DANIEL

1 Judapi rey Jehoiaquim+ kinsa watataña kamachishajtin, Babiloniamanta rey Nabucodonosorqa Jerusalenman chayamorqa, soldadosninwantaj chay llajtata muyuykorqa.+ 2 Tiemponmantaj Jehová Diosqa Nabucodonosorpa makinman jaywaykorqa Judamanta rey Jehoiaquimta,+ jinallataj cheqa Diospa* wasinmanta* wakin imastawan. Paytaj chay imasta apakaporqa Sinar* jallpʼaman,+ diosninpa wasinman,* jallchʼaykorqataj diosninpa valorniyoj imasninta jallchʼaj chayman.+

3 Chantá rey Nabucodonosorqa wasinpi sirvejkunamanta kuraj kamachej Aspenazta kamacherqa pusamunanta wakin israelita jovenesta,* reypa mirayninmanta wakin jovenesta, kurajkunaj mirayninkumanta wakin jovenestawan.+ 4 Pusamunan karqa chay runasqa kananku karqa jóvenes,* mana ni imanku imanasqa, sumaj rijchʼayniyoj, sumaj yachayniyoj, allin yuyayniyoj, sumajta reparayta yachajkuna,+ reypa kamachina wasinpi sirvinankupaj jinataj. Aspenazqa paykunaman yachachinan karqa caldeospa parlayninkuta leeyta, escribiytawan. 5 Chantá reyqa kamachillarqataj chay jovenesman sapa día mikhunata qonankuta reypa sumaj mikhunasninmanta, jinallataj vinonmantawan. Chantapis paykunataqa kinsa watata yachachinanku karqa,* chay kinsa wata juntʼakojtintaj reyta sirvinanku karqa.

6 Chay jóvenes ukhupi kasharqanku: Daniel,*+ Hananías,* Misael,* Azarías* ima.+ Paykunaqa Judá ayllumanta* karqanku. 7 Reypa wasinpi sirvejkunamanta kuraj kamachejqa, waj sutista* paykunaman churarqa. Danielmanqa Beltsasar sutita churarqa,+ Hananiasmantaj Sadrac sutita, Misaelmantaj Mesac sutita, Azariasmantaj Abednego sutita.+

8 Danieltaj sonqonpi nikorqaña manapuni reypa sumaj mikhunasninmanta mikhunanta, nillataj vinontapis tomananta. Imaraykuchus reypa mikhunanmanta wakin imasqa Diospa leyninman jina chʼichipaj qhawasqa karqa. Chayrayku reypa wasinpi kuraj kamachejmanta mañakorqa, ama payman chay chʼichipaj qhawasqa imasta qonankuta. 9 Cheqa Diosqa reypa wasinpi kuraj kamachejpa sonqonta kuyuricherqa Danielwan kʼacha kananpaj, payta khuyakunanpajtaj.+ 10 Reypa wasinpi kuraj kamachejtaj Danielta nerqa: “Manchikuni señor reyniyta. Payqa kamachinña imatachus mikhunaykichejta, imatachus ujyanaykichejtapis. Sichus pay rikonqa manaña uyaykichejpichu kashasqaykichejta, edadniykichejmanta jovenestaj* uyankupi kashasqankuta chayqa, reypa ñaupaqenpi juchayojta rikhurichiwankichejman”, nispa. 11 Chantá reypa wasinpi kuraj kamachejqa uj guardiata churarqa Danielta, Hananiasta, Misaelta, Azariasta ima qhawananpaj. Danieltaj chay guardiaman nerqa: 12 “Ama jina kaspa, imaynachus kanaykuta yachanaykipaj chunka diasta qʼomerkunallata* qowayku mikhunaykupaj, ujyanaykupajtaj yakullata qowayku. 13 Chaymantataj reypa sumaj mikhunasninmanta mikhoj jovenestawan* kikinchariwasqayku. Chantá qan rikusqaykiman jina, kay kamachisniykiwan ruway”, nispa.

14 Chay guardiataj Danielpa mañakusqanta uyarerqa, chunka diastataj paykunaman qʼomerkunallata qorqa. 15 Chunka días juntʼakojtintaj paykunaqa aswan sumaj rijchʼayniyoj, aswan sanostaj* karqanku, reypa sumaj mikhunasninmanta mikhoj jovenesmanta* nisqaqa. 16 Chayrayku chay guardiaqa paykunaman qʼomerkunallata jaywaj, reypa sumaj mikhunasninta, vinonta imataj apakapoj. 17 Cheqa Diosqa chay tawa jovenesta* yachayniyojman tukucherqa, tukuy laya* qhelqasqasta entiendenankupajtaj yachayta, yuyaytawan qorqa. Danieltaj Dios yachayta qosqanrayku tukuy laya mosqoykunata, mosqoypi jina rikusqan imastawan entienderqa.+

18 Reyqa uj tiempota señalarqa chay jóvenes ñaupaqenman pusasqa kanankupaj. Chay tiempo juntʼakojtintaj,+ reypa wasinpi sirvejkunamanta kuraj kamachejqa chay jovenesta pusarqa rey Nabucodonosorpa ñaupaqenman. 19 Rey Nabucodonosortaj paykunawan parlaspa repararqa chay tukuy jóvenes ukhupi ni pi Daniel jina, Hananías jina, Misael jina, Azarías jina kasqankuta.+ Chayrayku paykunata reyta sirvinankupaj quedacherqanku. 20 Tukuy ima yachaymanta, entiendeymanta rey paykunata sapa tapojtin, repararqa gobiernonpi kaj tukuy layqa sacerdotesmanta, adivinosmanta ima+ aswan yachayniyoj kasqankuta. 21 Danielqa chayllapipuni kasharqa rey Ciro+ watataña kamachishajtin.

2 Rey Nabucodonosorqa ashkha kutista mosqokorqa iskay watataña kamachishajtin. Chay piensarisqalla kasqanraykutaj+ mana puñuyta aterqachu. 2 Chayrayku reyqa imatachus mosqokusqanta willanankupaj wajyacherqa layqa sacerdotesta, adivinosta, layqasta,* caldeostawan.* Paykunataj jamuspa reypa ñaupaqenman yaykorqanku.+ 3 Reytaj paykunaman nerqa: “Ujta mosqokuni, maytataj yachayta munashani imatachus mosqokusqayta”, nispa. 4 Caldeostaj arameo* parlaypi+ reyman kuticherqanku: “Reyníy, qanqa wiñaypaj kausallaypuni. Kay kamachisniykiman willariwayku imatachus mosqokusqaykita, noqaykutaj imachus niyta munasqanta willasqayku”, nispa.

5 Reytaj caldeosman nerqa: “Sichus imatachus mosqokusqayta mana willawankichejchu, nitaj imachus niyta munasqantapis willawankichejchu chayqa, kayta ruwanayta nini: Qankunataqa chhikan chhikanta khuchurachisqaykichej, wasisniykichejtapis bañoman* tukuchisaj. 6 Sichus imatachus mosqokusqayta, imachus niyta munasqantapis willawankichej chayqa, regalosta, tʼinkasta ima qosqaykichej, jatunpajtaj qhawachisqaykichej.+ Chayrayku niwaychej imatachus mosqokusqayta, imachus niyta munasqantapis”, nispa.

7 Paykunataj ujtawan reyman nillarqankutaj: “Reyqa noqaykuman willariwachuyku imatachus mosqokusqanta, noqaykutaj imachus niyta munasqanta willasqayku”, nispa.

8 Reytaj paykunaman nerqa: “Sutʼita reparani qankunaqa tiempollata pasachiyta munasqaykichejta. Imaraykuchus yachankichejña imatachus ruwasaj nisqayta. 9 Sichus imatachus mosqokusqayta mana willawankichejchu chayqa, tukuyniykichejpaj uj castigolla tiyan. Qankunaqa tiempota pasachinaykichejraykulla yachachinakunkichej llullakunawaykichejpaj, engañanawaykichejpajtaj. Kunanqa niwaychej imatachus mosqokusqayta, ajinamanta noqa yachasaj sutʼinchayta atiwasqaykichejtachus manachus”, nispa.

10 Caldeostaj reyman nerqanku: “Reyníy, kay jallpʼa patapeqa ni mayqen runapis kanchu reypa mañakusqanta ruwananpaj jinaqa. Mana jaykʼaj mayqen reypis, mayqen kamachejpis qan nishanki jinataqa mañarqachu layqa sacerdotesmanta, adivinosmanta, caldeosmanta ima. 11 Reypa mañakusqanqa mana ruwayta atinapaj jinachu. Ni pi willayta atinmanchu imatachus mosqokusqantaqa. Chaytaqa dioseslla willayta atinkuman, jinapis paykunaqa mana runaswan khuskachu tiyakunku”, nispa.

12 Chayta uyarispa reyqa maytapuni phiñakorqa, kamacherqataj Babiloniamanta tukuy yachayniyoj runasta wañuchinankuta.+ 13 Chay kamachiy llojsisqantawan, tukuy yachayniyojkunata wañuchinankupajña kasharqanku, chantá Danieltawan compañerosnintawan maskʼamullarqankutaj wañuchinankupaj.

14 Chantá Danielqa allinta qhawarikuspa, allinta yuyaychakuspataj Ariocwan parlarqa. Ariocqa reypa guardiasninpa kamachejnin karqa, payqa Babiloniamanta yachayniyoj runasta wañuchej jamusqa. 15 Danieltaj reypa guardiasninpa kamachejnin Ariocta taporqa: “¿Imaraykutaj rey chay jina kamachiyta churanri?”, nispa. Arioctaj Danielman tukuy imata willarqa.+ 16 Chantá Danielqa reypaman rispa uj tiempota suyarinanta mañakorqa, reypa mosqokusqan imatachus niyta munasqanta sutʼita willananpaj.

17 Chaymanta Danielqa wasinman ripuspa, imachus pasashasqanta willamorqa compañerosnin Hananiasman, Misaelman, Azariasman ima. 18 Paykunamantaj nerqa cielopi kaj Diosmanta khuyakuyninta mañakunankuta, chay pakasqa imata paykunaman sutʼinchananpaj. Ajinamanta ni Danielpis ni compañerosninpis wañuchisqachu kanankupaj Babiloniamanta yachayniyoj runaswan khuska.

19 Chay chʼisipachataj Diosqa uj mosqoypi jina Danielman sutʼincharqa chay pakasqa imata.+ Chayrayku Danielqa cielopi kaj Diosta alabarqa. 20 Danielqa nerqa:

“Diospa sutenqa alabasqa kachun wiñaypaj wiñaynintinpaj.

Payllamin yachayta, atiytapis qon.+

21 Paymin cambiayta atin tiemposta, watastapis.+

Reyestapis churantaj, orqhontaj.+

Yachayniyojkunamanpis yuyayta qon, entiendeyta yachajkunamanpis yachayta qon.+

22 Payqa sutʼiman orqhon pakasqa imasta, mana yachay atina imastapis.+

23 Diosníy, ñaupa tatasniypa Diosnin, qanta agradecekuyki, alabaykitaj.

Qanmin yachayta, atiytawan qowanki.

Kunantaj mañakusqaykuta sutʼinchawanki.

Reyta imachus llakichisqanta sutʼinchawayku”,+ nispa.

24 Chantá Danielqa Ariocpaman rerqa, pitachus reyqa kachamorqa Babiloniamanta yachayniyoj runasta wañuchinanpaj chaypaman,+ nerqataj: “Babiloniamanta yachayniyoj runastaqa ama ni mayqenta wañuchiychu. Reypaman pusaway, noqataj sutʼinchasaj imatachus chay mosqokusqan niyta munasqanta”, nispa.

