INTERNETPI BIBLIOTECA Watchtower
INTERNETPI BIBLIOTECA
Watchtower
Quechua (Bolivia)
  • BIBLIA
  • PUBLICACIONES
  • REUNIONES
  • “Tukuy ñankunasninpis cheqanpuni”
    Jehovaman qayllaykuna
    • Uj tʼoqopi Josewan waj presoswan makisninku watasqa kashanku.

      11 YACHAQANA

      “Tukuy ñankunasninpis cheqanpuni”

      1, 2. 1) ¿Ima llakiykunapitaj José rikukorqa? 2) ¿Imaynatá Jehová Joseta yanaparqa?

      JOSÉ sutiyoj jovenqa ashkhata sufrerqa. 17 watasniyoj kashajtin hermanosnin wañuchiyta munarqanku. Jinapis mana wañucherqankuchu, manaqa esclavo kananpaj karu llajtayoj runasman venderqanku. Chaypitaj patronninpa warmenqa paywan puñuykuyta munarqa. Josetajrí mana paywan puñuykuyta munarqachu. Chayrayku patronninpa warmenqa mayta phiñakorqa, llullakuspataj nerqa José abusayta munasqanta. Ajinamanta Josetaqa qhasillamanta carcelman wisqʼaykorqanku, nitaj pipis payta yanapaj karqachu.

      2 Diostajrí Joseta qhawamusharqa. Jehovaqa “cheqan kajta munakun, nitaj wakillanman kutikuspachu juzgan” (Salmo 33:5). Chayrayku Jehovaqa Joseta qhasillamanta juchachasqankuta allinchaspa carcelmanta payta orqhorqa, uj kamachej kananpajtaj churarqa. Ajinamanta Joseqa jatunpaj qhawasqa karqa (Génesis 40:15; 41:41-43; Salmo 105:17, 18). Chaypi tukuy repararqanku José mana juchayojchu kasqanta. Chantapis Joseqa kamachej kasqanrayku Diospa llajtanta yanaparqa (Génesis 45:5-8).

      Joseqa qhasillamanta ‘carcelpi’ ñakʼarichisqa karqa

      3. ¿Imaraykutaj tukuy munanchej cheqan kajman jina juzgasqa kayta?

      3 Josemanta yachakoyqa mayta kallpachawanchej. Imajtinchus tukuypis qhasimanta juchachasqa runasta rikorqanchej, chayri noqanchej kikin qhasimanta juchachasqa karqanchej. Tukuypis munanchej cheqan kajman jina juzgasqa kayta. ¿Imaraykutaj chayta munanchej? Imaraykuchus Jehovaqa payman rijchʼakojta ruwawarqanchej, chayrayku noqanchejpis Jehová jina justicia kananta munanchej chayri cheqan kaj ruwakunanta munanchej (Génesis 1:27). Jehovata sumajta rejsinapajqa entiendenanchej tiyan imachus paypaj justicia kasqanta. Chaytaj yanapawasun imaraykuchus cheqan kajtapuni ruwayta munasqanta entiendenapaj, payman astawan qayllaykunapaj ima.

      ¿Imataj justicia?

      4. Justicia palabrata uyarispa, ¿imatá runas yuyanku?

      4 Justicia palabrata uyarispa runasqa yuyanku uj kamachej tukuy runasta kikin leyesllata juntʼachinan kasqanta. Ética: teoría y aplicación nisqa libroqa nin: “Justiciaqa leyesman jina ruwakun, runastaj chay leyesman jina imatapis ruwananku tiyan. Chantapis chay leyesman jina nikun uj runa juchayoj kasqanta chayri mana juchayoj kasqanta”, nispa. Jehovatajrí justiciata ruwan mana leyesta juntʼachinanraykullachu.

      5, 6. 1) Justiciamanta parlanapaj, ¿ima palabrastaj Bibliapi rikhurillantaj? 2) ¿Imaraykutaj Biblia nin Dios cheqan kasqanta?

      5 Imaynachus Jehovaj justician kasqanta entiendenapajqa, Bibliapi ima palabrastachus chaypaj churakusqanta yachay yanapawasun. Hebreo Qhelqasqaspeqa kinsa palabrasta oqharikun justiciamanta parlanapaj. Chaykunamanta ujnintaj traducikun “allinpuni”, “justicia”, “cheqan kajtapuni ruway” nispa (Génesis 18:25). Chaykunamanta iskay palabrastajrí traducikun “cheqan kaj”, “cheqa kaj”, “maychus kaj”, “justicia”, “cheqan ruway” nispa. Griego Qhelqasqaspitaj justicia palabraqa niyta munallanmantaj “cheqan” nispa. Bibliapeqa “justicia” palabra “cheqan kaj” palabrawan ujchasqa kashan (Amós 5:24).

      6 Biblia nin Diosqa cheqan kasqanta. Chaywantaj nishan cheqan kajta tukuypaj ruwasqanta, uj rejllatataj (Romanos 2:11). Arí, Jehovaqa ajinatapuni tukuy imata ruwan. Elihuqa nerqa: “Diosqa nipuni ima sajratapis ruwanmanchu. Tukuy Atiyniyoj Diosqa ni imarayku mana cheqan kajtaqa ruwanmanchu”, nispa (Job 34:10). Jehovaqa ni jaykʼaj “ima sajratapis ruwanmanchu”. ¿Imaraykú? Chayta yachanapaj iskay imasta qhawarina.

      7, 8. 1) ¿Imaraykutaj Jehová ni jaykʼaj sajra kajta ruwanmanchu? 2) ¿Imataj Jehovata cheqan kajtapuni ruwananpaj tanqan?

      7 Uj kaj, Jehovaqa santo chayri llimphu. Kinsa kaj yachaqanapi yachakorqanchej Diosqa may llimphu kasqanta, cheqan kajtapunitaj ruwasqanta. Chayraykutaj payqa ni jaykʼaj sajra kajta ruwanmanchu. ¿Imaraykú chayta ninchej? Imajtinchus Tatanchej Jehovaqa may llimphu. Payqa ni jaykʼaj wawasninta sajra kajta ruwaspa sufrichinchu. Jesusqa chayta sumajta yacharqa. Chayrayku wañuchinankupaj uj chʼisi faltashajtin, ajinata orakorqa: “Santo Tatáy, qowasqayki sutiykirayku paykunata qhawariy”, nispa (Juan 17:11). “Santo Tatáy” palabrasqa Jehovamanta parlanallapaj Bibliapi oqharikun. Imajtinchus ni mayqen tatapis Jehová jina santochu. Jesusqa yacharqa discipulosnin Tatanpa qayllanpi sumaj jarkʼasqa kanankuta, imajtinchus Jehovaqa may llimphupuni, nitaj ima juchapis paypi kanchu (Mateo 23:9).

      8 Iskay kaj, Jehovaqa tukuyta munakun, manataj suyanchu tukuyninchej payta munakunallanchejtataj. Chay munakuynintaj tukuypaj cheqan kajta ruwananpaj tanqan. Runastajrí paykunallapaj imatapis munasqankurayku, paykunallapi yuyasqankurayku sajra kajta ruwanku, wajkunatapis ñakʼarichinku. Chaypitaj sutʼi yachakun mana munakuyniyojchu kasqanku. Jehovamantatajrí Biblia nin: “Jehová Diosqa cheqan kajtapuni ruwan. Payqa cheqan kajta munakun”, nispa (Salmo 11:7). Jehovapis pay kikinmanta nillantaj: “Noqa Jehová Diosqa justiciata munakuni”, nispa (Isaías 61:8). Jehová Dios cheqan kajtapuni ruwasqanta yachayqa mayta kallpachawanchej (Jeremías 9:24).

      Jehovaj khuyakuynin, cheqan kaynin ima

      9-11. 1) ¿Imaraykú ninchej Diospa khuyakuyninwan justicianwan khuskachasqa kasqanta? 2) ¿Imaynatá Jehová juchasapa runasmanta khuyakun?

      9 Jehovaj cheqan kaynenqa may sumaj, ni ima pantayniyojtaj, payqa tukuy imapi ajina. Moisesqa Jehovata jatunchashaspa nerqa: “Payqa pakakuna Chhanka, ruwasqasnenqa may sumajpuni, tukuy ñankunasninpis cheqanpuni. Payqa atienekunapaj jina Dios, mana jaykʼajpis mana cheqan kajtaqa ruwanchu. Payqa cheqanmin, cheqan kajtapunitaj ruwan”, nispa (Deuteronomio 32:3, 4). Jehová Diosqa cheqan kajtapuni ruwan. Payqa runas sajra kajta ruwanankuta mana saqellanchu, nillataj mana khuyaspachu jasutʼin.

      10 Diospa cheqan kaynenqa khuyakuyninwan khuskachasqa kashan. Salmo 116:5 nin: “Jehová Diosqa kʼacha sonqoyoj Dios, cheqantataj ruwan. Diosninchejqa khuyakoj Dios”, nispa. Arí, Jehovaqa cheqan kajta ruwan, khuyakuyniyojtaj. Payqa khuyakuyniyoj kaspapis justiciata ruwanqapuni. Jehová khuyakuyniyoj kasqanqa mana ninayanchu pisi justiciallataña ruwananta justician may jina sinchʼipis kanman jinaqa. Astawanpis payqa justiciata ruwan, khuyakuntaj. Chaymanta astawan yachakuna.

      11 Tukuy runas juchata herenciata jina japʼisqanchejrayku wañuyllataña suyakushanchej (Romanos 5:12). Chaywanpis Jehovaqa juchasapa runas wañojtinku mana kusikunchu. Payqa ‘wakichisqa kashan perdonanapaj, khuyakoj Dios, kʼacha sonqoyojtaj’ (Nehemías 9:17). Santo kasqanraykutaj mana cheqan ruwaykunata chejnikun. Ajina kajtin, ¿imaynatá juchasapa runasmanta khuyakunmanri? Chaymanqa Bibliaj uj sumaj yachachiynin kutichin. Chaytaj kashan runasta wañuymanta Dios kacharichisqan. 14 yachaqanapi astawan yachakusunchej Jehovaj khuyakuyninmanta, justicianmantawan. Jehovaqa juchankumanta pesachikoj runasmanta khuyakuspapis cheqan kajtapuni ruwan (Romanos 3:21-26).

      Jehovaj justician payman qayllaykuchiwanchej

      12, 13. 1) ¿Imaraykutaj Jehovaj justician payman qayllaykunapaj yanapawanchej? 2) ¿Imatataj David Jehovamanta yacharqa? 3) ¿Imajtintaj Davidpa nisqan mayta sonqochawanchej?

      12 Jehovaj justicianqa mana manchachiwanchejchu, astawanpis payman qayllaykunapaj yanapawanchej. Bibliaqa sutʼita willawanchej Jehovaqa khuyakuywanpuni justiciata ruwasqanta. Imaynatachus chayta ruwasqanta qhawarina.

      13 Jehovaqa justiciata ruwanpuni, chayrayku amigosninta mana wasanchanchu, nitaj saqerparinchu. Davidtaj kausayninpi chayta rikorqa. Payqa sumajta Jehovata rejserqa, chayrayku yacharqa imaynatachus Jehová amigosninta qhawasqanta. Pay nerqa: “Jehová Diosqa justiciata munakun, nitaj jaykʼajpis payta kasojkunataqa saqerparenqachu. Diosqa paykunata waqaychanqa”, nispa (Salmo 37:28). Chay nisqantaj mayta sonqochawanchej. Imajtinchus Diosninchejqa payta tukuy sonqo sirvejkunata ni jaykʼaj saqerparenqachu. Justiciata ruwaj Diosqa qayllallanchejpipuni kanqa, munakuywantaj cuidawasunchej (Proverbios 2:7, 8).

      14. ¿Imaynatá Jehová yanapata necesitajkunamanta llakikusqanta rikucherqa?

      14 Jehová Diosqa justiciata munakusqanrayku yanapata necesitajkunamanta llakikun. Chaytataj sutʼita reparanchej israelitasman qosqan leyespi. Chay leyespi nisharqa imaynatachus wajcha wawasta, viudastapis yanapanankuta (Deuteronomio 24:17-21). Jehovaqa yacharqa wajcha wawaspis viudaspis llakiypi rikukusqankuta. Chayrayku Jehovaqa paykunaj Tatanku, Juezninkutaj karqa. Arí, “payqa cheqan justiciata ruwan wajcha wawaspaj, viudaspajpis” (Deuteronomio 10:18; Salmo 68:5). Jehovaqa israelitasman sutʼita nerqa wajcha wawasta, viudastapis mana sufrichinankuchu kasqanta. Chaytachus ruwankuman karqa chayqa, paykunaj qhaparikusqankuta uyarinanta, yanapanantataj nerqa. Chantá nillarqataj: “Phiñakuyneyqa qankunapaj kʼajarenqa”, nispa (Éxodo 22:22-24). Jehovaqa mana usqhayllatachu phiñakun. Jinapis wajkunata qhasimanta sufrichejtinkoqa mayta phiñakun, astawanraj wajchasta, mana yanapajniyoj kajkunata sufrichejtinku (Salmo 103:6).

      15, 16. ¿Imaraykú ninchej Jehová “tukuyta uj rejllata” qhawasqanta?

      15 Jehovaqa “tukuyta uj rejllata qhawan, nitaj piwanpis llukʼichikunchu” (Deuteronomio 10:17). Jehovaqa mana runasta juzgaj jueces jinachu. Ashkha juecesqa qhapajkunallapaj chayri rejsisqa runasllapaj justiciata ruwanku. Jehovatajrí tukuypaj justiciata ruwan. Jehová tukuyta uj rejllata qhawasqanmanta yachakuna. Payqa munan tukuy runas salvakunankuta, wiñay kausaytataj japʼinankuta. “Payqa allinpaj qhawan mayqen nacionllamantapis payta manchachikojta, allin kajtataj ruwajta” (Hechos 10:34, 35). Jehovaqa uj suyakuyta qon qhapajkunaman, wajchasman, yana runasman, yuraj runasman, tukuy laya llajtayojkunaman ima. Ajinamanta payqa cheqan kajtapuni ruwan.

      16 Jehovaqa wakin runas kamachiykunasninta mana kasukojtinku justiciata ruwallantaj. Kunantaj chaymanta astawan yachakunachej.

      Juchayoj runataqa mana qhawakullanchu

      17. Kay mundopi mana justicia kasqan, ¿ninayanchu Jehová mana cheqan kajta ruwasqanta?

      17 Ichá pillapis tapukunman: “Jehová justiciata ruwan chay, ¿imaraykutaj kay mundopi mana justicia kanchu?”, nispa. Kay mundopi justicia mana kasqanqa, mana niyta munanchu Jehová mana cheqan kajta ruwasqanta. Kay mundopi justicia mana kanchu tukuyninchej Adanmanta juchata herenciata jina japʼisqanchejrayku. Chantapis ashkha runas Jehovaj kamachiykunasninta mana kasukunkuchu. Jinapis chayqa mana wiñaypajchu kanqa (Deuteronomio 32:5).

      18, 19. ¿Imatá Jehová ruwanqa kamachiykunasninta mana kasukuyta munajkunawan?

      18 Jehovaqa allin sonqoyoj kajkunamanta, paypa qayllanpi kayta munajkunamanta khuyakun. Jinapis mana saqenqachu santo sutinta runas pisipaj qhawanankuta (Salmo 74:10, 22, 23). Mana pipis Dios justiciata ruwananmanta burlakuyta atinchu. Payqa mana kasukoj runasta castiganqapuni. Jehová Diosqa “khuyakoj Dios, kʼacha sonqoyoj, pacienciayoj, may jina munakuyniyoj, nisqantapis juntʼanpuni. [...] Payqa mana qhawakullanqachu juchayoj runataqa” (Éxodo 34:6, 7). Chayqa ajinapuni, Jehovaqa kamachisqasninta mana kasukojkunata wakin kutis castigarqapuni.

      19 Imatachus Israel llajtawan ruwasqanta qhawarina. Israelitasqa Sumaj Jallpʼapi kashaspaña kutin kutita Jehovata wasancharqanku. Ruwasqankuwantaj Jehovaj “sonqonta nanacherqanku”. Jinapis Jehovaqa paykunata mana chay ratochu chinkarparicherqa (Salmo 78:38-41). Astawanpis paykunamanta khuyakorqa, suyarqataj kausayninkuta cambianankuta. Chayrayku nerqa: “Kausayniyrayku jurani, sajra runa wañojtenqa mana kusikunichu, astawanqa kusikuni sajra runa kausayninta cambiajtin, nitaj wañojtin. Chayrayku sajra ruwaykunasniykichejta qonqaychej, amaña chayta ruwaychejchu. Israel nación, ¿imajtín wañuwajchejri?”, nispa (Ezequiel 33:11). Jehovaqa mana munanchu pipis wañunanta. Chayrayku israelitas sajra ñanninkuta saqenankupaj sapa kuti profetasninta kacharqa. Israelitasrí Jehovaj profetasninta mana uyarerqankuchu, nitaj juchasninkumantapis pesachikorqankuchu. Chayrayku Jehovaqa imayna Dioschus kasqanta rikuchinanpaj enemigosninkuman israelitasta jaywaykorqa (Nehemías 9:26-30).

      20. 1) Jehová israelitaswan imastachus ruwasqanmanta, ¿imatá yachakunchej? 2) ¿Imaraykutaj Jehovaj justicianta leonwan kikinchakun?

