A1
Ire Kesempwal kan ong Kawehwe Paipel
Paipel tepin ntingdi ni lokaiahn Ipru, Aramaik, oh Krihs en mahso. Rahnwet aramas kak wadek Paipel pwon de ekei pwuhk kan nan Paipel, ni lokaia daulih 3,000. Pali laud en aramas akan me kin wadek Paipel sohte kak wehwehki lokaiahn mahs kan me tepin ntingdi. Kahrehda re kin wadek Paipel me kawehwehdi ni arail lokaia. Eri, ire kesempwal dah kan me pahn kaweid kawehwehn Paipel? Oh ia duwen mepwukat ar kin kaweid wiawihdahn Paipel—Kawehwehn Sampah Kapw?
Ekei medewe me ma re kawehwehdi ehuehu lepin lokaia sang nan nting en mahs kan, met pahn sewese aramas akan me kin wadek ren wehwehki dahme uhdahn ntingdi nin tapio. Ahpw met sohte kin mwahu ahnsou koaros. Medewehla ekei kahrepe pwukat:
Sohte lokaia riau me uhdahn duwepenehte ni grammar, lepin lokaia, oh koasoandi en sentence kan. Emen sounpadahk en lokaiahn Ipru S. R. Driver ntingihedi me lokaia kan “sohte kin wekpesengte ni grammar oh wasa me lepin lokaia kan tepisang ie, ahpw re pil . . . wekpeseng ni mwomwen aramas ar kin kasalehda ar madamadau nan sentence kan.” Elen madamadau en aramas kin wekpeseng ni soangsoangen lokaia kan. Sounpadahk Driver doula koasoia, “Pwehki met, mwomwen sentence kan ni soangsoangen lokaia kan sohte kin duwepenehte.”
Paipel tepin ntingdi ni lokaiahn Ipru, Aramaik, oh Krihs. Me pid duwen lepin lokaia kan oh grammar, sohte ehu lokaiahn rahnpwukat me uhdahn duwehte lokaia pwukat. Kahrehda en uhdahte kawehwehdi ehuehu lepin lokaia kakete sohte sansal oh ekei pak kawehweo kakete sapwung.
Wehwehn lepin lokaia ehu kak wekpeseng nan soangsoangen sentence kan.
Nan ekei wasa, sounkawehwe kan ele kak kawehwe lepin lokaia ehu duwehte dahme lokaiahn mahso kasalehda, ahpw re uhdahn anahne kanaiehng ni ar wia met.
Iet ekei karasepe kan me kasalehda ia duwen kawehwehdi ehuehu lepin lokaia eh kak kahrehda sawehwe:
Paipel kin doadoahngki lepin lokaia ‘meir’ oh “meirla” me kin dokedoke soangen wehwe riau, me duwehte ni aramas eh wendi pwehn meir oh meir me karasahiong mehla. (Madiu 28:13; Wiewia 7:60, ntp.) Ni lepin lokaia pwukat ar kin pwarada nan ire ehu me kin dokedoke mehla, sounkawehwehn Paipel kan kak doadoahngki lepin lokaiao “mehla” pwehn sewese aramas akan me wadek ren dehr pingkihda wehweo.—1 Korint 7:39; 1 Deselonika 4:13; 2 Piter 3:4.
Lepin lokaia kan me wahnpoaron Pohl doadoahngki nan Episos 4:14 kak kawehwehdiong “mwadongki dais (dice) en aramas.” Mahso lepin lokaia pwukat kin wehwehki mwekid me emen kin wia pwehn pitih meteikan ni eh doadoahngki dais. Ni pali laud en lokaia kan rahnpwukat, aramas sohte pahn wehwehki koasoi wet. Ahpw wehwehn lepin lokaia pwukat pahn sansal ni eh pahn kawehwehdiong “widing en aramas akan.”
