14 Yachaqana
¿Imaynatá sapayakusqayta atipayman?
Sábado chʼisi. Juk wayna sapallan cuartonpi kachkan.
“¡Sábado, domingo pʼunchaykuna mana chayamunanta munanichu!”, nispa qhaparin. Chay qhaparisqanta uyarinanpaqtaq, ni pi kanchu. Juk revistata qhawariyta qallarin, chaypitaq waynas mama qucha kantupi kachkasqankuta rikun. Chaymanta chay revistata pirqaman chuqan. Waqaynin ñawisninmanta tʼakakamun. Mana munachkaspapis waqayta qallarin. Ni imanakuyta atispataq, waqachkaq camanman siriykukun, jinata tapukuspa: “¿Imaraykutaq ñuqapuni sapallay qhipakunay tiyanrí?”, nispa.
¿MAYKʼAQLLAPIS: qhisachasqajina sientekurqankichu, sapayakurqankichu, ni imapaq valesqaykitachu yuyarqanki, qhasipaqtaq kawsachkasqaykitachu yuyanki? Jina kaptinqa, ama anchata llakikuychu. Wakin kutiqa, mana allinchu sapallanchik sientekuyqa, chaywanpis chayqa mana juk unquychu. Imaynatachus yarqhay mikhunanchikta willawanchik, ajinallatataq sapayakuypis, amigosta maskʼana kasqanta willawanchik. Sapayakuyqa, wakkunawan khuska kanata, atienekunapaqjina amigosta maskʼanata ima, willawanchik. Cuerponchik allin kananpaqqa, mikhunata necesitanchik. Ajinallataq allin kanapaqqa, wak waynaswan kayta munanchik.
¿Maykʼaqllapis nina brasasta kʼajachkaqta rikurqankichu? Juk nina brasata wakin brasasmanta karunchaptiykiqa, manaña kʼajanchu. Watiqmanta chay nina brasaswan churapuptiykitaq, ¡watiqmanta kʼajarillantaq! Jinallataq, ñuqanchikpis mana amigosniyuq kaptinchikqa, mana kusisqachu kawsakusun. Diosninchikqa, wak runaswan allinta kawsakunapaq ruwawarqanchik, manataq sapallanchik kanapaqchu.
Sapallayki kachkaspapis kusiyta tariyta atiwaq
Juk qillqaq, Henry David Thoreau nin: “Ñuqapaqqa, may allin sapallay kayqa”, nispa. ¿Kikintachu yuyanki? Bill, 20 watayuq, “Arí”, nispa kutichin, nintaq: “Jallpʼapi Dios tukuy ima ruwasqanqa, mayta gustawan. Wakin kutiqa, quchaman boteypi puriykachariq rini. Sapallaytaq achkha horasta chaypi kani. Ajinamanta imatachus kawsayniywan ruwachkasqaypi tʼukurini. Chayta ruwaspataq, sunqu juntʼasqa qhipakuni”. Kikillantataq, Esteban 21 watayuq nin: “Juk jatun edificiopi tiyakuni, wakin kutitaq azoteaman wicharini sapallay kanaypaq, chaypitaq tʼukurini, Diosmantapis mañakuni. Chayqa, mayta kusichiwan”.
Sapallayki kachkaspaqa, allin ruwaykunata ruwaspa kusikuwaq. Jesuspis sapallan kayta maskʼaq, payqa, “tutamanta jatarerqa, jinataj allin chhajchuta wasimanta llojsispa, chʼinnejman rerqa, chaypitaj Diosmanta mañakusharqa” (Marcos 1:35). Yuyarikuy, Jehovaqa mana nirqachu: ‘Runa sapallan kanan allin’, nispaqa. Manaqa, mana allinchu runaqa ‘sapallan kananqa’ nichkarqa (Génesis 2:18-23). Chayrayku, achkha tiempota amigosniykimanta karunchakuyqa, ni piniyuq kasqaykita yuyachisunkiman. Biblia nin: “Karunchakuqqa, imatachus maskʼasqan juntʼakunallanta munan; imatapis yuyaychayta munaptinkutaq, mana uyarikunchu” (Proverbios 18:1, NM).