      20 Jehová israelitaswan imastachus ruwasqanmantaqa mayta yachakunchej. Payqa tukuy imata qhawamusqanrayku sajra ruwaykunata rikuspa sonqonta nanachikun (Proverbios 15:3). Chantapis juchasninkumanta arrepientekojkunamanta khuyakun. Chayta yachaytaj mayta sonqochawanchej. Jehovaqa pacienciayoj, suyantaj sajra runas kausayninkuta cambianankuta. Chayrayku ashkha runasqa yuyanku Jehová sajra runasta mana castigananta. Chaytaj mana ajinachu. Israelwan imatachus ruwasqanqa yachachiwanchej Diosqa mana wiñaypajchu pacienciakunanta. Payqa justiciata ruwanqapuni. Runasqa wakin kutis manchachikunku justiciata ruwayta, Jehovatajrí mana manchachikuspa justiciata ruwanqapuni. Chayrayku Bibliaqa Jehovaj justicianta leonwan kikinchan (Ezequiel 1:10; Apocalipsis 4:7).a Jehovaqa nisqanman jina kay jallpʼapi justiciata ruwanqapuni. ¿Imaynatá Jehová Dios justiciata ruwan? Juchayojta castiganan kajtenqa castiganpuni, wakin kutistaj juchayoj khuyakunapaj jina kajtin khuyakun (2 Pedro 3:9).

      Justiciata ruwaj Diosman qayllaykuna

      21. Jehová imaynatachus justiciata ruwasqanpi tʼukurispa, ¿imatataj paymanta mana yuyanachu tiyan?

      21 Jehová imaynatachus justiciata ruwasqanpi tʼukurispaqa, ama yuyanachu mana sonqoyoj juez jina kasqanta, sajra runasllatataj juzgayta maskʼasqanta. Chayta yuyanamantaqa munakoj tata jina wawasninpaj allin kajtapuni ruwayta munasqanpi tʼukurina. Jehovaqa cheqan kajtapuni ruwan, chayrayku munan wawasninpis cheqan kajta ruwanankuta. Chantapis wawasnin yanapata necesitajtinku, perdonta mañakojtinku paykunamanta khuyakun (Salmo 103:10, 13).

      22. Jehová cheqan kajtapuni ruwasqanrayku, ¿ima suyakuytataj qowanchej? Chanta, ¿imaraykutaj chay suyakuyta qowanchej?

      22 Mayta agradecekunchej Jehová justiciata ruwajtinpis khuyakuwasqanchejmanta. Payqa mana sajra runasta castigallaytachu maskʼan. Payqa tukuy imapi cheqan kajtapuni ruwan, chayrayku uj sumaj suyakuyta qowanchej. Payqa munan paraisopi wiñaypaj kausakunata, maypichus “cheqan kausaylla kanqa” chaypi (2 Pedro 3:13). Diosninchejqa justiciata ruwayta munasqanrayku, runasta castigananmantaqa imaynallamantapis paykunata salvayta munan. Jehovaj justician imaynachus kasqanta yachayqa payman qayllaykuchiwanchej. Qhepan yachaqanaspi Jehovaj justicianmanta astawan yachakusun.

      a Jehovaqa pay kikin uj leonwan kikinchakorqa mana kasukoj israelitasta juzgashaspa (Jeremías 25:38; Oseas 5:14).

      Tʼukurinapaj tapuykuna

      • Jeremías 18:1-11 Jehová mana pitapis usqhayllatachu castigasqanta entiendechinanpaj, ¿imatataj Jeremiasman nerqa?

      • Habacuc 1:1-4, 13; 2:2-4 ¿Imaynatá Habacucman Jehová entiendecherqa sajra runaspa ruwasqasninkuta mana qhawakullasqanta?

      • Zacarías 7:8-14 Yanapata necesitajkunata sufrichejtinku, ¿imaynataj Jehová sientekun?

      • Romanos 2:3-11 ¿Imaman jinataj Jehová sapa ujta juzgawasunchej? Chanta, ¿imaman jinataj nacionestapis juzganqa?

  • “¿Ruwanmanchu Diosqa mana cheqan kajta?”
    Jehovaman qayllaykuna
    • Lotwan iskaynin warmi wawasninwan Zoar llajtaman sanos chayashanku, Sodoma, Gomorra llajtastaj lauraykushanku.

      12 YACHAQANA

      “¿Ruwanmanchu Diosqa mana cheqan kajta?”

      1. Imapis mana cheqan kajman jinachu ruwakojtin, ¿imaynataj sientekunchej?

      WAKIN kutisqa kayta uyarinchej: Uj paya viudamanta jallchʼakusqan qolqesitunta engañaspa suwarpanku. Uj wawitata tatasnin mana khuyarikuspa saqerparinku. Uj runata mana juchayojllata carcelman wisqʼaykunku. Chaykunata uyarispa maytachá rabiakunchej. Imajtinchus runasqa cheqan kajta, mana cheqan kajta sutʼita reparanapaj ruwasqa kanchej. Chayrayku imapis mana cheqan kajman jinachu ruwakojtenqa, mayta phiñakunchej. Munanchejtaj mana juchayojqa yanapasqa kananta, juchayojtaj castigasqa kananta. Mana ajina kajtintaj ichá tapukunchej: “¿Dios qhawamushanmanchu? ¿Imaraykú mana imatapis ruwanchuri?”, nispa.

      2. ¿Imatá Habacuc Diosman nerqa? Diosrí, ¿phiñakorqachu?

      2 Diosta tukuy sonqo sirvejkunamanta wakenqa ajinallatataj tapukorqanku. Paykunamanta ujqa profeta Habacuc karqa, payqa Diosman nerqa: “¿Imaraykutaj rikuchiwanki chay chhika sajra imastari? ¿Imaraykutaj runasta ñakʼarichisqankuta qhawakullankiri? ¿Imajtín rikuchiwanki saqueosta, sajra ruwaykunatapis? ¿Imajtín chay chhika maqanakuykunas tiyan, chʼajwaspis?”, nispa (Habacuc 1:3). Habacuc chayta nisqanrayku Jehovaqa mana phiñakorqachu. Imaraykuchus Diosqa ruwawarqanchej imapis cheqan kajman jina ruwakunanta munananchejpaj. Chayrayku Jehová jina reparayta atinchej cheqan kajta, mana cheqan kajta ima.

      Jehovaqa mana cheqan kajta chejnikun

      3. ¿Imaynapí Jehová yachan mana cheqan ruwaykuna jallpʼantinpi kasqanta?

      3 Jehovaqa runas mana cheqan kajta ruwasqankuta qhawamushan. Bibliaqa Noej tiemponmanta parlaspa nin: “Jehová Diosqa rikorqa, runaspa sajra ruwasqasninkoqa jallpʼapi may jinapuni kasqanta, sonqonkupi yuyasqankupis tukuy tiempo sajrallapuni kasqanta”, nispa (Génesis 6:5). Kay versiculomanta astawan yachakuna. Noqanchejqa yachanchej imapis mana cheqan kajman jinachu ruwakusqanta wajkuna willawasqanchejrayku chayri noqanchejta mana cheqan kajman jinachu juzgawasqanchejrayku. Chaywanpis Jehovaqa tukuy imata qhawamushan, yachantaj jallpʼantinpi imaschus mana cheqan kajman jinachu ruwakushasqanta. Payqa runaj sonqonta sumajta qhawaykun, sonqonpi imatachus yuyasqantapis allinta yachan (Jeremías 17:10).

      4, 5. 1) ¿Pikunamantataj Jehová llakikun? 2) ¿Imataj Jehová kikinwan karqa?

      4 Jehovaqa imapis mana cheqan kajman jinachu ruwakojtin mana qhawakullanchu. Payqa ñakʼarejkunamanta llakikun. Jehovaqa mayta llakikorqa ñaupa tiempopi llajtanta “enemigosninku sinchʼita ñakʼarichejtinku, waqachejtinku ima” (Jueces 2:18). Wakin runasqa mana justicia ruwakusqanta sapa kuti rikuspa, chayman yachakapunku. Chayrayku niña ñakʼarejkunamanta llakikunkuchu. Jehovawantajrí mana jinachu. Payqa 6 mil watasta jinaña kay jallpʼapi mana cheqan kaj ruwakusqanta qhawamushan, jinapis chay ruwaykunataqa chejnikullanpuni. Payqa chejnikun “llullakoj simita, mana juchayoj runata wañuchej makista”, “sapa parlarispa llullakoj testigota” ima (Proverbios 6:16-19).

      5 Jehovaqa mana cheqan kajta mayta chejnikun, chayrayku Israelmanta kamachejkunaman profeta Miqueasnejta nerqa: “¿Manachu imachus cheqan kasqanta yachanaykichej karqa?”, nispa. Chantá Jehovaqa imastachus atiyninkumanta valekuspa ruwasqankuta sutʼinchaytawan, kayta nerqa: “Chaypacha paykunaqa qhaparikuspa Jehová Diosmanta yanapata mañakonqanku, paytaj mana uyarenqachu. Chaypacha uyanta paykunamanta pakaykonqa sajra imasta ruwasqankurayku”, nispa (Miqueas 3:1-4). Rikunchej jina Jehovaqa mana cheqan ruwaykunata maytapuni chejnikun. Imajtinchus pay kikin qhasillamanta tumpasqa karqa. Satanasqa may chhika watastaña Jehovaj ‘contranpi parlashan’ (Proverbios 27:11, sutʼinchaynin). Diosqa munasqa Wawanta sajra runata jina qhasillamanta wañuchisqankuta rikorqa. Wawanqa “mana ima juchatapis ruwarqachu” (1 Pedro 2:22; Isaías 53:9). Jehovaqa qhawamushan qhasillamanta ñakʼarichisqa kajkunata, paykunamantataj mayta llakikun.

      6. ¿Imaynataj sientekunchej qhasillamanta ñakʼarichiwajtinchej?

      6 Pitapis qhasillamanta ñakʼarichejtinku chayri qhasillamanta ñakʼarichiwajtinchej rabiakunchej. Chaytaj ajina Diosninchej rijchʼayninman jina ruwawasqanchejrayku. Payqa cheqan kajtapuni ruwan, mana cheqan kajtataj chejnikun (Génesis 1:27). Chanta, ¿imaraykutaj Jehová mana cheqan kaj ruwakunanta saqen?

      Jehovamanta imatachus nikusqan

      7. ¿Imatataj Satanás Jehovamanta nerqa?

      7 ¿Imaraykutaj Jehová mana cheqan kaj ruwakunanta saqen? Chayta yachanapajqa Edén huertapi imatachus Jehovamanta nikusqanta yachananchej tiyan. Yachakorqanchej jina Ruwawajninchejqa kay jallpʼata, chaypi kausakojkunata ima kamachinanpaj derechoyoj (Salmo 24:1; Apocalipsis 4:11). Jehová runasta ruwasqanmanta pisi tiemponman, uj sajra ángel paymanta llullasta parlarqa, mana allin kamachejchu kasqantataj nerqa. ¿Imaynataj chay karqa? Jehovaqa Adanman kamacherqa Edén huertapi kaj uj sachʼaj poqoyninta ama mikhunanta. Chayta mikhojtintaj ‘wañunan’ karqa (Génesis 2:17). Diospa kamachisqanqa Adanwan Evawan kasukuyta atinankupaj jinalla karqa. Satanastajrí Evaman nerqa Jehová allin imasmanta jarkʼashasqanta. Chayrayku llullakuspa nerqa: “Mana wañunkichejchu. Diosqa yachan chay sachʼaj poqoyninta mikhojtiykichej, chay pʼunchaypacha sumaj yachayniyojman tukunaykichejta. Yachallantaj pay jina kanaykichejta, imachus allin, imatajchus mana allin kasqantapis yachanaykichejta”, nispa (Génesis 3:1-5).

      8. 1) ¿Imatataj Satanás Evaman creechiyta munarqa? 2) ¿Imatataj Satanás nerqa Jehová imaynatachus kamachisqanmanta?

      8 Satanasqa imatachus nisqanwan Evata creechiyta munarqa Jehovaqa allin imasta paymanta pakashasqanta, llullakushasqantataj. Chayta nispaqa Satanás Evata yuyachisharqa Dios sajra kasqanta. Chantapis Jehovata pisipaj qhawachisharqa, Jehová mana allin kamachejchu kasqantataj nisharqa. Satanasqa mana nerqachu: “Diosqa mana tukuy imata kamachejchu”, nispa. Astawanpis pay nerqa Diosqa tukuy imata kamachinanpaj mana derechoyojchu kasqanta, nitaj payta kasukunachu kasqanta. Chantapis nillarqataj mana cheqan kajman jinachu kamachishasqanta, nitaj kamachiyninpi kajkunaj allinninkutachu maskʼasqanta.

      9. 1) Adanwan Evawan mana kasukusqankurayku, ¿imataj karqa? Chayrayku, ¿ima tapuykunataj rikhurerqa? 2) ¿Imaraykutaj Jehová contranpi oqharikojkunata mana chinkacherqachu?

      9 Adanwan Evawanqa Jehovata mana kasuspa mana mikhunankuchu karqa chay sachʼamanta mikhuykorqanku. Chayrayku Dios nisqanman jina wañunanku karqa. Satanás llullakusqanrayku kay tapuykuna rikhurin, ¿Jehová runasta kamachinanpaj derechoyojchu chayri runaspurallachu kamachinakunanku tiyan? ¿Sumajtachu Jehová kamachishan? Jehovaqa may atiyniyoj, atinman karqa Adantawan, Evatawan, Satanastawan chay rato chinkachiyta contranpi oqharikusqankurayku. Chaywanpis Satanasqa mana nisharqachu Diosqa mana atiyniyojchu kasqanta. Astawanpis pay nerqa Dios mana allintachu kamachishasqanta. Sichus Jehová Adanta, Evata, Satanasta chay rato chinkachinman karqa chayqa, mana rikuchinmanchu karqa allin kamachej kasqanta. Astawanpis Satanaspa nisqan cheqaman rijchʼakunman karqa. Runas paykunapuralla kamachinakuyta atisqankutachus manachus rikuchikunanpajqa, tiempo pasanan karqa.

      10. ¿Imatataj Biblia nin runaj kamachiyninmanta?

      10 Tiempo pasasqanman jina, runasqa imaymanamanta kamachinakunku, wakin suyuspeqa uj runalla kamachin, wakin suyupitaj runas kamachejninkuta ajllanku, waj suyuspitaj waj jinasmanta ruwanku. Bibliaqa paykunamanta nin: “Runaqa tukuy tiempo runa masinta chakisnin uraman churan, chaytaj runallata ñakʼarichin”, nispa (Eclesiastés 8:9). Chayraykuchá profeta Jeremiaspis nerqa: “Jehová Diosníy, noqaqa allinta yachani runaqa kausayninmanta mana dueñochu kasqanta. Runaqa mana nillaytapis atinchu imatachus kausayninpi ruwananta”, nispa (Jeremías 10:23).

      11. ¿Imaraykutaj Dios saqerqa runaspuralla kamachinakunankuta?

      11 Jehovaqa qallariymantapacha yacharqa runaspuralla kamachinakojtin sufrinankuta. Chayta yachaspa, ¿imaraykutaj saqerqa runaspuralla kamachinakunankuta? Chaypaj kay kikinchaypi piensarina. Wawayki onqosqa kashan, mana wañunanpajtaj operachikunan tiyan. Qanqa yachanki wawayki operachikojtin nanaywan kananta, chaytaj qanta mayta llakichisunki. Chantapis yachallankitaj wawayki operachikojtin onqoyninmanta sanoyapunanta. Ajinallataj Diospa ruwasqanwanpis. Payqa runas sufrinankuta yachaspapis saqerqa purajmanta kamachinakunankuta (Génesis 3:16-19). Diosqa yachallarqataj runas wiñaypaj allinta kausakunankupajqa, paykunapuni reparananku kasqanta runaj kamachiynenqa ñakʼariyllata apamusqanta. Ajinallamanta wiñaypaj sutʼi yachakonqa Jehovalla sumaj kamachej kasqan.

      Runasmanta imatachus nikusqan

      12. ¿Jehovallamantachu Satanás llulla imasta parlarqa?

      12 Satanasqa Jehová kamachinanpaj mana derechoyojchu kasqanta, nitaj allin kamachejchu kasqanta nispaqa, mana Diosllamantachu, nitaj kamachiynillanmantachu llullasta parlasharqa, manachayqa Diosta sirvejkunamantapis llullasta parlasharqa, nisharqataj mana tukuy sonqochu Diosta sirvisqankuta. Satanasqa Jobmanta Jehovaman kayta nerqa: “¿Manachu qanllataj tukuy imamanta payta jarkʼanki? ¿Manachu qanllataj payta, familianta, tukuy imasnintapis perqawan jina muyuykuchispa jarkʼanki? Tukuy ima ruwasqanta bendecinki, uywasnintapis mirachinki. Kunanqa makiykita aysarispa tukuy kapusqanta qhechuy, rikunkitaj uyaykipi maldecisusqanta”, nispa (Job 1:10, 11).

      13. 1) ¿Imatataj Jobmanta Satanás nerqa? 2) ¿Imatataj Satanás noqanchejmanta nillantaj?

