Bibliapi parlaj warmismanta, ¿imatá yachakusunman?
¿Imatá Biblia paykunamanta nin?
Bibliapeqa ashkha warmismanta parlan, paykunamantataj sumaj imasta yachakusunman (Romanos 15:4; 2 Timoteo 3:16, 17). Wakin warmisqa allin imasta ruwarqanku wakintaj mana. Allin imasta ruwajkunamantaqa, allin imasta ruwayta yachakusun. Mana allin imasta ruwajkunamantataj imastachus mana paykuna jina ruwanata yachakusun (1 Corintios 10:11; Hebreos 6:12).
Abigaíl
¿Pitaj Abigaíl karqa? Abigailqa Nabalpa señoran karqa. Nabalqa may qhapaj karqa, millay sajra runataj. Jinapis Abigailqa sumaj yuyayniyoj warmi karqa, kʼumuykukoj sonqoyojtaj. Chantapis payqa kʼachita karqa, Jehovatapis kusichej (1 Samuel 25:3).
¿Imatá ruwarqa? Abigailqa sumajta yuyaychakorqa familian mana jatun llakiypi rikukunanpaj. Abigailwan Nabalwan tiyakorqanku chay lugarespeqa David enemigosninmanta pakakusharqa. Davidwan kamachisninwanqa chaypi kashaspa Nabalpa uywasninta suwasmanta jarkʼarqanku. Uj diataj Davidqa kamachisninta Nabalpaman kacharqa mikhunata qorichikunankupaj. Nabaltaj mana mikhunata qoriyta munarqachu, phiñakuspataj tukuy imasta paykunata nerqa. Chayrayku Davidqa mayta phiñakuspa Nabalta, wasinmanta tukuy qharistawan wañuchej rerqa (1 Samuel 25:10-12, 22).
Abigailqa qosan imatachus ruwasqanta yachaytawankama sirvientesninta kamacherqa Davidman, kamachisninmanwan mikhunata apanankuta. Abigailtaj qhepankuta rerqa, Davidwan tinkuspataj wasinpi tiyakojkunamanta khuyakunanta mañakorqa (1 Samuel 25:14-19, 24-31). Davidqa Abigailpa apasqan mikhunasta rikuspa repararqa Abigaíl kʼumuykukoj sonqo kasqanta. Chantá Davidqa sumajta payta uyarerqa. Abigailmantaj nerqa: “Dios kachamusunki ama runata wañuchispa juchayoj rikhurinaypaj”, nispa (1 Samuel 25:32, 33). Pisi tiemponman Nabal wañuporqa. Chaymantataj Abigailqa Davidwan casarakorqa (1 Samuel 25:37-41).
¿Imatá Abigailmanta yachakusunman? Abigailqa kʼachita kaspapis, may qhapaj kaspapis mana may kasqanta creekorqachu. Chantapis Abigailqa mana ima sajrata ruwajtinpis, wajkunawan allinpi kananpaj qosanpa juchanmanta disculpakorqa. Uj jatun problematataj sumajta yuyaychakuspa, mana manchachikuspa, mana phiñakuspataj allincharqa.
▸ Abigailmanta astawan yachakunaykipajqa, “Allin yuyayniyoj warmi” nisqa yachaqanata leeriy.
Ana
¿Pitaj Ana karqa? Anaqa Elcanaj señoran karqa, Samuelpa mamantaj. Samuelqa ñaupa tiempo Israelmanta may rejsisqa Diospa profetan karqa (1 Samuel 1:1, 2, 4-7).
¿Imatá ruwarqa? Anaqa ashkha watastaña casada kaspapis mana wawasniyoj kayta aterqachu. Qosanpataqa waj warmin kallarqataj Peniná sutiyoj. Peninaqa wawasniyoj karqa, sapa kutitaj Anamanta burlakoj. Chayrayku Anaqa tukuy sonqo Diosmanta mañakorqa sonqochananpaj. Chantapis Diosman nerqa uj qhari wawata qojtin payman jaywapunanta yupaychana toldopi sirvinanpaj. Diosta yupaychana toldo wasitaqa tukuy ladoman apayta atillaj kanku. Israelitasqa chaypi Diosta yupaychaj kanku (1 Samuel 1:11).
Diosqa Anaj mañakusqanta uyarerqa uj qhari wawatataj qorqa, paymantaj Samuel sutita churarqanku. Anaqa imatachus Diosman nisqanta juntʼarqa. Samuelta lloqallitullaraj kashajtin Diosta yupaychana toldo wasiman aparqa, chaypi Diosta sirvinanpaj (1 Samuel 1:27, 28). Anaqa sapa wata mana mangasniyoj ropitata ruwaj Samuelman apananpaj. Tiemponmantaj Dios bendecisqanrayku Anajtaqa tiyaporqa kinsa qhari wawaswan, iskay warmi wawaswan ima (1 Samuel 2:18-21).
¿Imatá Anamanta yachakusunman? Anaqa imachus llakichisqanta tukuysitunta Jehovaman willakorqa. Chay yanaparqa llakiyninta aguantananpaj. 1 Samuel 2:1-10 versiculospi leerisunman Ana orakushaspa mayta Jehovaman agradecekusqanta. Imatachus nisqanpitaj sutʼita reparanchej sinchʼi creeyniyoj kasqanta.
