11 Yachaqana
Pʼachallikusqay, ¿imayna runachus kasqayta rikuchinchu?
“¡FALDAYQA mana juchʼuysituchu! ¿Ñawpa tiempo runasjinachu pʼachallikunayta munankichik?”, nispa, Victoriaqa tatasninta qhapariykun. Chaymantataq, usqhayllata cuartonman yaykupun, manañataq tatasninwan chʼaqwanñachu chay pʼachata churaykuyta munasqanmanta. Ichá qampis jinapi rikukurqanki munasqayki pʼachata churakusqaykirayku, tatayki, yachachiqniyki chayri patronniyki, imaynatachus pʼachallikuchkasqaykita nisusqankurayku. Ichá qampaqqa, imaynachus pʼachallikusqayki allin kanman, paykunapaqtaq mana jinachu kanman. Chantá ichá yuyanki, tukuy waynasjina chayri sipaskunajina pʼachallikuchkasqaykita, chaywanpis wakkunapaqqa pʼachallikusqayki pʼinqay kanman.
Arí, mana tukuychu kikinta yuyanchik, chayrayku imaynatachus pʼachallikunaykita akllayta atiwaq. Chaywanpis, ¿ninayanchu chay, imaynallatapis pʼachallikunaykita?
Pʼachallikusqay, ¿imatá rikuchin?
Pamela nin: “Imaynatachus juk wayna pʼachallikusqanqa, imayna runachus kasqanta, imatachus yuyasqanta ima, rikuchin”. Arí, pʼachaykiqa, llamkʼaq runachus, llimphu kawsayniyuqchus, chayri mana kasukuq runachus kasqaykita rikuchinman. Chayrayku, wakin waynasqa llikʼisqa pʼachasta, may valorniyuq pʼachasta ima churakunku, imayna rikchʼaq runachus kasqankuta rikuchinankupaq. Wakintaq, wakkuna munapayanankupaqjina pʼachallikunku, chayri edadniyuqña kasqankuta rikuchinankupaq.
Chayta rikuspa, achkha waynas chayri sipaskunaqa, imaynatachus pʼachallikuchkasqankuta sumaqta qhawakunanku tiyan. Chaywanpis, kay Dress for Success (Sumaqta pʼachallikuy, allin risunanpaq) nisqa librota qillqaq John T. Molloy nin: “Imaynatachus pʼachallikusqanchikqa, imayna runachus kasqanchikta rikuchin, chaymanjinataq runaqa parlapayawanchik”.
¡Mana tʼukunapaqchu, tatasniyki imaynatachus pʼachallikunaykimanta llakikusqankuqa! Paykunapaqqa, mana munasqaykimanjina pʼachallikuyllachu. Paykunaqa, pʼachallikusqaykiwan, kasukuq wayna, ima ruwanatapis juntʼaq kasqaykita, rikuchinaykita munanku. Pʼachallikusqayki, ¿chayta rikuchinchu? Ima pʼachatachus churakunaykita akllanaykipaq, ¿imataq yanapasunkiman?
“¿Amigosniy niwasqankumanjinachu pʼachallikuni?”
Achkha waynas, sipaskuna ima, imaynatachus pʼachallikusqankuwan, ni pi kamachisqanta rikuchinku. Waynajina imatachus munasqayki, yuyasqayki ima, watas pasasqanmanjina tikrakun. Chayrayku, qammanta imatachus niyta munaspapis, ichá iskaychasqajinalla kachkanki, imatachus, imaynatachus ninaykimanta. Chayta mana ruwayta atispataq, waynasqa, runasta pʼinqachinankupaqjina pʼachallikunku. Wakkunamanta jukjinata pʼachallikunankumantaqa, mana wiñay tukusqa runajina yuyasqankuta rikuchinku, tatasninkutataq mana allinpaqchu qhawachinku.