25 Ariocqa chay ratopacha Danielta reypa ñaupaqenman pusarqa, nerqataj: “Judamanta presos ukhupi uj runata tarini,+ payqa reyman sutʼinchayta atinman imachus mosqoynin niyta munasqanta”, nispa. 26 Reytaj Beltsasar sutiwan suticharqanku+ chay Danielta taporqa: “¿Atiwajchu qan willawayta imatachus mosqoyniypi rikusqayta, imachus niyta munasqantapis?”,+ nispa. 27 Danieltaj reyman kuticherqa: “Ni mayqen yachayniyoj runapis, ni adivinospis, ni layqa sacerdotespis, ni chʼaskasta qhawaj yatirispis reyman sutʼinchayta atinkumanchu, imatachus rey yachayta munashan chay pakasqa imataqa.+ 28 Jinapis cielopi uj Dios tiyan, payqa pakasqa imasta sutʼinchan.+ Payqa rey Nabucodonosorman willarqa imachus qhepa pʼunchaykunapi pasananta. Qanqa camaykipi puñushaspa kayta mosqokorqanki, kaytataj mosqoypi jina umaykipi rikorqanki:

29 ”Reyníy, qanqa camaykipi sirisqa* kashaspa imachus qhepaman kananpi piensarisqalla kasharqanki. Pakasqa imasta Sutʼinchaj Diostaj willasorqa imachus pasananta. 30 Diosqa kay pakasqa imata sutʼinchawan mana waj runasmanta aswan yachayniyoj kasqayraykuchu. Payqa sutʼinchawan rey yachananpaj imachus mosqokusqan niyta munasqanta. Ajinamanta qan yachanaykipaj imachus sonqoykipi kasqanta.+

31 ”Reyníy, qanqa mosqoyniykipi uj jatun lantita* rikorqanki. Chay lanteqa may jina jatunpuni karqa, manchayta kʼancharisharqa, ñaupaqeykipitaj sayasharqa, mancharinapaj jinapuni karqa. 32 Chay lantej umanqa oro puromanta karqa,+ pechonwan makisninwantaj qolqe metalmanta karqanku,+ wijsanwan piernasninwantaj cobremanta karqanku.+ 33 Chaki tʼususnenqa fierromanta karqa,+ chakisnintaj fierrowan tʼuruwan chajrusqa karqanku.+ 34 Chantá qhawashajtillayki uj rumi kʼutusqa karqa, chay rumeqa mana runaj kʼutusqanchu karqa. Chay rumeqa lantej chakisninman chayarqa, mayqenchus fierromantawan tʼurumantawan ruwasqa karqa chayman, phirisqatataj phirirparerqa.+ 35 Ajinamanta fierrowan, tʼuruwan, cobrewan, qolqe metalwan, qoriwan ima, tukuyninku ujllapi phirisqa karqanku. Chʼaki tiempopi era* patapi paja jina* karqanku, chaytataj wayra apakaporqa ni imata puchuchispa. Chay lantiman chayaj rumitaj uj jatun orqoman tukorqa, jallpʼantinmantaj juntʼaykorqa.

36 ”Reyníy, chay karqa mosqoyniyki. Kunantaj willasqayku imatachus chay mosqoyniyki niyta munasqanta. 37 Reyníy, qanmin reyespa reynin kanki. Qanman cielopi kaj Diosqa qosorqa gobiernota,+ atiyta, kallpata, jatunpaj qhawasqa kaytawan. 38 Diosqa makisniykiman churan tukuy runasta maypi tiyakojtinkupis, jinallataj campomanta monte animalesta, pʼisqostapis. Qantaqa tukuy chaykunata kamachinaykipaj churasorqa.+ Qanmin chay lantej qori uman kanki.+

39 ”Jinapis qanmanta qhepataqa waj gobierno rikhurenqa,+ gobiernoykimanta aswan pisi atiyniyoj. Chay qhepatataj kinsa kaj gobierno rikhurenqa, chaytaj cobrewan ninakonqa, chay gobiernoqa tukuy jallpʼantinta kamachenqa.+

40 ”Chantá tawa kaj gobiernoñataj rikhurenqa, chaytaj may kallpayoj kanqa fierro jina.+ Fierroqa tukuy imata tʼunan, ñutʼurpantaj, ajinallatataj chay gobiernopis tukuy chay waj gobiernosta tʼunanqa, chinkachenqataj, imaynatachus fierro tukuy imata tʼunan ajinata.+

41 ”Qan rikorqanki jina, chay lantej chakisnin, chaki dedosninpis tʼurumantawan* fierromantawan ruwasqa kasharqa, chayrayku chay gobiernoqa tʼaqanasqa kanqa. Jinapis chay gobiernoj ujnin partenqa fierro jina duro kanqa. Imaynatachus tʼurutawan fierrotawan chajrusqata rikorqanki ajina. 42 Imaynatachus chay lantej chaki dedosnin wakinnejpi fierromanta, wakinnejpitaj tʼurumanta karqa, ajinallatataj chay gobiernopis wakinpi kallpayoj kanqa, wakinpitaj pisi kallpayoj. 43 Rikorqanki jina, imaynatachus fierrowan tʼuruwan chajrukorqa, ajinallatataj paykunapis* runaswan* chajrukonqanku. Jinapis mana ujchasqachu kanqanku, imaynatachus fierrowan tʼuruwan mana chajrukunkuchu ajinata.

44 ”Chay reyes kamachishajtinku cielopi kaj Diosqa uj gobiernota sayarichenqa,+ chay gobiernotaj ni jaykʼaj chinkachisqachu kanqa,+ nitaj waj nacionpa makinmanpis chayanqachu.+ Chay gobiernoqa, tukuy chay gobiernosta tʼunanqa, chinkachenqataj.+ Ajinamanta chay gobiernollaña wiñaypaj wiñaynintinpaj sayanqa,+ 45 qan rikorqanki jina. Qanqa rikorqanki mana runaj kʼutusqallan uj rumi orqomanta kʼutusqa kasqanta, chay rumitaj fierrota, cobreta, tʼuruta, qolqe metalta, qorita ima tʼunata ruwasqanta.+ Jatun Diosqa reyman sutʼinchan imachus qhepaman kananta.+ Chay mosqokusqaykeqa cheqapuni, imachus niyta munasqanpis atienekunapaj jinapuni”, nispa nerqa Danielqa.

46 Chantá rey Nabucodonosorqa Danielpa ñaupaqenpi pampakama kʼumuykukorqa, jatuncharqataj. Kamacherqataj regalota qonankuta, inciensotapis qʼoshñichipunankuta. 47 Reyqa Danielman nerqa: “Qankunaj Diosniykichejqa tukuy dioskunamanta aswan patapi kaj Diospuni, reyespa Señornintaj. Paymin pakasqa imastaqa sutʼiman orqhon, chayrayku qanqa kay pakasqa imata sutʼinchanki”,+ nispa. 48 Chaymanta reyqa Danielta jatunpaj qhawacherqa, may chhika sumaj regalostataj qorqa. Chantá payta churarqa Babiloniaj tukuy japʼiyninta kamachinanpaj,+ jinallataj Babiloniamanta tukuy yachayniyoj runaspa kuraj kaj prefectonku kananpaj. 49 Daniel mañasqanman jinataj, reyqa Sadracta, Mesacta, Abednegotawan+ Babiloniaj provincianmanta autoridades kanankupaj churarqa. Danieltajrí reypa kamachina wasinpi qhepakorqa.

3 Rey Nabucodonosorqa ruwacherqa oromanta uj jatun santota, sayayninman 60 codosniyojta,* anchonmantaj 6 codosniyojta.* Chaytataj Dura nisqa pampapi churacherqa, Babiloniaj japʼiyninpi. 2 Chantá rey Nabucodonosorqa wajyachimorqa reypa sutinpi kamachejkunata,* prefectosta, kamachejkunata, yuyaychajkunata, qolqeta jallchʼajkunata, juecesta, corregidoresta, provinciasmanta tukuy autoridadestawan. Paykunata rey Nabucodonosorqa wajyachimorqa chay sayarichisqan santota fiestachanankupaj.

3 Chayrayku reypa sutinpi kamachejkuna, prefectos, kamachejkuna, yuyaychajkuna, qolqeta jallchʼajkuna, jueces, corregidores, provinciasmanta tukuy autoridades ima tantakamorqanku rey Nabucodonosor sayarichisqan santota fiestachanankupaj. Paykunaqa rey Nabucodonosorpa sayarichisqan santoj ñaupaqenpi sayasharqanku. 4 Reypa sutinpi willajtaj jatunmanta qhaparerqa: “Tukuy llajtasmanta kajkuna, waj nacionesmanta kajkuna, tukuy laya* parlayniyojkuna uyariychej reypa kamachisqanta. 5 Rey Nabucodonosorqa kayta kamachisunkichej: pututu waqasqanta uyarispa, qenaj waqasqanta uyarispa, arpaj waqasqanta uyarispa, juchʼuy arpaj waqasqanta uyarispa, cuerdasniyoj tocanasta uyarispa, gaitaj waqasqanta uyarispa, waj tocanaspa waqasqanta uyarispa ima, oromanta ruwasqa santota qonqorikuspa yupaychanaykichejta. 6 Pichus mana qonqorikuspa yupaychajrí chay ratopacha laurashaj hornoman wijchʼuykusqa kanqa”,+ nispa. 7 Ajinamanta tukuy llajtasmanta kajkuna, waj nacionesmanta kajkuna, tukuy laya parlayniyojkunapis, pututu waqasqanta uyarispa, qenaj waqasqanta uyarispa, arpaj waqasqanta uyarispa, juchʼuy arpaj waqasqanta uyarispa, cuerdasniyoj tocanasta uyarispa, waj tocanaspa waqasqantawan uyarispa, rey Nabucodonosor oromanta sayarichisqan santota qonqorikuspa yupaycharqanku.

8 Chaypitaj wakin caldeosqa reyman qayllaykuspa judiosta chʼataykorqanku.* 9 Rey Nabucodonosortataj nerqanku: “Reyníy, qanqa wiñaypaj kausallaypuni. 10 Reyníy, qanqa tukuy runasta kamacherqanki pututu waqasqanta uyarispa, qenaj waqasqanta uyarispa, arpaj waqasqanta uyarispa, juchʼuy arpaj waqasqanta uyarispa, cuerdasniyoj tocanasta uyarispa, gaitaj waqasqanta uyarispa, waj tocanaspa waqasqantawan uyarispa, oromanta santota qonqorikuspa yupaychanankuta. 11 Qanqa kamachillarqankitaj pichus mana qonqorikuspa yupaychajqa, laurashaj hornoman wijchʼuykusqa kananta.+ 12 Jinapis Babiloniaj provincianpi autoridades kanankupaj churarqanki chay judiosqa mana respetasunkuchu reyníy. Paykunaqa kanku Sadrac, Mesac, Abednego ima.+ Paykunaqa diosesniykita mana yupaychankuchu, nillataj oromanta ruwasqayki santotapis yupaychayta munankuchu”, nispa.

13 Chantá Nabucodonosorqa maytapuni phiñakuspa kamacherqa pusamunankuta Sadracta, Mesacta, Abednegota ima. Chayrayku paykunata reypa ñaupaqenman pusamorqanku. 14 Nabucodonosortaj paykunata nerqa: “Sadrac, Mesac, Abednego, ¿ciertochu qankunaqa diosesniyta mana yupaychankichej?+ ¿Ciertochu oromanta ruwasqay santotapis mana yupaychayta munashankichej? 15 Kunanqa sichus pututu waqasqanta uyarispa, qenaj waqasqanta uyarispa, arpaj waqasqanta uyarispa, juchʼuy arpaj waqasqanta uyarispa, cuerdasniyoj tocanasta uyarispa, gaitaj waqasqanta uyarispa, waj tocanaspa waqasqantawan uyarispa ruwasqay santota qonqorikuspa yupaychankichej chayqa, allillan kanqa. Manachus yupaychankichej chayqa, chay ratopacha laurashaj hornoman wijchʼuykusqa kankichej. Chaypachaqa ni mayqen diospis makiymanta librayta atisonqachejchu”,+ nispa.

16 Sadracwan, Mesacwan, Abednegowantaj reyman nerqanku: “Rey Nabucodonosor, kaymantaqa mana imatapis niyta atiykumanchu. 17 Chayrayku reyníy, sichus laurashaj hornoman wijchʼuykusqa kasqayku chayqa, sirviyku chay Diosqa librawasqayku chay hornomanta, makiykimantapis.+ 18 Jinapis reyníy, sichus Dios mana librawasqaykuchu chayqa, kayta allinta yachay: Noqaykoqa manapuni diosesniykita sirvisqaykuchu, nillataj qorimanta ruwasqayki santotapis yupaychasqaykuchu”,+ nispa.

19 Chantá Nabucodonosorqa Sadracpaj, Mesacpaj, Abednegopaj maytapuni phiñakorqa, uyanpuni uj jinayarqa.* Chayrayku kamacherqa hornota parichiyta* yachaj kanku chaymanta, uj qanchis kutistawan parichinankuta. 20 Chantá soldadosninmanta aswan kallpayoj runasta kamacherqa Sadracta, Mesacta, Abednegotawan wataykunankuta, laurashaj hornomantaj wijchʼuykunankuta.