      13 Satanasqa Jobmanta nerqa Jehová jarkʼasqanraykulla payta sirvishasqanta. Chaywan nishallarqataj Jehová tukuy imata qosqanraykulla payta sirvishasqanta. Chantapis Satanasqa nerqa, Job tukuy kapuyninta pierdejtin Diosta maldecinanta. Satanasqa yacharqa Job “mana juchayoj, cheqan runa” kasqanta, ‘Diosta manchachikusqanta, sajra ruwaykunatataj chejnikusqanta’.a Jinapis Satanasqa Jobta Jehovaj contranpi oqharikunanpaj tanqarqa, yuyarqataj waj runastapis Diospa contranpi churayta atisqanta. Satanás nerqa, runasqa Dios allin imasta qosqanraykulla payta sirvisqankuta. Chayrayku payqa Jehovaman nerqa: “Runaqa [...] kausananraykoqa imatapis qonanpaj jinalla”, nispa (Job 1:8; 2:4).

      14. ¿Imataj mana Satanás nisqanman jinachu karqa?

      14 Tiempo pasasqanman jina, mana Satanás nisqanman jinachu karqa. Imajtinchus ashkha runasqa llakiypi rikukuspapis Job jina Jehovata tukuy sonqo sirvillarqankupuni. Paykunaqa Jehovata kusicherqanku. Ajinamanta Jehovaqa sutʼita rikuchin llakiypi rikukuspapis runasqa payta sirviyta atillasqankutapuni (Hebreos 11:4-38). Jehovata munakojkunaqa ni imarayku payta wasanchankuchu. Sinchʼi llakiypi rikukuspapis, aguantanankupaj Jehová kallpata qonanpi atienekunku (2 Corintios 4:7-10).

      15. Jehová imaynatachus juzgasqanmanta, ¿imatá tapukusunman?

      15 Jehovaqa kamachiyninmanta imatachus nikusqan sutʼinchakunanpaj tiempo pasananta saqerqa. Runas mana tukuy sonqochu Jehovata sirvisqankuta nikusqanpis sutʼinchakullantaj. Chaytaj rikuchin Jehovaqa cheqan kajtapuni ruwasqanta. Chantapis Bibliapi willawanchej imaynatachus Jehová ñaupa tiempopi runasta, nacionestapis juzgasqanta. Bibliaqa willallawanchejtaj aswan qhepamanpis Dios runasta juzgananta. ¿Imaraykutaj mana iskayrayanchejchu Jehová cheqan kajman jinapuni runasta juzgasqanmanta, cheqan kajman jinapunitaj juzgananmanta?

      Jehovaqa cheqan kajtapuni ruwan

      Lotwan iskaynin warmi wawasninwan Zoar llajtaman sanos chayashanku, Sodoma, Gomorra llajtastaj lauraykushanku. Qhepankupitaj Lotpa warmin kachi pilarman tukurpashan.

      Jehovaqa ni jaykʼaj chinkachenqachu ‘cheqan runata juchayoj runatawan khuska’

      16, 17. ¿Imaraykú runas mana cheqan kajman jinachu juzganku?

      16 Bibliaqa Jehovamanta nin: “Tukuy ñankunasninpis cheqanpuni”, nispa (Deuteronomio 32:4). Ni pi nisunmanchu ñankunasninchejqa cheqan kasqanta, imajtinchus mana Jehová jinachu cheqan kajta sutʼita reparanchej. Abrahanmanta parlarina. Payqa Sodomamanta runas sajras kajtinkupis, Jehovamanta rogakorqa chay llajtata ama chinkachinanpaj. Chayrayku Jehovata nerqa: “¿Cheqan runataqa juchayoj runatawan khuskachu chinkachinki?”, nispa (Génesis 18:23-33). Jehovataj “mana” nispa kuticherqa. Jehovaqa Lotwan iskaynin warmi wawasninwan Zoar llajtaman chayajtinkuraj, Sodoma llajtaman “ninata, azufretawan parachimorqa” (Génesis 19:22-24). Jonastajrí Abrahanmanta nisqaqa uj jinata yuyarqa. Payqa Nínive llajtayojkunaman willarqa sajra imasta ruwasqankurayku chinkachisqa kanankuta. Chay willasqanrayku arrepientekojtinkutaj Jehovaqa ninivitasta perdonarqa. Jonastajrí ‘mayta phiñarikorqa’ (Jonás 3:10–4:1).

      17 Jehovaqa cheqan kajtapuni ruwan. Chayrayku Abrahanman nerqa sajra runasta chinkachishaspaqa kʼacha runasta salvanantapuni. Jehovaqa Jonasman yachacherqa khuyakuyniyoj kasqanta. Payqa runas sajra ñanninkuta saqejtinku ‘perdonananpaj wakichisqa kashan’ (Salmo 86:5). Wakin runasqa waj runasta castiganku atiyniyoj kasqankuta rikuchinallankupaj. Yuyankutaj wajkunamanta khuyakojtinku mana respetachikusqankuta runas ninankuta. Jehová Diostajrí mana ajinachu. Payqa uj runa khuyakunapaj jina kajtin khuyakun (Isaías 55:7; Ezequiel 18:23).

      18. Jehová khuyakoj Dios kaspapis, ¿imatataj mana ruwanchu?

      18 Jehovaqa khuyakoj Dios kaspapis mana qhawakullanchu runas sajra imasta ruwasqankuta. Israelitas santosta yupaychajtinku jinata nerqa: “Kausasqaykiman jina juzgasqayki, tukuy millay imasta ruwasqaykimantataj cuentata mañasqayki. Qanta qhawarispaqa mana llakikusajchu, nitaj khuyakusqaykichu. Qanmanqa kausasqaykiman jina qopusqayki”, nispa (Ezequiel 7:3, 4). Jehovaqa sajra runas mana cambiajtinku, sajrata ruwasqankuman jina juzganqa. Payqa mana qhasillamantachu pitapis juzgan. “Sodoma llajtamanta, Gomorra llajtamantawan jatunmanta qhaparispa” quejakusqankuta uyarispa Jehová nerqa: “Chayrayku qhawarej uraykusaj, chay quejakusqanku jinapunichus manachus kasqanta yachanaypaj, millaytapunichus kausashanku manachus chayta yachanaypaj”, nispa (Génesis 18:20, 21). Jehovaqa mana runas jinachu juzgan. Payqa imaynapunichus kasqanta qhawaykurinraj. Chayrayku chayta ruwasqanmanta mayta agradecekunchej. Biblia nin: “Payqa atienekunapaj jina Dios, mana jaykʼajpis mana cheqan kajtaqa ruwanchu”, nispa (Deuteronomio 32:4).

      Jehová cheqan kajta ruwananpi atienekuna

      19. Biblia imallamantapis mana tukuy imatapunichu willawanchej chay, ¿imatá ruwasunman?

      19 Bibliaqa mana sutʼinchanchu imaraykuchus, imaynatachus Jehová runasta ñaupa tiempopi juzgasqanta, nillataj sutʼinchanchu imaynatachus aswan qhepaman sapa uj runata juzgananta. Biblia imallamantapis mana tukuy imatapunichu willawanchej chayqa, profeta Miqueas jina ruwana, pay nerqa: “Salvawajniy Diosta pacienciawan suyakusaj”, nispa (Miqueas 7:7).

      20, 21. ¿Imaraykutaj ninchej Jehová cheqan kajtapuni ruwananta?

      20 Jehová tukuy imapi cheqan kajtapuni ruwananpi atienekuna. Runas mana cheqan kajman jinachu imata ruwajtinkupis, Jehová nin: “Noqamin vengakusaj, pagachikusajtaj”, nispa (Romanos 12:19). Diospi suyakusunchej chayqa, apóstol Pablo jina mana iskaychakuspa nisun: “Ruwanmanchu Diosqa mana cheqan kajta? ¡Ni imarayku!”, nispa (Romanos 9:14).

      21 Kay “qhepa pʼunchaykunapeqa kausay may llakiy” kashan, ‘maytataj sajrayashan’ (2 Timoteo 3:1). Mana cheqan ruwaykuna, wajkunaj contranpi sajrata ruwasqanku ima runasta mayta ñakʼarichin (Eclesiastés 4:1). Jehovarí kikillanpuni. Payqa sajra ruwaykunata chejnikushallanpuni, chantapis ñakʼarichisqa kajkunamanta llakikun. Jehovata kasukullasunpuni, sumaj kamachejninchejta jinataj qhawasun chayqa, payqa kallpata qowasun Gobiernon mana cheqan ruwaykunata chinkachinankama aguantanapaj (1 Pedro 5:6, 7).

      a Jehovaqa Jobmanta nerqa: “Pay jinaqa mana pipis jallpʼa patapi kanchu”, nispa (Job 1:8). Job kausakushajtenqa ichapis José wañuporqaña. Chantapis ichá Moisesqa niraj kamachisqachu karqa israelitasta kacharichinanpaj. Chayrayku Job kausakusharqa chay tiempopeqa, mana pipis karqachu Job jina Jehovata tukuy sonqo sirvejqa.

      Tʼukurinapaj tapuykuna

      • Deuteronomio 10:17-19 ¿Imaraykutaj ninchej Jehová tukuyta uj rejllata qhawasqanta?

      • Job 34:1-12 Wajkuna qhasimanta juchachasojtinku, ¿imaynatá Elihuj nisqan cheqan kajta ruwaj Diospi atienekunaykipaj yanapasunkiman?

      • Salmo 1:1-6 ¿Imaraykutaj sonqochawanchej Jehová cheqan runasta, sajra runastapis ruwasqankuman jina juzgasqan?

      • Malaquías 2:13-16 ¿Imaynatá Jehová qhawan qosas warminkumanta qhasillamanta divorciakusqankuta?

  • “Jehová Diospa leynenqa mana pantayniyoj”
    Jehovaman qayllaykuna
    • Moisesqa iskay pʼalta rumista japʼishan, chaypitaj Chunka Kamachiykuna qhelqasqa kashan.

      13 YACHAQANA

      “Jehová Diospa leynenqa mana pantayniyoj”

      1, 2. 1) ¿Imaraykú ashkha runas niña leyesta juntʼayta munankuchu? 2) Diospa leyesninmanta yachakuspa, ¿pi jinataj nisunman?

      ASHKHA suyuspi runasqa niña leyesta juntʼayta munankuñachu, imajtinchus chay leyesqa mana entiendenapaj jinallachu. Chantapis gobiernosqa mana tukuytachu uj rejllata qhawanku. Justiciata maskʼajkunaqa juecesman rinku justiciata ruwapunankupaj. Chaypi purimunankupajtaj tiemponkuta churanku, tukuy qolqenkutapis tukuchinku.

      2 Uj salmistaqa 2.700 watas ñaupajta nerqa: “Leyniykitaqa anchata munakuni”, nispa (Salmo 119:97). ¿Imaraykutaj salmista jinata nerqa? Imaraykuchus Jehovaj leyninmanta parlasharqa, manataj runaspa leyesninkumantachu. Noqanchejpis Jehovaj leyesninta astawan ukhuncharispaqa salmista jina sientekusunchej, yachasuntaj imatachus Jehová yuyasqanta. Payqa Leyesta Churaj Dios, Jueztaj.

      Leyesta Churaj

      3, 4. ¿Imajtintaj Jehovata ninchej “Leyesta Churaj” nispa?

      3 Biblia nin: “Leyta Churajpis Juezpis ujlla”, nispa (Santiago 4:12). Arí, Jehovalla Leyesta Churajqa. Cielopi tukuy ima kajkunapis ‘cieloj leyesninta’ kasukunku (Job 38:33). Jehovaj leyesnintaqa may chhika santo angelespis kasukunku. Paykunataqa Jehová nin maypichus kanankuta, imaynatachus sirvinankutapis (Salmo 104:4; Hebreos 1:7, 14).

      4 Jehovaqa runaspaj leyesta churallantaj. Chay leyestataj sonqonchejman churan. Chayrayku reparayta atinchej imachus allin kasqanta, imatajchus mana allinchu kasqanta (Romanos 2:14). Adanwan Evawanqa mana juchayoj karqanku. Chayrayku pisi leyesllata necesitarqanku (Génesis 2:15-17). Juchasapa runastaj Jehovaj munayninta ruwanapaj ashkha leyesta necesitanchej. Chayrayku ñaupa tiempopi Jehovaqa Noeman, Abrahanman, Jacobman ima leyesta qorqa. Paykunataj chay leyesta familiankuman yachacherqanku (Génesis 6:22; 9:3-6; 18:19; 26:4, 5). Chantapis Jehovaqa Moisesnejta israelitasman Leyta qorqa. Ajinamantataj Leyesta Churajman tukorqa. Jehovaj qosqan Leyqa rikuchiwanchej cheqan kajman jinapuni imatapis ruwasqanta.

      Moisespa Leyninta qhawarina

      5. Israelitasman Dios Leyta qosqan, ¿may ashkhapunichu?

      5 Ashkha runasqa yuyanku Moisespa Leyninpi ashkha kamachiykuna kasqanta, chay kamachiykuna mana entiendenapaj jina, nitaj juntʼayta atinapaj jina kasqanta. Chaytaj mana yuyasqankuman jinachu. Tukuynin leyesqa 600 kurajlla karqa. Ichá may ashkha kasqanta nisunman. Jinapis Estados Unidospa leyesnenqa niraj 2000 wata kashajtin, 150 mil paginaspi juntʼa karqa, sapa iskay watataj 600 leyes yapakun. Chayrayku israelitasman Dios Leyta qosqanqa, runaspa leyesninkumanta nisqa aswan pisi. Dios Leyta qosqanpeqa imaynatachus runas kausakunankupaj kamachiykuna karqa, chay jina kamachiykunataj ni maypi kanchu. Chay Ley imaraykuchus may sumaj kasqanta yachakuna.

      6, 7. 1) Jehovaj Leyninwan runaspa leyesninkuwan, ¿kikinchu? 2) ¿Mayqentaj Diospa Leyninmanta aswan kuraj kamachiy? 3) ¿Imaynatá israelitas Jehovata kamachejninkuta jina jatunpaj qhawasqankuta rikuchej kanku?

      6 Leyqa israelitasta yanaparqa Jehovata jatunpaj qhawanankupaj. Jehovaj leyesnenqa mana runaspa leyesninkuman rijchʼakunchu. Diospa Leyninmanta aswan kuraj kamacheyqa kay kashan: “Uyariychej israelitas, Jehová Diosninchejqa, uj kʼata Jehová Dioslla. Jehová Diosniykichejtaqa munakuychej tukuy sonqoykichejwan, tukuy kausayniykichejwan, tukuy kallpaykichejwan ima”. Israelitas Jehovata munakusqankuta rikuchej kanku payta yupaychaspa, Kamachejninkuta jinataj kasukuspa (Deuteronomio 6:4, 5; 11:13).

      7 Sapa uj israelitaqa Jehová Diosta kamachejninta jina qhawasqanta rikuchej, pikunatachus Jehová kamachinankupaj churarqa chaykunata kasukuspa, respetaspa ima. Jehovaqa kamachinankupaj churarqa tatasta, ayllusta kamachejkunata, juecesta, sacerdotesta ima. Paykunamanta qhepatataj reyesta churarqa. Chay churasqan kamachejkunaj contranpi oqharikojqa, Diospa contranpipis oqharikushanman jina karqa. Jinapis Jehovaqa churasqan kamachejkunapaj phiñakoj, atiyninkumanta valekuspa wajkunata sufrichejtinku (Éxodo 20:12; 22:28; Deuteronomio 1:16, 17; 17:8-20; 19:16, 17). Tukuy israelitas kamachejkuna kaspapis chayri manapis, Jehovata kamachejninkuta jina jatunpaj qhawananku karqa.

      8. ¿Imaynatá Ley israelitasta yanaparqa llimphus kanankupaj?

      8 Leyqa israelitasta yanaparqa llimphus kanankupaj. Israelitasman Dios Leyta qosqanpeqa “santo”, “llimphu” palabras 280 kutismanta astawan rikhurin. Diospa Leynenqa israelitasta yanaparqa imachus llimphu, imatajchus chʼichi kasqanta reparanankupaj. Chay Leypeqa nerqa 70 imas israelitasta chʼichipaj qhawachisqanta. Uj israelita chʼichipaj qhawasqa kaspaqa mana waj israelitaswan khuska Jehovata yupaychayta atejchu. Chay leyesqa parlaj cuerponchej llimphu kananmanta, mikhunasmanta, qʼopata wijchʼunamanta ima. Chaytaj israelitasta yanapaj mana onqonankupaj,a Diospa ñaupaqenpipis allinpaj qhawasqa kanankupaj. Paykunaqa muyuyninkupi kaj nacionespa millay costumbresninkuta mana ruwanankuchu karqa. Ujnin costumbremanta parlarina.

      9, 10. ¿Ima leyestataj Jehová israelitasman qorqa?

