¿Imaynatá qallarirqanku wiñarqanku ima, kunan tiempopi?

KAY tiempopi Jehovamanta sutʼinchaqkuna rikhurisqankuqa, pachak watamanta aswan kuraqña. Kay 1870 wata qallarichkaptin, Alleghenypi, kunantaq Pittsburgh llaqtapi tarikun (Pensilvania, E.U.A.), Bibliata ukhunchanankupaq, pisilla tantakuyta qallarirqanku, chay tantakuyta Charles Taze Russell tanqarqa. Kay 1879 watapi, julio killapi Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence (qhichwapi Torremanta Qhawaq sutikun) revista lluqsiyta qallarirqa. Chay tantakuqkunaqa, 1880 watapaq Alleghenymanta qayllan llaqtaspi, achkha qutuchakuykunaman wiñarqanku. Kay 1881 watapitaq, Zion’s Watch Tower Tract Society nisqata rikhurichirqanku, 1884 watapitaq gobiernomanta documentota urqhurqanku, kay sociedadmantataq, Russell umapi karqa. Aswan qhipamanqa, Watch Tower Bible and Tract Society (kay folletopi Sociedad nikunqa) nisqa sutiman tikrakurqa. Jaqay tiempopiqa, wasimanta wasi Bibliamanta publicacionesta saqispa willaqña kanku. Kay 1888 watapaqqa, phichqa chunkajinaña Diospaq astawan yapasqata llamkʼaqkuna karqanku, kunantaq pachantinpi qanchis pachak waranqajina kanku.

Kay 1909 watapaq wak suyuspipis willakuchkarqaña, chantá Diospa llaqtanta kamachinapaq oficinas, Brooklyn, Nueva Yorkman astakurqa, chaypitaq kunankama kachkan. Bibliamanta yachachiykunaqa, tukuy laya periodicospi lluqsiyta qallarirqa, 1913 watapaqtaq, Estados Unidospi, Canadapi, Europapi ima, Bibliamanta yachachiykuna tawa qallupi may achkha periodicospi lluqsichkarqa, runasmantaq achkha librosta, folletosta, tratadosta ima, saqirqanku.

Kay 1912 watapi “Foto-Drama de la Creación” nisqata wakichiyta qallarirqanku. Chaytaq, Dios tukuy imata ruwayta qallarisqanmantapacha, Cristop waranqa wata kamachiynin tukukunankama, juk peliculapijina qhawanapaq karqa. Kay peliculastaqa, 1914 watapi runaman rikuchiyta qallarirqanku, sapa pʼunchay 35.000 runasjina qhawarqanku. “Foto-Drama” peliculasjinaqa, mana ñawpaqta riqsikuqchu.

KAY 1914 WATA

Ni jaykʼaq qunqanapaq wata qayllamuchkarqa. Kay 1876 watapi, Bibliata ukhunchaq Charles Taze Russell, Bible Examiner (Brooklynpi urqhukurqa) revistapi kay yachaqanata sutʼincharqa, “¿Maykʼaqtaq gentilkunap tiemponku tukukun?”. Chay revistap 27 paginanpi, 1914 watapi qanchis tiempos tukukunanta, nirqa (Lucas 21:24, Mosoj Testamentoj). Chay watapi tukuy ima suyasqanku ni juntʼakuptinpis, gentilespa tiemponku tukukurqapuni, chay watataq kunankama yuyakun. Runap kawsayninmanta qillqaqkunapis, wakkuna ima, 1914 wata runap kawsayninta mayta tikrasqanta ninku. Wakinkuna jinata ninku:

“Kay 1913 watakama, manaraq I Guerra Mundial nisqa kachkaptin, runap kawsayninqa, ‘maychus kaqlla’ karqa.” (Times-Herald de Washington, D.C., 13/3/1949.)