Sapayakusqayki pisi tiempollapaq kaptin
Wakin kutiqa, wak llaqtaman ripusqanchikrayku, mana munachkaspa amigosninchikmanta karunchakunchik. Esteban yuyarikun: “Maypichus tiyakuq kani chaypi, Santiagowan hermanosjina may sumaq amigos karqayku; wak llaqtaman ripuspataq, payta faltachanayta yacharqani”. Estebanqa, unayninmanraq chay kutillaña amigonta rikusqanmanta yuyarikuspa nin: “Abrazanaykukurqayku, avionman wichariptiykamataq sunquy wawayarqa. Yuyarqanitaq may munasqa amigoyta chinkachichkasqayta”.
¿Imayna Estebanta rirqa, wak llaqtaman ripusqantawan? Pay nin: “Mana atillarqanichu chaypi yachakuyta. Ñawpaqta maypichus tiyakurqani chaypiqa, amigosniy mayta munakuwaq kanku, kay llaqtapitaq, llamkʼayniymanta compañerosniyqa, ni imapaq valesqayta sientechiwanku. Relojllata qhawaq kani, maypichus Santiago tiyakuchkan chaypi ima horachus kasqanta tanteaytawantaq, imatachus ruwachkanaykupi yuyaq kani. Anchata Santiagota faltacharqani”.
Mana allin riwaptinchikqa, ñawpa tiempo astawan allin riwasqanchikta yuyanchik. Chaywanpis, Biblia nin: “Ama imamantapis tapukuychu: Imajtintaj ñawpa tiemposqa kay tiemposmanta nisqaqa aswan allin karqa?”, nispa (Eclesiastés 7:10). ¿Imaraykutaq jinata yuyaychawanchik?
Sapayakusqaykiqa, pisimanta pisi chinkapunman. Chayrayku yachayniyuq runasqa, sapayakusqanchik ‘mana unaypaqchu kasqanta’ ninku. Arí, Estebanqa sapayakuyninta atiparqa. ¿Imaynatá? Pay nin: “Imaynachus kachkasqayta khuyakuq runaman willarikusqay yanapawarqa. Ñawpa tiempospi kawsayninchikmanta yuyarikuyqa, mana yanapakunchu. Wak runasta riqsinaypaq, paykunap allinninkutataq maskʼanaypaq mayta kallpachakurqani, jinata ruwaspataq allin amigosta tarirqani”. ¿Santiagorí? Esteban nillanpuni: ‘Ñuqa pantasqapi kachkarqani. Santiagoqa, amigollaypuni karqa. Juk pʼunchay telefononiqta waqyarirqani, juk horamanta astawan parlarirqayku’.
Sapayakusqayki mana pisi tiempollapaq kaptin
Wakin kutiqa, sapayakuyta mana atipayta atinchikchu. Ronald nin: “Kay llaqtamanta yachaywasipi, 8 watataña kani, ¡kunankamataq ni juk amigollatapis tarinichu! [...] Manataq ni pi yachanchu imaynachus kachkasqayta, ni yachayllatapis munankuchu. Chayrayku, ¡wakin kutiqa, mana aguantayta atillanichu!”.
Ronaldjinallataq, wakin waynas chayri sipaskuna, mana pisi tiempollapaqchu sapayakunku. Chaymanta parlaspa, yachayniyuq runas ninku: “Juk tiempollapaq sapayakuyqa, chiri chiri unquyman rikchʼakunman, sapayakuy mana juk tiempollapaq kaptintaq, chʼuju unquyman rikchʼakunman”. Imaynatachus chʼuju unquypaq jampi kan, ajinallataq sapayakuypaqpis jampi tiyan. Ñawpaqtaqa, imaraykuchus sapayakusqanchikta yachana kanman (Proverbios 1:5). Rhonda 16 watayuq, sapayakusqanmanta nin: “Ichapis ñuqaqa, mana ni piniyuq kachkani, ñuqa kikiywan mana sunqu juntʼasqa kachkasqayrayku” (Lonely in America [Estados Unidos suyumanta, sapayakuq runas]).
Rhondaqa, pay kikinta mana munakusqanrayku sapayakun. Chaytaq runawan allinta apanakunanpaq, amigosta ruwakunanpaq ima, mana yanapanchu. Juk yachayniyuq runa nin: “Unay tiempotaña sapayakuqqa, ‘mana allin rikchʼayniyuq kasqanta’, ‘phiña runa kasqanta’, ‘ni imapaq valesqanta’ ima, yuyan”. Sapayakuyniykita atipayta munaptiykiqa, qam kikiykita ñawpaqta munakunayki tiyan (12 yachaqanata ñawiriy). Bibliap nisqanmanjina, ‘musuq runa’ kanaykipaq kʼacha kaywan, llampʼu sunqu kaywan, mana phiñakuq kaywan ima, pʼachallikuptiykiqa, ¡chiqamanta qam kikiykita munakusqayki wiñanqa! (Colosenses 3:9-12).