      9 Diospa Leyninpeqa nisharqa qhariwarmi jina puñuykojkuna uj tiempota chʼichipaj qhawasqa kasqankuta, paykuna casarasqa kajtinkupis. Uj warmipis wawitanta nacechikusqantawan uj tiempota chʼichipaj qhawasqallataj kaj (Levítico 12:2-4; 15:16-18). Chaywanqa mana nisharqachu qhariwarmi jina puñuykuy, wawitata nacechikuypis Diospa ñaupaqenpi mana allinchu kasqanta (Génesis 1:28; 2:18-25). Chay leyesqa israelitasta yanaparqa llimphus kanankupaj. Imajtinchus muyuyninkupi kaj nacionesqa diosesninkuta yupaychashaspa qhariwarmi jina puñuykoj kanku. Cananeos ukhupeqa diosesninkuta yupaychanankupaj warmipis qharipis, piwanpis qhariwarmi jina puñuykullaj. Chay millay costumbretataj tukuy ladopi ruwayta qallarerqanku. Diospa Leynintajrí israelitasta yanaparqa mana chay millay costumbresta ruwanankupaj payta yupaychashaspa.b Diospa Leynenqa israelitasta waj imaspiwan yanapallarqataj.

      10 Diospa Leynenqa israelitasman uj imata yachacherqa.c Qhariwarmi jina puñuykuy, uj wawita nacechikuypis Diospa ñaupaqenpeqa llimphu. Jinapis chaykunanejta juchaqa sapa ujman chayawanchej (Romanos 5:12). Leyqa israelitasta yuyaricherqa juchasapas kasqankuta. Arí, tukuypis juchayoj nacekunchej (Salmo 51:5). Chayrayku llimphu Diosman qayllaykunapajqa, pay perdonanawanchejta, juchamantataj kacharichinawanchejta necesitanchej.

      11, 12. 1) ¿Imatataj Diospa Leynin israelitasman yachacherqa? 2) ¿Imaynatá Diospa Leynin runasta yanapallarqataj?

      11 Leyqa rikuchin Jehová cheqan kajtapuni ruwasqanta. Moisesman Dios Leyta qosqanpeqa nisharqa, uj runa ima sajra kajtachus ruwasqanman jina juchachasqa kananta. Ley nerqa: “Kausaymanta kausaywan, ñawimanta ñawiwan, kirumanta kiruwan, makimanta makiwan, chakimantataj chakiwan”, nispa (Deuteronomio 19:21). Uj israelita ima sajratapis ruwajtenqa mana sinchʼi castigasqachu, nitaj pisi castigasqachu kanan karqa, manaqa juchanman jina castigasqa kanan karqa. Leypi nisqanqa Jehová imatapis cheqan kajman jinapuni ruwasqanta rikuchin. Chayta yachaytaj Jesuspa wañuynin imaynatachus yanapawasqanchejta entiendenapaj yanapawanchej. Chaymantaqa 14 yachaqanapi astawan yachakusun (1 Timoteo 2:5, 6).

      12 Diospa Leynenqa runasta yanapallarqataj jueces cheqan justiciata ruwapunankupaj. Leypeqa nisharqa iskay testigospuni kananku kasqanta pillatapis jueces juchachanankupaj. Pillapis qhasimanta wajta juchachajqa sinchʼi castigasqa kanan karqa (Deuteronomio 19:15, 18, 19). Chʼaukiyaspa imatapis ruwaj, llukʼichikojpis castigasqallataj kanan karqa (Éxodo 23:8; Deuteronomio 27:25). Chantapis israelitasqa rantikuspapis vendespapis Jehovaj Leyninman jinapuni ruwananku karqa (Levítico 19:35, 36; Deuteronomio 23:19, 20). Diospa Leynenqa sumaj karqa, cheqan justiciaman jinataj karqa. Chayrayku israelitasta mayta yanaparqa.

      Leyqa israelitasta yanaparqa khuyakuywan, cheqan kajman jinataj juzganankupaj

      13, 14. ¿Imatataj Leyman jina ruwanan karqa suwakoj runa?

      13 Moisesnejta qosqa Ley, ¿mana khuyakuspa juntʼachinapajchu karqa? Mana jinachu karqa. Rey Davidqa nerqa: “Jehová Diospa leynenqa mana pantayniyoj”, nispa (Salmo 19:7). Davidqa yacharqa Diospa Leynenqa israelitasta khuyakuywan, cheqan kajman jinataj juzganankupaj yanapasqanta. ¿Imaynatá chay Ley yanaparqa?

      14 Wakin suyuspi leyesqa sajra runastasina astawan yanapan, manataj ñakʼarichisqa kajkunatachu. Suwastaqa uj tiempopaj carcelman wisqʼanku. Pimantachus suwarqanku chay runamanrí chay suwasqankuta ni pi kutichipunchu. Astawanpis impuestostaraj pagachinku suwa runa carcelpi kashaspa mikhunanpaj. Israel llajtapeqa cárceles mana kajchu. Kamachiykunata pʼakejkunatataj Ley nisqanman jina castigakoj (Deuteronomio 25:1-3). Suwaqa suwasqanta aswan yapasqata kutichipunan karqa. ¿Mashkhatawantaj kutichipunan karqa? Chaytaqa jueces ninanku karqa. Chaypajtaj juecesqa qhawarinanku karqa pesachikusqantachus manachus, chantá waj imastawan. Chayraykuchá Levítico 6:1-7 versiculospi mashkhatachus kutichinanta nisqanqa, aswan pisi Éxodo 22:7 versiculopi nisqanmantaqa.

      15. ¿Imatataj Ley nerqa mana yuyaspalla runata wañuchejmanta?

      15 Diospa Leyninpi nerqa mana yuyaspalla runa masinkuta imanarparejkunamanta khuyakunankuta. Uj runa mana yuyaspalla pitapis wañuchispaqa Israel nacionpi pakakunapaj llajtasman ayqekunan karqa mana wañuchisqa kananpaj. Chay llajtasmanta wakichisqa jueces juzgasqankutawantaj, chay llajtapi kuraj kaj sacerdote wañupunankama qhepakunan karqa, pay wañupojtinraj maymanpis ripuyta atej. Chay Leyqa Jehovaj khuyakuyninta tarinankupaj karqa, kausay may valorniyoj kasqantataj rikucherqa (Números 15:30, 31; 35:12-25).

      16. ¿Imaynatá Ley runaj kapuyninta jarkʼaj?

      16 Leyqa runaj kapuynintapis jarkʼallajtaj. Manukojta imaynatachus jarkʼasqanta qhawarina. Ley nisqanman jina manoj runaqa, pimanchus manorqa chaypa wasinman mana yaykuyta atejchu imantapis prendata jina orqhomunanpaj, manaqa jawallapi suyanan karqa. Ajinata Leyqa mana saqejchu pipis manukojpa wasinman yaykunallanta. Manojqa pimanchus manorqa chaypa ropanta prendanta jina japʼerqa chayqa, inti yaykupusqantawan kutichipunan karqa, chay ropanwan puñukunanpaj (Deuteronomio 24:10-14).

      17, 18. ¿Ima nerqataj Ley israelitas guerraman rinankumanta?

      17 Israelitas maqanakoj rinankupajpis leyes kallarqataj. Diospa llajtanqa mana wajkunata atipayta munasqankuraykuchu, nitaj aswan atiyniyoj kasqankuta rikuchinankupajchu maqanakoj kanku, manaqa ‘Jehová Diospa guerrasninpi’ yanapakoj kanku (Números 21:14). Ashkha kutispi israelitasqa enemigosninkuwan niraj maqanakushaspa uj tratota ruwananku karqa. Chay llajta mana munajtintaj Jehová nisqanman jina muyuykoj kanku. Chantapis mana waj llajtasmanta soldados jinachu karqanku. Israelitasqa warmista mana abusanankuchu karqa, nitaj pitapis wañuchinallankuchu karqa. Nillataj chay llajtaj imasninta thuñiyta, poqoyniyoj sachʼasta kʼutuyta ima aterqankuchu.d Chay jina kamachiykunaqa waj llajtasmanta soldadospaj mana kajchu (Deuteronomio 20:10-15, 19, 20; 21:10-13).

      18 Wakin suyuspi lloqallitusta guerraman rinankupaj wakichishasqankuta uyarispa mayta rabiakunchej. Israelpeqa 20 watayojmanta pataman kajkunalla guerraman rej kanku (Números 1:2, 3). Guerrapi maqanakuyta manchachikojkunaqa mana maqanakoj rinankuchu karqa. Reciellanraj casarakoj qharipis uj watata mana guerraman rinanchu karqa. Ajinamanta wawitan nacekojta rikunman karqa. Leyqa recienllaraj casarakojmanta kayta nerqa: “Wasinpi karikullachun warminta kusichispa”, nispa (Deuteronomio 20:5, 6, 8; 24:5).

      19. ¿Imaynatataj Diospa Leynin warmista, wawasta, familiasta, viudasta, wajcha wawasta ima yanaparqa?

      19 Leyqa warmista, wawasta, familiasta ima yanapallajtaj. Leyqa tatasman kamacherqa wawasninkuman necesitasqankuta qonankuta, Diosmanta yachachinankuta ima (Deuteronomio 6:6, 7). Ley nisqanman jina qaylla familiankuwan chayri familiaresninkuwan khuchichakojkunaqa wañuchisqa kananku karqa (Levítico 18 capítulo). Leypi nillarqataj ama qhenchachakunankuta. Imajtinchus qhenchachakoyqa familiasta tʼaqanachin, llakichintaj. Diospa Leynenqa nillarqataj israelitas viudasta, wajcha wawasta yanapanankuta, mana chayta ruwajtinkutaj castigasqa kanankuta (Éxodo 20:14; 22:22-24).

      20, 21. 1) ¿Imajtintaj Ley saqellaj uj qhari ashkha warmisniyoj kananta? 2) ¿Imaraykutaj Diospa Leynin saqerqa uj qosa warminmanta divorciakunanta? ¿Jesusrí imatá nerqa?

      20 Ichapis wakinkuna tapukunkuman: “¿Imajtintaj Ley saqellaj uj qhari ashkha warmisniyoj kananta?”, nispa (Deuteronomio 21:15-17). Chayta entiendenapajqa imaynachus ñaupa tiempopi kausay kasqanta yachananchej tiyan. Israelitaspa kausayninkoqa mana kay tiempopi kausayninchej jinachu karqa (Proverbios 18:13). Diosqa Edén huertapi qhariman uj warmillata qorqa (Génesis 2:18, 20-24). Jehová Israelman Leyta qoshajtenqa, israelita qharisqa ashkha warmisniyojña karqanku. Ajinataj karqa ashkha tiempota. Jehovaqa yacharqa israelitas “kʼullu runas” kasqankuta. Paykunaqa santosta mana yupaychaymanta kamachiyllataraj mana kasukuyta atisharqankuchu (Éxodo 32:9). Chayrayku Jehovaqa mana kamacherqachu uj qhari uj warmillayoj kananta, nillataj kamacherqachu uj qhari ashkha warmisniyoj kananta. Astawanpis payqa Moisesnejta Leyta qorqa warmista yanapananpaj qharis ama paykunata sufrichinankupaj.

      21 Wakin runas tapukullankutaj: “¿Imaraykutaj Diospa Leynin saqerqa uj qosa warminmanta divorciakunanta paypi ima pʼenqaytapis tarispa?”, nispa (Deuteronomio 24:1-4). Jesusqa nerqa, judíos “rumi sonqo” kasqankurayku Jehová chayta ruwanankuta uj tiempollata saqesqanta. Jesusqa discipulosninman nerqa qallariypi imatachus Jehová qhariwarmisman kamachisqanta kasukunankuta (Mateo 19:8).

      Leyqa israelitasman munakuyniyoj kayta yachacherqa

      22. ¿Imaynatá Ley israelitasman munakuyniyoj kayta yachacherqa?

      22 Runaspa leyesnenqa mana yachachiwanchejchu munakuyniyoj kayta, Diospa Leynintaj israelitasman munakuyniyoj kayta yachacherqa. Deuteronomio libropeqa 20 kutismanta astawan parlan wajkunata munakunamanta. Leymanta iskay kaj kamacheyqa kay karqa: “Runa masiykita munakunayki tiyan qan kikiykita jina” (Levítico 19:18; Mateo 22:37-40). Israelitasqa mana paykunapurallachu munanakunanku karqa, manaqa paykuna ukhupi tiyakoj forasterostapis munakunallankutaj karqa. Imaraykuchus israelitasqa waj llajtapi forasterosllataj karqanku. Paykunaqa wajchasta, llakisqasta munakusqankurayku imatachus necesitasqankupi yanapananku karqa, nitaj paykunamanta aprovechakunankuchu karqa. Jehovaqa paykunaman nillarqataj cargata apaykachaj uywasmantapis khuyakunankuta (Éxodo 23:6; Levítico 19:14, 33, 34; Deuteronomio 22:4, 10; 24:17, 18).

      23. ¿Imatá uj salmista nerqa? ¿Noqanchejrí imatá pay jina ruwasunman?

      23 Israelitasman Dios Leyta qosqan jinaqa mana ni mayqen nacionpi kanchu. Uj salmista Jehovaj Leyninmanta nerqa: “Leyniykitaqa anchata munakuni”, nispa. Payqa Diospa Leyninta munakusqanrayku tukuy atisqanta ruwayta munarqa kasukunanpaj. Chantá nillarqataj: “Tuta pʼunchay leyniykipi tʼukurini”, nispa (Salmo 119:11, 97). Arí, payqa Jehovaj leyesninta ukhunchananpaj tiempochakoj. Ajinamanta Diospa leyesninta munakorqa, chantapis Leyesta Churaj Jehovata munakullarqataj. Noqanchejpis Jehovaj leyesninta astawan ukhunchaspaqa payman astawan qayllaykusun. Jehovaqa Leyesta Churaj Dios, justiciata ruwajtaj.

      a Ley nisqanman jina israelitasqa jatun jispʼayta pʼampananku karqa, onqosqasta karunchananku karqa, ima wañusqallatapis llankhaykuspataj mayllakunanku karqa. Cientificosqa unayninmanraj chay leyes runasta yanapasqanta entienderqanku (Levítico 13:4-8; Números 19:11-13, 17-19; Deuteronomio 23:13, 14).

      b Cananeospa templosninkupeqa diosesninkuta yupaychashaspa khuchichakunankupaj cuartos karqa. Diospa Leynintajrí nerqa pillapis qhariwarmi jina puñuykojqa chʼichipaj qhawasqa kasqanta, nitaj temploman yaykuyta atisqanta. Kay Leyta kasukojkunaqa ni jaykʼaj Jehovata yupaychayta khuchichakuywan chajrorqankuchu.

      c Leyqa yachachinapaj karqa. Hebreo parlaypi “Ley” (tohráh) palabraqa “yachachiy” niyta munan (Diccionario del judaísmo).

      d Leypeqa kayta nisharqa: “Chay sachʼastaqa ama chinkachinkichejchu imaynatachus runasta chinkachinkichej ajinataqa”, nispa (Deuteronomio 20:19). Kay versiculomanta parlaspa ñaupa tiempomanta Filón sutiyoj runa nerqa: “Diosqa mana allinpajchu qhawan phiñasqa kasqankuraykulla waj imasta chinkachejtinku”, nispa.

      Tʼukurinapaj tapuykuna

      • Levítico 19:9, 10; Deuteronomio 24:19 Kay versiculospi Diospa leyesninta leerispa, ¿imatá Diosmanta yuyanchej?

      • Salmo 19:7-14 ¿Imatataj ‘Diospa Leyninmanta’ David nerqa? ¿Imaynatá Diospa leyesninta qhawana tiyan?

      • Miqueas 6:6-8 Kay versiculospi leerisqanchejman jina, ¿Jehovaj leyesnin mana juntʼayta atinapaj jinachu?

      • Mateo 23:23-39 ¿Imaraykutaj ninchej fariseos Diospa Leyninta mana entiendesqankuta? ¿Imatá chaymanta yachakunchej?

  • Jehovaqa Jesusta kachamorqa ‘ashkhasta kacharichinanpaj’
    Jehovaman qayllaykuna
    • Jesusqa uj balanzaj ñaupaqenpi sayashan.

      14 YACHAQANA

      Jehovaqa Jesusta kachamorqa ‘ashkhasta kacharichinanpaj’

      1, 2. 1) ¿Imatataj apóstol Pablo nerqa kausayninchejmanta? 2) ¿Imatataj Jehová ruwarqa kacharichinawanchejpaj?

      APÓSTOL Pabloqa nerqa: “Diospa tukuy ima ruwasqanqa phutiyta waqashan”, nispa (Romanos 8:22). Chayta nispaqa may llakiypi kausakushasqanchejta nisharqa. Runasqa mana atinchejchu llakiyta chinkachiyta, nitaj juchamanta, wañuymanta kacharichikuytapis. Jehovatajrí chaykunata ruwayta atin (Números 23:19). Justiciata ruwaj Diosqa chay imasmanta kacharichinawanchejpaj Wawanta kachamorqa.

      2 Jehová kacharichinawanchejpaj Wawanta kachamusqanqa ni imawan kikinchakunchu. Imajtinchus Jesuspa wañuynin juchamanta, wañuymantawan kacharichiwanchej (Efesios 1:7). Chantapis Jesús kausayninta qosqanrayku wiñay kausayta japʼiyta atinchej cielopipis chayri kay jallpʼapipis (Lucas 23:43; Juan 3:16; 1 Pedro 1:4). Chaywanpis, ¿imataj kacharichiy? Jehová cheqan kajman jinapuni imatapis ruwasqanmanta, ¿imatataj kacharichiy yachachiwanchej?

      ¿Imaraykutaj kacharichisqa kayta necesitarqanchej?

