1-3. a) Iskay ciegos qhaparisqankuta, ¿Jesús uyarirqachu? b) ¿Imataq ‘khuyakuy’ rimay niyta munan? (Sutʼinchayninta ñawiriy.)

ISKAY ciegos ñan patapi chukuchkarqanku. Paykunaqa sapa pʼunchay, qullqita mañakunankupaq maypichus achkha runa kaq chayman riq kanku. Chaywanpis, chay pʼunchayqa jukjina paykunapaq karqa, imaptinchus chay pʼunchaypi kawsayninku tikrakunan karqa.

² Jinallapi juk chʼaqwayta uyarirqanku. Mana qhawayta atisqankurayku, juknin ciego runata tapurqa imataq chay chʼaqway kasqanta. Runataq kutichirqa: “Nazaretmanta kaj Jesús pasashkan”, nispa. Jesús Jerusalenman achkha runawan richkarqa. Chay chʼaqwata uyarispataq, sinchita qhaparirqanku: “¡Señor, Davidpa Churin, khuyariwayku ari!”, nispa. Runaqa chayta uyarispa phiñakuspa chʼinyachiyta munarqanku. Paykunataqrí, astawanraq qhaparirqanku.

³ Jesusqa qhaparisqankuta uyarispa, ¿yanaparqachu? Jerusalenpi ñakʼarinan, wañupunan, qayllapiña kasqanrayku, Jesusqa yuyayninpi, sunqunpi, manchay llakiyniyuq kachkarqa. Chaywanpis, payqa qhapariqkunata uyarirqa. Chayrayku Jesusqa ciegosta waqyaytawan tapurqa: “[¿]Imatataj munankichej qankunapaj ruwanayta?”, nispa. Ciegostaq kutichirqanku: “Señor, munayku ñawisniyku rikunanta”, nispa. Jesustaq “khuyakuspa”, ñawisninkuta llamkhaykurqa. Paykunataq chay ratopacha rikunku, chanta Jesuspa qhipanta rinku (Lucas 18:35-43; Mateo 20:29-34).a

4. ¿Imaynatá kay Salmo 72:13 nisqanta Jesuspi juntʼakurqa?

⁴ Jesusqa khuyakuyninta mana chay kutillapichu rikuchirqa, manaqa, achkha kutispi, imaymanamanta khuyakuyninta rikuchirqa. Bibliaqa Jesusmanta parlaspa nin: “Llampʼu sonqoyojkunata khuyakunqa”, nispa (Salmo 72:13). Kay pʼitipi nisqanmanjina Jesusqa runap llakiyninwan payqa llakikurqa, chayrayku payqa imaymanamanta runata yanaparqa. Khuyakuspa, runaman Diospa Reinonmanta yachachirqa. Bibliapi ñawirina imaynatachus khuyakuynin tanqarqa runata yanapananpaq, miskʼi parlayninwan sunquchananpaq ima, chanta imaynatachus ñuqanchikpis payjina ruwasunman.

Llakikuq runawan llakikurqa

5, 6. ¿Imaynatá Jesús llakikuq runawan llakikusqanta rikuchirqa?

⁵ Jesusqa llakikuq runawan llakikurqa. Ichapis mana paykunajina ñakʼarirqachu; chaywanpis runata ñakʼariqta rikuspa paypis ñakʼarichkanmanjina karqa (Hebreos 4:15). Jesusqa juk warmita chunka iskayniyuq watataña yawar apayninmanta thañichichkaptin, warmip unquyninmanta may “phutiy” kasqanta nirqa, jinamanta Jesusqa chay warmi mayta ñakʼarisqanta yachasqanta rikuchirqa (Marcos 5:25-34, NM). Wak kutipiqa, Lázaro wañupusqanmanta, María, paywan jamuq judiostapis waqaqta rikuspa, Jesusqa sinchita phutikurqa sunqunpis wawayarqa. Lazarota kawsarichimunanta yachaspapis Jesusqa waqarqa (Juan 11:33, 35).