21 Paykunataqa wataykuspa laurashaj hornoman wijchʼuykorqanku pachan ropantinta, ukhu pʼachasnintinta, pata pʼachasnintinta, chʼulusnintinta ima. 22 Reypa kamachisqanqa may sinchʼipuni karqa. Chayrayku hornotaqa parichej kanku chaymanta aswan sinchʼitapuni paricherqanku. Sadracta, Mesacta, Abednegotawan apaj runastaqa hornoj lauraynin ruphaykuspa wañurpacherqa. 23 Jinapis chay kinsa jovenestaqa, nisunman Sadracta, Mesacta, Abednegotawan laurashaj hornoman watasqasta wijchʼuykorqanku.

24 Chantá rey Nabucodonosorqa mancharikorqa, chay ratotaj sayarispa kuraj autoridadesninta taporqa: “¿Manachu wataykuspa kinsa runasta laurashaj hornoman wijchʼuykorqanchej?”, nispa. Paykunataj reyman kuticherqanku: “Arí reyníy, jinapuni”, nispa. 25 Reytaj nerqa: “Qhawaychej, rikushani tawa runasta mana imanasqallata nina chaupipi purikushajta, tawantinkumanta ujnenqa dioskunaj wawanman rijchʼakun”, nispa.

26 Chantá Nabucodonosorqa laurashaj horno punkuman qayllaykuspa nerqa: “Sadrac, Mesac, Abednego, Aswan Patapi kaj Diospa kamachisnin,+ kayman jamuychej, llojsimuychej”, nispa. Ajinamanta Sadracwan, Mesacwan, Abednegowanqa nina chaupimanta llojsimorqanku. 27 Chaypi tantasqa kasharqanku reypa sutinpi kamachejkuna, prefectos, kamachejkuna, kuraj autoridadesnin ima.+ Paykunapis rikullarqankutaj chay jovenespa cuerposninkuta nina mana imanasqanta,+ umankumanta ni uj chujchallankupis qʼaspasqa kasqanta, ropasninkupis pachitan kakushasqanta, nitaj qʼoshñilla qʼapashasqankutapis.

28 Chantá Nabucodonosor nerqa: “Sadracpata, Mesacpata, Abednegojpatawan Diosninku alabasqa kachun.+ Paymin angelninta kachamuspa kamachisninta salvan. Paykunaqa Diosninkupi atienekorqanku, manataj reypa kamachisqanta kasorqankuchu. Paykunaqa Diosninkumanta jawaqa manapuni waj diosta sirviyta, nitaj yupaychayta munarqankuchu wañunanku kajtinpis.+ 29 Chayrayku kay kamachiyta churani: Pi runallapis may llajtamantapis kachun, may nacionmantapis kachun, ima laya parlayniyojpis kachun, sichus Sadracpata, Mesacpata, Abednegojpatawan Diosninkoj contranta imallatapis parlanqa chayqa, chhikan chhikan khuchurasqa kanqa, wasintaj bañoman* tukuchisqa kanqa. Imaraykuchus mana waj dios kanchu kay Dios jina salvayta atejqa”,+ nispa.

30 Chantá reyqa Sadracman, Mesacman, Abednegoman ima Babiloniaj provincianpi aswan jatun cargota qorqa.+

4 “Rey Nabucodonosorqa kay willayta apachin jallpʼantinpi kaj llajtasman, nacionesman, tukuy laya* parlayniyojkunaman ima: Allin kausay qankunapaj kachun. 2 Aswan Patapi kaj Dios noqapaj milagrosta, tʼukuna imasta ruwasqanmanta willariyta munaykichej. 3 Paypa milagrosnenqa may jina jatuchaj, ruwasqasninpis may tʼukunapaj jinapuni. Gobiernonqa wiñaypaj Gobierno, kamachiynintaj wiñaypaj wiñaynintinpaj.+

4 ”Noqa Nabucodonosorqa ni imamanta llakikuspa wasiypi kakusharqani, kamachina wasiypipis tukuy ima allillan kasharqa. 5 Ujta mosqokorqani, maytataj mancharikorqani. Camaypi puñushajtiy, umaypi imaymanasta rikorqani, mosqoypi jina imaymanasta rikullarqanitaj. Chaytaj mayta mancharichiwarqa.+ 6 Chayrayku kamacherqani Babiloniamanta tukuy yachayniyoj runasta pusamunawankuta, mosqokusqay imachus niyta munasqanta willanawankupaj.+

7 ”Chantá layqa sacerdotes, adivinos, caldeos,* chʼaskasta qhawajkuna ima+ yaykumorqanku. Imatachus mosqokusqayta willajtiytaj, chay mosqokusqay imachus niyta munasqanta mana willayta atiwarqankuchu.+ 8 Chayllapi Danielqa jamuwarqa, payqa diosniypa sutin+ jatunchasqa kananpaj Beltsasar sutiyoj.+ Paypi kashan santo diosespa espiritun.+ Chayrayku payman mosqokusqayta kay jinata willarqani:

9 ”‘Beltsasar, layqa sacerdotespa kamachejninku,+ allinta yachani qanpi santo diosespa espiritun kashasqanta,+ qanqa ima pakasqa yachaytapis sutʼinchayta atinki.+ Mosqoyniypi imastachus rikusqayta sutʼinchaway, imatachus chay mosqokusqay niyta munasqantapis.

10 ”’Camaypi puñushajtiy, mosqoypi jina imaymanasta rikorqani. Chaypi uj jatun sachʼata+ rikorqani jallpʼa chaupipi.+ 11 Chay sachʼaqa wiñarqa, kallpayojmantaj tukorqa, puntanpis cielokama chayarqa. Chay sachʼaqa jallpʼaj tukuynin kʼuchusninmanta rikukoj. 12 Laqhesnenqa may kʼachitus karqanku, poqoynintaj ashkha karqa, chaypitaj tukuypaj mikhuna karqa. Campomanta animalespis chay sachʼaj llanthunta maskʼaj kanku, pʼisqospis ramasninpi thapachakoj kanku. Chay sachʼamantaqa tukuy kausakojkuna mikhoj kanku.

13 ”’Camaypi puñushajtiy, mosqoypi jina imaymanasta rikorqani. Chaypi rikorqani uj willajta, uj santota, cielomanta uraykamushajta.+ 14 Paytaj qhaparerqa: “Kʼutuychej chay sachʼata,+ kʼutuychej ramasninta, orqhoychej laqhesninta, poqoynintapis tukuynejman choqaraychej. Chay sachʼa uramanta animalespis ayqechunku, ramasninmanta pʼisqospis phawapuchunku. 15 Jinapis kʼulluntaqa saphisnintinta jallpʼapi saqellaychej. Kʼulluntataj chay pasto pampapi fierro cinturonwan cobre cinturonwan wataykuychej. Cielomanta chhullapis joqʼochun, animaleswan khuskataj pasto pampapi kachun.+ 16 Sonqonta cambiachunku, runa sonqoyoj kananmantaqa animalpa sonqonta churachunku. Paypajqa+ qanchis tiempos pasachun.+ 17 Chayqa karqa willajkuna kamachisqankurayku.+ Kay kamachiytaqa santos willarqanku. Tukuy kausajkuna yachanankupaj Aswan Patapi kaj Kamachejqa tukuy runaspa gobiernosninta kamachisqanta,+ pimanchus munasqanmantaj qopusqanta, aswan pisipaj qhawasqa* runamanpis”.

18 ”’Noqa rey Nabucodonosor chayta mosqokorqani. Kunanqa Beltsasar, niway ari chay mosqoyniy imachus niyta munasqanta. Imaraykuchus kay nacionniymanta chay waj yachayniyoj runasqa, mana sutʼinchawayta atinkuchu.+ Qantajrí sutʼinchawayta atinki, imaraykuchus santo diosespa espiritunku qanpi kashan’.

19 ”Chantá Danielqa, pitachus Beltsasar nej kanku chay,+ manchariywan uj rato tʼukulla kasharqa.

”Reytaj nerqa: ‘Beltsasar, ama manchariychu chay mosqoyniymanta, nitaj imachus niyta munasqanmantapis’, nispa.

”Beltsasartaj nerqa: ‘Wiraqochíy, chay mosqoyniykeqa qanta chejnisojkunapi juntʼakuchun, imachus niyta munasqantaj enemigosniykipi juntʼakuchun.

20 ”’Chay rikusqayki sachʼaqa jatun karqa, kallpayojtaj, puntanpis cielokama chayarqa, tukuynin jallpʼamantataj rikukoj.+ 21 Chay sachʼaqa kʼachitu laqhesniyoj karqa, ashkha poqoyniyoj, tukuypaj mikhunayojtaj, llanthunpipis campo animales tiyakoj kanku, ramasninpitaj pʼisqos thapachakoj kanku.+ 22 Chay sachʼaqa qan kanki reyníy. Imaraykuchus qanqa jatunman, kallpayojmantaj tukorqanki. Jatun kayniykeqa yapakorqa, cielokamataj chayarqa,+ kamachisqaykitaj jallpʼaj tukuynin kʼuchusninkama chayarqa.+

23 ”’Qanqa reyníy, rikullarqankitaj uj willajta, uj santota,+ cielomanta uraykamuspa nishajta: “Kʼutuychej chay sachʼata, chinkachiychejtaj. Jinapis kʼulluntaqa saphisnintinta jallpʼapi saqellaychej. Kʼulluntataj chay pasto pampapi fierro cinturonwan cobre cinturonwan wataykuychej. Chaytaqa cielomanta chhulla joqʼochun, campomanta animaleswan khuskataj kachun, paypaj qanchis tiempos pasanankama”.+ 24 Reyníy, chay mosqokusqaykeqa kayta niyta munan, Aswan Patapi kaj Diosqa nin, kay pasananta señor reyniyta: 25 Qantaqa runas ukhumanta wijchʼusonqanku, campo animaleswan tiyakunki, toros jinataj pastota mikhunki. Cielomanta chhulla joqʼosonqa,+ ajinapi qanpaj+ qanchis tiempos pasanqa.+ Chaytaj kanqa kayta yachanaykikama, Aswan Patapi kaj Diosmin runas ukhupi Kamachej kasqanta, pimanchus munasqanmantaj chay Kamachiyta qopuyta atisqanta.+

26 ”’Jinapis sachʼaj saphisninta jallpʼa ukhupi saqenankuta nisqankurayku,+ qanqa watejmanta kamachinki, maypachachus cielopi uj kamachej kasqanta yachanki chaypacha. 27 Chayrayku reyníy, ama jina kaspa yuyaychasusqayta uyariway. Allin kajta ruwaspa juchasniykimanta karunchakuy, wajchasta khuyakuspa sajra kajmanta karunchakuy. Ichapis ajinamanta tukuy ima patapi kausakullankipuni, wajkunawanpis allinta kausakullankipuni’,+ nispa”.

28 Chay tukuy imaspuni rey Nabucodonosorta pasarqa.

29 Chaymanta 12 killasninman, payqa Babiloniapi kaj kamachina wasej terrazanpi* purisharqa. 30 Chaypacha reyqa nerqa: “¿Manachu kayqa Jatun Babilonia, mayqentachus noqa kikiy kallpaywan atiyniywantaj ruwarqani kamachina wasi kananpaj, noqa jatunchasqa kanaypajtaj chay?”, nispa.

31 Rey chayta nishajtillanraj cielomanta uj parlay nimorqa: “Rey Nabucodonosor, kay nisqaqa qanpaj: ‘Gobiernoqa makiykimanta qhechusqaña.+ 32 Qanqa runas ukhumanta wijchʼusqa kanki, campo animaleswan tiyakunki, toros jinataj pastota mikhunki. Ajinapi qanpaj qanchis tiempos pasanqa. Chaytaj kanqa kayta yachanaykikama, Aswan Patapi kaj Diosmin runas ukhupi Kamachej kasqanta, pimanchus munasqanmantaj chay Kamachiyta qopuyta atisqanta’,+ nispa”.

33 Chay ratopachataj chay palabras Nabucodonosorpi juntʼakorqa. Payqa runas ukhumanta wijchʼusqa karqa, toros jina pastota mikhorqa, cielomanta chhullataj cuerponta joqʼocharqa. Chujchanqa jatuchajta wiñarqa aguilaj phurusnin jinapuni, sillusnintaj pʼisqospata jina karqa.+

34 “Chay tiempo juntʼakojtin+ noqa Nabucodonosorqa, cielota qhawarispa yuyayniyman churakorqani. Chantá Aswan Patapi kaj Diosta alabarqani. Pichus wiñaypaj kausan chayta alabarqani, jatuncharqanitaj. Paypa kamachiynenqa wiñaypaj, gobiernontaj wiñaypaj wiñaynintinpaj.+ 35 Paywan kikincharisqaqa, kay jallpʼamanta tukuy runasqa mana imapischu kanku. Payqa munayninman jina ruwachin cielopi kaj ejercitosta, jallpʼapi tiyakojkunatapis. Manataj pipis payta jarkʼayta atinmanchu,+ nitaj pipis niyta atinmanchu: ‘¿Imatataj kayta ruwankiri?’,+ nispa.

