37 Yachaqana

¿Wakin kutillapis kusikuyta atiymanchu?

PAULAa sapa viernes chʼisi tantakuykunaman riq. Chaypi yachachikusqanmantataq mayta kusikuq, wakin kutitaq chay tantakuykunapi kachkaspa, mana allinchu sientekuq, amigasnin yachaywasimanta lluqsiytawankama, kusikuq ripusqankuta yachaspa.

Paula, tantakuykunamanta wasinman ripuchkaspa, maypichus fiestata ruwanku chayniqtapuni pasaq. Pay nin: “Takiykuna sinchita uyarikusqan, tukuy richʼaq kʼanchaykuna ima, gustawasqanrayku, ventanamanta qhawarinaypaq astawan qayllaykuriq kani, mayta kusikuchkasqankupitaq tʼukuriq kani”. Tiempo pasasqanmanjinataq amigosninwan kusikuy aswan allin kasqanta yuyarqa.

Ichá qampis Paulajinallataq, cristiano kasqaykirayku mana kusikuchkasqaykita yuyawaq. Qamqa, achkha waynas, telepi juk sumaq película qumunanmanta parlasqankumanjina qhawayta munanki, tatasniykitaq saqra kasqanta nisunku. Qamqa, mercadoman riyta munanki, chantá yachaywasimanta amigosniykiwan kayta munanki, tatasniykitaq amigosniyki ‘saqra runas’ kasqankuta nisunku (1 Corintios 15:33). Qamqa, amigasniykiwan fiestaman riyta munanki, tatasniykitaq mana rinaykita nisunku.

Amigasniykiqa, munasqankutasina ruwanku, takiqkunata uyariq, fiestasman ima, sutʼiyanankama ripunku, tatasninkutaq mana imatapis ninkuchu. Chayrayku ichá paykunamanta enviadiakunki. Mana paykunajina saqra kaqta ruwanaykipaqchu, manaqa kusikuyta munanki.

Kusirikuyta, ¿imaynatá Dios qhawan?

Wakin kuti kusikuyta munasqaykiqa, mana saqrachu. Imaraykuchus Jehovaqa ‘kusikuq’ Dios (Salmo 104:31, Qheshwa Biblia). Yachayniyuq Salomonniqtataq nin: “Wayna, mayta kusikuy tiempoykipi; wayna kashaspa, imaschus allin kajwan kusikuy. Sonqoykej munasqampi puriy, imastachus rikusqaykipitaj”, nispa. Chantá Salomón nin: “Yachay, chay tukuymanta Dios cuentata mañasunanta”, nispa (Eclesiastés 11:9, 10).

Dios cuentata mañasunanta yachasqaykiqa, wakin kuti kusikuyta wakjinamanta qhawanaykipaq yanapasunqa. Dios, wakin kuti kusikunanchikta mana juchachaptinpis, ‘kay pachap kusikuyninta astawan munakuqkunata’, kusikullaypi yuyaqkunata ima, qhisachan (2 Timoteo 3:1, 4). ¿Ima niyta munan kay? Salomonpa kawsayninmanta parlarina. Achkha qullqiyuq kasqanrayku, tukuy imata ruwarqa, sunqunta kusichinanpaq. Pay nin: “Imatachus munasqayta ruwarqani. Imaswanchus sonqoy kusikuyta munarqa, chaytapis ruwarqani”. Chaywanpis pay nirqa: “Chaytaj karqa noqapajqa qhasi manakajlla, wayra japʼiyta munay jinalla”, nispa (Eclesiastés 2:10, 11). Arí, Diosqa, tiempo pasasqanmanjina kay pachap kusikuyninta maskʼaq, ni imata tarinanta, llakiyllapi rikukunanta ima yachan.

Diosqa, tukuy chʼichi kaqmanta, drogakuymanta, niraq casarakuchkaspa qhariwarmijina puñuykuymanta ima, jarkʼakunaykita nisunki (2 Corintios 7:1). Achkha waynas, kay ruwaykunasta kusikunankurayku ruwasqankuswanqa, qamtapis urmachisunkuman. Sutʼincharinapaq, juk sipas, maypichus mana machu runas karqankuchu, chay fiestaman amigasnillanwan riyta akllarqa. Pay nin: “Takiykunaqa may sumaq karqa, anchatataq tusurqayku, asikurqayku ima, chantá miskʼi refrescos ukyanapaq kallarqataq. Chaymanta, marihuanata, machachiq ukyanasta ima, apamuyta qallarirqanku. Ajinallamanta tukuy ima manaña allinchu karqa”. Chay fiestaman riqkunaqa, tukuyninku khuchichakuypi urmasqanku. Chay sipasllataq nin: “Chay kutimantapacha manchay llakisqalla purini”. Mana machu runas rikusqallanku, ¡chayjina fiestaspi tukuy imata ruwanku, “khuchichakuypi urmanku”, machaykunankukama ukyanku ima! (Gálatas 5:19-21.)