⁶ Wak kutipitaq, Jesusman juk runa lepra unquyniyuq chimparqa, mañakurqataq: “Munankichus chayqa, atinki sanoyachiwayta”, nispa. ¿Imatá Jesús ruwanman karqa? Payqa mana pantaq runa kasqanrayku mana jaykʼaqpis unqurqachu. Chaywanpis payqa phutikuspa, chay runamanta ‘khuyakurqa’ (Marcos 1:40-42). Imatachus ruwasqanta qhawarina. Diospa leyninpiqa, lepra unquyniyuq runaqa chʼichijina qhawasqa karqa, chayrayku mana runawan khuska kaqchu kanku (Levítico 13:45, 46). Jesús chayta yachaspa, ichapis mana llukchhirispalla chay runata sanoyachinman karqa (Mateo 8:5-13). Mana chaymanjinataq Jesusqa chay runata sanoyachiyta munaspa, makinwan llamkhaykuspa kutichirqa: ‘Arí, munani; llimphuchasqa kanaykita’, nispa. Jesús chayta nisqantawan runaqa thañikurqa. ¡Jesús ruwasqanqa llakikuq runawan llakikusqanta, munakuywan khuyakusqanta ima, rikuchirqa!

7. ¿Imaynatá Jesusjina wakpa llakiyninwan llakikusunman, imaynatá chayta rikuchisunman?

⁷ Cristiano kaqkunaqa Jesusjina kananku tiyan. Bibliaqa kʼamiriwanchik: hermanosjina “uj sonqolla kaychej”, nispa (1 Pedro 3:8).b Wakinqa manchay unqusqas, llakiyniyuq ima kachkanku mana paykunajina unqusqanchikrayku ichapis sunqunchikpi mana llakikunchikchu. Chaywanpis, runap llakiyninmanta llakikunapaqqa, mana paykunajina ñakʼarinachu tiyan. Jesusqa mana jaykʼaq unqurqachu, chaywanpis payqa unqusqasmanta llakikurqa. Chayrayku, ¿imaynatá Jesusjina, ruwasunman? Allinmanta uyarispa, pillapis llakiyninta willariwaptinchik. Ichapis tapukusunman: “¿Imaynataq kayman payjina unqusqa kaspari?” (1 Corintios 12:26). Wakkunap llakiyninmanta sunqunchikpi llakikunanchik tiyan, jinamanta “llakiypi, ñakʼariypi kajkunata” sunquchayta atisunchik (2 Corintios 1:4). Wakin kutipiqa khuyakuyninchikta mana parlaspallachu rikuchinchik, manaqa paykunawan khuska waqaspa. Romanos 12:15: “Waqajkunawantaj waqaychej”, nispa nin.

8, 9. ¿Imaynatá Jesús runap allinninta munasqanta rikuchirqa?

⁸ Jesusqa runaspa allinninta maskʼaq, chantapis runaspa sunqunta mana nanachiyta munarqachu. Juk kutiqa, Jesusman juk ‘juqʼara ñakʼayta parlaq’ runata pusarqanku. Jesusqa, chay runa manchachikuq kasqanta rikuspa, chay “runas chawpimanta wajnejman chay runata pusarqa”. Chay chʼinpitaq, sanoyachirqa (Marcos 7:31-35).

⁹ Kikillantataq juk ciegota thañichichkaspa ruwarqa. “Jesustaq ciegoj makinmanta japʼiykuspa, llajtamanta jawanman pusarqa” pisimanta pisi jampinanpaq. Ichapis chayta ruwarqa, pisimanta pisi ñawisnin kʼanchayman amañakunanpaq (Marcos 8:22-26). ¡Maytapuni Jesusqa wakkunap allinninta maskʼarqa!

10. ¿Imatá ruwananchik tiyan wakkunap sunqunkuta mana nanachinanchikpaq?

¹⁰ Kunanpis Jesuspa qhipanta puriqkunaqa, mana wakkunap sunqunta nanachiyta munankuchu. Chayrayku, mana imatapis parlallankuchu, imaptinchus mana tʼukurispalla imatapis parlayqa wakkunap sunqunkuta mayta nanachinman (Proverbios 12:18; 18:21). Chansakuspa, pimantapis asikuspa ima, mana kaqta parlayqa mana cristianosmantachu jamun (Efesios 4:31). Ancianos, ¿imaynatá Jesusjina, hermanosta kʼachamanta kʼamiriwaqchik? Pillatapis yuyaychachkaspa mana sunqunta sarunachu, manaqa kʼachamanta, munakuywan ima, kʼamiriychik (Gálatas 6:1). Tatakuna, ¿imatá ruwawaqchik wawasniykichikpa sunqunkuta mana nanachinaykichikpaq? Kʼamirichkaspapis mana pʼinqakunankupaqjina, kʼamirinaykichik tiyan (Colosenses 3:21).