Lepin lokaiahn Ipru kan me kadoadoahk nan Sohp 19:20 kin uhdahn wehwehki “I pitkihla kilin ngih kat.” Ahpw ni lokaiahn Pohnpei, soangen kawehwe wet sohte sansal, kahrehda nan Kawehwehn Sampah Kapw, lepin lokaia pwukat kawehwehdiong, “kereniong I en sohte pitsang mehla.”
Kawehwehn lepin lokaia kan ong lepin lokaiahn wai: “semwehmwe ni pali ngehn”
Uhdahn wehwe: “irail me kin pohnese me irail anahne kaweid en Koht”
Erein Sises eh kin ketin wiewia sapwellime Kapahrek en Pohn Dohlo, e kin ketin doadoahngki lepin mahsen me kin kalapw kawehwehdiong, “Meid pai me semwehmwe ni pali ngehn.” (Madiu 5:3, King James Version) Ahpw ni soangsoangen lokaia kan, lepin lokaia pwukat sohte wehwe, oh e kakete kihda wehwe me weksang uhdahn wehwehn mahsen pwukat. Sises sohte ketin padahngki duwen semwehmwe, ahpw wasaht e ketin padahkihong aramas akan me arail peren sohte kin kohsangete ni ar kin kaitarala ar anahn en war kan, ahpw e kin kohsang ni ar kin pohnese me re anahne sapwellimen Koht kaweid. (Luk 6:20) Kahrehda, kawehwe kan me duwehte “irail me kin pohnese me irail anahne kaweid en Koht” de “irail kan me ese me re anahne Koht” kin kasalehda wehwehn uhdahn lepin lokaia ko ni pwung.—Madiu 5:3; The New Testament in Modern English.
Nan ire tohto, lepin lokaiahn Ipru me kawehwehdi “luwak” kin pahrekiong wehwehn lepin lokaiahn waio, me wehwehki, lingeringerkihda salelepek en kompoakepah keren men de peirinki dahme meteikan ahneki. (Lepin Padahk 6:34; Aiseia 11:13) Ahpw ni lokaiahn Ipru, lepin lokaia wet pil kin wehwehki mehkot mwahu. Karasepe, met pil kak wehwehki ‘ngoang,’ de ngoangki sinsile. Ih met me Siohwa kin ketin wiahiong sapwellime ladu kan de ih met me e kin ketin kasalehda ni eh kin ketin “kupwurki aramas en poadidiong ih kelehpw.” (Eksodus 34:14; 2 Nanmwarki 19:31; Esekiel 5:13; Sekaraia 8:2) Met pil kak wehwehki soangen ‘ngoang’ me sapwellime ladu lelepek kan kin ahneki ong Koht oh arail kaudok ong ih, de e pil kak wehwehki ar sohte kin mweidada salelepek ong ih.—Melkahka 69:9; 119:139; Nempe 25:11.
Lepin lokaiahn Ipru yadh kin kalapw wehwehki “peh,” ahpw e pil kak wehwehki “manaman,” “sapan” oh pil soahng teikan me pidada audepen ire me e koasoakoasoia
Lepin lokaiahn Ipruo me kin dokedoke pehn aramas, kin mie soangsoangen wehwe. Nan ekei wasa, lepin lokaia wet kin kak kawehwehdiong “manaman” de ‘kadek sapan.’ (2 Samuel 8:3; 1 Nanmwarki 10:13; Lepin Padahk 18:21) Ni mehlel, lepin lokaia wet kawehwehdiong soangsoangen wehwe kan nan Paipel—Kawehwehn Sampah Kapw.
Pwehki soahng pwukat, kawehwe Paipel kin pidada laudsang en doadoahngkihte lepin lokaia ehu pwehn ahnsou koaros kawehwehda ehu lepin lokaia. Sounkawehwe kan anahne pilada mwahu lepin lokaia kan me konehng pwehn kasansalehda wehwehn lokaia ko me re kawehwe sang ie. Pil patehng met, re anahne wiahda sentence kan me pahn pahrekiong grammar en arail lokaiao pwehn mengei en wadawad.