36 ”Chay ratopacha yuyayniyman churakorqani, gobiernoypa jatun kaynintapis watejmanta japʼikaporqani, jinallataj jatunpaj qhawasqa kasqayta, jatunchasqa kasqaytapis.+ Kuraj autoridadesniy, kamachejkunasniypis may kusisqa noqaman jamuwarqanku. Gobiernota kutichipuwarqanku, aswan atiyniyojmantaj tukorqani.

37 ”Kunan noqa Nabucodonosorqa, cielopi kaj Reyta alabani, jatunpaj qhawani, jatunchanitaj.+ Paypa tukuy ima ruwasqanqa cheqa, ñankunasninpis cheqan kanku.+ Payqa umata oqharejkunata kʼumuykachachiyta atin”,+ nispa.

5 Rey Belsasarqa+ waranqa kamachejkunasninpaj uj jatun fiestata wakicherqa, paykunaj ñaupaqenkupitaj vinota tomarqa.+ 2 Macharisqaña kaspataj, Belsasarqa kamacherqa qori copasta, qolqe metalmanta copasta apamunankuta, mayqenkunatachus tatan Nabucodonosor Jerusalén templomanta apamusqa chaykunata.+ Reyqa chay copaspi vinota tomayta munarqa kamachejkunasninwan, tanta warmisninwan,* chay waj warmisninwan ima. 3 Ajinapi apamorqanku qori copasta, mayqenkunatachus Diospa wasin Jerusalén templomanta apamusqanku chaykunata. Chantá reyqa kamachejkunasninwan, tanta warmisninwan, chay waj warmisninwan ima chay copaspi vinota tomarqanku. 4 Paykunaqa vinota tomarqanku, alabarqankutaj qorimanta ruwasqa diosesta, chantá qolqemanta, cobremanta, fierromanta, kʼullumanta, rumimanta ruwasqa diosesta.

5 Chay ratopacha uj runa maki rikhurerqa, chantá reypa kamachina wasinpa perqanpi* qhelqayta qallarerqa, candelero* chimpapi. Reytaj qhawasharqa chay makita qhelqashajta. 6 Chayllapi reyqa sinchʼita mancharikuspa qʼelluyarparqa, chakisnintaj kharkaterqa,+ moqosninpis takanakorqanku.

7 Chantá reyqa qhaparispa nerqa adivinosta tantachimunankuta, jinallataj caldeosta,* chʼaskasta qhawaj yatirista ima.+ Payqa Babiloniamanta yachayniyoj runasta nerqa: “Kay qhelqasqata leespa ima niytachus munasqanta willawajmanqa kulli* ropawan vistiykuchisaj, qori collarta* kunkanman churaykuchisaj,+ kay nacionpi kinsa kaj kamachej kananpajtaj churasaj”,+ nispa.

8 Chantá reypa tukuy yachayniyoj runasnin yaykorqanku. Paykunaqa mana leeyta aterqankuchu chay qhelqasqata, nitaj reyman sutʼinchayta aterqankuchu imachus niyta munasqanta.+ 9 Chayrayku rey Belsasarqa maytapuni mancharikorqa, uyanpis qʼelluyarqa, kamachejkunasnintaj ni imata ruwayta aterqankuchu.+

10 Reinaqa reywan kamachejkunasninwan imatachus nisqankuta yachaytawan, maypichus fiestata ruwasharqanku chayman yaykorqa. Payqa nerqa: “Reyneyqa wiñaypaj kausallachunpuni. Ama mancharikuychu reyníy, nitaj uyaykipis jinata qʼelluyachunchu. 11 Nacionniykipeqa uj runa tiyan, paypitaj santo diosespa espiritun kashan. Tataykej tiemponpi sutʼi yachakorqa payqa tukuy imata yachasqanta, entiendesqanta, dioses jina yachayniyoj kasqanta.+ Tatayki rey Nabucodonosorqa payta churarqa kamachinanpaj layqa sacerdotesta, adivinosta, caldeosta,* chʼaskasta qhawaj yatirista ima.+ Chayta tatayki ruwarqa reyníy. 12 Chay runaqa Daniel sutikun. Paytaqa rey suticharqa Beltsasar+ nispa. Payqa may yachayniyoj karqa. Payqa tukuy imata yachaj, yuyayniyojtaj karqa mosqoykunata sutʼinchananpaj, pakasqa imasta willananpaj, mana allinchay atinasta allinchananpaj* ima.+ Chayrayku Danielta wajyachiy, pay willasonqa imachus niyta munasqanta”, nispa.

13 Ajinapi Danielta reypaman pusarqanku. Reytaj Danielta taporqa: “¿Qanchu Daniel kanki? ¿Qantachu tatay reyqa Judamanta presota+ apamusorqa waj presostawan khuskata?+ 14 Noqaman willawanku qanpi diosespa espiritun kashasqanta,+ chantá tukuy imata yachasqaykita, entiendesqaykita, may yachayniyojtaj kasqaykita.+ 15 Noqaman pusamuwanku yachayniyoj runasta, adivinostawan kay qhelqasqata leepunawankupaj, imachus niyta munasqantataj sutʼinchanawankupaj. Jinapis ni mayqenninku sutʼinchayta atiwankuchu imachus niyta munasqanta.+ 16 Noqatajrí uyarini qan sutʼinchayta atisqaykita, mana allinchay atinastapis allinchasqaykita.*+ Sichus kay qhelqasqata leenki, imachus niyta munasqantataj sutʼinchawanki chayqa, kulli ropawan vistiykuchisqayki, qori collarta kunkaykiman churaykuchisqayki, kay nacionpi kinsa kaj kamachej kanaykipajtaj churasqayki”,+ nispa.

17 Danieltaj reyta nerqa: “Chay regalostaqa mana qonawaykipunichu tiyan, chay tʼinkastaqa wajkunaman qopuwaj. Ajinapis noqaqa kay qhelqasqata reypaj leepusaj, imachus niyta munasqantataj sutʼinchasaj. 18 Reyníy, Aswan Patapi kaj Diosqa kay imasta tatayki Nabucodonosorman qorqa: gobiernota, atiyta, jatunpaj qhawasqa kayta, jatun kayta ima.+ 19 Atiyta qosqanraykutaj tukuy llajtasmanta, nacionesmanta runas, tukuy laya* parlayniyoj runas ima paypa ñaupaqenpi manchachikuywan kharkatej kanku.+ Tataykeqa pitachus munasqanta wañuchej chayri kausajta saqej, pitachus munasqanta jatunchaj chayri kʼumuykachachej.+ 20 Jinapis sonqonpi jatunchakusqanrayku, umata oqharispa runaykachasqanrayku+ kamachina tiyanan paymanta qhechusqa karqa, jinallataj jatunpaj qhawasqa kasqanpis. 21 Payqa runas ukhumanta wijchʼusqa karqa, sonqonpis animal sonqoman cambiasqa karqa, kʼita burroswan khuskataj kausarqa. Toros jina pastota mikhorqa, cielomanta chhullataj cuerponta joqʼocharqa. Chaytaj ajina karqa kayta yachanankama, Aswan Patapi kaj Diosmin runas ukhupi Kamachej kasqanta, paytaj pitachus munasqanta kamachinanpaj churayta atisqanta.+

22 ”Qantajrí reypa wawan Belsasar, chay tukuy imasta yachashaspapis mana sonqoykipi kʼumuykukorqankichu. 23 Astawanpis qanqa cielospi kaj Señorman sayaykunki.+ Qanqa paypa wasinmanta kaj copasta orqhochimorqanki,+ chay copaspitaj vinota tomarqanki kamachejkunasniykiwan, tanta warmisniykiwan, chay waj warmisniykiwan ima. Alabarqankitaj qolqemanta ruwasqa diosesta, chantá qorimanta, cobremanta, fierromanta, kʼullumanta, rumimanta ruwasqa diosesta. Chay diosesqa mana rikunkuchu, mana uyarinkuchu, nitaj imatapis yachankuchu.+ Jinapis mana jatuncharqankichu pi Diospa makinpichus kausayniyki,+ tukuy ima ruwasqaykipis kashan chay Diostaqa. 24 Chayrayku Diosqa chay makita kachamun kay palabrasta qhelqananpaj.+ 25 Chay makeqa kayta qhelqarqa: MENÉ, MENÉ, TEQUEL, PARSÍN.

26 ”Chay palabrasqa kayta niyta munan: MENÉ palabraqa niyta munan, Dios yupasqanta mashkha diastachus kamachinaykita, kamachiyniykitataj tukuchisqanta.+

27 ”TEQUEL palabraqa niyta munan, Dios balanzapi pesasusqanta, sutʼitaj yachakun mana llasachu kasqayki.

28 ”PERÉS palabrataj niyta munan, Dios gobiernoykita tʼaqasqanta, medosmanwan persasmanwantaj jaywaykusqanta”,+ nispa.

29 Chantá Belsasar kamachisqanman jina Danielta kulli ropawan vistiykorqanku, qori collartataj kunkanman churaykorqanku. Chantapis reypa sutinpi willaj runawan willacherqanku Danielqa nacionpi kinsa kaj kamachej kasqanta.+

30 Chay chʼisipacha caldeospa reynin Belsasarta wañucherqanku.+ 31 Media nisqa nacionmanta Dariotaj+ gobiernota japʼerqa. Payqa chaypacha 62 watasniyoj karqa.

6 Darioqa tukuy nacionnintinpi reypa sutinpi kamachejkunata* churarqa, 120 kamachejkunata.+ 2 Paykunaj patankupitaj kinsa kuraj autoridades karqanku, paykunamanta ujnintaj Daniel karqa.+ Reypa sutinpi kamachejkunaqa+ paykunaman cuentata qonanku karqa, rey ama imatapis pierdenanpaj. 3 Danieltaj aswan yachayniyoj kasqanrayku, may rejsisqa karqa tukuy kuraj autoridadesmanta, reypa sutinpi kamachejkunamanta ima.+ Chayrayku reyqa nacionnintinpi kamachinanpaj payta churayta munasharqa.

4 Chay tiempopi kuraj autoridadeswan, reypa sutinpi kamachejkunawanqa, Danielta juchachaykuyta munarqanku imastachus nacionpi mana allintachu ruwashasqanmanta, nitaj ima mana allintapis tarerqankuchu. Payqa de confianza karqa, nitaj juchachayta aterqankuchu imatapis mana allinta apaykachasqanmanta, nitaj mana allin imasta ruwasqanmantapis. 5 Chayrayku chay runasqa ninakorqanku: “Danielta juchachanapajqa mana imatapis tarisunmanchu, manachus Diosninpa leyninpi imallatapis paypa contranpi maskʼasun chayqa”,+ nispa.

6 Chayrayku chay kuraj autoridades, reypa sutinpi kamachejkuna ima, tukuyninku reypaman yaykuspa nerqanku: “Rey Darío, wiñaypaj kausallaypuni. 7 Reypa tukuy cargoyoj runasnin, prefectos, reypa sutinpi kamachejkuna, reyta yuyaychajkuna, kamachejkunapis tukuyninku de acuerdo kashanku uj leyta orqhokunanpi, kay jinatataj kamachikunanpi: Tukuy runas 30 diasta qanllamanta imatapis mañakunanku tiyan reyníy. Pichus uj diosmanta chayri uj runamanta mañakojqa leonespa tʼoqonkuman wijchʼuykusqa kanan tiyan.+ 8 Kunanqa reyníy, chay kamachiyta orqhoy, firmaykuytaj+ ama cambiakunanpaj, imaynatachus medospata, persaspata leyninku mana chinkachiyta atikunchu ajinata”,+ nispa.

9 Ajinapi rey Darioqa chay kamachiyta firmarqa.

10 Danieltajrí chay kamachiyta rey firmaykusqanta yachaytawankama wasinman riporqa. Terrazapi* kaj cuartonpa ventanasnenqa kicharisqa kasharqanku Jerusalén ladoman.+ Danielqa chaypi qonqorikuspa diapi kinsa kutita Diosninmanta mañakusharqa, alabasharqataj, imaynatachus ruwayta yachaj ajinata. 11 Chayllapi chay runasqa Daniel kasharqa chayman yaykuykorqanku, Danieltataj Diosninmanta mañakushajta, rogakushajta tariparqanku.