      3. 1) ¿Imaraykutaj kacharichisqa kayta necesitarqanchej? 2) ¿Imaraykutaj Adanpa ruwasqanta Jehová mana qhawakullarqachu?

      3 Adanqa Diosta mana kasukusqanrayku wawasninman onqoyta, llakiyta, ñakʼariyta, wañuyta ima saqerqa. Chayrayku chay imasmanta kacharichisqa kayta necesitarqanchej (Génesis 2:17; Romanos 8:20). Diosqa Adanpa ruwasqanta mana qhawakullarqachu. Sichus Adanpa wawasninta juchasapa kajtinkupis wiñaypaj kausajta saqenman karqa chayqa, mana kay leyta juntʼashanmanchu karqa: “Juchaj pagonqa wañuymin” (Romanos 6:23). Sichus Jehová mana cheqan kajman jinachu imatapis ruwanman karqa chayqa, ni ima allinchu kanman karqa. Ni angelespis ni runaspis paypa leyesninta kasukunkumanchu karqa.

      4, 5. 1) ¿Imastataj Satanás Diosmanta nerqa? 2) ¿Imaraykutaj Jehová Satanaspa nisqanman kutichinanpuni karqa? 3) ¿Imatataj Satanás nerqa Diospa kamachisninmanta?

      4 Satanaswan, Adanwan, Evawan Diospa contranpi oqharikusqankurayku ashkha tapuykuna rikhurerqa 12 yachaqanapi yachakorqanchej jina. Satanasqa Jehovata sajrapaj qhawacherqa. Payqa nerqa Jehová llulla kasqanta, sajra kamachej kasqanta, kamachisnintapis ni imata ruwajta saqesqanta (Génesis 3:1-5). Satanasqa Adantawan Evatawan pantacherqa. Chayta ruwaspataj wajkunata yuyacherqa Jehová imatachus nisqanta manaña juntʼayta atinanta (Génesis 1:28; Isaías 55:10, 11). Sichus Jehová Satanás llulla kasqanta rikuchinanpaj mana imatapis ruwanmanchu karqa chayqa, ashkha ángeles, runaspis iskayrayankuman karqa Jehová allin kamachej kasqanmanta.

      5 Satanasqa Jehovaj kamachisninmantapis llullasta parlallarqataj. Pay nerqa Jehovata sirvishasqankuta allin imasta qosqanraykulla, llakiypi kaspataj manaña Diosta sirvinankuta (Job 1:9-11). Jehovapajqa Satanás llulla kasqanta rikuchinan aswan allin karqa runasta llakiyninkumanta salvananmanta nisqaqa. Chayrayku Jehovaqa Satanaspa nisqanman kutichinanpuni karqa. ¿Imaynatá chayta ruwarqa? Chanta, ¿imaynatá runastapis salvallarqataj?

      Kacharichisqa kanapaj kikin precio pagakorqa

      6. Kacharichiymanta parlaspa, ¿Biblia ima palabrastataj oqharin?

      6 Jehová imaynatachus Satanasman kutichisqanqa rikuchin khuyakuyniyoj kasqanta, cheqan kajman jinataj imatapis ruwasqanta. Ni mayqen runapis ajinata allinchayta atinmanchu karqa. Jehovaqa allin yachaywanpuni chay problemata allincharqa. Bibliaqa Jehová kacharichiwasqanchejmanta parlaspa kay palabrasta oqharin: pagay, rantiy, perdonta tariy, allinyachiy (Salmo 49:8; Daniel 9:24; Gálatas 3:13; Colosenses 1:20; Hebreos 2:17). Jehová imatachus ruwasqanmanta Jesuspa nisqan aswan sumaj. Pay nerqa: “Noqapis mana sirvichikojchu jamuni, manachayqa wajkunata sirvej, kausayniytapis qosaj ashkha runasta kacharichinaypaj [griegopi, lýtron]”, nispa (Mateo 20:28).

      7, 8. 1) ¿Ima niytataj munan kacharichiy palabra hebreopi, griegopi ima? 2) ¿Imapajtaj kikin preciota pagakunan karqa?

      7 ¿Imamantá parlashanchej ‘kacharichiy’ nispa? Griego parlaypi lýtron palabraqa “kachariy” chayri “kacharichiy” palabrasman rijchʼakun. Kay lýtron palabrata oqharikoj guerramanta presosta kacharichinapaj pagakusqan qolqemanta parlanapaj. Kacharichiy nispaqa imatapis watejmanta rantinapaj pagakusqanmanta parlashanchej. Hebreopi kófer palabraqa “kacharichiy” niyta munan. Chaytaj “tapay” (hebreopi kafár) palabraman rijchʼakun. Diosqa Noeman nerqa arcata alquitranwan llutʼaykunanta (hebreopi kafár) (Génesis 6:14). Kayqa imachus kacharichiy kasqanta entiendenapaj yanapawanchej. Kacharicheyqa niyta munallantaj juchasta perdonay (hebreopi kófer) (Salmo 65:3).

      8 Uj diccionario nisqanman jina kófer palabraqa niyta munan imallapis waj imawan “kikin” kasqanta. Chayrayku juchamanta kacharichisqa kanapaj chayri perdonasqa kanapajqa kikin preciota pagakunan karqa. Israelitasman Leyta qosqanpi Jehová nerqa: “Kausaymanta kausaywan, ñawimanta ñawiwan, kirumanta kiruwan, makimanta makiwan, chakimantataj chakiwan”, nispa (Deuteronomio 19:21).

      9. 1) ¿Imaraykutaj uywa wañuchisqasta qʼolachej kanku? 2) ¿Imaynatá Jehová chay ruwasqankuta qhawarqa?

      9 Abelpa tiemponmantapacha creeyniyoj runasqa uywa wañuchisqasta Jehovapaj qʼolachej kanku. Paykunaqa chayta ruwaj kanku juchasapas kasqankuta, Jehovaj perdonnintataj necesitasqankuta reparasqankurayku. Paykunaqa yacharqanku Jehová uj miraynejta juchamanta kacharichinawanchejta (Génesis 3:15; 4:1-4; Levítico 17:11; Hebreos 11:4). Jehovaqa uywa wañuchisqasta jaywasqankuta, paykunata ima may allinpaj qhawarqa. Jinapis uywa wañuchisqasqa mana juchamanta kachariyta atiwanchejchu, imaraykuchus uywasqa mana runas jinachu kanku (Salmo 8:4-8). Biblia nin: “Torospa, chivospa yawarninkoqa mana juchasta chinkachiyta atinchu”, nispa (Hebreos 10:1-4). Uywa wañuchisqasta qʼolachisqankoqa Jesús kacharichinawanchejta rikucherqa.

      ‘Necesitakusqan precio pagakorqa’

      10. 1) ¿Pi jinataj kacharichiwajninchej kanan karqa? 2) ¿Imaraykutaj uj perfecto runalla wañunan karqa?

      10 Apóstol Pabloqa nerqa: “Adannejta tukuy wañushanku”, nispa (1 Corintios 15:22). Chayrayku kacharichinawanchejpajqa Adán jina mana juchayoj runalla wañunan karqa (Romanos 5:14). Jehovaj cheqan kayninman jina kacharichisqa kanapajqa uj mana juchayoj runa wañunan karqa. Chay runataj mana Adanmanta juchata, nitaj wañuyta japʼejchu kanan karqa. Paylla “necesitakusqan preciota” paganan karqa. Chay runaqa Adán jina mana juchayojllataj kanan karqa (1 Timoteo 2:6). Adanpa mirayninmanta kajkuna juchamantawan wañuymantawan kacharichisqa kanankupajqa, mana sapa ujninkuraykuchu uj perfecto runa wañunan karqa, manaqa tukuy runasrayku uj perfecto runalla wañunan karqa. Apóstol Pablo nerqa: “Uj runanejta jucha kay mundoman yaykumorqa, juchanejtataj wañuy yaykumorqa”, nispa (Romanos 5:12). “Wañoyqa uj runanejta rikhurerqa”, chayrayku Diosqa “uj runanejllatataj” tukuy runasta juchamanta, wañuymantawan kacharicherqa (1 Corintios 15:21). ¿Imaynatá Jehová chayta ruwarqa?

      ‘Necesitakusqan precio’

      11. 1) ¿Imaraykutaj uj runalla ‘tukuy runasrayku wañunan’ karqa? 2) ¿Imaraykutaj Adanwan Evawan mana juchamanta kacharichisqachu karqanku? (Sutʼinchayninta qhawariy).

      11 Jehovaqa uj perfecto runata kachamorqa tukuy runasrayku wañunanpaj. Romanos 6:23 nin jina “juchaj pagonqa wañuymin”. Chayrayku kausayninta qoj runaqa ‘tukuy runasrayku wañunan’ karqa. Payqa Adán saqewasqanchej juchamanta kausayninwan pagarqa (Hebreos 2:9; 2 Corintios 5:21; 1 Pedro 2:24). Chaytaj sumajpuni karqa. Kausayninta qoj runaqa, Diosta sirviyta munajkunata wañuymanta kacharicherqa. Ajinamanta runasqa juchamantawan wañuymantawan kacharichisqa karqanku (Romanos 5:16).a

      12. Uj kikinchaywan sutʼinchay imaynatachus Adán saqewasqanchej juchamanta pagakusqanta.

      12 Kay kikinchaypi piensariy. Qanpis, llajtaykipi tiyakoj runaspis uj jatun fabricapi trabajankichej, chaypitaj sumajta pagasunkichej. Chayrayku familiaykichejwan sumajta kausakunkichej. Jinapis uj pʼunchay chay fábrica wisqʼakapun. ¿Imajtín? Imajtinchus chay fabricamanta encargadoqa qolqeta suwakapusqa. Chayrayku fabricaqa manaña pimanpis manusninta pagayta atinchu. Ajina kasqanraykutaj mana trabajoyoj qhepakunkichej, niñataj yakumanta, luzmantapis pagayta atinkichejchu. Chay encargado suwasqanraykutaj warmiykichej, wawasniykichej, chay fabricapaj qolqenkuta churajkunapis sufrishanku. Ajinallapitaj uj munakuyniyoj may qhapaj runa yanapasunaykichejta nin. Imajtinchus pay yachan chay fabricaqa tukuy chay llajtapi tiyakojkunata yanapasqanta. Chantapis payqa chay fabricapi trabajajkunata, familiasninkutapis khuyakun. Chayrayku pay chay fabricata rantikapun, manusninta pagan, watejmantataj fabricata kicharin. Ajinamanta chay fabricapi trabajajkuna, familiasninku, chay fabricapaj qolqenkuta churajkunapis mana llakisqachu kashanku. Ajinallatataj Adán saqewasqanchej juchamanta pagakusqanpis ashkha runasta yanapan.

      ¿Pitaj kacharichiwarqanchej?

      13, 14. 1) ¿Pinejtataj Jehová runasta kacharicherqa? 2) ¿Pimantaj kacharichiymanta pagakunan karqa? 3) ¿Imatataj kacharichiy Jehovamanta yachachiwanchej?

      13 Jehovalla ‘kay mundomanta juchata chinkachej’ Corderota qoyta aterqa (Juan 1:29). Dios runasta kacharichinanpajqa mana mayqen angelllatachu kachamorqa, manaqa Diospa kamachisninpa contranpi parlakusqanta wiñaypaj allinchayta atejta kachamorqa. Payqa uj kʼata Wawanta kachamorqa, piwanchus ‘kusikoj’ chayta (Proverbios 8:30). Diospa Wawantaj cielopi “tukuy kapuyninta” saqespa tukuy sonqo kay jallpʼaman jamorqa (Filipenses 2:7). Jehovaqa uj milagronejta Wawanpa kausayninta María sutiyoj judía warmej wijsanman churarqa, payqa doncella karqa (Lucas 1:27, 35). Diospa Wawanmanqa nacekusqantawan Jesús sutita churarqanku. Jinapis Bibliaqa nin Jesús qhepa kaj Adán kasqanta, mana juchayoj kasqanrayku (1 Corintios 15:45, 47). Jesusqa tukuy runasta juchamanta kacharichinanpaj kausayninta qoyta aterqa.

      14 ¿Pimantaj kacharichiymanta pagakunan karqa? Salmo 49:7 nin “Diosman” nispa. Chanta, ¿manachu Jehovallataj pagarqa? Arí. Kacharicheyqa mana imatapis cambiay jinallachu. Kacharicheyqa Jehová cheqan kajman jinapuni imatapis ruwasqanta rikuchin. Payqa Wawanta kacharichinawanchejpaj kachamuspa cheqan kamachiykunasninman jinallataj ruwasharqa, chayta ruway sinchʼita llakichinan kajtinpis (Génesis 22:7, 8, 11-13; Hebreos 11:17; Santiago 1:17).

      15. ¿Imajtintaj Jesús sufrinanpuni karqa?

      15 Jesucristoqa 33 wata qallariyta runasta kacharichinanpaj wakichisqa kasharqa. Payqa saqellarqa runas presochanankuta, qhasimanta tumpanankuta, uj kʼaspipi clavaykuspataj wañuchinankuta. ¿Ajinatapunichu sufrinan karqa? Arí, imaraykuchus Satanás llulla kasqanta rikuchinan karqa. Satanás nerqa runas llakiypi kaspa Jehovata mana kasukunankuta. Kayta yuyarinapuni, Jehovaqa mana saqerqachu Herodes Jesusta wañuchinanta wawitallaraj kashajtin (Mateo 2:13-18). Jesusqa jatunña kaspa, Satanás pantachiyta munajtin sinchʼita sayarqa.b Payqa Satanás runaspa contranpi llullasta parlasqanman kutichiyta aterqa. Jesusqa “mana wasanchaj, mana ima juchayoj, mana chʼichiyoj, juchasapasmanta tʼaqasqa” karqa. Chayrayku mayta ñakʼarichejtinkupis sinchʼita sayarqa. Ajinamanta rikucherqa Diospa kamachisnenqa llakiypi kaspapis Diosta kasukuyta atisqankuta (Hebreos 7:26). Chayrayku Jesusqa niraj wañupushaspa nerqa: “Juntʼakunña”, nispa (Juan 19:30).

      Jesusqa Diosmanta mañakun yawarninta jichʼasqanta allinpaj qhawananta

      16, 17. ¿Imatataj Jesús ruwarqa Diospa ñaupaqenman yaykuspa?

      16 Jesustaqa wañupusqanmanta kinsa dianman Jehová kausaricherqa (Hechos 3:15; 10:40). Jehovaqa chay milagrota ruwarqa Wawan payta kasukusqanrayku, chantapis Jesusta churarqa Kuraj Kaj Sacerdoteta jina. Jesusqa Kuraj Kaj Sacerdote jina uj imatawanraj ruwanan karqa wañuynin yanapanawanchejpaj (Romanos 1:4; 1 Corintios 15:3-8). Apóstol Pablo nerqa: “Cristoqa [...] kuraj kaj sacerdote jina jamushaspa, [...] mana chivospa, torillospa yawarninwanchu Aswan Santo Lugarman yaykorqa, manachayqa kikin yawarninwan yaykorqa uj kutillata, wiñaypajtaj. Noqanchejtataj wiñaypaj kacharichiwarqanchej. Cristoqa mana runaj ruwasqan Aswan Santo Lugarmanchu yaykorqa, mayqenchus cheqa kaj Aswan Santo Lugarpa rijchʼaynillan. Astawanqa cielomanpuni yaykorqa, chayrayku kunanqa Diospa ñaupaqenpi kashan noqanchejrayku”, nispa (Hebreos 9:11, 12, 24).

      17 Cristoqa mana yawarnin aparisqachu cieloman yaykorqa (1 Corintios 15:50). Payqa kay jallpʼapi kausakuyta aterqa, jinapis noqanchejrayku yawarninta jichʼarqa. Chaymantataj Diospa ñaupaqenman yaykuspa, Diosmanta mañakorqa yawarninta jichʼasqanta allinpaj qhawananta. Jehovarí, ¿allinpajchu qhawarqa yawarninta jichʼasqanta? Arí. Chaytaj sutʼita yachakorqa 33 watamanta Pentecostés Fiestapi. Chay fiestapeqa Jesuspa discipulosnin 120 jina Jerusalenpi tantasqa kasharqanku. Tukuyninkutaj espíritu santowan juntʼasqa karqanku (Hechos 2:1-4). Chayqa may sumajpuni karqa. Jinapis chayqa Diospa kamachisnin ima bendicionestachus japʼinankumanta qallariynillanraj karqa. Chay bendicionestataj Jesús kausayninta qosqanrayku japʼinanku karqa.

      Jesuspa wañuynin yanapawanchej

      18, 19. 1) ¿Ima iskay grupostataj Jesuspa wañuynin yanapan? 2) “May chhika” runasmanta kajkuna, ¿Jesús wañusqanrayku imatataj kunanña japʼinku, imatataj aswan qhepamanpis japʼenqanku?

