22 YACHAQANA

¿Imaraykutaq achkha kamachiykunata churapuwanku?

Tatasniyki wakin kamachiykunata churapususqankuta qillqariy. ․․․․․

Tataspa kamachiykunasninqa, ¿chiqan kasqantapunichu yuyanki?

□ Arí □ Mana

¿Mayqin kamachiytataq mana juntʼayta atillankichu? ․․․․․

WASIPIQA, tatasniyki kamachiykunata churanku. Kay kamachiykunataq tareasniykita ruwanayki, wasipi ruwanayki, ima horatachus wasiman chayamunayki ima kanman, chantá machkha unaytachus telefononiqta parlaspa, teleta qhawaspa chayri computadorapi imatapis ruwaspa qhipakunaykita kamachillasunkutaq. Chantapis ichá tatasniykiqa yachaywasipi tukuy imapi allinta purinaykita, allin amigosta akllanaykita ima kamachisunku.

¿Tatasniyki achkha kamachiykunata churapususqankutachu yuyanki? Ichá qampis kay urapi rikhuriqmanjina yuyanki:

“Wak waynas, sipaskuna wasinkuman aswan tuta chayayta atisqankuta yachasqayqa, mayta phiñachiwan, imaraykuchus ñuqaqa horanpi chayanay tiyan.” (Alejandro.)

“Tatasniy celularniqta piwanchus parlachkasqayta yachaytapuni munasqankuqa, mayta phiñachiwan. ¡Wawitatajina qhawawanku!” (Elizabeth.)

“Yuyarqani tatasniy mana amigasniyuq kanayta, ni piwan kusikunayta ima munasqankuta.” (Nicole.)

Achkha waynas, sipaskunaqa tatasninkup kamachiykunasninta pʼakinku, chaywanpis yaqha tukuyninku chay kamachiykuna, familia kusisqa kawsananpaq yanapasqanta ninku. Jina kaptin, ¿imaraykutaq wakin kuti tataspa kamachiykunasninta mana juntʼayta atikullanchu?

“¡Manaña wawitachu kani!”

Ichá tatasniyki kamachisusqankumanta phiñasqa kachkanki, qhapariytataq munanki manaña wawitachu kasqaykita. Chaywanpis tatasniykiqa, kamachiykunata churapususpa jarkʼachkasusqankuta, kʼacha runa kanaykipaq yanapachkasusqankuta ima yuyankuman.

Chaywanpis, ichá yuyanki wiñachkaptiykipis tatasniyki wawitatajinallapuni kamachichkasusqankuta. Chayrayku ichá tatasniykipaq phiñasqa kachkanki, Beatrizjina, pay nin: “Tatasniyqa paykunapis wayna chayri sipas kasqankumanta qunqapunku, ñuqallamantaña warmijina yuyanayta, imatapis ruwanayta ima, mana saqiwankuchu”. Wak sipas Allison sutiyuq may llakisqa nin: “Ñuqa 18 watayuqña kani, chaywanpis tatasniyqa 10 watayuqtajinallapuni qhawawanku. ¿Imaraykutaq ñuqapi mana astawan atienekunkuchurí?”.

Mana chayllachu, astawanpis tatasniyki hermanosniykita imatapis ruwaqta saqisqankuta yuyanki. Chayrayku ichá tatasniykita mana kasukuyta atillankichu. Ajina chʼampaypi Mateo rikukurqa waynallaraq kachkaspa. Sullkʼa hermanitanmanta, primasninmanta ima parlaspa, nin: “Paykunaqa munasqankuta ruwallaq kanku”, nispa.

¿Tatasniyki, ni imata kamachisunankutachu munawaq?

Entiendenapaqjinalla, tatasniykip kamachiyninpi mana kayta munasqaykiqa. Chaywanpis, tatasniyki mana imata kamachisunkumanchu chayqa, ¿allinniykipaqchu chay kanman? Ichá edadniykimanta wak waynasta, sipaskunata amigosninkuwan, ima horapis mayllamanpis lluqsisqankuta, munasqankumanjina pʼachallikusqankuta, ima horapis wasiman chayasqankuta ima rikunki. Ichá tatasninkuqa achkha ruwanasniyuq kasqankurayku mana yachallankupischu imatachus wawasninku ruwachkasqankuta. Chaywanpis Bibliaqa, wawasta munaynillankuta ruwaqta saqiyqa, mana allinchu kasqanta nin (Proverbios 29:15). Wawas munasqallankuta ruwaspa wiñaptinkuqa, munaynillankuta maskʼaq runas kanqanku, manataq wakkunap allinninkuta maskʼanqankuchu. Chayrayku kunan tiempopi achkha runasqa mana munakuyniyuqchu kanku (2 Timoteo 3:1-5).