12 Chantá paykunaqa reywan parlaj rerqanku, imatachus kamachisqantataj yuyaricherqanku: “Reyníy, ¿manachu uj kamachiyta firmarqanki mayqenpichus nisharqa, tukuy runas 30 diasta qanllamanta imatapis mañakunankuta. Pichus uj diosmanta chayri uj runamanta mañakojqa leonespa tʼoqonkuman wijchʼuykusqa kananta?”, nispa. Reytaj kuticherqa: “Arí firmarqani, chaytaj mana chinkachisqa kayta atinchu medospata, persaspata leyninkuman jina”,+ nispa. 13 Paykunataj chay ratopacha reyta nerqanku: “Judamanta preso apamusqa karqa chay Danielqa+ mana kasusunkichu reyníy. Payqa mana kasunchu chay firmasqayki kamachiyta, astawanpis diapi kinsa kutita orakushallanpuni”,+ nispa. 14 Reyqa chayta uyariytawan mayta llakikorqa, imaynallamantapis Danielta librayta munarqa. Payqa inti yaykupunankama tukuy atisqanta ruwarqa Danielta librananpaj. 15 Chantá chay runasqa tukuyninku reypaman yaykuspa nerqanku: “Yuyarikuy reyníy, medospatawan persaspatawan leyninkupeqa nishan reypa orqhosqan kamachiytaqa mana cambiayta atikusqanta”,+ nispa.

16 Chantá reyqa kamacherqa Danielta pusamunankuta. Payta pusamuspataj leonespa tʼoqonkuman choqaykorqanku.+ Reyqa Danielta nerqa: “Diosniyki salvasonqa, pitachus yupaychashallankipuni chay”, nispa. 17 Chantá uj rumita apamuspa chay tʼoqoj siminta tapaykorqanku. Reytaj chay rumita sellaykorqa sellanapaj anillonwan, kamachejkunasninpa sellana anillonkuwan ima. Ajinamanta Danielpa contranpi kamachikusqan mana cambiakunanpaj.

18 Chaymanta reyqa kamachina wasinman kutiporqa. Payqa tutantin ayunaspa karqa, nitaj imawanpis kusirikuyta munarqachu,* nillataj puñuytapis aterqachu. 19 Qʼayantintaj sutʼiyamojtinkama,* reyqa jatariytawan leonespa tʼoqonkuman correrqa. 20 Leonespa tʼoqonkuman chayaspataj reyqa llakisqalla Danielta wajyarqa. Reyqa Danielta taporqa: “Daniel, kausaj Diospa kamachin, ¿Diosniyki leonesmanta librasunkichu, pitachus yupaychashallankipuni chay?”, nispa. 21 Chay ratopacha Danielqa reyman kuticherqa: “Reyníy, wiñaypaj kausallaypuni. 22 Diosneyqa angelninta kachamorqa leonespa siminkuta wisqʼaykunanpaj.+ Leonesqa mana imanawankuchu,+ Diospa ñaupaqenpi mana juchayojpaj qhawasqa kasqayrayku. Chantapis reyníy, mana ima sajratapis contraykipi ruwarqanichu”, nispa.

23 Reyqa chayta uyarispa maytapuni kusikorqa, kamacherqataj chay tʼoqomanta Danielta orqhonankuta. Danielta chay tʼoqomanta orqhojtinkutaj, ni iman imanasqa kasqanta rikorqanku, Diosninpi atienekusqanrayku.+

24 Chantá reyqa kamacherqa Danielta juchachaj runasta* pusamunankuta. Chaymantataj paykunata leonespa tʼoqonkuman choqaykorqanku wawasninkutawan warmisninkutawan khuskata. Niraj pampaman chayashajtinkutaj, leonesqa japʼiytawan mikhuykakaporqanku, tullusninkutapis kʼutuykakaporqanku.+

25 Chaymanta rey Darioqa uj willayta qhelqaspa apacherqa jallpʼantinpi kaj llajtasman, nacionesman, tukuy laya* parlayniyoj runasman ima:+ “Allin kausay qankunapaj kachun. 26 Noqa kamachini nacionniymanta tukuy runas Danielpa Diosninpa ñaupaqenpi manchariywan kharkatinankuta.+ Paymin kausaj Diosqa, wiñay wiñaypajtaj kausallanqapuni. Gobiernonqa ni jaykʼaj tukuchisqachu kanqa, kamachiyninpis wiñaypaj kallanqapuni.+ 27 Paymin kacharichin,+ salvantaj. Paymin cielospi, kay jallpʼapipis milagrosta ruwan, jinallataj tʼukuna imastapis.+ Paymin Danieltaqa leonespa siminmanta* salvarqa”, nispa.

28 Danieltaqa allinpuni rerqa Darío rey kashajtin,+ jinallataj Persiamanta Ciro rey kashajtinpis.+

7 Babiloniamanta rey Belsasarpa+ ñaupaj wata kamachiyninpi, Danielqa camanpi puñushaspa mosqokorqa, mosqoypi jinataj imaymanasta rikorqa.+ Chantá payqa chay mosqokusqanta qhelqarqa,+ tukuy imatataj qhelqasqata saqerqa. 2 Danielqa nerqa:

“Tutan mosqoypi jina rikorqani cielosmanta tawantin wayras mar qocha yakusta oqharichishasqankuta.+ 3 Chantá tawa jatuchaj animales+ mar qochamanta llojsimorqanku. Nitaj mayqenninkupis kikinkamachu karqanku.

4 ”Ñaupaj kajqa leonman rijchʼakorqa,+ águila lijrasniyojtaj* karqa.+ Noqaqa qhawallarqanipuni lijrasninta sikʼiranankukama. Chantá jallpʼa patamanta oqharerqanku, runata jinataj iskay chakimanta sayaykucherqanku. Chantataj runa sonqota payman qorqanku.

5 ”Chantá iskay kaj jatun animalqa jukumariman rijchʼakorqa.+ Chay animalqa ujnin makin oqharisqa kasharqa, siminpitaj kinsa wajtasta* kirusninwan japʼisharqa. Chay animalmantaj nerqanku: ‘Ashkha aychata mikhuy’,+ nispa.

6 ”Chantá qhawallarqanipuni, rikorqanitaj waj jatun animalta. Chay animalqa chʼejchi leonman* rijchʼakorqa,+ wasanpitaj tawa lijrasniyoj karqa, chay lijrastaj pʼisqoj lijrasnin jina karqanku. Chay animalqa tawa umasniyoj karqa,+ kamachinapaj atiytataj japʼerqa.

7 ”Chantá qhawallarqanipuni, tutantaj mosqoypi jina rikorqani tawa kaj jatun animalta. Chay animalqa mancharinapaj jina fiero karqa, manchay kallpayojtaj. Kirusnenqa fierromanta jatuchaj kirus karqanku. Chay animalqa muyuyninpi kaj imasta oqoykorqa, tʼunatataj ruwarqa, puchojtataj chakisninwan sarurarqa.+ Chay animalqa chay waj animalesmanta uj jina karqa, chunka wajrasniyojtaj karqa. 8 Wajrasninta qhawashaspa rikorqani waj juchʼuy wajritata. Chay wajritaqa chay wajras chaupimanta wiñamorqa,+ ñaupaqenmantataj kinsa wajras phawaporqanku, mayqenkunachus ñaupajta kasharqankuña chaykunamanta. Rikullarqanitaj chay juchʼuy wajritaqa runa jina ñawisniyoj, simiyoj kasqanta, chay simintaj runaykachaspa parlasqanta.+

9 ”Chantá qhawashajtillaypuni kamachina tiyanasta churarqanku, Ashkha Watasniyoj* Machitutaj+ tiyaykukorqa.+ Paypa ropanqa ritʼi jina yuraj karqa,+ chujchantaj llimphu millma jina yuraj karqa. Kamachina tiyananqa nina lauray karqa, ruedasnintaj kʼajarishaj nina karqa.+ 10 Paypa ñaupaqenmantataj nina mayu llojsimusharqa.+ Paytaqa waranqa waranqas sirvisharqanku, ñaupaqenpitaj sayasharqanku chunka waranqa kutismanta chunka waranqas.+ Chantá Juezqa*+ tiyaykukorqa, librostaj kicharikorqanku.

11 ”Chantá qhawallarqanipuni chay juchʼuy wajra runaykachaspa parlasqanta.+ Qhawaspataj rikorqani chay jatun animalta wañuchiytawan ninaman wijchʼuykuspa chinkachisqankuta. 12 Chay waj animalesmantataj+ kamachinapaj atiyninkuta qhechorqanku, kausayninkumantaj uj tiempota yaparqanku.

13 ”Noqaqa qhawallarqanipuni, tutantaj mosqoypi jina rikorqani runaj wawanman+ rijchʼakojta, phuyuswan jamushajta. Paytaqa Ashkha Watasniyoj* Machitu kasharqa chayman+ yaykucherqanku, ñaupaqenmantaj pusarqanku. 14 Payqa kamachinapaj atiyta japʼerqa,+ jatunpaj qhawasqa kayta,+ gobiernota ima. Ajinamanta payta sirvinankupaj tukuy llajtasmanta kajkuna, waj nacionesmanta kajkuna, tukuy laya* parlayniyojkuna ima.+ Kamachinapaj atiynenqa wiñaypaj, mana jaykʼajpis tukukonqachu, gobiernontaj mana chinkachisqachu kanqa.+

15 ”Noqa Danieltajrí may llakisqa kasharqani, mosqoypi jina rikusqasniy mancharichiwasqanrayku.+ 16 Chaypi sayasharqanku chaykunamanta ujninman qayllaykuspa taporqani imapunichus chay tukuy imas niyta munasqanta. Paytaj kutichiwaspa willawarqa imachus chay tukuy imas niyta munasqanta:

17 ”‘Chay tawa jatuchaj animalesqa+ tawa reyes kanku, paykunataj jallpʼamanta llojsenqanku.+ 18 Patapi kaj Diospa santosnenqa+ gobiernota japʼenqanku,+ chay gobiernotaj wiñaypaj paykunajta kanqa,+ arí wiñaypaj wiñaynintinpaj’.

19 ”Chantá tawa kaj jatun animalmanta astawan yachayta munarqani. Chay animalqa chay waj animalesmanta uj jinataj karqa. Mayta mancharinapaj jinapuni karqa, fierro kirusniyoj, cobre sillusniyojtaj. Chay animalqa muyuyninpi kaj imasta oqoykorqa, tʼunatataj ruwarqa, puchojtataj chakisninwan sarurarqa.+ 20 Chantapis astawan yachayta munarqani umanpi kaj chunka wajrasmanta,+ jinallataj wiñamorqa chay wajramantapis, mayqenpa ñaupaqemantachus kinsa wajras phawaporqanku+ chaymanta. Chay wiñaj wajraqa ñawisniyoj, simiyoj karqa. Simintaj runaykachaspa parlaj, chay ujnin wajrasmantataj aswan jatunman rijchʼakorqa.

21 ”Noqaqa qhawashallarqanipuni, chay wajrataj santoswan guerrapi maqanakusharqa, atipaykusharqataj.+ 22 Chayllapi Ashkha Watasniyoj* Machitu+ jamorqa. Payqa juzgarqa Patapi kaj Diospa santosninpa+ favorninpi. Chantá señalasqa tiempo chayamorqa chay santos gobiernota japʼinankupaj.+

23 ”Payqa kayta nerqa: ‘Tawa kaj jatun animalqa tawa kaj gobierno, mayqenchus jallpʼapi rikhurenqa chay. Chay gobiernoqa chay waj gobiernosmanta uj jina kanqa. Chay gobiernoqa tukuynin jallpʼata oqoykonqa, saruranqa, tʼunatataj ruwanqa.+ 24 Chay chunka wajrasqa chunka reyes kanku, mayqenkunachus chay gobiernomanta rikhurenqanku chaykuna. Paykunaj qhepankutataj waj rey rikhurenqa, chay reytaj chay ñaupaj reyesmanta uj jina kanqa, kinsa reyestataj kʼumuykachachenqa.+ 25 Chay reyqa Aswan Patapi kaj Diospa contranta parlanqa,+ Patapi kaj Diospa santosnintataj tuta pʼunchay qhatiykachanqa. Payqa tiemposta, leytapis cambiayta munanqa. Chay santosqa paypa makisninman jaywaykusqa kanqanku uj tiempota, tiemposta, khuskan tiempotawan.*+ 26 Jinapis Juezqa* tiyaykukorqa, reypa kamachina atiynintataj qhechorqanku payta tukuchinankupaj, chinkasqatataj chinkachinankupaj.+

27 ”’Gobiernopis, kamachina atiypis, kay jallpʼa patapi gobiernospa jatun kayninkupis, Patapi kaj Diospa santo llajtanman qosqa karqa.+ Gobiernonkoqa wiñaypaj gobierno,+ tukuy gobiernostaj paykunata sirvenqanku, kasukonqankutaj’.