      18 Apóstol Pabloqa Colosasmanta cristianosman apachisqan cartapi sutʼincharqa, Jesús kausayninta qosqanrayku runasqa Dioswan watejmanta allinpi kayta atisqankuta, chaytaj Diosta kusichisqanta. Apóstol Pablo sutʼinchallarqataj iskay grupo runas Dioswan watejmanta allinpi kasqankuta. Chay iskay gruposmantataj Biblia nin: ‘Cielopi kaj imas, kay jallpʼapi kaj imas’, nispa (Colosenses 1:19, 20; Efesios 1:10). Cielopi kaj imasqa kanku 144.000 ajllasqa cristianos. Paykunaqa cielopi sacerdotes kanqanku, kay jallpʼapi kajkunatataj Jesuswan khuska reyes jina kamachimonqanku (Apocalipsis 5:9, 10; 7:4; 14:1-3). Paykuna Jesuswan khuska kay jallpʼapi Diosta kasukoj runasta yanapanqanku Jesuspa wañuyninwan yanapachikunankupaj. Chaytataj ruwanqanku waranqa wataspi (1 Corintios 15:24-26; Apocalipsis 20:6; 21:3, 4).

      19 Kay jallpʼapi kaj imasqa kanku kay jallpʼapi wiñaypaj kausayta suyakojkuna. Apocalipsis 7:9-17 versiculospi nin “may chhika” runas kasqankuta. Paykunaqa ‘manchay ñakʼariy’ tiempota kausashaj pasanqanku. Jinapis Jesuspa wañuynenqa kunanña paykunata yanapashan. ‘Paykunaqa jatun ropasninkuta Corderoj yawarninpi tʼajsaspa yurajyachinkuña’. Arí, Jesuspa wañuyninpi creesqankurayku, kunanña bendicionesta japʼishanku. Jehovaqa paykunata cheqan runaspaj, amigosninta jinataj qhawan (Santiago 2:23). Jesús yawarninta jichʼasqanraykutaj mana manchachikuspa ‘jatun khuyakuyta qoj Diospa kamachina tiyananman qayllaykunku’ (Hebreos 4:14-16). Paykunataqa imapipis pantajtinku Jehová perdonan (Efesios 1:7). Chantá juchasapasllaraj kaspapis llimphu sonqoyoj kanku (Hebreos 9:9; 10:22; 1 Pedro 3:21). Yachakunchej jina Dioswan allinpi kanankupajqa mana paraisotarajchu suyakunanku tiyan, manaqa kunanña paywan allinpi kashanku (2 Corintios 5:19, 20). Paykunaqa waranqa wataspi “juchaj atiyninmanta, wañuymantawan kacharichisqa” kanqanku. Chantá “Diospa wawasnin jina kacharichisqa kanqanku” (Romanos 8:21).

      20. Jesuspa wañuyninpi tʼukurispa, ¿imaynataj sientekunki?

      20 “Diosman graciasta qoni. Imaraykuchus paymin kacharichiwan Señorninchej Jesucristonejta” (Romanos 7:25). Dios imaynatachus kacharichiwasqanchejta yachayqa tʼukunapaj (Romanos 11:33). Noqanchejrayku chayta ruwasqanpi tʼukureyqa kusichiwanchej, cheqan kajta ruwaj Diosmantaj astawan qayllaykuchiwanchej. Chayrayku salmista jina ‘cheqan kajta munakoj, nitaj wakillanman kutikuspachu juzgaj’ Jehová Diosta tukuy sonqo jatunchanchej (Salmo 33:5).

      a Adanwan Evawanqa juchankumanta mana kacharichisqa kayta aterqankuchu. Moisesman Dios qorqa chay Leypeqa nisharqa, pillapis wañuchiyta munaspapuni uj runata wañuchejtenqa, chay runa wañuchisqallataj kananta. Leypi nerqa: “Runata wañuchejpa kausayninmantaqa, ama ima qolqetapis japʼinkichejchu ama wañuchisqa kananpajqa”, nispa (Números 35:31). Adanwan Evawanqa wañunankupuni karqa, imaraykuchus yachashaspa Jehovata mana kasukorqankuchu. Ajinamanta wiñay kausayta qhesacharqanku.

      b Jesusqa juchamanta kacharichinawanchejpaj Adán jina wiñay tukusqa, mana juchayojtaj kanan karqa. Payqa wawitallaraj kashaspa mana juchamanta kacharichiyta atiwasunmanchu karqa. Adanqa Diosta wasancharqa, yacharqataj chay ruwasqanqa mana allinchu kasqanta. Yachallarqataj ima castigotachus japʼinantapis. Chayrayku Jesuspis wiñay tukusqa runa kanan karqa Diosta kasukuyta ajllananpaj (1 Corintios 15:45, 47). Jesús Jehovata mana wasanchasqan, kausaynintataj qosqanqa ‘uj cheqan ruway’ karqa (Romanos 5:18, 19).

      Tʼukurinapaj tapuykuna

      • Números 3:39-51 ¿Imaraykutaj kacharichisqa kanapaj kikinta pagakunan tiyan?

      • Salmo 49:7, 8 ¿Imaraykutaj Diosman kacharichiwasqanchejmanta manu jina kanchej?

      • Isaías 43:25 Jehovaqa mana runas salvakunallankupajchu Wawanta kachamorqa. Chanta, ¿imapajwantaj kachamorqa?

      • 1 Corintios 6:20 Jehová rantiwasqanchejta yachaspa, ¿imaynatataj kausakunanchej tiyan?

  • Jesusqa ‘kay jallpʼapi justiciata allinta sayachin’
    Jehovaman qayllaykuna
    • Jesusqa qolqeta cambiajkunaj mesankuta tijrarparishan, templomanta llojsinankutataj nishan.

      15 YACHAQANA

      Jesusqa ‘kay jallpʼapi justiciata allinta sayachin’

      1, 2. ¿Uj kuti imaraykutaj Jesús mayta phiñakorqa?

      UJ KUTI Jesusqa temploman yaykuspa uj imata rikorqa, chaytaj mayta phiñacherqa. Ichapis mana creellasunmanchu Jesús ajinata phiñakusqanta, imaraykuchus payqa llampʼu sonqo karqa (Mateo 21:5). Jesusqa mana cheqan kajman jina ruwashasqankuta rikuspa phiñakorqa.a Imata ruwashasqankuchus Jesusta phiñachisqanta yachakuna.

      2 Jesusqa Jerusalén templota may jatunpaj qhawaj, imaraykuchus chayllapi cielopi kashaj Tatanta yupaychaj kanku. Chaymanqa Diosta yupaychanankupaj tukuy ladomanta judíos jamoj kanku. Diosta manchachikoj mana judío kajkunapis chayllamantaj jamoj kanku Diosta yupaychanankupaj. Paykunaqa mana judío kajkunapaj patiollaman yaykoj kanku. Jesusqa willayta qallarishaspa temploman yaykuspa rikorqa vendejkunata, qolqeta cambiajkunata ima. Temploqa manaña Diosta yupaychanapaj wasimanchu rijchʼakorqa, manaqa uj mercadoman. ¿Imaraykutaj Jesús chayta mana allinpajchu qhawarqa? Imaraykuchus chay runasqa wajkunamanta aprovechakusharqanku, sutʼi suwastaj karqanku. ¿Imaynatá chayta ruwasharqanku? (Juan 2:14).

      3, 4. ¿Imastá templopi ruwasharqanku? Jesusrí, ¿imatá ruwarqa?

      3 Chay tiempopi religionta kamachejkunaqa impuestota uj laya phisullawan pagakunanta kamacherqanku. Temploman rejkunataj chay phisusta rantinanku karqa. Chay qolqeta cambiajkunataj templopi mesasninkuta churaykuspa mayta ganaj kanku. Templopi uywasta vendejkunapis mayta ganaj kanku. Karumanta jamojkunaqa templopi uywasta jaywanankupaj Jerusalenpi pillamantapis uywasta rantikuyta atej kanku. Jinapis wakin kutisqa chay uywasta temploman apajtinku mana japʼejchu kanku, templomantapuni rantisqankutataj japʼillaj kanku. Chayrayku templopi uywasta vendejkunaqa ancha valesqapi vendej kanku.b Chayta ruwaspataj suwasharqanku.

      4 Jesusqa templopi vendejkunata mana qhawakullarqachu, imaraykuchus temploqa Tatanpa wasin karqa. Chayrayku Jesusqa uj seqʼonata ruwakuytawan templomanta ovejasta, wakasta ima qharqorqa. Chantá qolqeta cambiajkunaj mesasninkuta tijrararqa, qolqenkutaj pampa entero kasharqa. Palomasta vendejkunatapis nerqa: “¡Kaykunata orqhoychej kaymanta!”, nispa (Juan 2:15, 16). Jesusta may rabiasqata rikuspa mana pipis ima nerqachu.

      “¡Kaykunata orqhoychej kaymanta!”

      Jesusqa Tatan jina karqa

      5-7. 1) ¿Imatataj Jesús Tatanmanta yachakorqa? 2) ¿Imatataj Jesusmanta yachakusunman? 3) ¿Imatá Jesús ruwarqa Diospa sutin llimphuchasqa kananpaj? Chanta, ¿imatataj aswan qhepaman ruwanqa?

      5 Vendejkunaqa watejmanta temploman vendej rillarqankutaj. Chayrayku Jesusqa kinsa watanman watejmanta paykunata templomanta qharqomullarqataj. Jehová imatachus nisqantataj paykunaman nerqa: ‘Qankunaqa Diospa wasinta suwa thapaman tukuchishankichej’, nispa (Jeremías 7:11; Mateo 21:13). Jesusqa rikorqa templopi vendejkuna imaynatachus runasmanta qolqeta orqhoshasqankuta, templotapis chʼichichashasqankuta. Chayta rikuspa payqa Tatan jinallataj phiñakorqa. Payqa may chhika watasta Tatanmanta yachakorqa, chayrayku Tatan jinallataj cheqan kajta ruwayta munarqa. Arí, payqa Tatan jinapuni karqa. Chayrayku paypa kausayninmanta yachakuspaqa Jehová imatapis cheqan kajman jinapuni ruwasqanta yachakusun (Juan 14:9, 10).

      6 Satanasqa nerqa Jehová llulla kasqanta, nitaj cheqan kajman jinachu kamachisqanta. Jesustaj chayta uyarerqa. Uyarillarqataj runasqa Diosta mana munakusqankuraykuchu yupaychasqankuta nejta. Satanás imastachus Diosmanta, runasmantapis nisqanqa Jesusta maytachá llakicherqa. Jinapis maytachá kusikorqa Jehová paynejta sutinta llimphuchananta, sumaj kamachej kasqanta rikuchinanta yachaspa (2 Corintios 1:20). ¿Imaynatá chayta ruwarqa?

      7 Kay libroj 14 yachaqananpi yachakorqanchej, Jesucristoqa Diospa kamachisninmanta Satanás imatachus nisqanman sumajta kutichisqanta. Satanás nerqa Dios llulla kasqanta, nitaj allin kamachejchu kasqanta. Jesustaj rikucherqa chayqa llulla kasqanta. Ajinamanta Jesusqa Jehovaj santo sutin llimphuchasqa kananpaj yanapakorqa. Jehovaqa Jesusta churarqa “runasman Kausayta Qonanpaj”. Chayrayku Jesusqa cielopipis jallpʼapipis justiciata ruwanqa (Hechos 5:31). Jesusqa kay jallpʼapi kashaspa imatachus ruwasqanwan, yachachisqanwan ima Dios jina cheqan kajta ruwarqa. Jehová paymanta nerqa: “Payman qosaj espirituyta, paytaj nacionesman imachus justicia kasqanta sutʼinchanqa”, nispa (Mateo 12:18). ¿Imaynatá Jesús chayta juntʼarqa?

      Jesusqa “imachus justicia kasqanta” sutʼincharqa

      8-10. 1) Religionta kamachejkuna, ¿imatataj nerqanku mana judío kajkunamanta, warmismanta ima? 2) ¿Imaraykutaj mana sutʼichu karqa imatapunichus Dios kamachisqan?

      8 Jesusqa Jehovaj Leyninta may jatunpaj qhawarqa, chayman jinataj kausakorqa. Chay tiempopi religionta kamachejkunarí Diospa Leyninta qʼewispa munasqankuman jina runasta ruwachej kanku. Jesús paykunata nerqa: “¡Ay qankunamanta leymanta yachachejkuna, fariseos, puraj uyas! [...] Leymanta aswan allin kajtarí qonqapunkichej: cheqan kajta, khuyakuyta, Diosta mana wasanchaytapis”, nispa (Mateo 23:23). Arí, chay tiempopi Diospa Leyninmanta yachachejkunaqa mana sutʼita rikuchisharqankuchu “imachus justicia kasqanta”. Chaymanta astawan yachakuna.

      9 Jehovaqa llajtanmanta kajkunaman, muyuyninkupi kaj nacionesmanta karunchakunankuta kamacherqa (1 Reyes 11:1, 2). Chaywanpis Jesuspa tiemponpi religionta kamachejkunaqa mana judío kajkunata pisipaj qhawanankuta yachacherqanku. Misná libroqa kayta nerqa: “Mana judío kajkunaj jallpʼasninkupi ama uywasniykichejta saqenkichejchu, imaraykuchus paykunaqa uywasniykichejwan khuchichakunkuman”, nispa. Mana judío kajkunamanta ajinata yuyasqankoqa mana allinchu karqa, nitaj Moisespa Leyninman jinachu karqa (Levítico 19:34). Waj kamachiykunata churasqankoqa warmista pisipaj qhawachej. Chay tiempopeqa uj warmi qosanpa qhepanta rinan karqa, manataj ladontachu. Chantapis uj qhareqa runaspa rikunankuta mana uj warmiwan parlananchu karqa, ni warmin kajtinpis. Warmispa parlasqankutaqa uj esclavoj parlasqanta jinallataj juzgadopi mana valechejchu kanku. Chantapis religionta kamachejkunaqa qharista nerqanku Diosman agradecekunankuta mana warmichu kasqankumanta.

      10 Chay tiempopi religionta kamachejkunaqa ashkha kamachiykunata churarqanku. Chayrayku mana sutʼichu karqa imatapunichus Dios kamachisqan. Samarikuna pʼunchaymanta kamacheyqa, chay pʼunchaypi mana llankʼanallata nerqa Diosta yupaychanapaj, paymanta yachakunapaj, samarikunapaj ima. Fariseosrí waj kamachiykunatawan churarqanku mana juntʼayta atinapaj jina. Paykunaqa 39 ruwaykuna llankʼaywan ninakusqanta nerqanku. Chaykunamanta iskayqa cosechay, uywasta japʼiy karqa. Chayrayku runasqa mana yacharqankuchu samarikuna pʼunchaypi imatachus ruwanankuta, imatatajchus mana ruwanankuta. Paykunaqa ichapis tapukorqanku: “¿Samarikuna pʼunchaypi pikita wañuchiy uywata japʼiy jinallatajchu? ¿Chajra kantunta purishaspa trigo umata pʼitirpay cosechaychu? ¿Samarikuna pʼunchaypi onqosqata jampiy llankʼaychu?”, nispa. Chayta sutʼinchanankupajtaj religionta kamachejkunaqa waj kamachiykunatawan churarqanku, chaykunataj mana juntʼay atina karqa.

      11, 12. ¿Imaynatá Jesús rikucherqa fariseos pantasqa kashasqankuta?

      11 ¿Imaynatá Jesús yachacherqa imachus justicia kasqanta? Payqa yachachisqanwan, ruwasqanwan ima rikucherqa religionta kamachejkuna, yachachisqankupis pantasqa kashasqanta. Ñaupajtaqa Jesuspa wakin yachachiykunasninta qhawarina. Jesusqa runas kamachiykunata churasqankumanta nerqa: “Costumbresniykichejta ruwaspa Diospa palabranta mana valechinkichejchu”, nispa (Marcos 7:13).

      12 Jesusqa sutʼita rikucherqa fariseos samarikuna pʼunchaymanta leyesta churasqanku pantasqa kashasqanta. Chantapis rikuchillarqataj fariseos Diospa Leyninta mana entiendesqankuta. Jesusqa “samarikuna pʼunchaypa Señornin” kasqanrayku, chay pʼunchaypi runasta jampiyta atisqanta sutʼincharqa (Mateo 12:8). Chayrayku samarikuna pʼunchaypi runas rikunankuta milagrosta ruwarqa (Lucas 6:7-10). Milagrosta ruwasqanqa waranqa watasta kamachishaspa imatachus runasrayku ruwananta rikucherqa. Chay waranqa watasqa qhepa kaj samarikuna pʼunchay kanqa. Chaypeqa Diosta kasukoj runas juchamantawan wañuymantawan samarenqanku.

      13. 1) ¿Ima leytataj Cristo churarqa? 2) ¿Imajtintaj chay ley mana Moisespa Leynin jinachu?

      13 Jesusqa imachus justicia kasqanta sutʼita rikuchillarqataj discipulosninman uj mosoj leyta qospa. Chaytaj kashan ‘Cristoj leynin’. Chay leyta qorqa kay jallpʼapi willayninta tukuchaytawan (Gálatas 6:2). Cristoj leynenqa mana Moisespa Leynin jinachu karqa. Cristoj leyninpeqa yuyaychaykuna tiyan, manataj ashkha kamachiykunachu. Wakin kamachiykunasnenqa sutʼi kashanku. Chaykunamanta parlaspa Jesusqa ujninmanta nerqa ‘uj mosoj kamachiy’ kasqanta. Chaytaj kashan discipulosnin purajmanta munanakunanku, imaynatachus pay, paykunata munakorqa ajinata (Juan 13:34, 35). Arí, “Cristoj leyninta” kasukojkunaqa, purajmanta munanakusqankurayku rejsisqa kananku karqa.