Chayrayku munasqallankuta ruwaq waynas, sipaskunajina kayta munanaykimantaqa, tatasniyki munakususqankurayku kamachiykunata churapususqankuta yuyarikuy. Tatasniyki ajinata ruwaspaqa, Jehovajina ruwachkanku, pay nin: “Ñawisneyqa qanllapi kashan, yachachisqayki, yuyaychasqaykitaj mayqen ñantachus rinaykita”, nispa (Salmo 32:8).

Chaywanpis wakin kuti ichá yuyawaq tatasniyki ni imata ruwaqta saqisusqankuta. Jina kaptinrí, ¿imatá ruwawaq?

Tatasniykiwan parlariy

Tatasniykiwan parlayqa, wakin ruwaykunata ruwaqta saqisunankupaq, imatachus ruwaqta saqisusqankuwan kusisqa kanaykipaq ima, yanapasunkiman. Tatasniykiwan allinllamanta parlaspañapis, imatachus ruwayta munasqaykita mana saqisuptinkupuniqa, ichá wiñay tukusqa runajina parlayta yachakunayki tiyan. Tatasniykiwan parlayqa, paykuna entiendesunankupaq, wakin kuti imaraykuchus munasqaykita ruwaqta mana saqisusqankuta entiendenaykipaq ima, yanapasunqa. Wiñay tukusqa runatajina qhawasunankupaqqa, wiñay tukusqa runajina parlanayki tiyan. Ajinata ruwanaykipaq wakin yuyaychaykunata qhawasunchik.

Phiñakuyniykita ñitʼiykukuy. Tatasniykiwan allinllawan parlanaykipaqqa, phiñakuyniykita ñitʼiykukunayki tiyan. Biblia nin: “Wampu runaqa tukuy atisqanta phiñakun, yachayniyoj runari phiñakuyninta ñitʼiykukun”, nispa (Proverbios 29:11). Phiñakuptiyki, ¿munasqaykita ruwaqta saqisunankutachu yuyanki? Munasqaykita ruwaqta mana saqisuptinkuqa, ichá kallpawan punkuta wisqʼaspa chayri tukuy imata chuqaraspa ripuyta munanki. Chaywanpis ajinata ruwaptiykiqa ichá astawan manaña ni imata ruwaqta saqisunqankuchu.

Tatasniykita entiendenaykipaq kallpachakuy. Mamallanwan tiyakuq juk cristiana, Tania sutiyuq nin: “Imaraykuchus mamay kamachiykunasta churapuwasqanta entiendenaypaqqa kallpachakullanipuni”. ¿Imatá entienderqa? Pay nin: “Mamay, allin warmi kanaypaq yanapayta munawan”, nispa (Proverbios 3:1, 2). Qampis kay sipasjina ruwanki chayqa, tatasniykiwan allinllawan parlariyta atinki.

Amigosniykiwan mana lluqsiqta saqisusqankupi tʼukuriy. Phiñakunaykimantaqa, ichá tatasniykiman niwaq pitachus paykuna allinpaq qhawanku paypiwan lluqsinaykichikta. Chaywanpis ichá tatasniykiqa, mana chayraykuchu lluqsiqta saqichkasunku. Jina kaptin, imaraykuchus mana lluqsiqta saqisusqankuta entiendespaqa, ichá lluqsiqta saqisunankupaq wakjinamanta niyta atiwaq.

Qampi atienekunankupaq kallpachakuy. Sutʼinchanapaq; pillapis bancomanta qullqita manukun chayqa, sapa killa pisimanta pisi manukusqanta kutichinan tiyan. Sapa killa machkhatachus nisqankuta kutichin chayqa, bancopi llamkʼaqkunaqa paypi atienekunqanku, chayrayku astawan manukuyta munaptinpis manullanqanku. Qampis tatasniykiman manujina kanki, chay manutataq paykunata kasukuspa juntʼanki. Tatasniyki kasukusqallaykitapuni rikunqanku chayqa, astawan qampi atienekunqanku. Chaywanpis nisusqankumanjina sapa kuti mana ruwankichu chayqa manaña atienekusunqankuchu.