Jesusqa mana mañakullaptinkuchu yanaparqa

11, 12. ¿Mañakuptillankuchu Jesús runata khuyarqa? Sutʼinchay.

¹¹ Jesusqa mana mañaptillanchu runamanta khuyakurqa. Khuyakuq runaqa, mana ñakʼariqta qhawakullanchu, manaqa yanapaytapuni munan. Chayrayku Jesusqa, runata khuyakusqanrayku manaraq yanapata mañakuchkaptinku yanaparqa. Juk kutipiqa, achkha runa kimsa pʼunchaytaña paywan kachkarqanku, manataq pipis “runa yarqhasqa kachkan”, nispa nirqachu; nitaq pipis imatachus ruwananta nirqachu. Chaywanpis Bibliaqa niwanchik: “Jesús yachachisqasninta wajyaspa nirqa: sonqoy nanawan kay runasmanta, imaraykuchus kinsa pʼunchaytaña noqawan kashanku, mana ima mikhunayoj. Manataj munanichu mana mikhusqasta kachapuyta, ama ñampi llawchʼiyanankupaj”, nispa. Chanta runata yanapayta munaspa, juk milagrowan tukuyman mikhuchirqa (Mateo 15:32-38).

¹² Wak kuti 31 watapi, Naín llaqtaman chayachkaspa, Jesusqa juk wañusqata pʼampaq apachkasqankuta rikurqa. Chay wañusqaqa ‘juk viudap kʼata churin’ karqa. ¡Maytachá warmip sunqun nanachkarqa! Kʼata churinta pʼampaq richkarqanku. Manaña qusayuq kasqanraykutaq mana pipis payta sunquchananpaq karqachu. Jesús runa chawpinpi “viudata waqashajta rikuspa”, paymanta ‘khuyakurqa’. Mana pipis paytaqa imatachus ruwananta nirqachu, manaqa sunqumantapacha khuyakuspa, Jesusqa “qayllaykuspa aya apanata llanqharerqa”, jinamanta waynuchuta kawsarichirqa. ¿Kawsarichiytawan imatataq waynuchumanta mañarqa? ¿Paywan khuska rinantachu nirqa? Mana; “mamanman qoporqa”, watiqmanta khuska familiajina kawsakunankupaq, jinamanta chay viudaqa mana sapitan kananpaq (Lucas 7:11-15).

13. ¿Imaynatá Jesusjina runata yanapasunman?

¹³ ¿Imaynatá Jesusjina ruwasunman? Ñuqanchikqa mikhunata rikhurichinanchikpaq mana milagrosta ruwayta atinchikchu, nitaq wañusqastapis kawsarichiyta atinchikchu. Chaywanpis, Jesusjina, wakkunata yanapayta maskʼasunman. Ichapis, juk hermanoqa llamkʼayninmanta wikchʼuptinku mana qullqiyuq kachkanman (1 Juan 3:17). Chayri, juk viudap wasin ichapis urmaykuchkanña (Santiago 1:27). Juk familiapta munasqa masin wañupusqanrayku, sunquchanata, yanapanata ima, munankuman (1 Tesalonicenses 5:11). Chayjina ñakʼariykunapi kaptinkuqa, mana suyasunchu yanapata mañawananchiktaqa (Proverbios 3:27). Paykunamanta khuyakuspa, atisqanchikmanjina yanapasunchik. Kʼacha parlaywan sunquchaspa, allin ruwaykunawan yanapaspa ima, khuyakuyninchikta rikuchisunchik (Colosenses 3:12).

Khuyakusqanrayku runaman willarqa

14. ¿Imaraykutaq Jesús kawsayninpi Diospaq llamkʼayninta ñawpaqman churarqa?