Pil ni ahnsowohte, re anahne dehr kin kalapw wekidala lepin lokaia kan ni arail kawehwe. Sounkawehwe men me kin kalapw kawehwe lepin lokaia kan nan Paipel ong dahme e leme me pwung kakete wekidala wehwehn ireo. Ia duwen? Sounkawehweo kakete kihong pein eh madamadau ong wehwehn ireo de e kakete kihsang ire kesempwal kan me mi nan ireo. Mendahki soangen kawehwe pwukat ele pahn mengei en wadek, arail kin wia met ni saledek kakete kahrehda me wadeko en sohte koledi uhdahn wehwehn ireo.
Ma sounkawehwe men kin kamehlele ehu padahk en pelien lamalam, met kak kamwakid mwomwen eh pahn kawehwe ire kan. Karasepe, Madiu 7:13 mahsanih: “Ahl tehlap kin kolahng kasohrala.” Ekei sounkawehwe kan ele kin mwekidki padahk en pelien lamalam kan oh doadoahngki lepin lokaiao “ehl” a kaidehn uhdahn wehwehn lepin lokaiahn Krihso, me wehwehki “kasohrala.”
Sounkawehwehn Paipel men pil anahne medewe me Paipel ntingdi ni eh doadoahngki lokaia kan me aramas akan kin doadoahngki rahn koaros, me duwehte lokaia kan me soumwet kan, sounsilepen sihpw kan oh soused kan kin doadoahngki. (Nehmaia 8:8, 12; Wiewia 4:13) Kahrehda, kawehwehn Paipel mwahu kin doadoahngki soangen lokaia mengei kan pwe aramas akan me men esehla Paipel en kak wehwehki audepe kan, sohte lipilipil ihs irail. E mwahu en doadoahngki lepin lokaia kan me aramas pahn mwadangete wehwehki, a kaidehn lepin lokaia kan me pali laud en aramas sohte kin kalapw doadoahngki.
Sounkawehwehn Paipel tohto kin ni saledek kihsang mwaren Koht, Siohwa, nan kawehwehn rahnpwukat, mendahki mwar wet eh dierek nan doaropwehn Paipel en mahs ko. (Kilang Oaritik A4.) Sounkawehwe tohto wiliankihdi mwar wet lengileng kan, me duwehte “Kauno,” oh pil ekei irail ekihla ire mehlel wet me mie mwaren Koht. Karasepe, nan ekei kawehwe kan, sapwellimen Sises kapakap me kileldi nan Sohn 17:26 mahsanih: “Ngehi me kahrehiong irail en esei komwi,” oh nan Sohn 17:6, “I kasaleikomwidahr rehn aramas ako me komw ketikihong ie.” Ahpw kawehwe me konehng sapwellimen Sises kapakap ko pahn mahsanih: “Ngehi me kahrehiong irail en ese mwaromwi,” oh “I kasalehda mwaromwi ong aramas akan me komw ketikihong ie.”
Nan wasa me nda “Me Pid Paipel Wet” nan tepin Kawehwehn Sampah Kapw en lokaiahn wai koasoia: “Se sohte kin oaralapihadahte wehwehn Paipel. Se kin nantihong en kawehwe lepin lokaia kan en duwehte mwomwen ar tepin ntingdi, ma met sohte kahrehda wehwehn ire kan en sohte sansal ni lokaiahn wai.” Kahrehda, Pwihn en Kawehwehn Paipel en Sampah Kapw kin toupahrek ni ar kin doadoahngki lepin lokaia kan me duwehte lepin lokaia kan me pwarada nan tepin nting en Paipel kan, ahpw ni ahnsowohte, re sohte kin doadoahngki lepin lokaia kan me ehusoahng de me sohte pahn kasalehda wehwehn ireo. Pwehki met, aramas kak mengeiki wadek Paipel oh re kak uhdahn likih me rohng kan nan Paipel kawehwehdi ni lelepek.—1 Deselonika 2:13.