Tatasniykip mayqin kamachiynintapis pʼakispañaqa

Wakin kuti tatasniyki kamachisusqankuta mana juntʼayta atillawaqchu. Ichá wasiman mana horanpichu chayanki, unayta telefononiqta parlanki, chayri wasipi ruwanasniykita mana ruwankichu (Salmo 130:3). Tatasniyki imaraykuchus ajinata ruwasqaykimanta sutʼinchanaykita nisuptinku, ¿imatá ninki? ¿Imatá ruwawaq astawan chʼampaykunata mana yapakunaykipaq?

Chiqata parlay. Llullakuspa imallatapis niyqa, mana allinchu. Ajinata parlaptiykiqa qampi atienekususqanku pisiyanqa. Chayrayku, ni imata pakaspa willakunaykiqa aswan allin (Proverbios 28:13). Ama pantasqaykita pisipaq qhawaychu nitaq mana juchayuq kasqaykita niychu. Chantá ‘miskʼi simiwan kutichiyqa phiñakuyta thasnuchisqanta’ yuyarikuy (Proverbios 15:1).

Perdonta mañakuy. Mana kasukusqaykiwan tatasniykita llakichisqaykirayku, phiñachisqaykirayku ima, sunquykimantapacha pesachikuspa perdonta mañakuy. Ajinata ruwaspaqa, ichá mana anchata kʼamichikunkichu.

Pantasqaykimanta ama ayqiychu (Gálatas 6:7). Mana kasukusqaykirayku wakin ruwaykunata manaña ruwaqta saqisusqankumanta ichá phiñakuwaq, astawanraq chiqan kaqmanjina mana ruwachkasqankuta yuyaspaqa. Chaywanpis tatasniyki watiqmanta atienekusunankupaq aswan allin kanman wiñay tukusqa runajina yuyanayki, imatapis ruwanayki ima.

Kay kimsa yuyaychaykunamanta imapichus astawan kallpachakunayki kasqanta kaypi qillqay. ․․․․․

Tatasniyki kamachiykunata churapusunanku kasqanta ama qunqaychu. Bibliaqa, ‘tataspa kamachiykunasninmanta, yachachiykunasninmanta’ ima parlan (Proverbios 6:20). Chaywanpis kamachiykunasta churapususqankumanta ama anchata llakikuychu, imaraykuchus Jehovaqa, tatasniykip kamachiykunasninta kasukuptiykiqa, kawsayniykipi allin risunanta nin (Efesios 6:1-3).

ASTAWAN YACHANAYKIPAQ ÑAWPAQ KAQ LIBROMANTA 3 YACHAQANATA ÑAWIRIY

BIBLIAMANTA

“Tataykita, mamaykitawan jatumpaj qhaway, allin risunampaj.” (Efesios 6:2, 3)

JUK YUYAYCHAY

Tatasniykip kamachiykunasninta jatunpaq qhawaptiyki, qampi atienekunankupaq kasukuspa kallpachakuptiyki ima, ichá tatasniyki imatachus ruwayta munasqaykita ruwaqta saqillasunqanku.

¿YACHARQANKICHU?

Yachakusqanmanjina tatas wawasninkuwan kʼachamanta kasuchikuptinkuqa, wawasninku yachaywasipi sumaqta yachakunqanku, wakkunawan allinta apanakunqanku, astawan kusisqasllapunitaq kawsakunqanku.

¡RUAYTA QALLARIY!

Maykʼaqllapis tatasniyta mana kasukusaqchu chayqa, kayta paykunaman ninay kanman: ․․․․․

Tatasniy atienekunawankupaqqa kayta ruwasaq: ․․․․․

Kay yachaqanamanta, ¿imatá tatayta chayri mamayta tapuyta munani? ․․․․․

QHAWASQAYKIMANJINA

● ¿Imaraykutaq wakin kuti tatasniyki anchata jarkʼachkasusqankuta yuyawaq?

● ¿Imaraykutaq wakin kuti tatasniyki kamachisusqankumanta phiñasqajinalla kachkanki?

