30 Yachaqana

¿Casarakunaypaq wakichisqachu kachkani?

CASARAKUYQA mana pukllakuychu. Diospa munayninqa, juk qhariwan, warmiwan casarakuspa jukchakunanku, mana tʼaqanakuspataq kusisqa kawsakunanku (Génesis 2:24). Chayrayku casarakuqkunaqa, jukchakunanku, iskayninkutaq aguantanakunanku kanqa.

Casarasqasqa, ‘qhariwarmi kawsayninkupi llakiyniyuq kanqanku’ (1 Corintios 7:28). Yachachiq Marcia Lasswell, imaynatachus casarasqas apanakunankumanta nin: “Rikukusqanmanjina wayna chayri sipas kachkaspallaraq casarakuqkunaqa pisi tiempollapi tʼaqanakunku”, nispa.

¿Imarayku tʼaqanakunku? Kay tapuyman kutichisqaykiqa, casarakunaykipaq wakichisqachus manachus kasqaykita reparachisunqa.

Suyasqankumanjina mana juntʼakuptin

Juk sipas nin: “Casarakuymanta mana allintachu yuyarqayku. Yuyarqaykutaq mayllamanpis riyta, jamuyta, munasqaykuta ruwayta, platostapis mayllayta chayri mana mayllayta, chaywanpis mana jinachu karqa”. Achkha waynas, sipaskuna ima, kay sipasjinallataq yuyanku. Chantá, musquyjinalla kasqanta yuyallankutaq. Wayna chayri sipas kachkaspallaraq, machu runasña kasqankuta wak runasman yuyachinankupaq, casarakullankutaq. Wakintaq, llakiyninkuta allinchanankurayku, maypichus tiyakunku chaymanta ayqinankupaq, yachaywasipi chʼampaykunasniyuq kaspa allinchayta munasqankurayku, chayri tatasninkuwan mana allinta apanakusqankurayku casarakunku. Juk sipas munakusqanta kayta nisqa: “Casarakuptinchikqa may kusisqa kawsakusaq. ¡Manañataq ñuqachu imatapis akllanay kanqa!”.

Casarakuyqa mana musquyllachu nitaq tukuy llakiyninchikta allinchanapaqchu. Manaqa chʼampayllata rikhurichinman. Vicky, 20 watayuq kachkaspa, wawitayuqña karqa, nintaq: “Achkhas puqllachkankumanpisjinalla casarakunku. Jinata yuyaspa casarakuy, ¿kusikunapaqjinachu? Juk sipasqa, wawitanta puqllakunanpaqjinalla qhawanman, chaywanpis mana ajinachu kanan tiyan”.

Wakintaq qhariwarmijina puñuykuyta munaspalla casarakunku. Juk wayna, 18 watayuq kachkaspa casarakuq, nin: “Casarakusqaymantaña pisi tiempoman qhariwarmijina puñuykuy, mana kusichiwasqanta repararqani, chaymantataq chʼampaykunasniyuq karqayku”. Casarasqa waynasta tapurisqankumanjina, qullqimanta pisisqas kasqankurayku chʼampayniyuq kasqankuta, astawanqa qhariwarmijina puñuykuypi mana kusiyta tarisqankuta, nisqanku. Qhariwarmi kawsaypi kusisqa kaqkunaqa, allinninkuta maskʼaspa munakuyninkuta rikuchinakunku, chaywanpis waynasqa mana chay kʼacha kaykunasta soltero kachkaspa puquchinkuraqchu (1 Corintios 7:3, 4).

Biblia, cristiano waynasta chayri sipaskunata yuyaychay ‘casarakunankupaqjina’ kachkaspa casarakunankuta, qhariwarmijina puñuykuyta munayninku pisiyaptin, casarakunankuta (1 Corintios 7:36, Dios Parlapawanchej). Wayna chayri sipas kachkaspa mayta qhariwarmijina puñuykuyta munayniykiqa, piwanchus casarakuyta munanki, chay waynata chayri sipasta, mana maychus kaqmanjinalla qhawanaykipaq yanapasunqachu.

¿Qusajina chayri warmijina ruwanasniyta juntʼanaypaq wakichisqachu kachkani?

Juk sipas, qusanmanta nin: “Qhariwarmijina puñuykunallaykupaq maskʼawan. Ñuqawan kananmanta, amigosninwan kayta sumaqpaq qhawan. [...] Yuyarqani ñuqawanpuni tukuy tiempo kananta, jinata yuyaspataq chʼawkiyakurqani”. Rikunchikjina, chayta ruwaspa waynasqa, pantanku, casado kaspaña solterosjinallapuni purikuyta yuyanku.