¹⁴ Iskay tantapi yachanchikjina, Jesusqa Diospa Reinonmanta kʼajaywan runaman willarqa. Pay nirqa: “Diospa reinonmanta evangeliota willamunay tiyan, imaraykuchus chaypaj kachamusqa kani”, nispa (Lucas 4:43). ¿Imaraykutaq chay llamkʼayta kawsayninpi ñawpaqman churarqa? Diosta mayta munakusqanrayku. Chantapis, Diosmanta yachakuyta munasqankuta reparaspa runakunamanta khuyakurqa. Chayraykutaq runaman Diosmanta yachachirqa. Bibliapi imachus Jesusta runaman yachachinanpaq tanqasqanta qhawarina. Imaraykuchus runaman willamusqanchikta yachanapaq yanapawasun.

15, 16. Bibliapi ñawirinchikjina, ¿imaraykutaq Jesús runaman yachachirqa? Sutʼinchay.

¹⁵ Kimsa chunka jukniyuq watapi, ichapis iskay watataña Jesús Diospaq mayta llamkʼachkaspa, Galileap “muyuyninpi llaqtasta, ranchosta ima purispa” astawan Diosmanta willamurqa. Chay purisqanpi rikusqanqa sunqunta nanachirqa. Apóstol Mateo chaymanta parlaspa jinata qillqarqa: “Ashkha runasta rikuspataj, paykunamanta khuyakorqa, imaraykuchus paykunaqa saqerpayasqa, chʼeqerasqataj kasharqanku, mana michejniyoj ovejas jina” (Mateo 9:35, 36). Arí, Jesusqa runasmanta khuyakurqa, paykunaqa Diospa ñanninpi mana allin kachkasqankuta yachasqanrayku. Chantapis, imaynatachus yachachiqkuna, runata yachachinankumantaqa, paykunata chiqnisqankuta yacharqa. Jesusqa runamanta khuyakusqanrayku, Diospa Reinonmanta tukuy sunquwan yachachirqa, imaptinchus paykunapaqqa, imamantapis chay Reinoqa mayta yanapanman karqa.

¹⁶ Kimsa chunka iskayniyuq watapi, Pascua chayamuchkaptin, Jesusqa kikillantataq runasmanta khuyakurqa. Chay kutipi, Jesús apostolesninwan juk boteman yaykuspa Galileap quchanta chʼinniqman samarikunankupaq rirqanku. Achkha runastaqri paykunata riqta rikuspa, paykunamanta aswan ñawpaqta chayanankupaq usqhayllata quchap kantunta kachaykukurqanku. ¿Jesús chayta rikuspa phiñarikurqachu? Mana, “Jesusqa botemanta llojsimuspa, ashkha runasta rikorqa, paykunatataq khuyakuywan qhawarqa, mana michejniyoj ovejas jina kasqankurayku. Chantá paykunaman tukuy imata yachachiyta qallarerqa” (Marcos 6:31-34). Watiqmanta rikullanchiktaq imaynatachus Jesús “khuyakuywan” runata qhawarqa, “mana michejniyoj ovejas jina kasqankurayku”. Saqirpasqa kachkarqanku, mana pipis paykunaman Diosmanta yachachiq kasqanrayku. Chayrayku, Jesusqa mana Dios kamachisqanraykullachu runaman yachachirqa, manaqa paykunamanta khuyakusqanrayku.

17, 18. a) ¿Imataq runaman willamuq rinapaq tanqawanchik? b) ¿Imaynatá khuyakuq runa kasunman?

¹⁷ Ñuqanchik Jesusjina runaman willamunanchikpaq, ¿imataq tanqawananchik tiyan? Jisqʼun kaq yachaqanapi yachakunchikjina, Dios kamachiwanchik runaman willamunapaq, yachachinapaq ima (Mateo 28:19, 20; 1 Corintios 9:16). Chaywanpis, mana Jehová Diosninchik kamachisqanraykullachu runaman willamunchik, manaqa astawan Diosta munakusqanchikrayku. Chantapis, runamanta khuyakusqanchikrayku ima (Marcos 12:28-31). ¿Imaynatá khuyakuq runa kasunmanri?