Imatachus ruwachkasqaykimanta, tatasniyki qammanta llakikusqankuqa, mana tʼukuchisunanchu tiyan, ichá mana nipiwan, ni mayman rinaykita saqisunkumanchu. ¿Imarayku? Kay Diospa nisqanta kasukunaykipaq yanapayta munasusqankurayku: “Sonqoykimanta phutikuyta wijchʼuy, tukuy sajra kajtataj ukhuykimanta karunchay, imaraykuchus wayna kayqa qhasi manakajlla” (Eclesiastés 11:10).

Aychap munayninta maskʼaqkunamanta, ¿envidiakunkichu?

Wak waynas, sipaskuna ima, sunqunkuta kusichinankupaq tukuy imata ruwasqankumanta envidiakusqaykirayku, Diospa nisqanta qunqapuwaq. Paulaqa tantakuykunaman riyta saqipurqa, aychap munayninta maskʼaq sipaskunawataq purichkharqa. Pay nin: “Ima saqra ruwaykunatachus mana ruwanayta, niwasqankupi urmarqani”, nispa. Tiempo pasasqanmanjina aychap munayninta maskʼasqanrayku, Paulaqa carcelman apachikurqa, chaymantataq maypichus saqra kaqta ruwaq waynasta yanapanku, chayman aparqanku.

Unay tiempo, kay Salmo 73 tʼaqata qillqaq, Paulajina sientekurqa, nirqataq: “Sajra runas runaykachajkunaj qhapajyasqankuta rikuspa, paykunata envidiaykorqani”, nispa. Manañataq allinpaqchu qhawarqa Diospa kamachisqanmanjina kawsaytapis. Nirqataq: “Llimphu sonqo kawsakusqayqa yanqhalla, jinallataj makisniyta tukuy sajramanta mayllakusqaypis”, nispa. Chaymantataq juk chiqa yachachiyta reparasqa: ¡Saqra runas ‘llustʼana pampapi’ purichkaspa, urmanankupaqjina kachkasqankuta! (Salmo 73:3, 13, 18.)

Paulaqa, manchay llakiypi rikukusparaq, chay yachachiyta yachakurqa. Kay saqra pachap munayninmanjina ruwaytawanraq, watiqmanta Diospa ñawpaqinpi allinpaq qhawasqa kananpaq, kawsayninta tikrachirqa. Chaywanpis, qamqa, kay pachap ‘kusikuyninta astawan munakuy’, may llakiypi tukukusqanta reparanaykipaq, mana Paulajinachu carcelpiraq wiskʼachikunayki, khuchichakuspa mana jampiy atina unquywan chinpachikunayki chayri drogakuyta saqispa ñakʼarinayki tiyan. Imaraykuchus jukjinamanta, kallpachakunaykipaqjina, mana saqra ruwaykunawan chhapukuspalla kusikuyta atiwaq. ¿Imaynatá?

Kusikunapaqjina, allin ruwaykuna

Estados Unidos suyumanta, waynasta, sipaskunata tapurisqankumanjina, “wakin kuti tatasninkuwan, hemanosninkuwan ima, puriykachariq rispa, wak imasta ruwarispa mayta kusikusqankuta”, nisqanku. Tukuy kayta ruwasqankuqa mana kusichillanchu, manaqa familiankutapis astawan jukchaykun.

Ajinata ruwayqa teleta, tiyaykuspa qhawanamanta nisqa astawan sumaq. Doctor Anthony Pietropinto nin: “Familiankuwan chayri sapallanku kachkaspapis, teletaqa qhawayta atillanku [...] Chaywanpis, wasi patiopi tukuy familia pukllarinku, mikhurinku, pintarinku, sinchita ñawirinku ima chayqa, tukuy parlarinankupaq, yanapanakunanpaq, allin imaspi tʼukurinankupaq ima, astawan sumaq, tukuyninku teleta qhawanankumanta nisqaqa”. Johnqa jinata ruwarqa, payqa 7 wawasniyuq, nintaq: ‘Tukuy familia yanapanakuspa wasi patiota pichay, wasita pintay ima, mayta kusichisunkichikman’, nispa.

Familiayki manaraq chaykunata ruwanku chayqa, qam niriwaq, imatapis ruwanaykichikta. Chayrayku tʼukuriy ima ruwaykunatachus familiaykiwan ruwayta atisqaykipi.