Juk casada sipas, (kaytaq casada sipaskunapi rikukun) 19 watayuq nin: “Wasiyta pichanaymanta, mikhunata wakichinaymanta nisqa, teleta qhawayta, puñukuyta ima, munayman. Suegrosniy waturiq jamuwaptinkutaq pʼinqakuq kani wasiyman pusaykuyta, imaraykuchus paykunap wasinkuqa sumaq kʼuchunchasqa, ñuqaypatataq tʼustipachallapuni. Waykʼuytapis mana yachanichu”. Tukuy chayta ruwasqan, ¿manachu qhariwarmi kawsayninpi chʼampayllata rikhurichinman? Vicky, paymanta ñawpaq parrafospi parlarirqanchikña, nin: “Casarakuyqa mana pukllakunapaqchu. Casarakuy pʼunchaypijina kusikuyqa tukukapun. Chay ratopachataq sapa pʼunchay ruwanas qallarin, chaytaq mana atinapaqjinallachu”.

Qusa, familianta uywananpaq llamkʼananmanta, ¿imatá nisunman? Vickyp qusan Mark nin: “Llamkʼayniyman rinaypaqqa chhapu chhapu rikchʼarinay karqa. Nikuchkarqanitaq: ‘Kayta ruwayqa juk llasa qʼipijina, ¿maykʼaqllapis samariymanchu?’, nispa. Wasiyman chayapuptiytaq, imaynatachus ñakʼarisqayta, Vicky mana entiendewasqanta repararqani”.

Qullqimanta chʼampaykuna

Wayna kachkaspallaraq casarakuqkunaqa, qullqimantañataq chʼampayniyuq kanku. Tawa chunka pusaq casarasqa waynas, 3 killata qhariwarmijina kawsasqankumantaña “qullqita mana allinta apaykachayta atisqankurayku’ qhariwarmi kawsayninkupi chʼampaykunasniyuq kasqankuta nisqanku. Chaymanta yaqha 3 wata pasasqanmantaña 37 casarasqa waynasta, imachus llakichisqanta tapurillasqankutaq. Watiqmanta, qullqimanta llakikusqankuta nillasqankutaq. Bill tapurisqa: “¿Imaynatataq casarasqas kusisqa kawsakunkuman, imatachus munasqankuta, mana achkha qullqi kasqanrayku rantikuptinkuri?, nispa [...] Machkhatachus pagasusqanku, qhipan kuti paganasunkukama tukukun chayqa, chaymantaraq chʼampaykuna, maqanakuykuna ima, jamun”.

Casarasqa waynas qullqimanta phiñanakusqankuqa tukuyniqpi rikukun, mana sumaq llamkʼayta tarisqankurayku, chayri pisita pagasqankurayku. Roy nin: “Familiayta uywanaypaq mana qullqi kapuwasqanrayku, tatasniywan tiyakuq ripunayku karqa. Chaytaq llakiy karqa, imaraykuchus wawitaykutapis uywanayku karqa”. Proverbios 24:27 pʼiti nin: “Jawapi imachus ruwanasniykitaraj allinta wakichiy, campopi ruwanasniykitapis ruwamuy; chaymantaraj wasiykita ruwakunki”, nispa. Ñawpa tiempopi runasqa, familiankuta uywanankupaq achkhata llamkʼaq kanku. Kunan tiempotaq casarasqa waynasqa, mana familiankuta uywayta atillankuchu, llamkʼayman mana yachasqa kasqankurayku.

Llamkʼasqankurayku achkha qullqita pagaptinkupis, tukuy imata mana apaykachanallankupaq rantisqankurayku, chʼampayninkuta mana allinchayta atinkuchu. Yachakusqanmanjina “casarasqa waynasqa, familiankupaq usqhayllata imastachus munasqankuta rantinku, tatasninkutaq ichá chaykunata mana rantiyta atillarqankuchu”. Chayta ruwasqankuraykutaq casarasqa waynasqa manu rikhurinku. Mana ‘kapusqallankuwan sunqu juntʼasqa kawsakusqankurayku’, chʼampaykunasniyuq kanku (1 Timoteo 6:8-10).

“Mana ñuqapaqjinachu kasqa”

Maureen yuyarikun: “Dontaqa munakurqani. ¡Payqa allin rikchʼayniyuq, kallpayuq, riqsisqa, sumaq cuerpoyuq ima karqa! [...] Qhariwarmi kawsayniykupi kusisqa kawsakunayku karqa”. Manataq pay yuyasqanmanjinachu karqa, qusanwan mana allinta apanakusqankuraykutaq, may phiñasqa nin: “Tukuy imata Don ruwasqanqa mayta phiñachiwaq... imaynatachus mikhusqanpis. Ni mayqinniykutaq aguantanakuyta atirqaykuchu”. Kay casarasqa waynasqa, 2 wata casados kasqankumantaña tʼaqanakurqanku.