¹⁸ Qallarinapaq, Jesusjina runata qhawananchik tiyan; paykunaqa “saqerpayasqa, chʼeqerasqataq [...], mana michijniyuj ovejas jina” kachkanku. Kaypi tʼukuriy: juk ñanpi purichkaspa juk uña corderitota rikunki, mana michiqniyuq kasqanrayku chay corderitoqa yarqhaymanta, chʼakiymanta ima wañupuchkanña. ¿Manachu chay corderitomanta khuyakuwaq? ¿Manachu chay corderitopaq qhurata, yakuta ima usqhayta maskʼamuwaq? Kunanpis, chay corderitojina runa kachkan. Religionta umachaqkuna Bibliamanta mana yachachisqankurayku, runaqa Diospa Palabranta may yarqhasqa kachkanku, chantapis qhipapaq mana suyakuynin kachkanku. Ñuqanchikqa, chay runasta yanapayta atisunman, Diospa Reinonmanta, Palabranmanta ima, chiqan kaqta yachachispapis (Isaías 55:1, 2). Runa, Diosmanta yachakuyta munasqanta yachaspa sunqunchik kuyurinqa. Jesusjina runamanta khuyakuspaqa, Diospa Reinonmanta sunqu kʼajaywan yachachimusunchik.

19. ¿Imaynatá Bibliamanta yachakuqta willaq lluqsinanpaq yanapasunman?

¹⁹ ¿Imaynatá runata, Jesuspa qhipanta purinankupaq yanapasunman? Ichapis, Bibliamanta yachakuq runa willaq lluqsiyta munaptin, Biblia nisqanmanjina kawsananpaq yanapayta atisunman, chayri juk hermanota, watiqmanta willaq lluqsinanpaq yanapallasunmantaq. ¿Imaynatá chay runasta yanapasunman? Qallarinapaqqa sunqunman chayananchik tiyan. Jesusqa runamanta ‘khuyakuytawan’ yachachirqa (Marcos 6:34). Chayrayku, runamanta khuyakuyta yachanankupaq yanapaptinchik, ichapis Jesusjina runaman willamunankupaq sunqunku paykunata aysanqa. Ichapis tapusunman: “Diospa Reinonmanta yachakusqayki, ¿imaynatá kawsayniykipi yanapasurqa? ¿Manachu wak runaspis Diosmanta astawan yachakunanku tiyan? ¿Imatataq ruwankiman chay runasta yanapanaykipaq?”, nispa. Chaywanpis, mana qunqanachu, Diosta munakusqanchikrayku, payta yupaychasqanchikrayku ima, runaman willamunchik.

20. a) ¿Imaynatá Jesuspa qhipanta purisunman? b) ¿Imatataq qhipan yachaqanapi yachakusunchik?

²⁰ Jesuspa qhipanta puriyqa, mana Payjina ruwayllachu, nitaq nisqasninta uqhariyllachu. Astawanraq: “Imayna yuyaywanchus Cristo kawsarqa” kikin yuyayniyuqllataq kawsananchik tiyan (Filipenses 2:5). Chayrayku, Diosninchikta, Biblianiqta Jesuspa yuyasqanta, khuyakusqanta ima, riqsichiwasqanchikmanta, ¡Mayta pachis ninanchik tiyan! Jesusjina yuyaptinchikqa, sunqunchikta mana rumiyachisunchu, jinamanta munakuywan runamanta khuyakullasunpuni (1 Corintios 2:16). Qhipan yachaqanapitaq yachakusunchik imaynatachus Jesús discipulosninta munakusqanta.

1, 2. ¿Imatá Jesús chay chʼisi discipulosninwan ruwarqa, imaptintaq discipulosninwan khuska kayta munarqa?

JESUSQA Jerusalenpi apostolesninwan juk pata cuartopi tantakurqa. Chantapis, Jesús Tatanpaman kutipunanpaq tiempo chayamusqanrayku, chay chʼisillaña paykunawan khuska kananta yacharqa. Chay chʼisipi, Jesusta presochaspa, mayta ñakʼarichinanku karqa. Chayta yachaspapis Jesusqa discipulosninmanta mana qunqapurqachu.