“Kay 1914 watamanta 1989 watakama, pachantinpi iskay jatuchaq maqanakuykuna, Guerra Fría nisqa ima, karqa. Chay watasjinaqa ni jaykʼaqpis karqachu, imaraykuchus yaqha pachantinmanta runas chay maqanakuyman rirqanku, wakinqa chay maqanakuymanta lluqsichkarqanku, wakintaq wakichikuchkarqanku.” (The New York Times, 7/5/1995.)

“I Guerra Mundial nisqa qallarinanpaq, pachantinmanta runas chʼaqwapi uqharikurqanku, imaptinchus jina kasqantaq, ni yachakunchu. Niraq chay maqanakuy kachkaptin, runaqa allillanta kawsachkarqa, allin kawsaytapis taripanankutaña yuyachkarqanku. Chaywanpis, ni jinachu karqa, chaymantapachaqa, runap kawsaynin wañuy patapijina kachkan. [...] Ni jaykʼaqpis, kay iskay chunka siglopijina runaqa wañurqachu.”—Doctor Walker Percy, American Medical News, 21/11/1977.

Kay 1914 watamanta phichqa chunka watanman Konrad Adenauer nin: “Kay 1914 watamantapacha runap allin kawsaynin, sunqu tiyasqa kawsaynin ima, chinkapun” (The West Parker, Cleveland [Ohio], 20/1/1966).

Sociedadmanta ñawpa kaq kamachiq C. T. Russell, 1916 watapi wañurqa, watanmantaq Joseph F. Rutherford kamachiqjina yaykurqa. Chaymantapacha achkha ruwaykuna wakjinamanta ruwakurqa, La Torre del Vigía nisqa revistawan khuska, The Golden Age nisqa revista lluqsiyta qallarirqa. (Castellanopi ¡Despertad!, sutiwan riqsikun, yaqha kimsa chunka suqtayuq junujinataq, pusaq chunka kuraq qallupi lluqsin.) Wasimanta wasi willaytapis, astawan ñawpaqman tanqakurqa. Cristiano nichikuq religionesmanta wakjina kasqankuta rikuchinankupaqtaq, 1931 watapi Isaías 43:10-12 (Qheshwa Biblia) nisqanmanjina, Jehovamanta sutʼinchaqkuna sutichakurqanku.

Kay 1920 wataniqmanta 1930 wataniqkama, runas mayta radiota uyariq kanku. Chayrayku, Jehovamanta sutʼinchaqkunaqa, 1933 watapi 403 radiosniqta Bibliamanta umallirichiykunata churarqanku. Aswan qhipamantaq, wasimanta wasi astawan Diospa Palabranta yachachinankupaq, grabasqa umallirichiykunata juk tocadiscopijina runaman uyarichiq kanku, radioniqta willaytataq saqipurqanku. Juk runa Bibliamanta yachakuyta munaptintaq, wasinpi yachachiq kanku.

JUICIOSPI ATIPASQASNINKU

Kay 1930–1940 wataniqkama, Jehovamanta sutʼinchaqkuna Bibliamanta willamusqankurayku, achkhas japʼichisqas karqanku, chayrayku juezkunaman rirqanku, parlayta, tantakuyta, religionniyuq kayta ima, saqinankuta mañaspa. Estados Unidosmanta wakin llaqtaspi juiciopi mana atipayta atispaqa, chay suyumanta aswan atiyniyuq juezkunaman rirqanku, chaypitaq, 50 juiciostajina atiparqanku. Wak suyuspipis, kikillantataq atiparqanku. Kay These Also Believe libropi, yachachiq C. S. Braden, kay juiciospi atipasqankumanta nin: “Chay juiciosta juezkunaman apasqankuqa, Estados Unidosmanta achkha runas mana sarusqa kanankupaq, tukuy allinpaq qhawasqa kanankupaq ima, yanapan”.