28 ”Kay willasqayqa kaypi tukukun. Noqa Danielqa piensaspa mayta llakikorqani, uyaypis qʼelluyarparqa, ajinapis kay imastaqa sonqoypi waqaycharqani”.

8 Rey Belsasar+ kinsa watataña kamachishajtin, noqa Danielqa mosqoypi jina waj imastañataj rikorqani, chayqa mana ñaupajta rikusqayman rijchʼakorqachu.+ 2 Noqaqa reypa kamachina wasinpi kasharqani Susa* llajtapi,+ Elam+ provinciapi. Noqaqa mosqoypi jina rikusqaypi Ulái yaku larqʼa kantupi kashasqani. 3 Qhawarispataj yaku larqʼaj ñaupaqenpi uj carnerota*+ sayashajta rikorqani. Chay carneroqa iskay wajrasniyoj karqa.+ Iskaynin wajrasnintaj jatuchaj karqanku, ajinapis ujnin wajranqa aswan jatun karqa, chaypis chay wajraqa qhepallata wiñamusqa.+ 4 Chay carneroqa inti yaykuy ladota, norte ladota, sur ladotapis* manchayta wajraykacharisharqa. Ni mayqen phiña animalpis payman sayaykuyta aterqachu, nitaj pipis paypa makinmanta wajkunata kacharichiyta aterqachu.+ Payqa munasqanta ruwarqa, jatunchakorqataj.

5 Qhawallarqanipuni, rikorqanitaj uj chivota+ inti yaykuy ladomanta jamushajta. Chay chivoqa tukuynin jallpʼata pasamorqa mana pampaman saruspalla, ñawisnin chaupipitaj jatun wajrayoj karqa.+ 6 Chay chivoqa risharqa chay iskay wajrasniyoj carneroman, mayqentachus larqʼaj ñaupaqenpi sayashajta rikorqani chayman. Chay chivoqa payman corresharqa may phiñasqa.

7 Chay chivoqa carneroman manchay phiñasqa phawaykorqa, takaspataj carneroj iskaynin wajrasninta pʼakirparqa. Ajinapi carneroqa manaña payman sayaykuyta aterqachu. Chay chivoqa carnerota pampaman choqaspa sarorqa, manataj pipis paymanta* librayta aterqachu.

8 Chantá chay chivoqa maytapuni jatunchakorqa. Jinapis may atiyniyojman tukusqantawan, chay jatun wajran pʼakirpakorqa, chay wajraj cuentanmantataj tawa wajras wiñamorqanku jallpʼaj tawantin ladosnin qhawarisqa.*+

9 Ujnin wajramantataj waj juchʼuy wajrita wiñamullarqataj. Chay wajritaqa jatunta wiñarqa sur ladoman, inti llojsimuy ladoman, Kʼachitu Jallpʼa+ ladoman* ima. 10 Mayta wiñaspa cielospi kaj ejercitokama chayarqa. Chantá chay ejercitomanta wakinkunata, wakin estrellastawan jallpʼaman urmarachimorqa, sarurarqataj. 11 Payqa chay ejercitoj Kuraj Kamachejninmanpis sayaykorqa. Ajinapi Kuraj Kamachejpaj sapa día jaywanaqa manaña jaywasqachu karqa, chantapis santo lugarnin thuñisqa karqa.+ 12 Pantaykusqanrayku uj ejército jaywaykusqa karqa sapa día jaywanawan khuska. Chay wajraqa cheqa kajta pampaman wijchʼullarqapuni. Ajinata ruwarqa, allintaj payta rerqa.

13 Chantá uyarerqani uj angelta parlashajta, waj angeltaj chay parlasharqa chay angelta taporqa: “¿Maykʼajkamataj kanqa chay mosqoypi jina rikukusqan imasri, nisunman sapa día jaywana, tukuchej pantay,+ santo lugartawan ejercitotawan sarukusqan imari?”, nispa. 14 Chantá pay niwarqa: “2.300 tardes, paqarinkuna ima pasanankama. Chantá santo lugarqa watejmanta ñaupajta kasqanman jina tukonqa”, nispa.

15 Noqa Danielqa chay mosqoypi jina rikusqayta qhawasharqani, entiendeytataj munasharqani. Jinallapitaj ñaupaqeypi uj runaman rijchʼakojta rikorqani. 16 Chantá Ulái+ larqʼa chaupipi uj runaj parlasqanta uyarerqani, payqa qhaparerqa: “Gabriel,+ imatachus rikusqanta entiendechiy”,+ nispa. 17 Ajinapi payqa noqa kasharqani chayman jamorqa. Pay chimpamojtintaj noqaqa manchariywan pampakama kʼumuykukorqani. Paytaj niwarqa: “Runaj wawan, kayta entiendey, chay mosqoypi jina rikusqaykeqa tukukuy tiempopajraj”,+ nispa. 18 Pay parlashawajtintaj, noqaqa uyayta pampaman chayachispa wañusqata puñurparisqani. Chayrayku payqa llankhariwarqa, watejmantataj sayarichiwarqa.+ 19 Chantá niwarqa: “Noqa entiendechisqayki imachus pasananta phiñakuy tiempoj tukukuyninpi. Chayqa kanqa señalasqa tiempopi, nisunman tukukuy tiempopi.+

20 ”Chay iskay wajrasniyoj carnerota rikusqaykeqa Mediamanta, Persiamantawan reyeswan ninakun.+ 21 Chay jatuchaj pelosniyoj chivoqa Greciamanta reywan ninakun.+ Ñawisnin chaupipi kasharqa chay jatun wajrataj, Greciamanta ñaupaj kaj reywan ninakun.+ 22 Pʼakikorqa chay wajraj cuentanmantaqa tawa wajras wiñamorqanku.+ Chayrayku chay reypa nacionninmantaqa tawa gobiernos rikhurenqanku. Jinapis mana chay ñaupaj rey jina atiyniyojchu kanqanku.

23 ”Paykuna kamachiyta tukushajtinku, phiñachejkunataj sajra ruwasqasninkuta juntʼajtinku, manchay phiña uyayoj rey rikhurimonqa, chʼaukiyanapaj* may churasqa. 24 Payqa manchay atiyniyojman tukonqa, chaytaj mana paypa atiyninwanchu kanqa. Payqa manchay tʼukunatapuni tukuchenqa, imatachus ruwasqanpitaj allin renqa. Payqa tukuchenqa atiyniyojkunata, jinallataj santospa llajtankutapis.+ 25 Paytaqa wajkunata engañasqanpi allin renqa. Payqa sonqonpi jatunchakonqa, ashkhastataj tukuchenqa ni imamanta manchachikuspa kausakushajtinku.* Kuraj kamachejkunaj Kuraj Kamachejninkumanpis sayaykonqa. Jinapis mana runaj makisnillanwan tukuchisqa kanqa.

26 ”Kay mosqoypi jina rikusqaykipi, imatachus tardesmanta, paqarinkunamantapis nikusqanqa cheqapuni. Jinapis kay mosqoypi jina rikusqaykita pakayllapi japʼinayki tiyan, imaraykuchus chay rikusqaykeqa kaymanta unay tiempopajraj”,*+ nispa.

27 Chay qhepata noqa Danielqa saykʼusqa kasharqani, ashkha diastataj onqosqa karqani.+ Chaymanta jatarikuspa watejmanta reypaj trabajallarqanitaj.+ Jinapis chay mosqoypi jina rikusqayqa mayta tʼukuchiwarqa, nitaj pipis chay rikusqayta entiendeyta aterqachu.+

9 Asueroj wawan Darioqa+ ñaupaj kaj watata kamachisharqa. Payqa medospa mirayninmanta karqa, caldeospa reyninku kananpajtaj churasqa karqa.+ 2 Ñaupaj kaj watata kamachishajtin, noqa Danielqa librosta* leespa yacharqani mashkha watastachus Jerusalén thuñisqa kananta,+ chaytaqa yacharqani imatachus Jehová Dios Jeremiasman nisqanta leespa. Jerusalenqa 70 watasta thuñisqa kanan karqa.+ 3 Noqaqa cheqa Dios* Jehovamanta yanapata mañakorqani, rogakorqani, ayunarqani ima.+ Chaytaqa ruwarqani qhashqa ropata churakuspa, ushphawantaj qhallakuspa.* 4 Jehová Diosniymanta mañakuspa juchasniykuta willarqani:

“Cheqa Dios Jehová, qanqa aswan jatun Dios kanki, manchay tʼukunataj. Qanmin trato ruwasqaykita juntʼanki, munakusojkunata, kamachisqasniykita kasukojkunatapis munakunki.*+ 5 Noqaykoqa juchallikuyku, mana allin kajta ruwayku, sajra imasta ruwayku, qanpa contraykipitaj oqharikuyku.+ Noqaykoqa kamachiykunasniykimanta, leyesniykimantawan karunchakuyku. 6 Noqaykoqa mana kasorqaykuchu kamachisniyki profetasta.*+ Paykunaqa qanpa sutiykipi parlarqanku reyesniykuwan, kuraj kamachejkunasniykuwan, ñaupa tatasniykuwan, jinallataj jallpʼaykumanta tukuy runaswanpis. 7 Jehová Diosníy, qanqa cheqan Dios kanki. Kunan pʼunchaytaj noqaykoqa pʼenqaywan juntʼa kashayku, manataj noqallaykuchu ajina kashayku, manachayqa Judapi tiyakojkuna, Jerusalenpi tiyakojkuna, Israelpi tukuy tiyakojkunapis, qayllapi kajkuna, karupi kajkunapis, pikunachus wasanchasusqankurayku chʼeqerachisqa* karqanku tukuy chaykuna.+

8 ”Jehová Diosniyku, pʼenqaywan juntʼa kashayku: noqayku, reyesniyku, kuraj kamachejkunasniyku, ñaupa tatasniyku ima. Ajina kashayku contraykipi juchallikusqaykurayku. 9 Jehová Diosniyku, qanqa khuyakoj Dios kanki, perdonanapaj wakichisqa.+ Imaraykuchus noqaykoqa qanpa contraykipi oqharikorqayku.+ 10 Noqaykoqa mana Jehová Diosniykoj nisqanta kasorqaykuchu, mana leyesninta juntʼarqaykuchu, mayqenkunatachus kamachisnin profetaswan willachiwarqayku chayta.+ 11 Tukuynin Israel Leyniykita mana kasunchu, nisqaykita mana kasuspa wistʼuykapun. Chayrayku qanqa noqaykuman maldicionta apachimuwayku, mayqenchus jurakorqa, cheqa Diospa kamachin Moisespa Leyninpitaj qhelqasqa karqa chayta.+ Chaytaj karqa contraykipi juchallikusqaykurayku. 12 Payqa* imatachus contranchejpi nisqanta juntʼarqa,+ jinallataj kamachiwarqanchej chay kamachejkunaj* contrankupi nisqantapis. Chaytaqa juntʼarqa jatun ñakʼariyta noqanchejman apachimuspa. Imachus Jerusalenpi kasqanqa mana jaykʼajpis jallpʼa patapi rikukorqachu.+ 13 Tukuy chay ñakʼariy chayamuwarqayku Moisespa Leyninpi qhelqasqa kasqanman jina.+ Jinapis noqaykoqa mana Jehová Diosniykumanta khuyakunawaykuta rogakorqaykuchu, mana juchasniykumanta karunchakorqaykuchu,+ nitaj entienderqaykuchu qanqa cheqan kasqaykita.