¿Imaraykutaq chaykama chayarqanku? Maureen, nin: “Mana iskayniykuchu kikinta yuyaq kayku, jinapi rikukusparaq reparakurqani, mana yuyasqaymanjinachu, pay ñuqapaq kasqanta, imaynachus sientekusqayta, imatachus yuyasqayta ninaypaq. Donqa solterojinallapuni pukllaq ripuq. Imachus 18 watayuq kachkaptiy gustawasqanqa, manaña gustawaqchu”. Waynasqa, wawasjinallapuni yuyasqankurayku juk sipaspa rikchʼaynillanta qhawanku. Proverbios 31:30 pʼiti nin: “Warmej allin rijchʼayniyoj kaynenqa yanqha manakaj, kʼachita kasqampis qhasilla”, nispa.

Tʼukuriy

Biblia nisqanmanjina, mana allinchu runa usqhayllata imatapis Diosman qusaq niytawan “chay qhepata iskayrayananqa” (Proverbios 20:25). Chayrayku, niraq juk waynawan chayri juk sipaswan casarakunaykipaq parlachkaspa, ¿manachu Bibliap yuyaychaykunasninmanjinaraq tʼukurinayki kanman? ¿Imatá kawsayniykipi ruwayta munanki? Casaraspari, ¿chay ruwaykunata juntʼayta atillankipunichu? ¿Qhariwarmijina puñuykuyta munanallaykipaqchu, chayri llakiyniykita allinchanallaykipachu casarakuyta munanki?

Chantá, juk sumaq qusa chayri juk sumaq warmi kanaykipaq, ¿sumaq wakichisqañachu kanki? ¿Atinkichu qusajina familiaykita uywayta, kamachiq umajina kayta ima? Tatasniykiwan mana allinta apanakunki chayqa, ¿yuyankichu qusaykiwan chayri warmiykiwan allinta apanakunaykita? Qhariwarmi kawsaypi chʼampaykuna, ñakʼariykuna kaptin, ¿allinchayta atinkichu? ¿Chiqamantachu ‘wawajina ruwanasta saqipunkiña’, qullqita sumaqta apaykachanaykipaq? (1 Corintios 13:11). Chaywanpis tatasniykiqa, casarakunaykipaq wakichisqachus manachus kasqaykita niyta atisunkuman.

Casarakuyqa kusikunapaq chayri ñakʼarinapaq. Kusisqa qhariwarmijina kawsanaykipaq, imaynatachus wakichikusqallaykimantaña. Waynallaraq chayri sipasllaraq kanki chayqa, niraq juk waynawan chayri juk sipaswan riqsinakuyta munachkaspa, ¿manachu allin kanman, qhariwarmijina kawsanaykipaq wakichisqa kanaykikama, astawan tiempota suyakunayki? Chayta ruwasqaykiqa allinniykipaq kanqa. Imaraykuchus casarakunaykipaq suyanaykikamaqa sumaqta wakichikuwaq, maykʼaqllapis casarakuyta munaptiyki sumaq wakichisqa kanaykipaq.

Tʼukurinapaq tapuykuna

◻ Achkha waynas, sipaskuna ima, ¿casarakuymanta imatá yuyanku?

◻ Qhariwarmijina puñuykunallapaq casarakuy, ¿imaraykutaq mana allinchu?

◻ Wayna chayri sipas kachkaspallaraq casarakuqkuna, ¿imaynapi juk sumaq qusa chayri juk sumaq warmi kanankupaq mana wakichisqachu kasqankuta rikuchinku?

◻ Casarasqa waynas, ¿imaraykutaq qullqimanta chʼampaykunasniyuq kanku?

◻ Imapi pantanku achkha waynas chayri sipaskuna, ¿juk qusata chayri warmita maskʼachkaspa?

◻ ¿Ima tapuykunata ruwakuwaq, casaranaykipaq wakichisqachus manachus kasqaykita yachanaykipaq? Kay yachaqanata ñawirispa, ¿casarakunaykipaq wakichisqaña kasqaykitachu yuyanki?

[240 paginapi sutʼinchaynin]

Yachachiq Marcia Lasswell, imaynatachus casarasqas apanakunankumanta nin: “Rikukusqanmanjina wayna chayri sipas kachkaspallaraq casarakuqkunaqa pisi tiempollapi tʼaqanakunku”, nispa

[237 paginapi dibujo/foto]

Casarakuchkaspaqa, achkha waynas chayri sipaskuna mana wakichisqachu kachkanku kay wawasjina