Astawanpis, kʼacha kaykunasniykita allinpaq qhawakunki chayqa, kikillantataq wakkunapis ruwanqanku, amigosniykitaq kayta munanqanku. Imaynatachus juk tʼikitata phanchariptinraq mayjina kʼachitu kasqanta rikunki, ajinallatataq runapis, chay tʼikajina phanchariptiykiraq kʼacha kaykunasniykita rikunqa, nisunman kʼachamanta paykunawan parlariptiyki.
¿Imaynatá amigosta ruwakuyta qallariyman?
Juk hospitalpi may jatun llakiyniyuqkunata yanapaqkuna, juk revistapi nisqankumanjina, ‘sapayakuqkuna wak runaswan amigos ruwakunankuqa, may allin’. Bibliaqa, kikillantataq yuyaychan, ‘tukuy sunqu’ tukuyta munakunata ‘llakiypi, kusiypipis khuskachakunata’; nisunman munakuyninchikta runaman rikuchinata (2 Corintios 6:11-13; 1 Pedro 3:8, Dios Parlapawanchej). Wakkunap allinninkuta maskʼayqa, sapayakuyniykita atipanaykipaq yanapasunqa, wakkunapis qampa allinniykita maskʼanqanku.
Chayrayku, 19 watayuq Nataliaqa, mana tiyaspallachu qhipakurqa wakkuna napaykunankuta suyaspaqa, pay nin: ‘Ñuqapis tukuywan kʼachallataq kanay tiyan. Imaraykuchus runaqa, jatunchakuq runa kasqayta ninkuman’. Chayrayku, asirispa parlariyta qallariptiykiqa, kikillantataq wakkunapis ruwanqanku.
Chaymanta, chay runawan parlarinayki tiyan. Liliana 15 watayuq nin: “Mana riqsisqa runata parlapayaytaqa, manchachikuq kani, mana uyarinawankuta yuyasqayrayku”. ¿Imaynatá Liliana parlapayayta qallarin? Pay nin: “Kutichinawankupaqjinalla tapurini: ‘¿Maymanta kanki?’, ‘¿Payta riqsinkichu?’, nispa. Iskayniyku kikin runallatataq riqsispa, pisimanta pisi parlariykupacha”. Kʼacha, mana michʼakuq runa kayqa, allin amigosta ruwakunaykipaq yanapasunqa (Proverbios 11:25).
Yuyarikullaytaq, Jehovaqa, mana jaykʼaq saqirpasuq amigoyki kanman. Jesucristo yachachisqasninman nirqa: “Mana sapaychu kashani, imaraykuchus Tatayqa noqawan kashan”, nispa (Juan 16:32). Chayrayku, Jehovata Biblianiqta, ruwasqasninniqta ima, riqsiyta atinki. Paymanta mañakuspa astawan qayllaykullaypuni. Imaraykuchus, Dioswan amigos kayqa, sapayakuypaq jampijina.
Maykʼaqllapis sapayakunkiraq chayqa, ama manchachikuychu. Imaraykuchus wakin kutiqa, sapallanchik sientekusunpuni. Chaywanpis, ¿ima kanman ancha manchali kaptiyki, amigosta mana ruwakuyta atiptiyki, manataq wakkunawan kariyta atiptiyki?
Tʼukurinapaq tapuykuna
◻ Sapalla kay, ¿allinchu? ¿Yanapakunchu?
◻ ¿Imaraykutaq wakin kuti sapayakuy juk pisi tiempollapaq kanman? ¿Sapayakuyniyki juk pisi tiempollapaqchu?
◻ Sapayakuyniyki mana pisi tiempolla kaptin, ¿imaynatá atipawaq?
◻ ¿Imaynatá ‘amigosta ruwakuyta qallariwaq’ chantá wakkunata parlapayaytapis? Wakkunawan amigosta ruwakunaykipaq, ¿imatá ruwarqanki?
[119 paginapi sutʼinchaynin]
Juk hospitalmanta llakisqa kaqkunata yanapaqkuna ninku: ‘Sapayakuqkuna wak runaswan amigos ruwakunankuqa, may allin’, nispa
[116, 117 paginaspi dibujos/fotos]
May karupi kaspapis amigosqa, parlarinkupuni
[118 paginapi dibujo/foto]
Wakin kuti sapalla kayqa, may allin