Chantá, mana wakkunawanpunichu kusikunaykipaq kanayki tiyan. Maryqa sumaqta qhawakun, pikunawanchus purichkasqanta, chayrayku payqa sapallan kachkaspapis mayta kusikun, nintaq: “Pianota, violinta ima tocani, allinta tocayta yachanaypaqtaq tiempota uqhukuni”. Melissa nillantaq: “Kusikunaypaqjina wakin kuti, poemasta, cuentosta ima, qillqani”. Chayrayku kusikunaykipaq qampis kay sipaskunajina tiempoykita mana usuchispa ñawiriyta, maderamanta imastapis ruwayta, guitarratapis tocayta yachakuwaq.

Cristianospura kusirikuna

Wakin kuti amigosninchikwan tantakuyqa may allin. Wak llaqtaspiqa, kusikunapaqjina allin ruwaykunasta ruwanku, pelotawan pukllaq, bicicletapipis puriykachariq ima, rinku. Qampis, museosman, zoologicoman ima riwaq. Mana chayri wak cristianoswan takiykunata uyariwaqchik chayri telepi allin kaqkunata qhawariwaqchik.

Tatasniykitapis, juk tantakuyta wakichinaykipaq yanaparisunankuta niriwaq. Chaypaqtaq, tukuy laya ruwaykunasta wakichiwaq, pukllarinaykichikpaq, takirinaykichikpaq ima. Wakin amigosniyki tocayta, takiyta ima, yachaptinkuqa, ichá tocarinankuta, takirinankuta ima niriwaq. Chantá miskʼi mikhunata waykʼuytawankama qhaywariyqa may sumaq astawan kusikunaykichikpaq, chaywanpis mikhunaqa mana tukuy imasniyuqpunichu, nitaq achkha qullqipaqjinachu kanan tiyan. Wakin kuti chay tantakuyman jamuqkuna, paykuna munasqankumanjina imallatapis aparimunkuman, tukuyniykichik mikhurinaykichikpaq.

Maypichus tiyankunki chaypi, piscina, parque, chayri juk cancha pelotawan pukllanaykichikpaq tiyan chayqa, chayman pukllaq riwaqchik. Mana chayri campoman mikhunata waykʼuytawan apakuspa riwaqchik, watiqmanta chayman rispaqa sapa familia apakullanmantaq mikhunankuta, mana juk familialla mikhunapi gastananpaq.

Tukuy kayqa allin yuyaywan maychus kaqmanjina, wakichikunan tiyan. Takiykunapis mana sinchichu kanan tiyan, tusuchkaspapis mana aychap munayninta rikchʼarichinaykichikpaqjinachu tusunaykichik tiyan. Pukllachkaspapis, mana atipanakuytapunichu munanaykichik tiyan. Juk tata nin: “Wakin kuti waynasqa, chʼaqwayta qallarinku maqanakunankukama”, nispa. Bibliap nisqanmanjina mana maqanakuspalla, nitaq ‘atipanakuyta’ munaspalla, tukuy imata allinta ruwayqa, mayta kusichiwanchik (1 Corintios 9:25).

¿Pikunatataq minkʼarinanchik tiyan? Biblia nin: “Hermanosta munakuychej”, nispa (1 Pedro 2:17). ¿Qampa edadnillaykimanta waynastachu, minkʼarinayki tiyan? Wakkunatapis, sunquykichikta jatunta kicharispa waqyariychik (2 Corintios 6:13, kikinchay Qheshwa Biblia). Juk tata nin: “Machitus manaña ima pukllanapipis pukllayta atispa, chay tantakuypi imaynatachus waynas, sipaskuna ima pukllasqankuta rikuspa mayta kusikunku”. Machu runas ñuqanchikwan khuska, chay tantakuypi kasqanku, jarkʼawanchik ni ima saqra kaqpi urmanapaq. Chaywanpis mana tukuy ‘hermanostapunichu’ winkʼarisun. Pisi hermanoslla chay tantakuypi kaptinku, wakichisqa cristianospaq may allin, imatachus ruwachkasqankuta qhawanankupaq.

Chayjina tantakuykunapiqa Bibliamanta parlarispa puraqmanta iñiyninkuta kallpachanakunku. Wakin waynastaq, Bibliamanta parlariy, mana kusikunapaqjinachu kasqanta yuyanku. Juk cristiano wayna quejakuspa nin: “Amigosjina tantakuyku chayqa, tiyaykukuspa Bibliamanta tapurinakuyta qallariyku”, nispa. Salmista nin: “Kusikuyniyojmin runaqa [...] Diospa kamachisqampi pay sonqonta churan”, nispa (Salmo 1:1, 2). Chayrayku Bibliamanta tapurinakuyqa, mayta kusichiwasunman. Ichá chaypaqqa Bibliata astawan ukhuncharinayki kanqa.

