8 Yachaqana
¿Imaynatá chiqa amigosta tariyta atiyman?
RONALD may llakisqa nin: “Kay llaqtamanta yachaywasipi 8 watataña kani, ¡kunankamataq ni juk amigollatapis tarinichu!”. Ichá qampis yuyawaq, amigosta tarinaykipaq mana valesqaykita. Chaywanpis, ¿imaynataq chiqa amigosrí? ¿Imaynatataq chiqa amigosta tarisunman?
Proverbios 17:17, nin: “Uj kawsaqeqa tukuy tiempopi munakuyniyoj, uj wawqetaj runawan khuska llakiypi sayaykunampaj”, nispa. Chaywanpis, chiqa amigoqa, mana llakiynillaykitachu uyarin manaqa astawanraq ruwan. Marvia nin: “Ima chʼampaypipis kachkasqaykita reparaspa, amigoyki kasqanta nisuqqa ichá nisunqa: ‘Yacharqani mana allintachu ruwachkasqaykita, manchikurqanitaq nisuyta’, nispa. Chiqa amigotaqrí, niraq chʼampaypi satʼikuchkaptiyki, mana allinta ruwachkasqaykita willasunki, chay nisusqanmanta phiñakunaykita yachaspapis”.
Amigoyki, qampa allinniykita maskʼayta munaspa, mana allinta ruwachkasqaykita nisuptin, ¿jatunchakuq runa kasqaykiraykuchu qhisachanki? Proverbios 27:6, nin: “Sutʼimanta nanajta nirparikojpi astawan atienekuna uj enemigo ashkhata muchʼaykunamanta nisqaqa”, nispa. Chayrayku, chiqan kaqta yuyaq, sutʼimanta parlaq amigota maskʼanayki tiyan.
¿Imaynataq chiqa amigo chayri saqra amigo?
Victoria 23 watasniyuq nin: “Kawsayniypi repararqani, mana tukuy ‘amigoschu’ allin runas kanapaq yanapawasqanchikta”. Victoriaqa, sipasitallaraq kachkaspa, tatasnipa wasinmanta ripusqa. Jehovamanta sutʼinchaq Billwan, warmin Liliwan imataq amigosta ruwakusqa. Paykunaqa, Victoriaman Bibliamanta yachachichkarqanku. Victoria nin: “Chay killasqa, paykunawan kachkaspa, may kusisqa, sunqu tiyasqa ima, karqani”. Chaymantataq, kay sipasqa, Billta warmin Lilitawan saqirparispa, wak amigosninwan puriyta qallarisqa.
Victoria nichkallanpuni: “Kay ‘amigosniyqa’, jatuchaq radiosta, qullqita ima suwayta, marihuanata pitayta, drogasta ukyayta ima, yachachiwarqanku, sapa pʼunchaytaq 200 dolareswan chay drogasta rantinay karqa”. Chantá, 18 watayuq kachkaspa, Raymundota riqsisqa, kay waynataq, Victoriaman mana pagachikuspalla drogasta quyta munasqa. Victoria tʼukurispa nin: “Yuyarqani tukuy chʼampayniyta allinchachkasqayta. Kunanqa, ni jaykʼaq pitapis chʼawkiyasaqchu, nitaq suwasaqñapischu”. Chaywanpis, Raymundoqa, Victoriata phisu warmi kananpaq tanqasqa. Victoriataq, chay llaqtamanta, “amigosninmanta” ima, ayqisqa.
Victoria wak ladopi kachkaptin, Jehovamanta sutʼinchaqkuna waturisqanku, pay nin: “Ñawpaq amigosniypa, millay ruwaykunasninta chiqnirqani, kunanqa, iskay chiqa sunqu warmis ñuqawan kachkarqanku. Chayrayku, waqay ñawilla paykunata abrazaykurqani”, nispa. Chaymanta, Victoriaqa watiqmanta Bibliamanta yachakuyta qallarisqa.
Chaywanpis, Dios nisqanmanjina mana atillarqachu kawsayninta tikrachiyta. Astawanqa, cigarrota pitayta mana saqiyta atirqachu. Chayrayku, Jehovamanta sutʼinchaq chiqa amigan, jinata yuyaycharisqa: “Pantasqaykimanta perdonta mañakunaykimantaqa, Diosmanta mañakuchkaspa, ¿manachu pitayta saqinaykipaq kallpata qusunanta mañakuwaq?”. Victoria nin: “Kʼachamanta yuyaychariwasqanmanjina ruwarqani, may allintaq riwarqa. [...] May chhika watasmanta, chay kutipuni mana juchachana sunqu yuyayniyuq kasqayta yuyakurqani, yacharqanitaq imachus jatunpaq qhawachikuy kasqanta”.