Wakin waynas, sipaskuna ima, compañerosninkujina pʼachallikunku, jinata pʼachallikuspataq, kusisqa kanku, compañerosninkuwan kikinchakusqankutataq yuyanku. Wakkunajina pʼachallikuyta munayqa, mana juchachu (1 Corintios 9:22, kikinchay). Chaywanpis, juk cristiano, Diosta mana yupaychaq waynajina pʼachallikunan, ¿allinchu kanman? Yachaywasimanta compañerosniykita kusichiyta maskʼasqayki, ¿allinchu? Juk sipas nin: “Amigasniyjina pʼachallikuni, paykunawan allinpaq qhawachikunayrayku”. Chaywanpis, ¿imatá niwaq, pillapis wakpa kamachiyninmanjina chayri munayninmanjina ruwaptin? Biblia kay tapuyman kutichin: “Manachu yachankichej wata runa jina yaykuspa, chay patrompa kamachisqanta kasunapuni kasqanta?”, nispa (Romanos 6:16).
Wakin waynas, sipaskuna ima, “kikinta pʼachallikunankupaq, juk kamachiytajina churakunku, chayrayku yuyaychanakunku imaynatachus pʼachallikunankumanta, parlanankumanta, yuyanankumanta ima” (Adolescence: Transition From Childhood to Maturity [Waynayay, wawamanta machu runaman tukuchkaspa]).
Chaywanpis, ¿amigosniyki wakichisqachu kanku yuyaychasunankupaq? (Mateo 15:14, kikinchay). ¿Manachu paykunapis, qamjina waynayachkaspa, iskaychasqajina kachkanku? Chayrayku, ¿allinchu kanman, mana munachkaspapis paykuna nisusqankumanjina pʼachallikunayki, tatasniyki mana munaptinkupis?
“Watas pasasqanmanjina tukuy laya pʼachas rikhurin”
Wakin waynas, sipaskuna ima, chay rikhurimuq musuq pʼachatapuni churakuyta munanku. Chaywanpis, watas pasasqanmanjinaqa tukuy laya pʼachas rikhurimun. Chaymanta parlaspa Biblia nin: “Cai mundoj modanka pasacapullan”, nispa (1 Corintios 7:31, Mosoj Testamento). Arí, mana machkhachus cuestasqanta nispalla, chay musuq pʼachasqa, juk watalla rikhurimun, qhipan watamantaq, wak laya pʼachasñataq rikhurimun. Pʼachasta ruwaqkunaqa, achkha qullqita gananankurayku tukuy laya pʼachasta ruwanku, wakinta, ancha matʼista, wakintataq ancha anchostañataq; runastaq chayjina pʼachastapuni, churakuyta munanku.
Astawan reparanapaq; unay wataspiqa, juk laya pantalones rantinapaq rikhurirqa. Chayta rantinankupaqtaq, runaqa achkha qullqita pagaq kanku, juk riqsisqa runap sutin chay pantalonespi qillqasqa kasqanrayku. Pantalonesta ruwaqkunata kamachiq Eli Kaplan sutʼinchan: “Runaqa juk pantalonpi, juk riqsisqa runap sutin kanantapuni munanku”, kay “Sergio Valente” sutitajina. Chaywanpis, ¿pitaq Sergio Valente, kay pantalonespa bolsillosninpi sutin qillqasqa kananpaq? Kay Newsweek sutichasqa revista, “ni jaykʼaq chay runa kawsasqanta” nin. Eli Kaplan sutʼinchananpaq nin: “Sutiyta chay pantalonesman qillqachiyman chayqa, ¿pitaq rantinmanrí?”.
Ichapis tapukunki, ‘¿manachu rikhurimuq musuq pʼachasta churakuna?’, nispa. Mana jinachu. Unay tiempo, Diosta yupaychaqkunaqa, munasqankumanjina pʼachallikuq kanku. Biblia nin: “Tamarqa pʼachallisqa kasharqa ima pʼachawanchus qharej mana chayasqan reypa ususisnin pʼachallikoj kanku, chay sumaj pʼachaswan”, nispa (2 Samuel 13:18).
Chaywanpis, ¿sapa musuq pʼacha rikhurimuptinchu, chayta churakunanchik tiyan? Juk sipas nin: “Rikhurimuq pʼachata, tukuy churakusqankuta rikuspaqa, qhatupi kikinta rikuspa, mamayta nini: ‘Mamay chay pantalonesta rantiripuway’, nispa, paytaq kutichiwan: ‘Mana, ñuqalla ruwapusqayki’, nispa, chaymanta nini: ‘Mamay mana entiendewankichu, chaytapuni munani’”, nispa. Chay pʼacha rikhurimusqanwan pʼachallikuptiyki, ¿manachu imayna runachus kasqaykimanta, pantasqata yuyankuman? ¿Wak runas nisusqankumanjinachu, chayri telepi rikusqaykimanjinapunichu pʼachallikunayki tiyan?