Ichá jamuqkunata, imaynatachus Diosta riqsisqankumanta willarinankuta niriwaq. Chantá astawan kusikunaykichikpaqqa, asichisunaykichikpaqjina imamantapis willarinankuta nillawaqtaq. Chayjina willaykunamantataq allin imasta yachakuwaqchik. Ichá kay librop wakin yachaqanasninmantapis, juk tantakuypi sutʼinchariwaqchik.

¡Kusikunaykipaq imatapis ruwachkaspaqa, maychus kasqanmanjina ruway!

Jesucristoqa wakin kuti, kusikunanpaq allin ruwaykunata ruwanankupaq waqyariptinku, mana qhisacharqachu. Biblia, Jesús Caná llaqtaman juk casarakuman risqanmanta willawanchik, maypichus achkha mikhuna, takiykuna, tusuna, kʼacha runaswan tinkuna, kallpachanakuna ima karqa. Chantá payqa mana jinalla qhipakurqachu, manaqa yakuta vinoman tukuchirqa, chayllawanpis yanaparinanpaq chay casaraku raymipi (Juan 2:3-11).

Chaywanpis tukuy kayqa, mana ninayarqachu Jesús sapa kuti fiestamanta fiesta purisqanta. Jesusqa, mana tiemponta usuchispa imachus Diospa munaynin kasqanmanta, runaman willallarqapuni. Pay nirqa: “Mikhuyneyqa Kachamuwajniypa munayninta juntʼanay, ruwanantataj tukuychanay”, nispa (Juan 4:34). Jesustaqa, wak kusikunanpaq ruwaykunamanta nisqa, Diospa munayninta ruway astawan kusichirqa. Ñuqanchikpis ‘Señorpa ruwayninpi may achkhata llamkʼanallanchikpuni’ kachkan (1 Corintios 15:58, Dios Parlapawanchej; Mateo 24:14). Wakin kuti kusikuyta munaspa, maychus kaqmanjina, allin ruwaykunawan kusikuyta atiwaq. Juk qillqaq nin: “Kawsayninchikqa mana tukuy tiempo kusikunallapaqpunichu... jina kanman chayqa, ¡chiqamanta saykʼupuwaq!”.

[Sutʼinchaynin]

Tʼukurinapaq tapuykuna

◻ Cristiano waynas, sipaskuna ima, ¿imaraykutaq kay saqra pachap munayninmanjina ruwaqkunamanta envidiakunku? ¿Maykʼaqllapis ajina sientekurqankichu?

◻ Waynuchus allin kaqta ruwanankupaq, ¿ima yuyaychayta Dios qun, chantá imaraykutaq chaypi tʼukurinanku tiyan, ima ruwaytachus kusikunankupaq akllachkaspa?

◻ ¿Imaraykutaq mana allinchu, mana Diospa kamachisqanmanjina kawsaqkunamanta, envidiakunanchik?

◻ ¿Sutʼinchariwaqchu imaynatachus: 1) familianchikwan kachkaspa, 2) sapallanchik kachkaspa, 3) wak cristianoswan kachkaspa ima, allin ruwaykunata ruwaspa kusikunamanta?

◻ Maychus kaqmanjina kusikunamanta, ¿imatá Jesucristo yachachiwanchik?

[297 paginapi sutʼinchaynin]

“Takiykuna sinchita uyarikusqan, tukuy rikchʼaq kʼanchaykuna ima, gustawasqanrayku, ventanamanta qhawarinaypaq astawan qayllaykuriq kani, mayta kusikuchkasqankupitaq tʼukuriq kani”

[302 paginapi sutʼinchaynin]

“Chaymanta, marihuanata, machachiq ukyanasta ima, apamuyta qallarirqanku. Ajinallamanta tukuy ima manaña allinchu karqa”

[299 paginapi dibujo/foto]

Diospa kamachisqasninta kasukuq waynas, sipaskuna ima, ¿chiqamantachu mana kusikuyta atinku?

[300 paginapi dibujos/fotos]

Imallatapis ruwayta yachakuyqa, mana tiemponchikta usuchinapaq yanapawanchik

[301 paginapi dibujos/fotos]

Ñawpaqmantapacha kusikunapaq, tukuy imaymana allin ruwaykunata wakichiy, achkha cristianoswan tantakuy ima, may sumaq