Bibliaqa, Proverbios 13:20 pʼitipi nin: “Yachayniyojkunawan purejqa yachayniyojllataj kanqa. Wampu runaswan purejrí mana allinman chayanqa”, nispa. Victoriap kawsayninpi rikusqanchikqa, Biblia nisqan chiqapuni kasqanta rikuchiwanchik. Victoria nin: “Diosta munakuq runasmanta mana karunchakuyman karqa chayqa, nichá chay millay ruwaykunapi urmaymanchu karqa, kunanqa chayta mana yuyarillaytapis munanichu”.
¿Maypitaq chiqa amigosta tariyman?
¿Maypitaq Diosta munakuq amigosta tariwaq? Qutuchakuypi. Chaypiqa, ama iñiyniyuq kani niq waynasllatachu maskʼay, manaqa ruwayninkuwan, tukuy sunquwantaq Diosta yupaychasqankuta rikuchiqkunata maskʼay (Santiago 2:26, kikinchay). Mana chayjina waynas chayri sipaskuna kaptinkuqa, qammanta kuraq cristianoswan chayri cristianaswan amigosta ruwakuy. Kuraq runaswan chayri machituswanpis amigos kayta atiwaq. Bibliaqa, David, Jonatanwan sumaq amigos kasqankuta willawanchik. ¡Jonatanqa, Davidmanta may kuraq karqa! (1 Samuel 18:1.)
Chaywanpis, ¿imaynatá sumaq amigosta ruwakuwaq?
Wakpa allinnintapis maskʼasqaykita rikuchiy
Jesucristoqa, sumaq amigosta ruwakurqa, chay amigosnintaq payrayku wañunankupaq wakichisqa kachkarqanku. ¿Imarayku? Imaraykuchus Jesusqa, wakkunata yanapananpaq mayta kallpachakuq. Paykunap allinninkutataq maskʼayta, ‘munarqa’ (Mateo 8:3). Arí, sumaq amigosta tarinapaqqa, paykunap allinninkuta maskʼana, paykunapitaq interesakuna.
Davidqa, “chiqamanta runasta munakusqanrayku, paykunamantataq interesakusqanrayku” amigosta tariyta atillasqanta nirqa. Nillantaq: “Astawan sumaqqa, sutinta yachana. Sutinmanta parlapayaptinchikqa, tʼukurichkaq qhipakunku, paykunapi interesakusqanchikrayku. Jinata ruwaptinchiktaq, wakinqa ñuqanchikpi atienekunku, tukuy imatataq kawsayninkumanta, chʼampayninkumanta ima, willariwanchik, jinamanta amigosta ruwakuyta qallarinchik”.
Kayqa, mana ninayanchu tukuy tiempo manchay kusisqallapuni tukuyta napaykunaykitaqa. Jesusqa, ‘llampʼu sunqu’ karqa, nitaq jaykʼaqpis riqsichikunallanpaqqa imatapis ruwaqchu (Mateo 11:28, 29). Amigosniyuq kanapaqqa, paykunapi interesakusqanchikta rikuchinanchik tiyan, chantapis paykunawan khuska mikhuriyta, ima llamkʼayninkupipis yanapariyta ima atisunman, jinamantataq sumaq amigos kasunchik.
‘¿Allintachu uyariyta yachanki?’
Jesús nirqa: “Allinta uyariychej ari”, nispa (Lucas 8:18). Kaywan, Diospa nisqasninta sumaqta uyarinanchikta nichkarqa, chantapis chiqa amigosniyuq kayta munanchik chayqa, Jesuspa nisqanmanjina, kʼachamanta uyariyta yachananchik tiyan.
Imatachus niwasqanchikta kʼachamanta uyariptinchikqa, astawan ñuqanchikman kʼaskaykamuwasunchik. Chayrayku, pillapis parlapayachkawaptinchikqa, imatachus ninanchikpi tʼukunanchikmantaqa, kʼachamanta uyarispa, paypa allinninta maskʼananchik tiyan (Filipenses 2:4).
Chiqa sunqu kay
Jesusqa, amigosninman chiqa sunqu karqa, ‘tukukuykamataq munakurqa’ (Juan 13:1). Juk wayna, Gordon sutiyuq, amigosninman chiqa sunqullataq karqa, pay nin: “Juk chiqa amigo kaptinchikqa, amigosninchikman chiqa sunqu kasunchik. Ima chʼampaypi kachkaptinkupis yanapasunchik. Amigoyqa, mayta kutikuwaq, ñuqapis payta kutikullaqtaq kani, pillapis, ñuqap contraypi chayri paypa contranpi imatapis parlaptinku, puraqmanta yanapanakuq kayku, chiqa kaqta ruwachkasqaykurayku”.