Biblia, Romanos 12:2 pʼitipi nin: “Ama kay pacha runaspa yuyasqankuman jina kausayman yachakuychejchu; astawampis sonqoykichejpi, yuyayniykichejpi ima mosojyachisqa kaychej. Ajinapi yachankichej imaynachus Diospa munaynin kasqanta kʼacha, Diosta kusichej, juntʼasqataj”. ¿Mayqintaq ‘Diospa munaynin’ imaynatachus pʼachallikunaykimanta?
‘Allin yuyaywan, maychus kaqta pʼachallikuy’
Biblia, 1 Timoteo 2:9 pʼiti nin: “Maychus kajta pʼachallikuchunku, allin yuyayniyoj, llampʼu sonqoyojtaj kaspa”. Arí, ‘maychus kaqta pʼachallikuyqa’, pʼachanchik llimphu kananta ninayan. ‘Llampʼu sunquwan’ pʼachallikuqqa, imatachus ruwananpaqjina pʼachallikun. Llamkʼaq rinapaqqa, jukjinata pʼachallikunchik, raymiman rinapaqtaq jukjinatataq, ¿icharí?
Chayrayku, Jehovamanta sutʼinchaq waynas chayri sipaskunaqa, tantakuykunaman, runaman willaq rinankupaq, Diosta yupaychaqkuna kasqankuta rikuchinankupaq ima, maychus kaqmanjina pʼachallikunanku tiyan. Apóstol Pablo, kay 2 Corintios 6:3-5 pʼitikunapi nin: “Mana pitapis miskʼachiykuchu, Diospaj ruwasqayku ama pisipaj qhawasqa kanampaj. Astawanqa munayku tukuy imapi rikuchikuyta Diospa kamachisnin jina”, nispa.
Llampʼu sunquwan pʼachallikuqqa, mana wakkunata pantachiyta munanchu. Apóstol Pablo nisqanmanjina, juk cristianoqa mana paypa sunqu yuyaynillantachu qhawanan tiyan, manaqa ‘wakpa sunqu yuyaynintapis’ (1 Corintios 10:29). Astawanqa, ¿manachu tatasniykip sunqu yuyayninkupi tʼukuriwaq?
Maychus kaqmanjina pʼachallikuptiyki, ¿imatá tarinki?
Biblia willawanchik, imaynatachus juk kuti Ester, qusanwan rikuchikunanpaq pʼachallikusqanmanta. Mana rey waqyaptillan, paywan parlanankupaq riqkunataqa wañuchik kanku. Chayraykuchá Esterqa, tukuy sunquwan Diosmanta yanapata mañakurqa. Chantapis, allintachá qhawarikurqa, imayna rikchʼayniyuqchus kasqanta, ‘reina pʼachasta churaykukuspa’, reywan rikuchikuq rinanpaq. “Reytaj reina Esterta patiopi sayashajta rikuytawan, mayta kusikorqa” (Ester 5:1, 2).
Maychus kaqmanjina, llampʼu sunquwantaq pʼachallikuyqa, juk llamkʼayta tarinaykipaq yanapasunkiman. Maypichus waynas, sipaskuna ima llamkʼayta yachanankupaq estudianku, chaymanta directora Vicki Baun nin: “Wakin warmisqa, llamkʼayta tariyta munaspa, juk empresamanta dueñowan parlanankupaq, juk waynawan puriykachanankupaqjina pʼachallikunku. Chayjinata pʼachallikusqankuwantaq, mana llamkʼayta yachaq runas kasqankuta rikuchinku”. Chayrayku, mana matʼi pʼachaswan, nitaq aychap munayninta rikchʼarichinapaqjina pʼachallikunata nin.