▸ Anamanta astawan yachakunaykipajqa, “Tukuy sonqo Diosmanta mañakorqa” nisqa yachaqanata leeriy.
▸ Ñaupa tiempopi imaraykuchus Dios uj qhari ashkha warmisniyoj kananta saqesqanta yachanaykipajqa, “¿Aprueba Dios la poligamia?” nisqa yachaqanata leeriy.
Dalila
¿Pitaj Dalila karqa? Dalilaqa Sansonpa sonqonta suwaj warmi karqa. Sansonqa Israelmanta juez karqa (Jueces 16:4, 5).
¿Imatá ruwarqa? Dalilaqa filisteosta kamachejkunamanta qolqeta japʼerqa Sansonta paykunaman jaywaykunanpaj. Diosqa juez Sansonmanta valekorqa israelitasta filisteosmanta salvananpaj. Sansonqa tʼukunapaj jina kallpata Jehovamanta japʼerqa. Chayrayku filisteosqa mana payta atipayta aterqankuchu (Jueces 13:5). Ajinapi filisteosta kamachejkunaqa Dalilawan yanapachikorqanku.
Filisteosqa Dalilaman pagaykorqanku Sansón imaraykuchus chay jina kallpayoj kasqanta yachanankupaj. Dalilataj Sansonta kutin kutita tapuspa maymantachus chay kallpata japʼisqanta willachikorqa (Jueces 16:15-17). Yacharqoytawantaj Dalilaqa filisteosman willaykorqa. Ajinamanta filisteosqa Sansonta japʼispa carcelman wisqʼaykorqanku (Jueces 16:18-21).
¿Imatá Dalilamanta yachakusunman? Mana pay jinachu kana kasqanta. Dalilaqa qolqemanta wañusqa karqa, payllapi yuyarqa, Diospa kamachintataj wasancharqa. Amapuni pay jina kanachu.
Débora
¿Pitaj Débora karqa? Deboraqa Jehová Diospa profetisan karqa. Jehovaqa paymanta valekorqa israelitasman imatachus ruwanankuta willananpaj, problemasninkuta allinchaysinanpajpis (Jueces 4:4, 5).
¿Imatá ruwarqa? Profetisa Deboraqa mana manchachikuspa Jehovata yupaychajkunata yanaparqa. Jehovaqa Deborawan Baracta wajyachimorqa. Baracmantaj nerqa israelitasta pusariykukuspa cananeoswan maqanakamunanta (Jueces 4:6, 7). Baractaj chayta uyarispa Deborata nerqa: “Qan noqawan rejtiykeqa, risaj”, nispa. Deborataj mana manchachikuspa paywan rerqa (Jueces 4:8, 9).
Diosqa maytapuni israelitasta yanaparqa cananeosta atipanankupaj. Baracwan Deborawanqa imaynatachus chay maqanakupi atipasqankumanta takerqanku. Chay takiymanta uj partetaqa Débora ruwarqa. Chay takiypi Deboraqa Jaelmanta parlan. Jaelpis mana manchachikoj warmi karqa, cananeosta atipanankupajtaj yanapakorqa (Jueces capítulo 5).
¿Imatá Deboramanta yachakusunman? Deboraqa mana manchachikoj warmi karqa. Tukuy atisqantataj ruwarqa wajkunata yanapananpaj. Payqa ashkhasta yanaparqa Diospa ñaupaqenpi allin kajta ruwanankupaj, chayta ruwajtinkutaj allinta ruwasqankuta nej.
▸ Deboramanta astawan yachakunaykipajqa, “Israelpi uj mama jina sayarikorqa” nisqa yachaqanata leeriy.
Ester
¿Pitaj Ester karqa? Esterqa Judamanta sipas karqa. Paytataj Persiamanta rey Asuero reina kananpaj ajllarqa.
¿Imatá ruwarqa? Esterqa reina kasqanmanta valekuspa, judío llajta masisninta wañuymanta salvarqa. Imaraykuchus jatun cargoyoj Hamanqa Persiapi tiyakoj tukuy judiosta wañuchiyta munarqa. Chaypajtaj uj leyta orqhorqa ajllasqan diapi judiosta wañuchinankupaj (Ester 3:13-15; 4:1, 5). Estertaj primon Mardoqueowan yuyaychachikuspa, kausayninta wañuy pataman churaspa ima qosanman, nisunman rey Asueroman willamorqa Hamán judiosta wañuchiyta munasqanta (Ester 4:10-16; 7:1-10). Rey Asuerotaj saqerqa Esterwan Mardoqueowan uj leyta orqhonankuta, judíos enemigosninkumanta jarkʼakunankupaj. Ajinapi judiosqa enemigosninkuta atipaykorqanku (Ester 8:5-11; 9:16, 17).