14 ”Jehová Diosqa qhawamusharqa, kay ñakʼariytataj apachimuwarqayku. Jehová Diosniykoqa tukuy ima ruwasqanpi cheqan, noqaykutajrí mana paypa nisqanta kasorqaykuchu.+

15 ”Jehová Diosniykoqa atiyniyoj makinwan Egipto jallpʼamanta llajtanta orqhomorqa,+ ajinamanta sutenqa sumaj rejsisqa kunan pʼunchaykama.+ Diosníy, noqaykoqa juchallikuyku, sajra imastataj ruwayku. 16 Jehová Diosníy, ama jina kaspa, cheqan kajta ruwasqaykiman jina+ rabiaykita, phiñakuyniykitawan llajtaykimanta karunchay, chayta karunchay Jerusalenmanta, qanpa santo orqoykimanta. Noqayku juchallikusqaykurayku, jinallataj ñaupa tatasniyku juchallikusqankurayku Jerusalenwan llajtaykiwanqa, muyuyniykupi kaj runaspa burlakunanku kayku.+ 17 Kunanqa Diosniyku, uyariy ari kay kamachiykej mañakususqanta, rogakususqantapis. Jehová Diosníy, qanpa sutiykirayku santo lugarniykipaj allin imasta ruway ari,+ mayqenchus thuñisqa kashan chaypaj.+ 18 Diosníy, qhawarimuy, uyarimuytaj. Ñawisniykita kicharispa qhawarimuy thuñisqa kasqaykuta, sutiykita apaj llajtapis thuñisqa kasqanta. Noqaykoqa jatun khuyakuyniykirayku mañakuyku,+ nitaj allin imasta ruwasqaykuraykuchu. 19 Jehová Diosníy, uyariwayku. Jehová Diosníy, perdonawayku.+ Jehová Diosníy, qhawarimuwayku, yanapawaykutaj. Diosníy, qanpa sutiykirayku ama anchata qheparikuychu. Imaraykuchus llajtaykipis kamachisniykipis sutiykita apanku”.+

20 Noqa parlasharqani, orakusharqani, juchayta willakusharqani, llajtay Israelpa juchanta willakusharqani, Jehová Diosniypa santo orqonraykutaj+ rogakusharqani. 21 Diosmanta ajinata mañakushajtillayraj noqa kasharqani chayman Gabriel+ jamorqa, tardeyaykuyta ofrendata jaywana horasta jina, maypachachus noqaqa may saykʼusqa kasharqani chaypacha. Paytaqa ñaupajtaña mosqoypi jina rikorqani.+ 22 Payqa entiendenaypaj yanapawarqa, niwarqataj:

“Daniel, noqa jamuni yachayta qosoj, imachus qhepaman kananta entiendeyta yanapasoj ima. 23 Rogakuyta qallarishajtiyki, uj willay orqhokorqa, noqataj chayta willasoj jamuni, imaraykuchus qanqa may munasqa kanki.*+ Chayrayku chay imasta allinta qhawaykuy, mosqoypi jina rikusqaykitapis entiendey.

24 ”Kamachisniykipajpis santo llajtaykipajpis+ 70 semanasta* churakun. Chaytaqa churakun mana allin ruwaykunapis juchapis tukuchisqa kananpaj,+ pantasqaykichejmanta perdonta tarinaykichejpaj,+ wiñaypaj justicia kananpaj,+ mosqoypi jina rikusqaykipis profetaj willasqanpis* sellasqa kananpaj,+ Santomanta aswan Santo lugarpis* aceitewan jichʼasqa kananpaj. 25 Qanqa kayta allinta yachay, entiendeytaj: Jerusalén watejmanta sayarichisqa kananpaj, watejmantataj ruwasqa kananpaj orden orqhokusqanmantapacha,+ Mesías* rikhurinankama,+ nisunman Kamachej+ rikhurinankama, 7 semanas pasanqa, chantá 62 semanaspiwan.+ Jerusalenqa llakiy tiempospi watejmanta sayarichisqa kanqa, Jerusalenqa watejmanta ruwasqa kanqa uj plazayoj, uj jatun larqʼayojtaj.

26 ”Chantá chay 62 semanas qhepata Mesías wañuchisqa kanqa,+ mana imayoj.+

”Jamushan chay kamachejpa soldadosnenqa llajtatawan santo lugartawan chinkachenqanku.+ Chinkachisqataj kanqa ashkha yakuwanpis chinkachisqa kanman jina. Guerraqa tukukuykama kanqa, Dios nisqanman jinataj chinkachiy kanqa.+

27 ”Payqa tratota ashkhaspaj uj semanatawan saqenqa, khuskan semanapitaj tukuchichenqa uywa wañuchisqata, ofrendatawan.+

”Millay imaspa lijran* patapitaj chinkachej kashanqa.+ Imatachus Dios nisqantaj chinkachisqa kashan chaypa patanman jamonqa tukuchinankama”.

10 Persiamanta rey Ciro+ kinsa watataña kamachishajtin, Danielqa pitachus Beltsasar+ nispa sutichaj kanku chay, Diosmanta uj willayta japʼerqa. Chay willayqa cheqa karqa, uj jatun chʼampaymantataj karqa. Danielqa chay willayta sumajta entienderqa, imatachus mosqoypi jina rikusqantapis yacharqa.

2 Noqa Danielqa, chaypacha kinsa semanas juntʼata llakisqa kasharqani.+ 3 Sumaj miskʼi mikhunasta mana mikhorqanichu. Ni aychatapis, ni vinotapis llamirerqanichu, ni aceitetapis churakorqanichu kinsa semanas juntʼata. 4 Ñaupaj kaj killaj 24 pʼunchayninpi, Tigris*+ nisqa jatun mayu kantupi kashaspa, 5 patata qhawarispa uj runata rikorqani lino ropayojta,+ Ufazmanta qori chumpiwan chumpisqata. 6 Cuerponqa crisólito rumi jina kʼancharisharqa,+ uyanqa lliuj lliujman rijchʼakorqa, ñawisnintaj kʼancharishaj kʼanchanasman rijchʼakorqa, makisninwan chakisninwanqa sumaj lluskʼachasqa cobreman rijchʼakorqanku,+ parlasqantaj may chhika runaspa parlasqankuman rijchʼakorqa. 7 Noqa Danielqa chayta sapallay mosqoypi jina rikorqani. Noqawan kasharqanku chay runasqa mana rikorqankuchu.+ Jinapis manchayta kharkatisharqanku, pakakojtaj ayqekorqanku.

8 Ajinapi sapallay qhepakorqani. Kay tʼukuna imasta mosqoypi jina rikuspaqa llauchhuyaporqani, uyaypis qʼelluyarparqa, manañapuni kallpay karqachu.+ 9 Chantá chay runata parlajta uyarerqani. Payta uyarispataj noqaqa uyayta pampaman chayachispa wañusqata puñurparisqani.+ 10 Chantá uj maki llankhariwaspa+ thalariwarqa makiywan pampaman atiykukuspa qonqorikunaypaj. 11 Chantá pay niwarqa:

“Daniel, qanqa may munasqa kanki.*+ Imatachus nisqayki chayta allinta uyariway. Kashanki chaypi sayarikuy, imaraykuchus qanman kachamuwanku”, nispa.

Chayta pay niwajtintaj kharkatispalla sayarerqani.

12 Chaymantataj niwarqa: “Daniel, ama manchachikuychu.+ Qanpa mañakusqaykeqa ñaupaj pʼunchaymantapacha uyarisqa karqa, tukuy sonqo entiendeyta munasqaykimantapacha, Diosniykej ñaupaqenpi kʼumuykukusqaykimantapacha. Noqapis qan mañakusqaykirayku jamuni.+ 13 Jinapis Persia nacionmanta kuraj kamachejqa,+ noqaman sayaykuwarqa 21 diastapuni. Chantá Miguel*+ jamorqa yanapawaj, payqa kuraj kamachejkunamanta aswan sumajpaj qhawasqa.* Noqaqa chay días Persiamanta reyespa ladonkupi kasharqani. 14 Noqaqa jamuni tukukuy pʼunchaykunapi imachus llajtaykiwan kananta entiendechisunaypaj.+ Chay mosqoypi jina rikusqaykeqa aswan qhepapajraj”,+ nispa.

15 Tukuy chayta niwajtintaj, pampata qhawarispa chʼinlla karqani. 16 Chantá uj runaman rijchʼakoj simiyta llankhariwarqa,+ noqataj simiyta kicharispa ñaupaqeypi kajta nerqani: “Señorníy, mosqoypi jina rikusqayrayku kharkatishani, manaña kallpaypis kanchu.+ 17 Chayrayku señorníy, ¿imaynatataj noqa kamachiyki qan señorniywan parlaymanri?+ Manaña kallpay kanchu, ni samayniypis”,+ nispa.

18 Chay runaman rijchʼakojqa watejmanta llankhariwarqa, kallpachawarqataj.+ 19 Chantá niwarqa: “Ama manchachikuychu,+ qanqa may munasqa kanki.*+ Sonqo tiyasqa kakuy.+ Wapu kay. Arí, wapu kay”, nispa. Pay parlashawajtillanraj astawan kallpachakorqani, nerqanitaj: “Señorníy, parlallay, imaraykuchus qanqa mayta kallpachawanki”, nispa.

20 Chantá pay niwarqa: “¿Yachankichu imajtinchus qanman jamusqayta? Kunanqa Persiamanta kuraj kamachejwan maqanakoj kutisaj.+ Noqa ripojteyqa, Greciamanta kuraj kamachej jamonqa. 21 Jinapis noqa willasqayki imachus cheqa kaj libropi qhelqasqa kasqanta. Kay imaspeqa mana pipis yanapawanmanchu, manachayqa kuraj kamachejniykichej+ Miguellla.+

11 ”Mediamanta Darío+ ñaupaj kaj watata kamachishajtin, noqa jamorqani Miguelta yanapaj, kallpachajtaj.* 2 Imatachus nisqayki chayqa cheqapuni:

”Qhaway, Persiapeqa kinsa reyeswanraj rikhurenqanku, tawa kajtaj tukuyninkumanta astawan ashkha qhapaj imasta tantanqa. Chay qhapaj imasta tantaspa atiyniyojman tukuspataj, tukuy imanta oqharikuspa Greciamanta gobiernoj contranta sayaykonqa.+

3 ”May atiyniyoj rey rikhurenqa. Payqa may atiywan kamachenqa,*+ imatachus munasqantataj ruwanqa. 4 Jinapis chay rey rikhurejtenqa, gobiernon tʼaqasqa kanqa, jallpʼaj tawantin ladosninmantaj* chʼeqerachisqa* kanqa.+ Chay gobiernoqa mana wawasninpajchu kanqa, nitaj pay kamachishajtin jina atiyniyojchu kanqanku. Gobiernonqa saphinmanta tʼirasqa kanqa, wajkunaj makinkumantaj pasanqa.

5 ”Sur ladomanta* reytaj atiyniyojman tukonqa. Payqa paypaj ujnin kuraj kamachin karqa. Jinapis waj runa atiyniyojman tukullanqataj, manchay atiywantaj kamachenqa. Payqa chay ujmanta nisqa aswan atiywanpuni kamachenqa.

6 ”Watasninmantaj paykuna ujchaykukonqanku. Sur ladomanta reypa warmi wawanqa, norte ladomanta* reypaman renqa, paywan uj tratota ruwananpaj. Jinapis warmi wawanpa makenqa manaña kallpayojchu kanqa. Reypis manaña atiyniyojchu kanqa. Warmi wawanqa wajkunaman jaywasqa kanqa, payta pusajkunawan khuska, jinallataj tatanpis, pichus chay tiempospi payta kallpacharqa chaypis. 7 Paypa cuentanmantaqa warmi wawanpa familianmanta uj runa rikhurenqa. Paytaj soldadosninwan renqa, norte ladomanta reypa sumaj jarkʼachasqa llajtanpa contranta. Paywan maqanakuspataj atipanqa. 8 Chantá payqa paykunaj diosesninkuta Egiptoman apakaponqa, jinallataj metalmanta* ruwasqa santosninkuta, qolqe metalmanta, qorimanta valorniyoj imasninkuta, presostapis. Payqa uj mashkha watasta karunchasqa kanqa norte lado reymanta. 9 Norte ladomanta reyqa, sur ladomanta reypa nacionninwan maqanakoj renqa, jinapis jallpʼanman kutiponqa.

10 ”Ajinapis wawasnin guerrapaj wakichikonqanku, may chhika soldadostataj tantanqanku, mana yupay atinata. Payqa ñaupajman renqa, usqhayllatataj jallpʼasman juntʼaykonqa ashkha yakupis kanman jina. Jinapis qhepaman kutirimonqa, jarkʼachasqa llajtanman chayanankamataj maqanakonqa.

11 ”Sur ladomanta reyqa phiñarikonqa, paywan maqanakojtaj llojsenqa, nisunman norte ladomanta reywan maqanakoj. Norte ladomanta reyqa ashkha runasta tantanqa, jinapis chay uj reypa makinman urmanqa. 12 Chay reytaj chay ashkha runasta atipanqa.* Paypa sonqonqa jatunchakonqa, paytaj chunka kuti waranqasta urmachenqa. Ajinapis atiyniyoj kasqanta mana aprovechanqachu.

13 ”Norte ladomanta reyqa kutimuspa ashkha runasta tantanqa, ñaupajmanta aswan ashkhata. Chaymanta uj tiemponman, nisunman uj mashkha watasninman, payqa sumaj wakichisqa ashkha soldadoswan llojsenqa. 14 Chay tiempospeqa ashkhas oqharikonqanku sur ladomanta reypa contranta.