² Ripunanpaq discipulosninta wakichirqañapis, Jesusqa paykunata astawanraq kallpachayta munarqa. Chayrayku chay chʼisiqa, Jehovata kasukunallankupaqpuni sumaq yachachiykunata yachachirqa. Mana wak kutipi chayjina munakuywan discipulosninman yachachirqachu. ¿Imaraykutaq paykunamantaraq llakikurqa, paymanta llakikunanmantaqa? ¿Imaraykutaq chay chʼisi Jesús discipulosninwan kayta munarqa? Munakuyninrayku. Arí, Jesusqa discipulosninta maytapuni munakurqa.

3. ¿Jesús chay chʼisillachu discipulosninta munakurqa?

³ Qanchis chunka watanman apóstol Juan Dios yuyaychasqanmanjina qillqarqa: “Pascua fiestaman qayllaña kashajtin, Jesús yacharqa horan chayamusqantaña kaypachamanta Dios Tatanman ripunampaj. Imaynatachus kay pachapi paypata kajkunata munakorqa, ajinata paykunataqa tukukuykama munakurqa” (Juan 13:1). Jesusqa mana chay chʼisillachu ‘paypa kaqkunata’ munakurqa, manaqa paywan puririyta qallarisqankumantapacha. Chayrayku imaynatachus munakuyninta rikuchisqanta qhawarinachik, payjina munakuspa chiqa cristianos kasqanchikta rikuchinapaq.

Jesusqa pacienciayuq runa karqa

4, 5. a) ¿Imaraykutaq Jesús discipulosninwan pacienciakunan karqa? b) Getsemaní huertapi kimsa apostolesninta puñuchkaqta taripaspa, ¿Jesús paykunata kʼamirqachu?

⁴ Jinata 1 Corintios 13:4 nin: “Munakuyniyoj runaqa pacienciayoj”, nispa. ¿Jesusqa discipulosninpaq pacienciayuqchu kanan karqa? Arí, kimsa yachaqanapi yachakurqanchikjina, discipulosninqa jatunchakuyta munarqanku. Paykunaqa mayqinchus kuraq kasqanmanta kutin kutita siminakuq kanku. ¿Imatataq Jesús ruwarqa? ¿Phiñakurqachu? Mana phiñakurqachu, payqa pacienciawan discipulosninta yuyaycharqa. Wañunan qayllaña kachkaptinpis, discipulosninqa watiqmanta mayqinchus kuraq kasqanmanta “siminakuyta qallarirqanku”. Chay kutipipis pacienciakullarqataq (Lucas 22:24-30; Mateo 20:20-28; Marcos 9:33-37).

⁵ Chay chʼisillataq Jesusqa, 11 apostolesninwan Getsemaní huertaman rirqa; chaypipis Jesús pacienciakurqa. Pusaq apostolesta saqispa, Pedrota, Santiagota, Juantawan, astawan jaqayniqman pusaspa nirqa: “Almayqa may llakisqa kashan wañuykama. Kayllapi qhepakuychej, qhawaychejtaj ama puñuspa”, nispa. Aswan jaqayniqman rispataq Tatanmanta may chhika unayta mañakurqa. Chaymantataq kimsa apostolesninpaman kutirqa. ¿Imatá paykuna ruwachkarqanku? Chayjina ñakʼariypi Jesús kachkaptinpis, paykunaqa puñukapusqanku. ¿Jesús phiñakurqachu? Mana, payqa pacienciawan yuyaycharqa. Jinamanta discipulospa llakiyninmanta khuyakusqanta rikuchirqa.a Chayrayku nirqa: “Cheqatapuni espirituqa wakichisqa kashan kasunapaj, aycha cuerpotajrí pisi kallpayoj”, nispa. Chay chʼisi Jesusqa, discipulosninta iskay kutitawan puñuchkaqta taripaspapis, pacienciakullarqapuni (Mateo 26:36-46).

6. ¿Imaynatá Jesusjina wak runasman pacienciata rikuchisunman?