¿Imatá Estermanta yachakusunman? Reina Estermantaqa yachakunchej mana manchachikoj runas kayta, kʼumuykukoj sonqoyoj kayta, wajkunata noqanchejmanta nisqa aswan kurajta jina qhawananchej kasqantapis (Salmo 31:24; Filipenses 2:3). Esterqa kʼachita kaspapis, reina kaspapis wajkunawan yanapachikorqa, yuyaychachikorqataj. Qosanwanpis mana manchachikuspa, sumajta piensarispa, respetowantaj parlarqa. Chantapis judiosta wañuchiyta munashajtinku mana manchachikuspa paypis judía kasqanta nerqa.
▸ Estermanta astawan yachakunaykipajqa, “Diospa llajtanta jarkʼarqa” nisqa yachaqanata, “Allin yuyaywan, mana manchikuspa yanaparqa” nisqa yachaqanatawan leeriy.
Eva
¿Pitaj Eva karqa? Evaqa ñaupaj kaj warmi karqa. Biblia parlan chay warmismantataj Evamanta ñaupajta parlan.
¿Imatá ruwarqa? Evaqa Diospa churasqan kamachiyta mana kasukorqachu. Payqa qosan Adán jinallataj mana pantaj runa karqa. Jehovaqa paykunata ruwarqa sapankumanta imatapis ajllanankupaj jina, pay jina munakuyniyoj, yachayniyoj kanankupaj ima (Génesis 1:27). Evaqa yacharqa imatachus Dios Adanman nisqanta. Diosqa Adanman nerqa uj sachʼaj poqoyninta mikhojtinku wañunankuta. Jinapis Satanasqa Evata engañaykorqa, nerqataj Diosta mana kasukojtin allin rinanta, nitaj wañunanta. Evataj chayta creeykuspa chay sachʼaj poqoyninta mikhuykorqa, qosanmanpis jaywarqa mikhunanpaj (Génesis 3:1-6; 1 Timoteo 2:14).
¿Imatá Evamanta yachakusunman? Mana pay jinachu kana kasqanta. Sajra imasta munapayaspallapuneqa Eva jina llakiyman chayasunman. Evaqa mana mikhunanchu karqa chay poqoyta mayta munapayasqanrayku Diospa kamachisqanta pʼakerqa (Génesis 3:6; 1 Juan 2:16).
Jael
¿Pitaj Jael karqa? Jaelqa Heberpa warmin karqa. Hebertaj mana israelitachu karqa. Jaelqa mana manchachikuspa Diospa llajtanta yanaparqa.
¿Imatá ruwarqa? Jaelqa cananeo soldadospa comandantenku Sisarata mana manchachikuspa wañucherqa. Sisaraqa israelitaswan uj maqanakupi pierdespa pakakunanpaj ayqekorqa. Jinapitaj Jaelpa toldo wasinman chayarqa. Jaeltaj Sisarata toldo wasinman yaykucherqa samarinanpaj, puñushajtintaj wañurpacherqa (Jueces 4:17-21).
Chayta ruwaspa Jaelqa profetisa Deboraj nisqanta juntʼarqa, pay nerqa: “Jehová Diosqa uj warmej makinman Sisarata jaywaykonqa”, nispa (Jueces 4:9). Jael mana manchachikoj warmi kasqanrayku, Bibliaqa paymanta nin “tukuy warmismanta aswan bendecisqa kasqanta” (Jueces 5:24).
¿Imatá Jaelmanta yachakusunman? Jaelqa mana manchachikoj warmi karqa, nitaj kamachinankutarajchu suyaj imatapis ruwananpaj. Jaelpa kausayninpi reparanchej Jehovaqa imaynamantapis profeciasninta juntʼasqantapuni.
Jezabel
¿Pitaj Jezabel karqa? Payqa Israelmanta rey Achabpa warmin karqa. Jezabelqa mana israelitachu karqa, nitaj Jehovatachu yupaychaj, manaqa cananeospa diosninku Baalta yupaychaj.
¿Imatá ruwarqa? Reina Jezabelqa wajkunata munayninta ruwachej, mana khuyarikojchu, manchay sajrataj karqa. Runastapis llulla dios Baalta yupaychanankupaj tanqarqa. Chay llulla diosta yupaychaspaqa khuchichakoj kanku. Chantapis Jezabelqa Jehová Diosta yupaychajkunata tukuyninkuta wañuchiyta munarqa (1 Reyes 18:4, 13; 19:1-3).
Jezabelqa gustonta ruwananpaj llullakoj, runastapis wañuchej (1 Reyes 21:8-16). Dios nisqanman jinataj, Jezabelta wañuchejtinku alqos mikhukaporqanku, nitaj pʼamparqankuchu (1 Reyes 21:23; 2 Reyes 9:10, 32-37).
¿Imatá Jezabelmanta yachakusunman? Mana pay jinachu kana kasqanta. Jezabelqa gustusapa warmi karqa, munayninta ruwananpajpis leyesta pʼakillaj. Chantapis Jezabelqa khuchichakoj, autoridadesta mana kasojchu, ima sajrata ruwasqanmantapis mana sientejchu, nitaj pʼenqakojchu. Amapuni pay jina kanachu.
Lea
¿Pitaj Lea karqa? Leaqa Jacobpa ñaupaj kaj warmin karqa. Jacobpa ujnin warmintaj Leaj sullkʼa hermanan Raquel karqa (Génesis 29:20-29).
