i sprawiają przyjemność, ale też zabijają, o czym świadczy fakt, że rocznie w wypadkach drogowych ginie na świecie ćwierć miliona ludzi. Oprócz tego samochody należą do głównych źródeł zanieczyszczeń. Skażenie środowiska „jest obecnie zjawiskiem globalnym, gdyż zniszczeniu lub osłabieniu ulegają ekosystemy od bieguna do bieguna” — twierdzą autorzy książki 5000 Days to Save the Planet (5000 dni na uratowanie planety). „Nie tylko uszkadzamy ekosystemy” — wyjaśniają. „Zaszliśmy znacznie dalej, zakłócamy bowiem procesy, dzięki którym możliwe jest istnienie na ziemi wyższych form życia”.

Zanieczyszczenie środowiska stało się problemem XX wieku, w poprzednich stuleciach właściwie nieznanym. „Do niedawna nikomu nie przychodziło na myśl, iż działalność człowieka może mieć wpływ na całą ziemię” — podano w National Geographic. „Dzisiaj niektórzy naukowcy uważają, że po raz pierwszy w historii obserwujemy właśnie taką sytuację”. Następnie ostrzeżono: „Siła zbiorowego oddziaływania ludzi jest tak wielka, że w ciągu jednego pokolenia może dojść do masowego wyginięcia gatunków”.

Wiek XX istotnie jest szczególny. Okazuje się, że życie, które może być przyjemne jak nigdy dotąd, znalazło się w wielkim niebezpieczeństwie.

[Diagram i ilustracje na stronach 8, 9]

[Patrz publikacja]

1901

Marconi przesyła przez Atlantyk pierwszy sygnał radiowy

1905

Einstein ogłasza szczególną teorię względności

1913

Ford uruchamia taśmę montażową samochodu modelu „T”

1941

Narodziny komercyjnej telewizji

1969

Człowiek na Księżycu

Masowa turystyka stanowi jedną z ważniejszych dziedzin gospodarki

Internet zdobywa niebywałą popularność

1999

Liczba ludności świata sięgnęła sześciu miliardów