      Jesusqa cheqan kajtapuni ruwarqa

      14, 15. ¿Jesús atiyniyoj kaspapis imatataj mana ruwarqachu? ¿Imaraykutaj chay mayta sonqochawanchej?

      14 Jesusqa mana nerqachu munanakunallankuta, manaqa pay kikinpuni chayta ruwarqa. Payqa ‘Cristoj leyninman jina’ kausakorqa. Kunanqa imachus justicia kasqanta rikuchisqanmanta kinsa imasta qhawarina.

      15 Ñaupaj kaj, Jesusqa cheqan kajtapuni ruwarqa. Yachanchej jina juchasapa runasqa atiyta japʼisqankumanta jatunchakunku, munasqankutataj ruwanku. Jesusqa ni jaykʼaj chayta ruwarqachu. Uj kuti Jesusman qayllaykuspa uj runa nerqa: “Yachachejníy, hermanoyta niripuway herenciata partinawanta”, nispa. Jesustaj kuticherqa: “¿Pitaj churawarqa juezniykichejpaj chayri herenciaykichejta qankunaman partinaypajri?”, nispa (Lucas 12:13, 14). ¿Imatá chay nisqan Jesusmanta yachachiwanchej? Jesusqa sumaj yuyayniyoj, yachayniyoj kaspapis, paylla Diosmanta atiyta japʼispapis mana chay runaspa problemankuman satʼikuyta munarqachu, imaraykuchus Diosqa mana chaypajchu atiyta qorqa. Jesusqa niraj jallpʼaman jamushaspapis atiyninmanta valekuspa mana imatapis ruwallajchu (Judas 9). Jesusqa llampʼu sonqowan Jehová cheqan kajta ruwananpi atienekun. Chaytaj rikuchiwanchej imaynachus Jesús kasqanta.

      16, 17. 1) Jesús Diospa Gobiernonmanta willashaspa, ¿imaynatá cheqan kajman jina ruwarqa? 2) ¿Imaynatá Jesús cheqan kajta khuyakuywan ruwarqa?

      16 Iskay kaj, Jesusqa Diospa Gobiernonmanta sumaj willaykunata tukuy laya runasman willaspa cheqan kajta ruwallarqataj. Arí, tukuyta uj rejllata qhawaspa qhapajman, wajchaman ima willananpaj kallpachakoj. Fariseostaj wajchasta “jallpʼamanta runas” (ʽamhaʼárets) nispa pisipaj qhawaj kanku. Jesustaj mana manchachikuspa chayta cheqancharqa. Payqa Diosmanta runasman yachachispa, paykunawan mikhuspa, mikhuchispa, jampispa, wañuymanta kausarichispa ima Diospa cheqan kayninta rikucherqa. Diosqa “tukuy laya runas salvakunankuta” munan (1 Timoteo 2:4).c

      17 Kinsa kaj, Jesusqa cheqan kajta khuyakuywan ruwarqa. Chayrayku payqa juchasapasta yanapajpuni (Mateo 9:11-13). Yanapata necesitajkunatapis chay rato yanaparej. Jesusqa mana religionta kamachejkuna jinachu yuyarqa. Paykunaqa yuyaj kanku mana judío kajkunapi mana atienekunachu kasqanta. Jesusqa judiosman ñaupajta yachachinan kajtinpis, mana judiosman yachacherqa, yanaparqa ima. Jesusqa uj kuti Romamanta soldadospa capitanninpa kamachinta sanoyachiporqa, nerqataj: “Israelpeqa mana pitapis kay jina jatun creeyniyojta tarinichu”, nispa (Mateo 8:5-13).

      18, 19. 1) ¿Imaynamantá Jesús warmista allinpaj qhawasqanta rikucherqa? 2) ¿Imatataj Jesús ruwasqanmanta yachakusunman?

      18 Jesusqa warmista pisipaj qhawasqankuta qhesacharqa, mana manchachikuspataj cheqancharqa. Chay tiempopeqa samaritana warmista, mana judío kajkunata jinallataj pisipaj qhawaj kanku. Jesustajrí uj samaritanaman Sicar pozo chaypi Diosmanta willarerqa. Chantapis pay Mesías kasqanta chay warmiman sutʼincharqa. Chaytataj niraj pimanpis willarqarajchu (Juan 4:6, 25, 26). Fariseosqa warmisman Diospa Leyninmanta mana yachachinata nej kanku. Jesusrí warmisman Diosmanta yachachinanpaj tiempochakoj, kallpachakojtaj (Lucas 10:38-42). Religionta kamachejkunaqa nej kanku warmispa nisqankuta mana creenata. Jesusrí Dios kausarichisqantawan warmismanraj ñaupajta rikhurerqa. Paykunamantaj nerqa kausarinpusqanta discipulosninman willamunankuta (Mateo 28:1-10).

      19 Jesusqa wañuyta mana manchachikuspa runasman sutʼincharqa imachus justicia kasqanta. Jesusmanta yachakunchej cheqan kajta ruwanapaj mana manchachikunachu kasqanta. Jesusmanta Biblia nin: ‘Judá ayllunmanta León’, nispa (Apocalipsis 5:5). Leontaqa mana manchachikuspa cheqan kajta ruwaywan kikinchakun. Jesusqa tumpamantawan “kay jallpʼapi justiciata allinta” sayachenqa (Isaías 42:4).

      Cristoqa Rey jina “kay jallpʼapi justiciata allinta” sayachin

      20, 21. ¿Imaynatá Jesús Rey jina congregacionpi, jallpʼantinpi ima cheqan kaj ruwakunanpaj yanapakushan?

      20 Cristoqa 1914 watapi cielopi Rey jina churasqa kasqanmantapacha, jallpʼantinpi cheqan kaj ruwakunanpaj yanapakushan. ¿Imaynatá chayta ruwashan? Mateo 24:14 versiculopi profecía juntʼakunanpaj yanapakuspa. Jesuspa discipulosnenqa jallpʼantinpi Jehovaj Gobiernonmanta cheqa kajta yachachishanku. Paykunaqa Jesús jina tukuyman, ni pita pisipaj qhawaspa cheqan kajman jina willashanku. Arí, kurajkunata, jovenesta, sipaskunata, wajchasta, qhapajkunata, warmista, qharista ima, cheqan kajta ruwaj Jehovata rejsinankupaj yanapashanku.

      21 Jesusqa congregacionpa uman kasqanrayku, congregacionpi cheqan kaj ruwakunanpaj yanapakushan. Profecías nin jina Jesusqa ancianosta “regalosta jina” congregacionpi churan. Paykunataj congregacionta ñaupajman apashanku (Efesios 4:8-12). Jesusqa congregacionpi tukuyta allinpaj qhawan. Munantaj ancianospis pay jinallataj qhawanankuta, tukuypajtaj cheqan kajta ruwanankuta, ima ruwayniyoj kajtinkupis, wajchas chayri qhapajkuna kajtinkupis.

      22. 1) ¿Imaynataj Jehová sientekun kay mundopi sajra ruwaykunata rikuspa? 2) ¿Imata ruwananpajtaj Jehová Wawanta churan?

      22 Jesusqa pisimantawan jallpʼantinpi ni jaykʼaj jina cheqan kajta sayachenqa. Kunanqa kay mundopi sajra ruway aywirishan. Arí, runasqa wañuchinaku maqanakupaj armasta ruwaspa chayri munasqankuman jina kusirikuspa may chhika qolqeta tukunku, chayrayku wawas yarqhaywan wañusqankumanta juchayoj kanku. Chantapis sapa wata may chhika runas mana wañunankupi wañunku. Waj sajra ruwaykunapis Jehovata mayta phiñachin. Chayrayku Jehovaqa Wawanta churarqa kay mundomanta sajra ruwaykunata wiñaypaj chinkachinanpaj (Apocalipsis 16:14, 16; 19:11-15).

      23. Armagedón maqanakuy tukukojtin, ¿imatá Cristo ruwanqa?

      23 Jehovaqa cheqan kajman jina imatapis ruwasqanrayku sajra runasta chinkachenqa. Chantapis payqa Wawanta “Allin Kausayta Apamoj Kuraj Kamachej” kananpaj churarqa. Armagedón maqanakuy tukukusqantawan Jesusqa kay jallpʼaman allin kausayta apamonqa, ‘justiciawantaj’ kamachenqa (Isaías 9:6, 7). Jesusqa mayta kusikonqa kay jallpʼamanta mana cheqan ruwaykunata chinkachispa, imajtinchus mana cheqan ruwaykunaqa mayta sufrichiwanchej. Jesusqa wiñaypaj justiciata sayachenqa. Chayrayku Jehová jina cheqan kajta ruwanapaj kallpachakuna. Imaynatachus chayta ruwanata qhepan yachaqanapi yachakusun.

      a Jesusqa sajra ruwaykunata rikuspa Jehová jina phiñakorqa. Jehovaqa wakichisqa kashan sajra imasta ruwajkunaman “phiñakuyninta rikuchinanpaj” (Nahúm 1:2). Uj kuti Jehovaqa mana kasukoj llajtanman nerqa wasinta ‘suwa thapaman’ tukuchisqankuta. Chayta niytawan kayta nillarqataj: “Sinchʼi phiñakuyniyta, rabiaytapis kay lugarman jichʼaykamusaj”, nispa (Jeremías 7:11, 20).

      b Misná libro nisqanman jina, uj kuti templopi palomasta ancha valesqapi vendesqankurayku runas oqharikorqanku. Chayrayku chay diapacha preciota ashkhata pisiyacherqanku. Animalesta vendesqankumanta qolqeta, ¿pitaj japʼej? Wakin qhelqajkuna ninku jina, ichapis chay negocioqa kuraj kaj sacerdote Anaspa familianpata karqa. Ajinamanta Anaspa familianqa mayta qhapajyarqa (Juan 18:13).

      c Fariseosqa mana escuelayoj kajkunata “maldecisqa” kasqankuta nej kanku (Juan 7:49). Paykunaqa nerqanku chay runasman mana yachachinata, nitaj paykunawan negociota ruwanata, nillataj mikhunata, nitaj paykunawan khuska Diosmanta mañakunata. Chantapis nej kanku: “Uj warmi wawata chay runaswan casaracheyqa phiña animalesman jaywaykuy jina”, nispa. Yuyajtaj kanku chay mana escuelayoj runasqa mana kausarichisqa kanankuta.

      Tʼukurinapaj tapuykuna

      • Salmo 45:1-7 ¿Imaraykutaj nisunman Cristo Rey jina justiciata ruwananta?

      • Mateo 12:19-21 ¿Imaynatataj Cristo wajchasta qhawanan karqa?

      • Mateo 18:21-35 ¿Imaynatataj Jesús justiciata khuyakuywan rikuchinata yachacherqa?

      • Marcos 5:25-34 ¿Imaynatataj Jesús rikucherqa cheqan kajman jina ruwaspapis khuyakunata?

  • Dioswan purispa “cheqan kajta” ruwana
    Jehovaman qayllaykuna
    • Iskay ancianos uj hermanata wasinpi visitarishanku. Hermanaj iskay wawasnintaj parlasqanta tʼukulla uyarishanku.

      16 YACHAQANA

      Dioswan purispa “cheqan kajta” ruwana

      1-3. 1) ¿Imaraykutaj Jehovaman manu kanchej? 2) ¿Imata ruwananchejtataj Jehová niwanchej?

      UJ BARCOPI rishasqaykipi tʼukuriy. Chay barcoqa pisimanta pisi yakuman chinkaykapushan. “Kaypichá wañusaj” nishajtiykitaj uj runa yanapaj jamusunki, chaymantataj orqhosunki. Ajinata salvasojtin maytachá kusikunki. Pichus orqhosojmanqa maytachá agradecekunki, manu kasqaykitatajchá yuyanki, manachus payqa wañuwaj karqa.

      2 Kay kikinchayqa imatachus Jehová noqanchejrayku ruwasqanta rikuchin. Noqanchejqa payman manu kanchej. Imajtinchus payqa Wawanta kachamorqa juchamanta, wañuymanta ima kacharichinawanchejpaj. Yachanchej jina Jesuspa wañuyninpi creesqanchejrayku perdonta tarinchej, wiñaypajtaj kausakuyta atinchej (1 Juan 1:7; 4:9). 14 yachaqanapi yachakorqanchej jina, Jehovaqa Wawanta kachamorqa munakuwasqanchejrayku, cheqan kajta ruwasqanraykutaj. Chayrayku, ¿imaynatá Jehovaman agradecekusunman?

      3 Jehová imatachus ruwanata ninawanchejta saqespa. Jehovaqa profeta Miqueasnejta nerqa: “Diosqa nisunki imachus allin kasqanta. ¿Imatá Jehová Dios munan ruwanaykita? Kayllata: cheqan kajta ruwanaykita, kʼacha kanaykita, jatun munakuyniyoj kanaykita, Diosniykiwan purispa kʼumuykukoj sonqo kanaykita ima”, nispa (Miqueas 6:8). Kay versiculopi nin jina, Jehovaqa “cheqan kajta” ruwananchejta munan. ¿Imaynatá chayta ruwasunman?

      “Cheqan kajta” ruwanallapuni

      4. ¿Imaynata kausakunanchejtataj Jehová munan?

      4 Jehovaqa niyta atin imachus cheqan kaj kasqanta. Munantaj kamachiykunasninman jina kausakunata. Payqa Isaías 1:17 versiculopi niwanchej: “Allin kajta ruwayta yachakuychej, cheqan kajta ruwaychej”, nispa. Chantá Bibliapi nillantaj: “Cheqan kajtapuni ruwaychej”, nispa (Sofonías 2:3). Chantapis niwanchej: “Mosoj runa kaywantaj pʼachallikuychej, mayqenchus Diospa munayninman jina ruwasqa karqa chaywan. Chaytaj ruwasqa kashan cheqan kajman jina”, nispa (Efesios 4:24). Jehovaj leyesninman jina kausasun chayqa, maqanakuymanta, khuchichakuymanta ima tʼaqakusun. Imajtinchus chay imasqa mana Diospa kamachiykunasninman jinachu kashan (Salmo 11:5; Efesios 5:3-5).

      5, 6. 1) Jehovaj kamachiykunasninman jina kausakuy, ¿atikunchu? 2) ¿Imapajtaj kallpachakunallapuni tiyan?

      5 Jehovaj kamachiykunasninman jina kausakuy, ¿atikunchu? Arí. Jehovaj qayllanpi kayta munajqa payta tukuy sonqo kasukun. Diosta, kamachiykunasninta ima munakusqanraykutaj payta kusichiyta munan (1 Juan 5:3). Jehovaqa “cheqan kajta munakun” (Salmo 11:7). Chayrayku Jehová jina cheqan kajta ruwanapajqa, chejnisqan imasta chejnikuna, munakusqan imastataj munakuna (Salmo 97:10).

      6 Juchasapa runas kasqanchejrayku cheqan kajta ruwayta mana atillanchejchu. Chayrayku ñaupa kausayninchejta, ñaupa ruwasqasninchejtapis saqena. Biblia niwanchej mosoj kausaywan pʼachallikunata, mayqenchus “Diosta allinta rejsiywan mosojyachisqa kashan” (Colosenses 3:9, 10). “Mosojyachisqa kashan” nispaqa, mosoj runaman tukunapaj kallpachakunallapuni kasqanta nishan. Imajtinchus allin kajta ruwanapaj mayta kallpachakuspapis, juchasapa kasqanchejrayku yuyasqanchejpi, parlasqanchejpi, ruwasqanchejpi ima pantanchejpuni (Romanos 7:14-20; Santiago 3:2).

      7. ¿Imatataj mana yuyanachu tiyan cheqan kajta ruwanapaj kallpachakushaspa pantajtinchej?

      7 ¿Imatataj mana yuyanachu tiyan cheqan kajta ruwanapaj kallpachakushaspa pantajtinchej? Pantasqanchejtaqa mana pisipaj qhawayta munanchejchu. Jinapis cheqan kajta ruwanapaj kallpachakunallapuni. Amataj yuyanachu pantasqanchejrayku mana allin runaschu kasqanchejta, amallataj Jehovamantapis karunchakunachu. Munakuyniyoj Jehová Diosqa sonqomantapacha pesachikojtinchej juchasninchejta perdonawanchej. Apóstol Juan nerqa: “Kay imasta qhelqamushaykichej ama uj juchata ruwanaykichejpaj”, nispa. Chantapis kallpachananpaj kayta nillarqataj: “Sitajchus mayqellanpis uj juchata ruwan chayqa, tiyapuwanchej uj yanapawajninchej, paytaj Tata Dioswan kashan, chayqa Jesucristo”, nispa (1 Juan 2:1). Arí, Jehovaqa Jesuspa wañuyninwan juchamanta kacharichiwarqanchej, chayrayku juchasapas kaspapis munasqanman jina payta yupaychayta atinchej. Jehová perdonawasqanchejta yachaspaqa tukuy imata ruwayta munanchej payta kusichinapaj.

      Sumaj willaykuna, Diospa cheqan kaynin ima

      8, 9. ¿Imaynatá Jehová rikuchin cheqan kajman jina ruwasqanta?

      8 Dios jina cheqan kajta ruwanapajqa Diospa Gobiernonmanta sumaj willaykunata tukuy runasman willamunapaj kallpachakuna. Diosmanta willamusqanchej, ¿imaynatá Jehová cheqan kajman jina ruwasqanta rikuchin?