¿Imatá ruwarqa? Leaqa Jacobpaj sojta qhari wawasta nacechikorqa (Rut 4:11). Jacobqa Raquelwan casarakuyta munarqa, manataj Leawanchu. Jinapis paykunaj tatanku Labanqa, Jacobta engañaykuspa Leawan casaraykucherqa. Jacob paywan parlaj rejtintaj Labanqa nerqa: “Kaypeqa mana costumbrechu sullkʼa kajtaraj casarachinaykoqa. Ñaupajtaqa kuraj kajtaraj casarachinayku tiyan”, nispa. Chayrayku Jacobqa semananmanraj Raquelwan casararqa (Génesis 29:26-28).
Jacobqa Leamanta nisqa Raquelta astawan munakorqa (Génesis 29:30). Chayrayku Leaqa hermananmanta envidiakorqa. Tukuy atisqantataj ruwarqa Jacobwan munachikunanpaj. Diosqa Leaj llakiyninta yacharqa. Chayrayku Diosqa sojta qhari wawaswan, uj warmi wawawan ima bendicerqa (Génesis 29:31).
¿Imatá Leamanta yachakusunman? Leaqa tukuy llakiykunasninta Jehovaman willakorqa. Payqa familianpi ashkha problemasniyoj kajtinpis, Jehová yanapashasqanta repararqa (Génesis 29:32-35; 30:20). Leaj kausayninpi sutʼita reparanchej uj qhari ashkha warmisniyoj kajtenqa, familiapi may chhika problemas kasqanta. Diosqa munan uj qhari uj warmillawan casarakunanta (Mateo 19:4-6). Jinapis Diosqa uj tiempota saqerqa uj qhari ashkha warmisniyoj kananta.
▸ Leamanta astawan yachakunaykipajqa, “Dos hermanas rivales ‘edificaron la casa de Israel’” nisqa yachaqanata leeriy.
▸ Ñaupa tiempopi imaraykuchus Dios uj qhari ashkha warmisniyoj kananta saqesqanta yachanaykipajqa, “¿Aprueba Dios la poligamia?” nisqa yachaqanata leeriy.
Lotpa warmin
¿Pitaj Lotpa warmin karqa? Bibliapeqa mana sutin rikhurinchu. Jinapis niwanchej iskay warmi wawasniyoj kasqanta, Sodomapitaj familianwan tiyakusqanta (Génesis 19:1, 15).
¿Imatá ruwarqa? Lotpa warmenqa Diospa kamachisqanta mana kasukorqachu. Sodoma llajtapi, chay qayllapi kaj llajtaspipis khuchichakuy jucha juntʼa kasqanrayku, Jehovaqa nerqa chay llajtasta chinkachinanta. Jinapis Diosqa cheqan runa Lotta, familiantawan munakusqanrayku, iskay angelesta kacharqa paykunata waj lugarman ayqechinankupaj (Génesis 18:20; 19:1, 12, 13).
Angelesqa Lotman, familianmanwan nerqanku mana qhepata qhawarispa ayqenankuta. Mana kasukojtinkoqa wañunkuman karqa (Génesis 19:17). Jinapis Lotpa warmenqa “qhepata qhawarerqa. Pachanpitaj kachi pilarman tukorqa” (Génesis 19:26).
¿Imatá Lotpa warminmanta yachakusunman? Lotpa warminta imachus pasasqanqa reparachiwanchej Diosta kasukunallapajpuneqa, mana kapuyninchejta ñaupajman churanachu kasqanta. Chantachá Jesusqa nerqa: “Lotpa warminmanta yuyarikuychej”, nispa (Lucas 17:32).
María (Jesuspa maman)
¿Pitaj María karqa? Mariaqa Judamanta uj sipas karqa. Payqa ni pi qhariwan puñuykuspalla uj milagronejta onqoj rikhurerqa. Ajinapi Diospa Wawan Jesusta nacechikorqa.
¿Imatá ruwarqa? Mariaqa kʼumuykukoj sonqowan Diosta kasukorqa. Pay Josewan casarakunapaj parlasqaña kashajtintaj, uj ángel Mariaman rikhurerqa, nerqataj onqoj rikhurinanta Mesiasta nacechikunanpaj (Lucas 1:26-33). Mariataj chay angelpa nisqanta tukuy sonqo kasukorqa. Jesús nacekusqanmanta qhepaman, Josewan Mariawanqa tawa qhari wawasniyoj karqanku, warmi wawasninkupis kallarqataj. Chaypi sutʼita reparanchej Mariaqa mana virgenllapunichu kasqanta (Mateo 13:55, 56). Mariaqa Diospa Wawanta nacechikuspapis mana jatunchachikorqachu, nitaj suyarqachu jatunchanankuta. Jesús sumaj willaykunata willashajtin, ñaupa tiempopi congregaciones rikhurishajtinpis mana Mariata jatuncharqankuchu, nitaj Mariapis suyarqachu jatunchanankuta.