Chaywanpis, saqra amigosqa, puraq uya kasqankumanta mana pʼinqakunkuchu. Proverbios 18:24 pʼiti nin: “Wakin kawsaqesqa [amigosqa] mana cheqan kawsaqespunichu kanku”, nispa. ¿Wakkunawan kachkaspa, amigoykimanta ‘mana chiqa amigojina’ saqrata parlawaqchu, chayri chiqa sunqu kasqaykitachu rikuchiwaq, payman kutikuspa?
Imaynachus sientekusqaykita willarikuyta yachay
Jesusqa, amigosninpa munakuyninta tarillarqataq, imatachus yuyasqanta, imaynachus sientekusqanta ima, willarikusqanrayku. Achkha kutispitaq, ‘khuyakuyninta’, ‘munakuyninta’, ‘may llakisqa kachkasqanta’ ima, rikuchirqa. Jesusqa, atienekusqan runasman yuyasqanta willaytaqa, mana pʼinqakuqchu (Mateo 9:36; 26:38; Marcos 10:21; Juan 11:35).
¡Kayqa, mana ninayanchu tukuyman imatachus yuyasqanchikta willanata! Chaywanpis, tukuywan chiqa kaqta parlawaq. Pillatapis allinta riqsispa, paypi atienekuspataq, pisimanta pisi yuyasqaykita, imaynachus sientekusqaykita ima, willarikuyta atiwaq. Llakisqa kaqkunawan llakikuyta yachay, ‘hermanosta munakuy’ imaqa, sumaq amigosta tarinaykipaq yanapasunqa (1 Pedro 3:8).
Ama suyaychu mana pantaq runas kanankutaqa
Sumaq amigota ruwakuchkanki chayqa, ama suyaychu mana pantanantaqa. “Tukuyninchej ashkha kutita pantanchej. Pichus parlasqampi mana pantajqa, chayma sumaj runaqa [mana juchayuq runaqa, NM].” (Santiago 3:2, Qheshwa Biblia) Chaywanpis, chiqa amigo kanapaqqa, amigonchikpaq tiempochakuna, paypa allinnintataq maskʼana. Juk wayna, Presley sutiyuq nin: “Mana allinnillanchiktachu maskʼana tiyan. Chiqa amigoqa, mana yuyasqanmanjinapunichu ruwakunanta maskʼan, manaqa amigonta uyarin, nitaq sunqunta nanachiyta munanchu”.
Chaywanpis sapallanchik qhipakunamanta nisqaqa, amigosta tarinapaq kallpachakuyqa, may sumaq. Chayrayku, sumaq amigosta ruwakuy (Lucas 16:9, kikinchay). Tukuy sunquykiwan munakuy. Wakkuna imatachus niyta munasusqankuta uyariy, allinninkutapis maskʼay. Jinata ruwaspaqa, Jesusjina wak runasmanta niwaq: “Qankunaqa kawsaqesniy kankichej”, nispa (Juan 15:14).
Tʼukurinapaq tapuykuna
◻ ¿Imaynatá yachawaq chiqa amigo kasqanta? ¿Imaynataq saqra amigos kanku?
◻ ¿Maypitaq amigosta maskʼawaq? ¿Edadnillaykimantapunichu kananku tiyan?
◻ Amigoyki chʼampaypi kaptin, ¿imatá ruwawaq?
◻ ¿Imaynamantá amigosta ruwakuwaq?
[66 paginapi sutʼinchaynin]
“Kay ‘amigosniyqa’, jatuchaq radiosta, qullqita ima suwayta, marihuanata pitayta, drogasta ukyayta ima, yachachiwarqanku, sapa pʼunchaytaq 200 dolareswan chay drogasta rantinay karqa”
[68, 69 paginaspi recuadro]
¿Amigoy juchallikusqanmanta, willanaychu kanman?
Amigoyki, drogakusqanmanta, khuchichakusqanmanta, chʼawkiyasqanmanta, chayri suwasqanmanta yachaspa, ¿tatasninman willawaqchu? Achkha waynasqa, mana willankumanchu, imaraykuchus paykunapura ni piman willanankuta juk kamachiytajina churakunku.
Wakinqa, cuento qʼipi nichikuyta manchachikunku. Wakintaq, amigonpa juchanta pakaspa allinta ruwachkasqankuta yuyanku. Amigon, juchallikusqanmanta ni piman willankuchu, mana jasutʼichinankupaq, chayta ruwaspataq, amigonpa allinninta maskʼachkasqankuta yuyanku. Chantá, amigosnillantaq, willaqta asipayankuman, nitaq amigosninpis kayta munankumanñachu.