● ¿Imatá ruwawaq tatasniykiwan astawan parlarinaykipaq?

[183 paginapi sutʼinchaynin]

“Sipasllaraq kachkaspa, tukuy imata yachasqaykita yuyanki. Chayrayku tatasniyki munasqaykita ruwaqta mana saqisuptinku phiñakunki. Chaywanpis allinniykirayku wakin ruwaykunata mana ruwaqta saqisunkuchu.” (Megan)

[186 paginapi recuadro]

¿Wakin wawasnillankutachu munakunku?

Ichapis tapukunki: “¿Imaraykutaq tatasniy tukuyniykuta mana kikintachu qhawawayku?”, nispa. Tatas wawasninkuta kikillanta qhawankuman chayqa, mana chiqan kaqmanjinachu ruwachkankuman. Imaraykuchus chiqan kaqmanjina ruwayqa wakin kuti mana ninayanchu tukuyta kikillanta qhaway. Chayrayku imaynatachus tatasniyki hermanosniykita qhawasqankupi tʼukurinaykimantaqa, imaynatachus qamta qhawachkasusqankupi tʼukuriy. ¿Manachu llakisqa kachkaptiyki yanapasunankupaq qamwan khuska kachkarqanku? Chayrayku, ¿niyta atiwaqchu mana chiqan kaqmanjina ruwachkasqankuta? Chantá tatasqa, mana tukuy wawasninkutachu kikinta qhawanku, imaraykuchus sapa jukpis hermanosninmantaqa jukjina. Betty 18 watayuq chayta reparasqa, nintaq: “Hermanoywanqa mana kikinchu kayku, munaykutaq jukjinamanta qhawanawaykuta. Mana yachanichu imaraykuchus ñawpaqta mana jinata reparasqayta”.

[189 paginapi recuadro, dibujo/foto]

Raqhaykunaykipaq ruwanaykipaqtaq

Tatasniykiwan parlariy

Kay 21, 22 yachaqanaspi, tatasniyki kʼamichkasuptinku, kamachichkasuptinku ima, imatachus ruwanaykita yachakurqanki. Tukuy imamanta kʼamichkasusqankuta chayri ni imata ruwaqta saqichkasusqankuta yuyanki chayqa, chaymantataq tatasniykiwan parlariyta munanki chayqa, ¿imatá niwaq?

● Sunqu tiyasqa kachkaspa, tatasniyki tiempoyuq kachkaptinkutaq paykunawan parlariy.

● Tatasniykita jatunpaq qhawaspa, phiñakuyniykiwan mana atipachikuspa ima, imaynachus sientekusqaykita sutʼita willay.

Tukuy imamanta kʼamisusqankuta yuyanki chayqa, ichá kayta niwaq: “Chiqamanta kallpachakuni ruwanasniyta allinta ruwanaypaq. Chaywanpis, ruwasqayta mana allinpaqchu qhawachkasqallaykichiktapuni yuyaspaqa, mana atillanichu. ¿Chaymanta parlarisunmanchu?”.

Imaynatachus tatasniykiwan wakjinamanta parlarinaykita kaypi qillqariy.

․․․․․

✔JUK YUYAYCHAY: Ichá tatasniykita kay 21 yachaqanamanta paykunawan parlariyta munasqaykita niwaq. Ichá paykunapis chaymanta parlariyta munanqanku.

Ni imata ruwaqta saqisusqankuta yuyanki chayqa, ichá kayta niwaq: “Nisqayta juntʼayta atisqayta, atienekunapaqjinataq kasqayta rikuchiyta munaykichikman. ¿Imatá astawan allinta ruwanay tiyan?”.

Imaynatachus tatasniykiwan wakjinamanta parlarinaykita kaypi qillqariy.

․․․․․

✔JUK YUYAYCHAY: Ñawpaq kaq libromanta 3 yachaqanata “¿Imatá ruwayman tatasniy imatapis ruwaqta saqinallawankupaq?” nisqata ñawiriy. Ñawiriytawantaq imastachus tatasniykita tapuriyta munasqaykita juk papelpi qillqay.

[184, 185 paginaspi dibujo/foto]

Manukusqaykita tiemponpi kutichiptiykiqa, bancopi llamkʼaqkuna qampi atienekunqanku. Jinallataq tatasniykita kasukuptiykiqa, qampi atienekusunqanku