¿Imatá Mariamanta yachakusunman? Mariaqa tukuy sonqo Diosta kasukorqa, uj jatun ruwaytapis japʼikorqa. Chantapis Diospa Palabranta sumajta rejserqa. Chaytaqa sutʼita reparanchej Lucas 1:46-55 versiculospi. Chaypi nisqanman jina Mariaqa Diospa Palabranmanta 20 yachachiykunasta jina yuyarikorqa.
▸ Mariamanta astawan yachakunaykipajqa, “Mariamanta, ¿imatá yachakusunman?” nisqa yachaqanata leeriy.
María (Martaj, Lazaroj hermanan)
¿Pitaj María karqa? Mariaqa hermanosnin jinallataj Jesuspa amigan karqa.
¿Imatá ruwarqa? Mariaqa ashkha kutispi Diospa Wawan Jesusta respetasqanta rikucherqa. Payqa creerqa Jesús hermanon Lazarota mana wañunanpaj sanoyachiyta atisqanta. Chantapis Mariaqa Jesusta rikorqa Lazarota kausarichishajta. Uj kutipi Mariaqa Jesuspa yachachisqanta uyarisharqa. Hermanan Martataj María mana waykʼuysisqanmanta Jesusman quejakorqa. Jesustajrí Mariaman kutikorqa, yachachisqanta uyarinanpaj tiempochakusqanraykutaj allinta ruwasqanta nerqa (Lucas 10:38-42).
Uj kutipi Mariaqa may kʼacha kasqanrayku Jesuspa umanman, chakisninman ima ‘manchay valorniyoj perfumasqa aceiteta’ jichʼaykorqa (Mateo 26:6, 7). Wakin runasqa nerqanku María chay valorniyoj aceiteta usuchishasqanta. Jinapis Jesusqa payman kutikuspa nerqa: “Tukuy kay mundopi, mayllapipis sumaj willaykuna willakojtin, kay warmej ruwasqanpis willakullanqataj, paymanta runas yuyarikunankupaj”, nispa (Mateo 24:14; 26:8-13).
¿Imatá Mariamanta yachakusunman? Mariaqa sinchʼi creeyniyoj karqa, imamanta nisqapis Diosta yupaychayta ñaupajman churarqa, kʼumuykukoj sonqo karqa, Jesusta jatunpaj qhawasqanta rikuchinanpajtaj mana michʼakuspa ashkha qolqeta gastarqa.
María Magdalena
¿Pitaj María Magdalena karqa? Payqa Jesuspa discipulan karqa, tukuy sonqotaj Jesusta yanaparqa.
¿Imatá ruwarqa? María Magdalenaqa Jesusta, discipulosnintawan acompañaj kanku chay warmismanta ujnin karqa. Payqa kapuyninwan paykunata yanaparqa (Lucas 8:1-3). Chantapis María Magdalenaqa kay jallpʼapi Jesús sumaj willaykunata willayta tukunankama acompañarqa. Jesusta wañuchishajtinkupis qayllanpi kasharqa. Chantapis Jesús kausarichisqa kasqanta ñaupajta rikojkunamanta ujnin karqa (Juan 20:11-18).
¿Imatá María Magdalenamanta yachakusunman? María Magdalenaqa Jesusta sumaj willaykunata willashajtin mana michʼakuspa kapuyninwan yanaparqa. Jehová Diostapis tukuy sonqo sirverqa.
Marta
¿Pitaj Marta karqa? Martaqa Lazarojtawan Mariajtawan hermananku karqa, kinsantinkutaj Betaniapi tiyakoj kanku, Jerusalén qayllapi.
¿Imatá ruwarqa? Martaqa Jesuspa amigan karqa. Chayrayku Biblia nin: “Jesusqa munakoj Martata, Mariata, Lazarota ima”, nispa (Juan 11:5). Martaqa wasinman wajyarikuyta yachajpuni. Uj kutipi Jesús paykunata visitashajtin Martaqa waykʼunawan musphasharqa, Mariataj Jesusta uyarisharqa. Chayrayku Martaqa, María mana yanapasqanmanta Jesusman quejakorqa. Jesustajrí munakuywan Martata cheqancharqa (Lucas 10:38-42).
Lázaro onqoykojtin Martawan hermananwanqa Jesusta wajyachimorqanku hermanonkuta sanoyachinanpaj (Juan 11:3, 21). Jinapis Lazaroqa wañuporqa. Chay qhepata Marta Jesuswan parlasqanpi sutʼita reparanchej, Martaqa wañusqas kausarimunankupi creesqanta, hermanon Lazarota Jesús kausarichimuyta atisqanmantapis mana iskayrayasqanta (Juan 11:20-27).
¿Imatá Martamanta yachakusunman? Martaqa imitallatapis wajkunaman qorejpuni, wasinmanpis wajyarikojpuni. Jesuspa yuyaychasqantapis tukuy sonqo japʼikorqa. Llakiyninmantapis creeyninmantapis mana manchachikuspa parlarerqa.
▸ Martamanta astawan yachakunaykipajqa, “Creeni” nisqa yachaqanata leeriy.
Míriam
¿Pitaj Míriam karqa? Miriamqa Moisespatawan Aaronpatawan hermananku karqa. Biblia nisqanman jina pay ñaupaj kaj profetisa karqa.