”Llajtaykimanta sajra runastaj* tanqasqa kanqanku mosqoypi jina rikusqankuta ruwanankupaj, jinapis urmanqanku.

15 ”Chantá norte ladomanta reyqa maqanakoj llojsenqa. Payqa yaykuykunanpaj uj jallpʼa lomata ruwanqa, uj sumaj jarkʼachasqa llajtatataj japʼikaponqa. Sur ladomanta reypa makisnintaj* mana aguantanqachu, nillataj wapu runasninpis aguantanqankuchu. Mana kallpanku kanqachu aguantanankupaj. 16 Paypa contranta llojsejqa munasqanta ruwanqa, manataj pipis payman sayaykuyta atenqachu. Payqa Kʼachitu Jallpʼapi* sayaykonqa,+ makinpitaj kanqa enemigosninta chinkarparichinanpaj atiy. 17 Payqa nacionninmanta tukuy soldadosninwan llojsinanpajpacha kashanqa, uj tratotaj paywan ruwasqa kanqa.* Payqa imatachus ruwasaj nisqanta ruwanqa. Paytataj saqenqanku warmispa warmi wawankuta chinkachinanta. Chay warmi wawaqa mana aguantanqachu, niñataj paypatachu kanqa. 18 Payqa mar kantuspi jallpʼasta qhawarenqa, chay jallpʼasmanta ashkhastataj japʼikaponqa. Jinapis uj comandante tukuchenqa jatunchakuspa ruwasqasninta, chay ruwasqasnenqa tukukaponqa. Payqa chay ruwasqasnillantataj paypa patanman apamonqa. 19 Chantá payqa* nacionninpi kaj sumaj perqasniyoj llajtasta qhawarenqa. Jinapis jaytʼakuspa* urmanqa, chinkasqatataj chinkanqa.

20 ”Paypa cuentanmantaqa uj runa rikhurenqa, paytaj chay sumaj nacionninpi uj runawan impuestota cobrachenqa.* Payqa pisi diasninman tukuchisqa kanqa, manataj phiñakuywanchu, nitaj guerrawanchu.

21 ”Paypa cuentanmantaqa pisipaj qhawasqa* runa rikhurenqa, manataj uj reyta jinachu jatunpaj qhawanqanku. Payqa chayamonqa mana manchachikuspa kausakushajtinku,* sumaj miskʼi parlasqasninwantaj* gobiernota japʼikaponqa. 22 Yaku jina kaj soldadosqa paynejta atipasqa kanqanku, chinkachisqataj. Tratomanta+ Kamachejpis+ kikinta chinkachisqa kanqa. 23 Paykuna paywan ujchaykukusqankurayku, payqa llullakuspa imatapis ruwanqa. Uj juchʼuy nacionnejta oqharikuspataj atiyniyojman tukonqa. 24 Uj tiempota mana manchachikuspa kausakushajtinku,* provinciaj aswan sumaj lugaresninman yaykuykonqa. Payqa chaypi ruwanqa imatachus ni tatasninpis, ni tatasninpa tatasninpis ruwarqankuchu chayta. Japʼikapusqanku imasta, qhechusqanku imasta, qhapaj imastawan paykuna ukhupi partenqa. Chantapis sumaj jarkʼachasqa llajtaspa contranta sajra imasta yuyaychakonqa, jinapis chaytaqa uj tiempollata ruwanqa.

25 ”Payqa kallpachakonqa, kallpatataj japʼenqa may chhika soldadosninwan sur ladomanta reywan maqanakoj rinanpaj. Sur ladomanta reypis guerrapaj wakichikullanqataj mana yupay atina atiyniyoj ejercitonwan. Jinapis payqa* mana sayallanqapunichu, imaraykuchus paypa contranta sajra imasta wakichenqanku. 26 Sumaj mikhunasninta mikhojkuna payta urmachenqanku.

”Soldadosnenqa atipachikonqanku, may chhikataj wañonqanku.

27 ”Chay iskay reyespa sonqonkoqa, sajra imasta ruwayman aysakonqa. Paykunaqa khuska uj mesaman tiyaykonqanku purajmanta llullanakuspa. Jinapis ni ima ruwasqankupi allinchu renqa, imaraykuchus tukukoyqa señalasqa tiempopajraj.+

28 ”Norte ladomanta reyqa nacionninman ashkha qhapaj imaswan kutiponqa, sonqontaj santo tratoj contranpi kanqa. Payqa imatachus ruwasaj nisqanta ruwanqa, nacionninmantaj kutiponqa.

29 ”Señalasqa tiempopitaj watejmanta rillanqataj sur lado jallpʼaspa contranta. Ajinapis mana ñaupaj kutipi jinachu kanqa, 30 imaraykuchus Kitimmanta+ barcosqa paypa contranta renqanku, paytaj kʼumuykachachisqa kanqa.

”Chantá may phiñasqa kutispa santo tratowan pagachikonqa,+ imatachus munasqantataj ruwanqa. Payqa kutispa qhawarenqa santo tratota saqejkunata. 31 Paypa soldadosnenqa oqharikonqanku, santo lugartawan jarkʼachasqa llajtatawantaj chʼichichanqanku,+ sapa día jaywanatapis qhechonqanku.+

”Chantá manchay millachikuna thuñejta churanqanku.+

32 ”Norte ladomanta reyqa miskʼi parlasqanwan* tratoj contranpi sajrata ruwajkunata Diospa contranpi oqharikunankupaj apanqa. Ajinapis Diosninta rejsej llajtaqa atipanqa, imatachus ruwasaj nisqantataj ruwanqa. 33 Runas ukhupi allin yuyayniyoj kajkunaqa+ ashkhasta entiendechenqanku. Uj mashkha diastataj paykuna urmachisqa kanqanku espadawan, ninawan, presos apasqa kaywan, saqueowan ima. 34 Urmachisqa kaspataj uj chhika yanapata japʼenqanku. Ajinapi paykunaman ashkhas ujchaykukonqanku miskʼi parlaykunawan.* 35 Allin yuyayniyoj kajkunamanta wakinta urmachenqanku paykunanejta chʼuwachasqa kanankupaj, llimphuchasqa, yurajyachisqataj kanankupaj.+ Chaytaj kanqa tukukuy tiempokama, imaraykuchus kay imasqa señalasqa tiempopajraj.

36 ”Norte ladomanta reyqa munasqanta ruwanqa. Payqa jatunchakonqa, tukuy dioskunamanta aswan patapi kasqanta yuyakonqa, tʼukuna imastataj nenqa tukuy dioskunamanta aswan patapi kaj Diospa+ contranpi. Paytaqa allin renqa phiñakuy tukukunankama, imaraykuchus imatachus Dios nisqanqa juntʼakunanpuni tiyan. 37 Payqa tatasninpa Diosninta mana respetanqachu, nillataj respetanqachu warmispa munayninkuta, ni waj dioskunatapis. Astawanpis tukuyninkumanta aswan patapi kasqanta yuyakonqa. 38 Astawanqa sumaj jarkʼachasqa llajtaspi jatunchasqa diosta jatunchanqa. Ima diostachus tatasnin mana rejserqankuchu, chay diosta jatunchanqa qoriwan, qolqe metalwan, valorniyoj rumiswan, waj qhapaj imaspiwan. 39 Payqa imatachus ruwasaj nisqanta ruwanqa aswan jarkʼachasqa llajtaspa contranpi. Chaytaqa ruwanqa waj llajtayoj dioswan khuska.* Payta yanapajkunataqa* jatunchanqa, paykunatataj churanqa ashkhasta kamachinankupaj. Payqa jallpʼata partenqa* pichus precionta pagajman.

40 ”Tukukuy tiempopeqa sur ladomanta rey paywan chʼajwapi kanqa.* Chayrayku norte ladomanta reyqa paypa contranpi maqanakoj renqa carretasninwan, caballospi purej soldadosninwan, ashkha barcoswan ima. Payqa nacionesman yaykuykonqa, yakupis juntʼaykushanman jina. 41 Chantapis payqa Kʼachitu Jallpʼaman* yaykuykonqa.+ Chaypachaqa ashkha naciones atipachikonqanku. Jinapis kaykuna makinmanta librakonqanku: Edom, Moab, ammonitasmanta aswan sumajpaj qhawasqa runas ima. 42 Payqa nacionespa contrankupi maqanakullanqapuni, Egipto jallpʼataj mana librakonqachu. 43 Paypa mandonpi kanqa qorimanta, qolqe metalmanta pakasqa imas, jinallataj Egiptomanta tukuy valorniyoj imaspis. Chantá libiospis etiopespis pay jinallataj ruwanqanku.*

44 ”Jinapis payta llakichenqa inti llojsimuy ladomanta, norte ladomanta chayamoj willaykuna. Chayrayku payqa phiñasqa llojsenqa ashkhasta wañuchinanpaj, tukuchinanpaj ima. 45 Payqa reypa toldo wasisninta* sayarichenqa maypichus kashanku jatun marwan, Kʼachitu Jallpʼaj* santo orqonwan chay chaupipi.+ Chaypi payqa tukuchisqa kanqa, nitaj pipis payta yanapaj kanqachu.

12 ”Chay tiempopeqa Miguel*+ jatarenqa, payqa jatun kuraj kamachej,+ llajtaykiman* kutikuspataj sayashan. Chaypachaqa llakiy tiempo kanqa, mayqenchus naciones rikhurisqankumantapacha chay tiempokama mana karqachu chay. Chay tiempopeqa llajtayki salvakonqa,+ pikunajtachus sutisninku libropi anotasqa kashanku chaykuna.+ 2 Jallpʼa ukhupi puñojkunamanta ashkhas rijchʼarimonqanku, wakenqa wiñaypaj kausanankupaj, wakintaj wiñaypaj kʼumuykachachisqa, chejnisqastaj kanankupaj.

3 ”Allin yuyayniyojkunaqa cielo jina kʼancharenqanku, cheqan kajta ruwanankupaj ashkhasta yanapajkunataj estrellas jina kʼancharenqanku wiñaypaj wiñaynintinpaj.

4 ”Qantajrí Daniel, kay palabrasta pakallayraj, kay librotapis tukukuy tiempokama sellaykuy.+ Kay librotaqa ashkhas sumajta qhawaykurenqanku,* cheqa yachaytaj astawan ashkhayanqa”.+

5 Chantá noqa Danielqa, qhawarispa rikorqani waj iskay runasta sayashajta, ujnenqa mayoj jaqay ladonpi kasharqa, ujnintaj mayoj kay ladonpi kasharqa.+ 6 Chay runasmanta ujnenqa lino ropayoj runata nerqa,+ mayqenchus mayu yaku patapi sayasharqa chayta: “¿Mashkha tiempotaj pasanqa kay tʼukuna imas tukukunankamari?”, nispa. 7 Chantá parlajta uyarerqani lino ropayoj runata, mayqenchus mayu yaku patapi sayasharqa chayta. Paytaj paña makinta, lloqʼe makintapis cieloman oqharerqa, wiñaypaj kausaj Diospa sutinpitaj jurarqa:+ “Pasanqa uj señalasqa tiempo, señalasqa tiempos, khuskan tiempo ima.* Maypachachus santo llajtaj atiynin chinkachisqa kanqa,+ chaypacha tukuy kay imas tukukonqa”, nispa.

8 Noqaqa chayta uyarerqani, nitaj entienderqanichu.+ Chayrayku taporqani: “Señorníy, ¿imapitaj kay imas tukonqari?”, nispa.

9 Paytaj niwarqa: “Ripullay Daniel, kay palabrasqa pakasqallaraj, sellasqallaraj kanan tiyan tukukuy tiempokama.+ 10 Ashkhas llimphuchakonqanku, yurajyachisqa kanqanku, chʼuwachasqataj kanqanku.+ Sajra runasqa sajra imasta ruwanqanku, chayrayku ni mayqen sajra runapis kay imasta entiendenqachu. Chaytaqa allin yuyayniyoj kajkunalla entiendenqanku.+

11 ”Maykʼajchus sapa día jaywanaqa manaña jaywasqachu kanqa,+ millachikuna, tukuchej imapis churasqa kanqa+ chaymantapacha, 1.290 días pasanqa.

12 ”Kusisqamin pichus 1.335 días juntʼakunankama pacienciawan suyakojqa.

13 ”Qantajrí Daniel, tukukuykama sinchʼita sayallaypuni. Qanqa samakapunki, ajinapis tukukuy pʼunchaykunapi sayarimunki imachus chayasusqanta japʼinaykipaj”,*+ nispa.