SUMAQ WAKICHIYKUNA QALLARIKUN

Kay 1942 watapi J. F. Rutherford wañusqanrayku, N. H. Knorr sociedadmanta kamachiqjina yaykurqa. Payqa, Diospa llaqtan wakichisqa kananpaq, juk sumaq wakichiyta qallarichirqa. Kay 1943 watapiqa, misionerosta wakichikunanpaq, Escuela Bíblica de Galaad de la Watchtower nisqa qallarirqa. Chaypi yachakuqkuna, achkha suyusman kachasqa kasqankurayku, achkha suyuspi musuq qutuchakuykuna rikhurin, sucursalespis pachak kuraq kanku. Wakin kuti, qutuchakuymanta ancianospaq, Betelpi llamkʼaqkunapaq, precursorespaq ima, sumaq yachachiykuna wakichikullantaq. Chantá Diospa kamachisnin aswan wakichisqa kanankupaq, Patterson (Nueva York) llaqtapi, Bibliamanta astawan yachachikun.

Kay 1977 watapiqa, N. H. Knorr wañupurqa. Niraq wañuchkaspa Diospa Llaqtanta Kamachiqkuna (oficinasninkuqa Brooklynpi), astawan yapakunanta nirqa. Chayrayku, Diospa llaqtanpi llamkʼaykuna, aswan sumaqta ruwakunanpaq, 1976 watapi 6 comisionesman tʼaqakurqa, sapa comisionpitaq, unaytaña Diospaq llamkʼaq hermanos kachkanku.

PUBLICACIONESTA RUWAY YAPAKUN

Kay tiempopi Jehovamanta sutʼinchaqkunap ruwasqanku tʼukunapaqjina. Kay 1870 watapi pisi runaslla Bibliata ukhunchanankupaq tantakuyta qallarisqankuqa, 2009 watapaq pachak waranqa kuraq qutuchakuykunamanña chayan. Qallariypiqa, publicacionesta wak empresaswan ruwachirqanku, chaywanpis, 1920 watapi wasista alquilakuspa paykunaña publicacionesta ruwachkarqanku. Brooklynpi, Watchtower Bible and Tract Society of New York, nisqap sutinpi, pusaq pisosniyuq edificio tiyan, 1927 watamantataq chaypi publicacionesta ruwarqanku, chaymantapacha publicaciones yapakun. Kunankama, publicacionesta ruwanapaq wasis, oficinas ima, achkhaña. Qayllanpitaq, chaypi llamkʼaqkuna tiyanankupaq, wak wasis tiyan. Chantá chay oficinaspi, fabricaspi ima, llamkʼaqkunapaq, Nueva York llaqtapi, Wallkill lugarpi mikhunata puquchinku, chayllapitaq Torremanta Qhawaq revista, ¡Despertad! revista ima, ruwakun. Tukuy llamkʼaqkunataq, sapa killa juk chhikan qullqita japʼinku, necesitasqankuta rantikunankupaq.

ACHKHA SUYUSMANTA JATUCHAQ TANTAKUYKUNA

Kay 1893 watapi, Chicago (Illinois, E.U.A.) llaqtapi ñawpaq kaq jatun tankukuyninkuta ruwarqanku, maypichus 360 tantakurqanku, 70 bautizakurqanku. Chayjina tantakuykunaqa, juk llaqtallapi 1958 watakama ruwakurqa. Chay wataqa, Nueva York llaqtapi, Estadio Yankee, Polo Grounds (mayqinchus manaña kanchu) nisqapi ima, achkha suyusmanta jatun tantakuyta ruwarqanku. Chaypitaq, 253.922 tantakurqanku, 7.136 runastaq bautizakurqanku. Chay kutimantapacha, achkha suyuspi jatuchaq tantakuykuna ruwakun. Kunanqa, Jallpʼantinpi waranqa jatuchaq tantakuykunajina ruwakun.

[8 paginapi sutʼinchaynin]

Runas mana pisipaq qhawasqa kanankupaq yanapanku

[6 paginapi dibujo/foto]

Qallariypi, Torremanta Qhawaq 6.000 revistas lluqsirqa, juk qallullapi, kunantaq 37.100.000 revistas, 169 kuraq qallupi lluqsin

[7 paginapi dibujo/foto]

Runap kawsayninqa, mana jaykʼaqjina tikrakurqa

[10 paginapi hojantinpi dibujo/foto]