¿Imatá ruwarqa? Miriamqa profetisa kasqanrayku Diospa nisqasninta runasman willaj. Payqa maytapuni israelitasta yanaparqa. Jehová Dios Puka mar qochapi egipcio soldadosta wañurachejtin, Miriamqa waj israelitaswan khuska Jehová atipasqanmanta uj takiyta takerqa (Éxodo 15:1, 20, 21).
Tiemponmantaj Miriamwan Aaronwanqa Moisespa contranta parlayta qallarerqanku. Chayta ruwarqanku Moisesmanta envidiakusqankurayku, maytataj creekusqankurayku. ‘Jehová Diostaj thutusqankuta uyarisharqa’. Chayrayku Miriamtawan Aarontawan kʼamerqa (Números 12:1-9). Diosqa Miriamta lepra onqoywan onqoykucherqa pay thutuyta qallarisqanrayku. Moisestaj mayta Diosmanta rogakorqa hermananta sanoyachinanta. Diostaj mañakusqanta uyarerqa. Ajinapi Miriamqa qanchis diasta campamentomanta jawapi karqa. Chaymantaraj campamentoman kuterqa (Números 12:10-15).
Biblia nisqanman jina Miriamqa Diospa kʼamisqanta japʼikorqa. Chaymanta ashkha watasninmantaj, Diosqa Míriam imaynatapunichus israelitasta yanapasqanmanta parlaspa kayta nerqa: “Ñaupaqeykita kacharqani Moisesta, Aaronta, Miriamtawan”, nispa (Miqueas 6:4).
¿Imatá Miriammanta yachakusunman? Miriamta imachus pasasqanmanta yachakunchej Jehovaqa imatachus hermanosninchejman nisqanchejta, imastachus paykunamanta parlakusqanchejtapis uyarimushasqanta. Chantapis yachakullanchejtaj Dios allinpaj qhawanawanchejpajqa, mana wajkunamanta envidiakunachu kasqanta, nitaj may kasqanchejta creekunachu kasqanta. Ajina kasunman chayqa, wajkunamanta sajrata parlaspa paykunata malpi quedachisunman.
Rahab
¿Pitaj Rahab karqa? Rahabqa qolqerayku khuchichakoj warmi karqa. Canaanmanta Jericó llajtapitaj tiyakorqa. Tiemponmantaj Jehová Diosta yupaychayta qallarerqa.
¿Imatá ruwarqa? Rahabqa Jericó llajtata wateqaj rerqanku chay iskay israelitasta pakaykorqa. Chayta ruwarqa Jehovapi creesqanrayku. Payqa uyarisqa Jehová Diosqa israelitasta egipciosmanta, amorreosmantawan salvasqanta.
Rahabqa chay wateqajkunata yanaparqa. Paykunamantaj rogakuspa nerqa: “Kay Jericó llajtata japʼikapushajtiykichej, noqata familiaytawan khuyarikuwasqayku ari”, nispa. Chay wateqajkunataj “ya” nerqanku. Jinapis Rahabman kay kinsa imasta ruwananta nerqanku: “Jamusqaykumanta ama pimanpis willankichu. Chantá kay Jericó llajtata japʼikapushajtiyku, qanwan familiaykiwan kay wasi ukhupi qhepakunkichej. Mayqen wasipichus kashasqaykichejta yachanaykupajtaj ventanaykiman uj puka waskhata warkhuykunki”, nispa.
Rahabtaj chay nisqankuta kikisitunta ruwarqa. Ajinapi israelitas Jericó llajtata japʼikapushajtinku Rahabwan familianwan salvakorqanku. Tiemponmantaj Rahabqa uj israelitawan casarakorqa, ajinamanta Rahabqa rey Davidpatawan Jesuspatawan ñaupa mamanku karqa (Josué 2:1-24; 6:25; Mateo 1:5, 6, 16).
¿Imatá Rahabmanta yachakusunman? Biblia nisqanman jina Rahabqa sinchʼi creeyniyoj karqa (Hebreos 11:30, 31; Santiago 2:25). Chantapis Rahabpa kausaynin reparachiwanchej Diosqa may khuyakuyniyoj kasqanta, tukuyta uj rejllata qhawasqanta, paypi confiajkunatataj bendecisqanta, ñaupajta millay imasta ruwarqanku chaypis.
▸ Rahabmanta astawan yachakunaykipajqa, “Cheqampaj qhawasqa karqa allinta ruwasqanrayku” nisqa yachaqanata leeriy.
Raquel
¿Pitaj Raquel karqa? Raquelqa Labanpa ujnin warmi wawan karqa, Jacobpa aswan munasqa warmintaj.
¿Imatá ruwarqa? Raquelqa Jacobwan casarakorqa, iskay qhari wawasniyojtaj karqa. Israelpeqa 12 ayllus karqa. Iskay ayllusmantataj Raquelpa wawasnin umas karqanku. Bibliaqa nin Raquel tatanpa ovejasninta michishajtin Jacobta rejsisqanta (Génesis 29:9, 10). Raquelqa kuraj hermanan Leamanta nisqa aswan kʼachita karqa (Génesis 29:17).
