Alhazen

Alhazen urodził się w Basrze (obecny Irak), około roku 965 n.e. Interesował się astronomią, chemią, fizyką, matematyką, medycyną, muzyką, optyką i poezją. Ale za co w szczególności jesteśmy mu wdzięczni?

TAMA NA NILU

O Alhazenie od bardzo dawna krąży pewna ciekawa opowieść dotycząca jego planu uregulowania biegu Nilu. Projekt ten ostatecznie został zrealizowany prawie 1000 lat później, w 1902 roku, kiedy wybudowano tamę w Asuanie.

Według tej opowieści Alhazen stworzył ambitny plan, który miał częściowo rozwiązać problem dotykających Egipt powodzi i susz — chciał zbudować na Nilu tamę. Kiedy władca Kairu, kalif Al-Hakim, usłyszał o tym pomyśle, zaprosił Alhazena do Egiptu i zlecił mu jej budowę. Jednak kiedy Alhazen zobaczył rzekę na własne oczy, zdał sobie sprawę, że to przedsięwzięcie go przerasta. Ponieważ obawiał się kary ze strony słynącego z porywczego charakteru władcy, żeby ocalić skórę, zaczął udawać szaleńca. Robił to aż do śmierci kalifa w 1021 roku, czyli przez jakieś 11 lat. W tym okresie trzymano go w odosobnieniu, gdzie miał mnóstwo czasu na rozwijanie swoich zainteresowań.

KSIĘGA OPTYKI

Do momentu odzyskania wolności Alhazen napisał większą część swojej siedmiotomowej Księgi optyki (Opticae thesaurus Alhazeni libri VII), uważanej za „jedno z najważniejszych dzieł w historii fizyki”. Opisał w niej eksperymenty dotyczące natury światła — jak ulega rozszczepieniu na barwy składowe, odbija się w lustrze czy ulega załamaniu, przechodząc z jednego ośrodka do drugiego. Analizował również budowę i działanie oka, a także to, jak odbieramy wrażenia wizualne.

Do XIII wieku dzieło Alhazena zostało przetłumaczone z arabskiego na łacinę. W Europie jeszcze przez całe stulecia uczeni powoływali się na niego jako na autorytet. A w oparciu o to, co Alhazen napisał o właściwościach szkieł, europejscy wytwórcy okularów zaczęli eksperymentować, umieszczając szkła jedno za drugim, co doprowadziło do wynalezienia teleskopu i mikroskopu.

KAMERA OBSKURA

Alhazen odkrył zasady, na których opiera się fotografia, kiedy zbudował coś, co można by nazwać pierwszą w historii kamerą obskurą. Było to ciemne pomieszczenie, do którego przez otwór grubości szpilki docierało światło i tworzyło na ścianie odwrócony obraz tego, co znajdowało się na zewnątrz.

W XIX wieku do kamery obskury dodano jeszcze płyty fotograficzne, dzięki czemu obraz można było utrwalić. Co w ten sposób osiągnięto? Powstał pierwszy aparat! Działanie wszystkich nowoczesnych aparatów — a także oka ludzkiego — opiera się na tych samych zasadach fizyki, które wykorzystywała kamera obskuraa.

METODA NAUKOWA

W pracach Alhazena na szczególną uwagę zasługuje jego niezwykle skrupulatny i systematyczny sposób badania zjawisk naturalnych. W jego czasach takie podejście było czymś wyjątkowym. Jako jeden z pierwszych sprawdzał prawdziwość swoich teorii poprzez eksperymenty. Nie obawiał się też kwestionować powszechnie uznawanych prawd, jeżeli nie popierały ich dowody.

Współczesna nauka opiera się na zasadzie, którą można by ująć słowami: „Udowodnij prawdziwość tego, w co wierzysz”. Dlatego niektórzy za „ojca nowoczesnej metody naukowej” uważają właśnie Alhazena. Można więc powiedzieć, że naprawdę wiele mu zawdzięczamy.