Waynaspis, llamkʼayta tarinankupaqqa, allinta pʼachallikunanku tiyan, jinamanta allin yuyayniyuq kasqankuta rikuchinqanku. John T. Molloy nin: “Empresaspi llamkʼaqkunaqa, allinta pʼachallikunku, sumaqtataq ñaqchʼakunku. Kikillantataq wak runasmanta suyanku”.
Mana allin yuyaywan pʼachallikuptinchikqa, manallataq allintachu wakkunawan apanakusun. Waynasta tapurisqankumanjina, kay Psychology Today revistata qillqaqkuna, imatachus kutichisqankumanta ninku: “Wakin waynasqa, juk sipas tukuy iman rikukunanpaqjina blusata, ancha matʼi pantalonesta ima, churakusqanta rikuspa, aychap munayninta rikchʼarichinanpaqjina churakusqanta ninku”. Juk wayna nin: “Ajina pʼachallisqa sipaskunata rikuspaqa, paykunawan puñuykuyta munasqayta mana yuyayniymanta urqhuyta atillanichu”. Maychus kaqmanjina pʼachallikuspaqa, imayna runachus kasqaykita, rikuchinki. Juk pʼachata churakunaykimanta iskaychakuspaqa, allin kanman tatasniykita tapurinayki, yuyasqankuta nisunankupaq.
Kʼachanchakuyqa, sunquyki ukhupi kachun
Apóstol Pedro cristianasta yuyaycharqa: “Kʼachanchakuyniykichejqa sonqoykichej ukhupi kachun. Chay mana tʼojrayaj kʼachanchakoyqa rikuchikun llampʼu sonqoyoj kʼacha kaypi. Chayqa Diospa ñawpaqempi [runaspa ñawpaqinkupipis] may jatumpaj qhawasqa” (1 Pedro 3:4). Musuq pʼacha rikhurimuqwan pʼachallikuspaqa, ichá runaswan allinta qhawachikunki. Chaywanpis, imayna pʼachallisqachus kasqaykiqa, mana amigosta maskʼapusunqachu, nitaq runawanpis munachisunqachu. Amigosta tarinapaq, runawan munachikunapaq ima, ‘ukhu kaq runanchik’ allin kananpaq kallpachakuna tiyan (2 Corintios 4:16, Mosoj Testamento). Pillapis, ukhu kaq runanpi may sumaq chayqa, wakkunapaqpis allinpaq qhawasqa kanqa, mana musuq pʼachas rikhurimuqtapuni churakuptinpis.
¿Pitaq yachanman imayna pʼachasraqchus rikhurimunanta? Qamlla imatachus yuyanaykita yachanki. Maychus kaqmanjina pʼachallikuy, amataq aychap munayninta rikchʼarichinanpaqjinachu, nitaq musuq pʼacha rikhurimuqtapuni churakuyta munaychu. Ima pʼachatapis unayta durasunanpaqjina maskʼakuy. ¡Maychus kaqmanjina pʼachallikusqaykiwanqa imayna runachus kasqaykita rikuchinki!
Tʼukurinapaq tapuykuna
◻ Imaynatachus pʼachallikusqayki ¿imatá qammanta rikuchin?
◻ ¿Imaraykutaq wakinkuna mana allintachu pʼachallikunku?
◻ ¿Amigosniyki nisusqankumanjinachu pʼachallikunki?
◻ Musuq pʼacha rikhurimuqwan pʼachallikuy, ¿imaspí mana allinchu?
◻ ¿Imaynatá yachawaq ‘llampʼu sunquwan, maychus kaqmanjinataq pʼachallisqa kachkasqaykita’?
[94 paginapi sutʼinchaynin]
“Imaynatachus juk wayna pʼachallikusqanqa, imayna runachus kasqanta, imatachus yuyasqanta ima, rikuchin”
[91 paginapi dibujo/foto]
¿Tatas, ñawpa tiempo runasjina pʼachallikuymanta yuyasqankuraykuchu, wawasninkuwan mana allinta apanakunku?
[92 paginapi dibujo/foto]
Achkha waynas chayri sipaskuna, pʼachallikusqankuwan ni pi paykunata kamachisqanta rikuchinku
[93 paginapi dibujos/fotos]
Maychus kaqmanjina pʼachallikuy. ¡Ima pʼachatachus churakusqaykiqa, imayna runachus kasqaykita rikuchin!