Jacobqa Raquelmanta maytapuni enamoraykukorqa, chayrayku paywan casarakunanpaj qanchis watasta trabajarqa (Génesis 29:18). Jinapis Labanqa engañaykuspa Leawanraj ñaupajta casaracherqa, chaymantaraj Raquelwanqa (Génesis 29:25-27).
Jacobqa Raquelta, iskaynin wawasnintawan astawan munakorqa, Leamanta, wawasninmantawan nisqaqa (Génesis 37:3; 44:20, 27-29). Chayrayku Raquelwan Leawanqa mayta chejninakorqanku (Génesis 29:30; 30:1, 15).
¿Imatá Raquelmanta yachakusunman? Raquelqa familianpi karqa chay problemasta aguantananpaj Jehovaman orakorqa. Mana iskayrayarqachu pay uyarinanmanta (Génesis 30:22-24). Chantapis kausayninpi sutʼita reparanchej uj qhari mana uj warmiyojlla kajtenqa familianpi ashkha problemas kasqanta. Chantachá Jehová munan uj qhari uj warmillawan casarananta. Chay kamacheyqa allinninchejpajpuni (Mateo 19:4-6).
▸ Raquelmanta astawan yachakunaykipajqa, “Dos hermanas rivales ‘edificaron la casa de Israel’” nisqa yachaqanata leeriy.
▸ Ñaupa tiempopi imaraykuchus Dios uj qhari ashkha warmisniyoj kananta saqesqanta yachanaykipajqa, “¿Aprueba Dios la poligamia?” nisqa yachaqanata leeriy.
Rebeca
¿Pitaj Rebeca karqa? Rebecaqa Isaacpa señoran karqa, Jacobpatawan Esaujpatawan mamankutaj. Paykunaqa gemelos karqanku.
¿Imatá ruwarqa? Rebecaqa Jehovaj munaynintapuni ruwaj mana atikunanpaj jina kajtinpis. Uj día Rebecaqa pozoman rerqa yakuta orqhoj. Chaypitaj Abrahanpa kamachenqa Rebecata “yakuta qoriway” nerqa. Rebecataj chay rato yakuta qorqa. Camellosninmanpis yakuta tomacherqa (Génesis 24:15-20). Abrahanpa kamachenqa karuta viajarqa Isaacpaj warmita maskʼanpunanpaj (Génesis 24:2-4). Chaypajtaj Diosmanta yanapata mañakorqa. Isaacqa Abrahanpa wawan karqa. Abrahanpa kamachenqa rikorqa Rebeca may trabajadora kasqanta, qorikuyta yachasqanta, wasinmanpis wajyarikuyta yachasqanta. Chaypi repararqa Diosqa Rebecata ajllasqanta Isaacpa warmin kananpaj (Génesis 24:10-14, 21, 27).
Rebecaqa imamanchus Abrahanpa kamachin risqanta yachaytawan, paywan rerqa Isaacwan casarakunanpaj (Génesis 24:57-59). Tiemponmantaj Rebecaqa gemelosta nacechikorqa, kuraj kajqa Esaú karqa, sullkʼa kajtaj Jacob. Diosqa Rebecaman nerqa ‘kuraj kajqa sullkʼa kajta sirvinanta’ (Génesis 25:23). Isaac kuraj wawanta bendecinan día chayamojtintaj, Rebecaqa tukuy atisqanta ruwarqa Jacob chay bendicionta japʼinanpaj. Imaraykuchus Rebecaqa yacharqa Dios sullkʼa kaj chay bendicionta japʼinanta munasqanta (Génesis 27:1-17).
¿Imatá Rebecamanta yachakusunman? Rebecaqa may llampʼu sonqo, trabajadorataj karqa, wasinmanpis wajyarikoj, qorikuytapis yachaj. Chayrayku payqa sumaj mama, qosanpajpis sumaj warmi karqa, Diostapis tukuy sonqo sirverqa.
▸ Rebecamanta astawan yachakunaykipajqa, “Arí, rillasajña” nisqa yachaqanata leeriy.
Rut
¿Pitaj Rut karqa? Rutqa moabita karqa, nacionnintawan diosesnintawan saqespataj Israel nacionman riporqa Jehová Diosta sirvinanpaj.
¿Imatá ruwarqa? Rutqa suegran Noemita mayta munakorqa. Israel nacionpi yarqhay kasqanrayku Noemiqa qosanwan, iskaynin qhari wawasninwan ima Moab nacionman riporqa. Chay iskaynin wawasnintaj chay llajtamanta warmiswan casarakorqanku Rutwan Orpawan. Jinapis tiemponmanqa Noemij qosan, iskaynin qhari wawasninpis wañuporqanku. Ajinamanta Noemiwan, Rutwan, Orpawan viudas rikhurerqanku.
Noemiqa Israelpi manaña yarqhay kasqanrayku llajtanman kutipunanta nerqa. Rutwan Orpawanqa paywan riyta munarqanku. Jinapis Noemiqa paykunata nerqa familiankuman kutipunankuta. Ajinapi Orpaqa familianpaman kutiporqa (Rut 1:1-6, 15). Ruttajrí suegranta mayta munakusqanrayku, Jehová Diosta yupaychayta munasqanrayku ima Noemiwan rerqa (Rut 1:16, 17; 2:11).