⁶ Jesusqa apostolesnin kʼumuykukuq runas kanankupaq pacienciawan paykunata yuyaychallarqapuni. Chayrayku apostolesninqa pisimanta pisi, kʼumuykukuq runasman tukurqanku (1 Pedro 3:8; 4:7). ¿Imaynatá Jesusjina wak runaswan pacienciakusunman? Ancianosqa Diospa ovejitasninwan pacienciakunanku tiyan. Ichapis, juk anciano llakisqataq, saykʼusqataq kachkaptin, juk hermano yanapata maskʼaspa, payman rinman. Chayri, wak hermano, ancianos yuyaychasqankuta, mana usqhayta kasukunchu. Jina kaptinpis, ancianosqa pacienciawan “llampʼu sonqowan” “tropa [...] ovejitasta khuyaspa” ima, yachachinku (2 Timoteo 2:24, 25; Hechos 20:28, 29). Tatakunapis, Jesusjina pacienciakunanku tiyan, wawasqa wakin kuti, mana usqhayta kasukunkuchu. Chaywanpis, tatakunamanqa paciencianku, munakuyninku ima, yanapanqa. Wawasninkuwan pacienciakusqankuqa, mana qhasipaqchu kanqa (Salmo 127:3).

Jesusqa wakpa allinninta maskʼan

7. ¿Imaynamantá Jesús discipulosninpa allinninta maskʼarqa?

⁷ Munakuyniyuq runaqa allin kaqta ruwan (1 Juan 3:17, 18). “Nitaj payllapajchu imatapis maskʼan.” (1 Corintios 13:5, 6.) Jesusqa discipulosninta munakusqanrayku paykunap allinninta maskʼarqa. Mana suyarqachu discipulosnin yanapata mañakunankuta. Juk kutiqa, Jesús discipulosnin saykʼusqas kasqankuta rikuytawan, ‘chʼinniqman, samarikunankupaq’ waqyarirqa (Marcos 6:31). Wak kutipitaq achkha runaman yachachichkaptin, Jesusqa, yarqhachikusqankuta reparaspa discipulosninman, chay runasmanpis, mikhuchirqa (Mateo 14:19, 20; 15:35-37).

8, 9. a) ¿Imaynatá Jesús discipulosninta tukuy imapi khuyarqa? b) ¿Imaynatá Jesús kurkupi warkhusqa kachkaspapis mamanmanta khuyakurqa?

⁸ Jesusqa munasqa discipulosninpa allinninta maskʼaspa, Diosmanta paykunata yachachirqa (Mateo 4:4; 5:3). Jesusqa discipulosninman astawan yachachirqa, urqupi yachachisqanpis discipulosninpaq astawan karqa (Mateo 5:1, 2, 13-16). Rikchʼanachinaswan yachachisqanta, “yachachisqasninman sapankupi sutʼinchaj” (Marcos 4:34). Jesusqa kay Jallpʼapi manaña kananta yachaspa, discipulosnin Diosmanta yachakunallankupaqpuni, juk “allin kamachi, yuyayniyuqta”, churarqa. Kay ‘kamachiqa’, espirituwan akllasqa cristianos kanku, paykuna Jesuspa hermanosninjina Jallpʼapi kawsachkanku. Kay kamachiqa, 1919 watamantapacha Jesuspa discipulosninman “horampi mikhunata jaywan” mana pisiyachispa (Mateo 24:45).

⁹ Wañuy patapi kachkaspapis, Jesusqa familianta yanaparqa. Kaypi tʼukuriy: Jesusqa manchay nanaywan kurkupi warkhusqa ñakʼarichkarqa. Ichapis samananpaqqa chakisninwan pataman tanqakun, chayta ruwaptin makisnin, chakisnin ima, clavasqa kasqankurayku astawanchá llikʼikuq kanku, maqasqa wasantaq, qhachqa kurkupi khitukuq, chaytaq maytachá nanarqa. Jinata ñakʼarichkaspaqa, manachá parlaytapis atirqachu. Chaywanpis, manaraq wañuchkaspa, munakusqanrayku maman Mariata parlapayarqa. Mamanta, munasqa discipulon Juantawan rikuspa, Jesusqa tukuy runa uyarinanpaqjina nirqa: “Warmi, chayqa churiyki”, nispa. Juantataq nirqa: “Chayqa mamayki”, nispa (Juan 19:26, 27). Jesusqa apóstol Juan, maman Mariata qhawaripunanta yacharqa, jinamanta mana mikhunallanmantachu phutikuchkarqa, manaqa Diosta yupaychananmantapis.b

10. ¿Imatá tatakuna Jesusmanta yachakunkuman wawasninkuta allinta uywanankupaq?