Chaywanpis, juk wayna Lee sutiyuq, munasqa amigon Cristobal, cigarrota pitasqanta yachaytawan willayta munarqa, pay nin: “¡Amigoy juchallikusqanmanta mana willasqayrayku, concienciay juchachachkawarqa!”. Ñawpa tiempopi, juk wayna kayta ruwarqa. “Joseqa chunka qanchisniyoj watasniyoj kasharqa; payqa ovejasta michimoj wawqesninwan khuska [...] jinapi Joseqa sapa kuti tatanman willallajpuni chay wawqesnin mana allinta purisqankuta” (Génesis 37:2). Joseqa, yacharqa: hermanosnin juchallikusqankuta, mana willanmanchu karqa chayqa, ichá Diosmanta karunchakunkuman karqa.
Juchaqa, kʼacha runata saqrayachin. Amigoyki, juchallikuptin ni pi Bibliap nisqanmanjina yanapariptinqa, juchallikullanqapuni (Eclesiastés 8:11). Amigoykip juchanta pakaykuyqa, mana yanapanqachu, ichá juchallikuytapis mana saqinqachu.
Chayrayku, Biblia nin: “Hermanos, sichus qankunamanta pipis juchaman urman chayqa, qankuna Espirituman jina kawsajkunaqa llampʼu sonqowan allin ñanman kutichiychej”, nispa (Gálatas 6:1). Ichá, amigoykita yanapanaykipaqqa, mana wakichisqachu kasqaykita yuyawaq. Jina kaptin, amigoykita yanapananpaq, ¿manachu allin kanman juk wakichisqa hermanoman willanayki?
Arí, amigoykiman ninayki tiyan juchallikusqanta yachasqaykitaña (Mateo 18:15, kikinchay). Chayta ninaykipaqqa, mayta kallpachakunayki tiyan, mana iskaychakuspataq, rikusqaykita, willasusqankuta, imaynamantachus yachasqaykita ima, sutʼita willanayki tiyan (Juan 16:8, kikinchay). Ama niychu ni piman willanaykitaqa, imaraykuchus chay nisqaykiqa, Dios qhawasqanmanjina mana allinchu, payqa chayta juchachan (Proverbios 28:13).
Ichá amigoykip juchanmanta mana chiqatachu willasunkuman (Proverbios 18:13). Chaywanpis, chiqamantapuni amigoyki juchallikuptinqa, chaymanta yachasqaykita yachasqanqa, sunqu tiyasqa kananpaq yanapanqa. Chayrayku, nisusqanta allinta uyariy (Santiago 1:19, 20). Willachkasuptinqa, ama pantachiychu: “¡Mana chayta ruwanaykichu karqa!”, “¡Imaynatá chayta ruwarqankirí!”, nispaqa. Chayta ruwanaykimantaqa, paywan khuska llakikuy (1 Pedro 3:8).
Wakin kutipiqa, mana qampa yanapaynillaykitachu necesitanqa, manaqa wakkunap yanapayninkutapis. Chayrayku, allin kanman amigoykiman ninayki, juchallikusqanmanta tatasninman, chayri juk wakichisqa cristianosman willananta. ¿Mana willayta munaptinrí? Juk tiempota willananpaq suyanaykita niy, chay tiempopi mana willaptintaq, chiqa amigon kasqaykirayku qam willanaykita niy (Proverbios 17:17).
Qallariypiqa, ichá amigoykiqa, imaraykuchus jinata nisqaykita mana entiendenqachu, astawanpis ichá phiñakunqa, manañataq amigonpaq qhawasunqachu. Lee nin: “Chiqa kaqta ruwasqayta yacharqani. Concienciayqa, manaña juchachachkawarqachu, imaraykuchus amigoy Cristobalta yanapachkarqanku. Chaymanta pay chimpamuspa niwan, mana ñuqawan phiñasqa kachkasqanta, chaytaq mayta kusichiwarqa”.
Juchanmanta willasqaykirayku, amigoyki qamwan phiñasqallapuni kasqanqa, mana chiqa amigoykichu kasqanta rikuchin. Chaywanpis, Diosta mana wasanchasqaykita, chiqa amigo kasqaykita ima, yachaspaqa kusisqa kanki.
[67 paginapi dibujo/foto]
¿Manachu amigosta ruwakuyta atillanki?
[70 paginapi dibujo/foto]
Amigosta ruwakunapaqqa, wakpa allinninta maskʼananchik tiyan