Rutqa sumaj ñojchʼa karqa, may trabajadorataj. Chayrayku Rutqa Belén llajtapi allinpaj qhawasqa karqa. Boaz sutiyoj runapis imatachus Rut suegranrayku ruwasqanta yachaspa Rutta allinpaj qhawarqa. Chayrayku paykunaman ashkha mikhunata qorqa. Boazqa ashkha jallpʼasniyoj qhapaj runa karqa (Rut 2:5-7, 20). Tiemponman Rutqa Boazwan casarakorqa. Ajinamanta Rutqa rey Davidpatawan Jesuspatawan ñaupa mamankuman tukorqa (Mateo 1:5, 6, 16).
¿Imatá Rutmanta yachakusunman? Rutqa Noemitawan Jehovatawan mayta munakusqanrayku nacionninta, familiantawan saqerqa. Rutqa manchay trabajadora karqa, Jehovata tukuy sonqo yupaycharqa, llakiypi rikukuspapis suegranta mana saqerparqachu.
▸ Rutmanta astawan yachakunaykipajqa, “Noqa risaj maymanchá rinki, chayman” nisqa yachaqanata, “May sumaj warmi” nisqa yachaqanatawan leeriy.
Sara
¿Pitaj Sara karqa? Payqa Abrahanpa señoran karqa, Isaacpa mamantaj.
¿Imatá ruwarqa? Saraqa imatachus Dios Abrahanman nisqanpi creesqanrayku, tukuy imayoj Ur llajtata saqerqa. Diosqa Abrahanman nerqa Ur llajtata saqespa Canaán jallpʼasman ripunanta. Nillarqataj mayta bendecinanta, familiantataj uj jatun nacionman tukuchinanta (Génesis 12:1-5). Chay tiempopaj Saraqa 60 watasniyoj jina kashanman karqa. Chay kutimantapacha Saraqa qosanwan khuska kayman jaqayman rispa toldo wasispi tiyakorqa.
Ajinata kausakuy peligroso kajtinpis, Saraqa Abrahanta yanaparqa Diosta kasukunanpaj (Génesis 12:10, 15). Saraqa ashkha watasta mana wawasniyoj kayta aterqachu, chaytaj mayta llakicherqa. Jinapis Diosqa Abrahanman nerqa mirayninta bendecinanta (Génesis 12:7; 13:15; 15:18; 16:1, 2, 15). Tiemponmantaj Diosqa Saraman nerqa Abrahanpaj wawayoj kananta. Sara 90 watasniyoj kashajtin, Abrahantaj 100 watasniyoj kashajtin wawanku nacekorqa (Génesis 17:17; 21:2-5). Wawitankumantaj Isaac sutita churarqanku.
¿Imatá Saramanta yachakusunman? Saraj kausayninpi reparanchej Diosqa nisqasninta juntʼasqantapuni, mana atikunanpaj jina kajtinpis (Hebreos 11:11). Chantapis Saraqa casada warmispaj uj sumaj ejemplo, imaraykuchus payqa qosanta respetajpuni (1 Pedro 3:5, 6).
▸ Saramanta astawan yachakunaykipajqa, “May kʼachita warmi” nisqa yachaqanata, “Reyespa Mamanku” nisqa yachaqanatawan leeriy.
Sulamita
¿Pitaj sulamita karqa? Sulamitaqa campomanta uj kʼachita sipasita karqa. Bibliapeqa mana sutin rikhurinchu, jinapis El Cantar de los Cantares nisqa libropi paymanta parlan.
¿Imatá ruwarqa? Sulamitaqa uywasta michej joventa munakorqa, sonqontaj payllapaj karqa (Cantares 2:16). Jinapis may kʼachitapuni kasqanrayku, qhapaj rey Salomonqa paypa sonqonta suwayta munarqa (Cantares 7:6). Wajkunapis sulamitata tanqarqanku Salomonta munakunanpaj. Jinapis sulamitaqa mana Salomonta kasorqachu. Imajtinchus payqa uywasta michej joventa tukuy sonqonwan munakorqa (Cantares 3:5; 7:10; 8:6).
¿Imatá sulamitamanta yachakusunman? Sulamitaqa kʼachita kaspapis, kʼachitu imasta nejtinkupis mana may kasqanta creekorqachu, llampʼu sonqollapunitaj karqa. Wajkuna Salomonman kʼaskachiyta munajtinkupis, Salomón tukuy imata qoyta munajtinpis, rejsisqaman tukuchiyta munajtinpis, sulamitaj sonqonqa uywasta michej jovenllapaj karqa. Mana wajwan sonqonta suwachikorqachu, llimphu kausayniyojllapunitaj karqa.
¿Maykʼajtaj kausarqanku Bibliapi parlan chay warmis?
Jatun Para (2370 wata Jesús niraj jamushajtin)
Israelitas Egiptomanta llojsinku (1513 wata Jesús niraj jamushajtin)
Israelmanta ñaupaj kaj rey (1117 wata Jesús niraj jamushajtin)
Jesús bautizakun (29 wata)
Jesús wañupun (33 wata)