      9 Jehová niraj kay sajra mundota chinkachishaspa, ñaupajta willachishanraj imatachus ruwananta. Jesusqa qhepa pʼunchaykunamanta parlaspa nerqa: “Ñaupajtaqa sumaj willaykunaraj tukuy nacionespi willakunan tiyan”, nispa (Marcos 13:10; Mateo 24:3). ‘Ñaupajta’ nispa nishan sumaj willaykuna tukuy jallpʼantinpi willakusqantawan waj imas kanantaraj. Chaykunamanta ujnenqa manchay ñakʼariy tiempo. Chay tiempopeqa sajra runas chinkachisqa kanqanku, chaymantataj kay jallpʼapi allin kausay kanqa (Mateo 24:14, 21, 22). Mana pipis niyta atinmanchu Jehovaqa sajra kasqanta, sajra runasta chinkachisqanrayku. Imajtinchus Jehovaqa sumaj willaykunata willachishan sajra runas kausayninkuta cambianankupaj, salvakunankupajtaj (Jonás 3:1-10).

      10, 11. ¿Imaynatataj sumaj willaykunata willaspa Dios cheqan kajman jinapuni ruwasqanta rikuchinchej?

      10 ¿Imaynatataj sumaj willaykunata willaspa Dios cheqan kajman jinapuni ruwasqanta rikuchinchej? Runa masinchejta salvasqa kananpaj yanapaspa. Barco pisimanta pisi yakuman chinkaykushasqanpi watejmanta piensarina. Chay barcomanta orqhosojtinkuñaqa, pikunachus barcopiraj kashanku chaykunata salvaspa yanapakuyta, ¿munawajcharí? Ajinallatataj noqanchejpis yanapayta munanchej kay sajra mundoj yakusninman chinkaykushanku chaykunata. Ashkhasqa willasqanchejta mana uyariwanchejchu. Jinapis Jehovaqa pacienciakushallanpuni. Chayrayku tukuy atisqanchejta runasta yanapana ‘arrepientekunankupaj’, salvakunankupajtaj (2 Pedro 3:9).

      11 ¿Imaynatataj Dios cheqan kajman jinapuni ruwasqanta rikuchillanchejtaj? Sumaj willaykunata tukuy clase runasman willaspa. Jehovaqa “allinpaj qhawan mayqen nacionllamantapis payta manchachikojta, allin kajtataj ruwajta” (Hechos 10:34, 35). Jehová jina cheqan kajta ruwasqanchejta rikuchinapajqa mana runaspa rijchʼayninkuta qhawanachu tiyan, chayta ruwanamantaqa tukuyman sumaj willaykunata willananchej tiyan, qhapajkunaman, wajchasman, yurajsitusman, yanitasman ima. Ajinamanta uyariyta munajkunata Diosta kasukunankupaj yanapasun (Romanos 10:11-13).

      ¿Imaynatá wajkunata qhawananchej tiyan?

      12, 13. 1) ¿Imaraykutaj mana pitapis usqhayllata juchachananchejchu tiyan? 2) ¿Imatá Jesús nisharqa “amaña juzgaychejchu”, “amaña juchachaychejchu” nispa? (Sutʼinchaynintawan qhawariy).

      12 Jehová jina wajkunata qhawaspa cheqan kajta ruwashallanchejtaj. Runasqa runa masinchejta juzganapaj, wasankumanta rimakunapaj, paykunamanta mana allin kajta yuyanapaj churasqa kanchej. Chaywanpis, ¿munasunmanchu Jehová noqanchejmanta ajinata yuyananta? Mana. Jehovaqa mana chayta ruwanchu. Uj salmista nerqa: “Jehová Diosníy, sichus runaj pantasqasnillanta qhawawaj chayqa, nichá ujllapis mana juchayojqa kanmanchu”, nispa (Salmo 130:3). Mayta Jehovaman agradecekunchej cheqan kajta ruwasqanmanta, khuyakuyniyoj kasqanmanta, nitaj pantasqallanchejtachu qhawasqanmanta (Salmo 103:8-10). Chayrayku, ¿imaynatá waj runasta qhawananchej tiyan?

      13 Jehová cheqan kayninta khuyakuywan rikuchisqanta entiendenchej chayqa, wajkunata mana usqhayllatachu juzgasun, nitaj wajkunaj kausayninkuman satʼikusunchu. Jesusqa Orqopi Yachachishaspa nerqa: “Amaña wajkunata juzgaychejchu, ama qankunapis juzgasqa kanaykichejpaj”, nispa (Mateo 7:1). Lucas nisqanman jina Jesús nillarqataj: “Amaña wajkunata juchachaychejchu, nitaj jaykʼajpis juchachasqachu kankichej”, nispa (Lucas 6:37).a Jesusqa yacharqa pantaj runas kasqanchejrayku wajkunata juzgasqanchejta. Payta uyarejkunamanta mayqellanpis chayta ruwasharqaraj chayqa, cambianan karqa.

      Uj hermana uj machitu runaman uj imillitaman ima predicashan. Chay machitu runaqa muletawan purikun.

      Jehová jina cheqan kajta ruwanchej tukuyman sumaj willaykunata willaspa

      14. ¿Imaraykutaj manaña ‘wajkunata juzgananchejchu’ tiyan?

      14 ¿Imaraykutaj manaña ‘wajkunata juzgananchejchu’ tiyan? Imaraykuchus wajkunata juzganapaj mana derechoyojchu kanchej. Discípulo Santiago kayta nerqa: “Leyta Churajpis Juezpis ujlla”, nispa. Paytaj Jehová kashan. Chantá Santiagoqa tʼukurinapaj kayta nillarqataj: “¿Pitaj kanki runa masiykita juzganaykipajri?”, nispa (Santiago 4:12; Romanos 14:1-4). Chantapis nillataj juzgayta atinchejchu pantaj runas kasqanchejrayku. Wajkunata juzgaspaqa pantasunman. Imaraykuchus mana yachachejchu imaynapunichus kasqankuta. Ichá wakin imas paykunamanta mana gustawanchejchu chayri ichá sonqonchejta nanachiwarqanchej manachayri ichá yuyanchej paykunamanta aswan sumaj kasqanchejta. Nillataj yachanchejchu imatachus yuyasqankuta, imaynachus kashasqankuta, imayna kausayniyojchus kasqankuta. Wajkunamanta imastachus mana yachasqanchejpi tʼukureyqa yanapawasun paykunata mana juzganapaj. Chayrayku mana allinchu kanman hermanosninchej mana tukuy atisqankutachu Jehovata sirvishasqankuta yuyananchej, chayri interesraykulla Diosta sirvishasqankuta yuyananchej. Astawanpis aswan allin Jehová jina hermanospa allin ruwasqasninkuta qhawananchej, nitaj pantasqasninkutachu.

      15. ¿Imatataj Jehovata yupaychajkuna mana ruwanankuchu tiyan, imaraykutaj?

      15 ¿Imaynatataj familianchejwan kausakunanchej tiyan? Familiapeqa ni imata manchachikuspa kʼachata kausakuna tiyan. Jinapis kay sajra mundopi familiasqa mana allintachu kausakunku. Qosaspis, warmispis, tataspis mana khuyakoj jueces jina kanku. Familiankuta imaymanasta ninku, kʼumuykachachinku, wakin kutistaj maqanku. Jinapis Jehovata yupaychajkunaqa familiankuta mana kʼumuykachachinankuchu tiyan, mana sajra imasta ninankuchu tiyan, nitaj sufrichinankuchu tiyan (Efesios 4:29, 31; 5:33; 6:4). Jesús “amaña wajkunata juzgaychejchu”, “amaña wajkunata juchachaychejchu” nisqantaqa familia ukhupipis kasukuna tiyan. Cheqan kajta ruwayqa niyta munan, imaynatachus Jehová noqanchejta qhawawanchej, ajinallatataj wajkunata qhawana kasqanta. Diosqa ni jaykʼaj mana allin kajta ruwawanchejchu, nitaj sufrichiwanchejchu, astawanpis payqa payta munakojkunapaj “manchay munakuyniyoj” (Santiago 5:11). Pay jina ruwanapaj kallpachakunallapuni.

      Ancianosqa “justiciata ruwaspa” kamachinku

      16, 17. 1) ¿Imatataj Jehová munan ancianos ruwanankuta? 2) ¿Imatataj ancianos ruwananku tiyan juchallikoj mana arrepientekojtin? Chanta, ¿imaraykutaj chayta ruwananku tiyan?

      16 Tukuyninchej cheqan kajta ruwana tiyan, jinapis ancianos congregacionpi chayta astawan ruwananku tiyan. Isaiasqa ‘kuraj kamachejkunamanta’ chayri ancianosmanta nerqa: “Uj reyqa cheqan kajta ruwaspa gobernanqa, kuraj kamachejkunapis justiciata ruwaspa gobernanqanku”, nispa (Isaías 32:1). Jehovaqa munan ancianos cheqan kajman jina imatapis ruwanankuta. ¿Imaynatataj chayta ruwankuman?

      17 Ancianosqa Jehová jina cheqan kajta ruwananku tiyan, congregación llimphu kananpajpis yanapakunanku tiyan. Wakin kuti ancianosqa jatun juchata ruwajta juzgananku tiyan. Chayta ruwashaspa yuyarinanku tiyan Jehová khuyakunankuta munasqanta. Chayrayku juchallikoj khuyakunapaj jina kajtenqa khuyakunanku tiyan. Chantapis juchallikojta yanapananku tiyan juchanmanta arrepientekunanpaj. Juchallikojta yanapanankupaj tukuy imata ruwajtinkupis, ¿juchallikoj mana arrepientekojtin imatá ruwananku tiyan? Chay kutispi Jehová jina cheqan kajta ruwanku. Biblia nin: “Chay juchallikoj runataqa qankuna ukhumanta qharqoychej”, nispa. Chayrayku congregacionmanta qharqonku (1 Corintios 5:11-13; 2 Juan 9-11). Chaytaj ancianosta llakichin, jinapis chayta ruwanankupuni tiyan congregación Diospa ñaupaqenpi llimphullapuni kananpaj. Jina kajtinpis paykunaqa suyanku juchallikoj arrepientekuspa maykʼajllapis congregacionman kutinpunanta (Lucas 15:17, 18).

      18. ¿Imatataj ancianos ruwananku tiyan uj pantaj hermanota kʼamishaspa?

      18 Ancianosqa Jehová jina cheqan kajta ruwallankutaj wajkunata Bibliawan yuyaycharishaspa. Paykunaqa mana hermanospa pantasqasnillankutachu qhawashanku, nitaj sapa kutichu uj hermanota chayri uj hermanata imallamantapis kʼaminku. Jinapis uj hermano “wistʼuykushan, manataj reparakunchu chayqa”, ancianosqa cheqan kajman jina ‘cheqan ñanman kutirichimunanku’ tiyan. ‘Chaytataj ruwananku tiyan llampʼu sonqowan’ (Gálatas 6:1). Ancianosqa pantaj hermanowan mana phiñasqaschu parlanku, nitaj sonqonta nanachinanpaj jinachu imatapis ninku. Astawanpis paywan kʼachamanta parlarinku, kallpacharinkutaj. Ancianosqa wakin kutis pantaj hermanoman sutʼita ninku ruwasqan mana allinchu kasqanta. Jinapis ancianosqa yuyarikunku pantaj hermano Jehovaj ovejitan kasqanta (Lucas 15:7).b Munakuywan yuyaychajtinku, juchanta reparachejtinku imaqa, pantaj hermano juchanmanta pesachikuyta atillanqa.

      19. ¿Imatataj ancianos qhawarinku? Chanta, ¿imawantaj yanapachikunku chayta ruwanankupaj?

      19 Ancianosqa hermanospa allinninkuta maskʼaspa imatapis ajllanku. Paykunaqa sapa kuti tantakunku congregacionmanta wakin hermanos ancianos jina chayri siervos ministeriales jina llankʼayta atisqankutachus manachus qhawarinankupaj. Chaytataj ruwanku tukuyta uj rejllata qhawaspa. Chantapis Biblia nisqanman jina uj hermano anciano chayri siervo ministerial kayta atisqantachus manachus ninku, manataj yuyasqankuman jinachu chayta ninku. Chaytaqa ruwanku mana “pitapis ñaupajmanta sajrapaj qhawaspa, nitaj pimanpis kutikuspa” (1 Timoteo 5:21).

      20, 21. 1) ¿Imata ruwanankupajtaj ancianos kallpachakunanku tiyan? 2) ¿Imatataj ancianos ruwankuman “llauchhiyajkunata” yanapanankupaj?

      20 Ancianosqa waj jinasmanta cheqan kajman jina ruwallankutaj. Isaiasqa ancianos “justiciata ruwaspa” kamachenqanku niytawan kayta nerqa: “Sapa ujninku kanqa wayramanta pakakunapaj jina, sinchʼi paramanta pakakunapaj jina, tʼajra jallpʼapi purirej yaku jina, chʼaki jallpʼapi jatun chhankaj llanthun jina”, nispa (Isaías 32:1, 2). Ancianosqa ajinata ruwaspa hermanosta sonqochanku, kallpachankutaj.

      21 Imaymana llakiykuna kasqanrayku ashkha hermanos sonqochanata necesitanku. Ancianos, ¿imatataj ruwawajchej “llauchhiyajkunata” yanapanaykichejpaj? (1 Tesalonicenses 5:14). Imaynachus sientekusqankuta sumajta uyariychej (Santiago 1:19). Hermanosqa llakiyninkuta willarikuyta munanku pikunapichus atienekunku chaykunaman (Proverbios 12:25). Willarikusojtiykichejqa Jehovapis, waj hermanospis paykunata mayta munakusqankuta niychej (1 Pedro 1:22; 5:6, 7). Chantapis paykunawan khuska Diosmanta mañakuychej, paykunapajpis orapuychej. Uj anciano llakisqa hermanopaj sonqomantapacha mañapojtenqa, mayta sonqochakonqa (Santiago 5:14, 15). Jehovaqa cheqan kajta ruwan. Chayrayku mana qonqaponqachu wajkunata munakuywan yanapanaykipaj tukuy imata ruwasqaykita.

      Ancianosqa Jehová jina cheqan kajta ruwanku llakisqa kajkunata sonqochaspa

      22. ¿Imaynatá Jehová jina cheqan kajta ruwasunman? ¿Imataj kanqa chayta ruwajtinchej?

      22 Jehová jina cheqan kajta ruwaspaqa payman astawan qayllaykunchej. Jehovaj leyesninman jina kausakuspa, wajkuna salvakunankupaj sumaj willaykunata willaspa, hermanospa allin ruwasqasninkuta qhawaspa ima Jehová jina cheqan kajta ruwashanchej. Ancianospis Jehová jina ruwallankutaj congregación llimphu kananpaj yanapakuspa, Bibliawan hermanosta yuyaychaspa, imata ajllashaspapis ni piman kutikuspa, llakisqasta kallpacharispa ima. Jehovaqa cielomantapacha qhawamushan imaynatachus kamachisnin cheqan kajman jina ruwasqankuta, chaytaj payta mayta kusichin.

      a Wakin Bibliasqa nin “ama wajkunata juchachaychejchu”, “nitaj juzgaychejchu” nispa. Chaytaj entiendechishan recién juchachayta, juzgayta qallarinata. Jinapis griego parlaypeqa nisharqa “amaña juzgaychejchu”, “amaña juchachaychejchu” nispa. Jesusqa chayta nisharqa paypa yachachisqanta uyarejkuna wajkunata juzgashasqankurayku. Chayrayku amaña chayta ruwanankuchu karqa.

      b 2 Timoteo 4:2 versículo ancianosman nin: “Juchata reparachiy, kʼamiy, allinninmanta yuyaychay”, nispa. Griego parlaypi “allinninmanta yuyaychay” (parakaléō) nisqa palabraqa niyta munallantaj “kallpachay”. Kay parakaléō palabraman rijchʼakoj paráklētos palabraqa uj abogadomanta parlanapaj oqharikun. Chayrayku ancianos pantaj hermanota sinchʼita kʼamispapis, paykunaqa pantaj hermanota yanapayta munanku Jehovaman watejmanta qayllaykunanpaj.

      Tʼukurinapaj tapuykuna

      • Deuteronomio 1:16, 17 ¿Imatataj Jehová munarqa Israelpi jueces ruwanankuta? ¿Imatataj ancianos chaymanta yachakunkuman?

      • Jeremías 22:13-17 ¿Imata ruwanatataj Jehová mana munanchu? ¿Imatataj ruwananchej tiyan Jehová jina cheqan kajta ruwanapaj?

      • Mateo 7:2-5 ¿Imaraykutaj mana allinchu hermanosninchejpa pantasqasnillankuta qhawananchej?

      • Santiago 2:1-9 ¿Imatá Jehová yuyan wakillanta allinpaj qhawanamanta? ¿Imatá kay versiculosmanta yachakusunman?

Quechuapi publicaciones (2004-2026)
Wisqʼanapaj
Yaykunapaj
  • Quechua (Bolivia)
  • Wajman apachinapaj
  • Configuración
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Condiciones de uso
  • Política de privacidad
  • Configuración de privacidad
  • JW.ORG
  • Yaykunapaj
Wajman apachinapaj