¹⁰ Tatakuna Jesús ruwasqanpi tʼukurispa, mayta yachakunkuman. Munakuq tataqa familian mikhunayuq, pʼachayuq ima, kanankupaq sinchita llamkʼan (1 Timoteo 5:8). Chantapis, familianwan khuska samarinanpaq, pukllananpaq ima tiempochakun. Chantapis wawasninman Diosmanta sapa kuti yachachin. ¿Imaynatá? Bibliata sapa kuti wawasninwan ñawirispa, chantapis miskʼichikunankupaqjina Diosmanta sapa kuti yachachispa (Deuteronomio 6:6, 7). Chantapis, tatakunaqa runaman willaq rinankupaq, qutuchakuyman kusiywan rinankupaq ima, allinta wakichikunanku tiyan, jinamanta mana simillawanchu manaqa ruwayninkuwan yachachinqanku (Hebreos 10:24, 25).

Perdonayta munarqa

11. ¿Imaynatá Jesús discipulosninman perdonanakuyta yachachirqa?

¹¹ Munakuyqa puraqmanta perdonanakunapaq allinta yanapawanchik (Efesios 4:32). Chantapis munakuyniyuq runaqa, 1 Corintios 13:5, 6 nisqanmanjina mana “yuyarikullanpunichu paypa contranta ima sajrata ruwasqankumantapis”. Jesusqa, discipulosninman sapa kuti perdonanakuy may sumaq kasqanta yachachirqa. Discipulosninman nirqa: “Mana qanchis kutillatachu; astawanqa, qanchis chunka kutita qanchiskamaraj” perdonakuychik, nispa. Arí, tukuy tiempo perdonanakuna tiyan (Mateo 18:21, 22). Chantapis pesachikuq hermanosninchikta perdonayta yachachiwanchik (Lucas 17:3, 4). Jesusqa mana fariseosjinachu karqa, paykunaqa simillankuwan yachachiq kanku, Jesusri ruwasqanwan yachachiq (Mateo 23:1-4). Kunanqa, Jesús munasqa masin wasanchachkaptinpis, imaynatachus payta perdonasqanta qhawarinachik.

12, 13. a) ¿Imaynatá Pedro Jesusta wasancharqa? b) ¿Imaynatá Jesús kawsarimuspa mana simillamantachu perdonasqanta rikuchirqa?

¹² Jesusqa apóstol Pedrowan sumaqta apanakuq. Pedroqa kʼacha runa karqa, chaywanpis wakin kutiqa mana tʼukurispa imatapis ruwaspa pantaq. Kʼacha runa kasqanrayku allin tʼinkakunata japʼirqa. Juk kutiqa, tukuynin apostolesmanta Pedrowan, Santiagowan, Juanwan ima, Jesús wak milagrosta ruwasqanta rikurqanku (Mateo 17:1, 2; Lucas 8:49-55). Chantapis, Jesusta presochaspa apachkaptinku chʼisipi Pedrowan, iskay apostoleswan ima, Getsemaní huertaman yaykurqanku. Jesusta presochaptinkutaq, Pedrowan wak apostoleswan ima, Jesusta sapitanta saqispa ayqirqanku. Chaymantaraq Pedroqa, maypichus Jesusta qʼiwisqa juiciota ruwachkarqanku chayman rirqa, chayaspataq jawallapi qhipakurqa. Chaypi Pedro, runata manchachikuspa jatun juchaman urmarqa, ¡kimsa kutita llullakuspa, Jesusta mana riqsisqanta nirqa! (Mateo 26:69-75.) ¿Imaynatá Jesús chayta qhawarqa? ¿Qam imata ruwawaq karqa munasqa masiyki jinata qhisachasuptin?

¹³ Jesusqa Pedrota perdonarqa. Pedro juchachakusqanmanta mayta llakikusqanta, ‘waqasqanta’, pesachikusqanta ima, yacharqa (Marcos 14:72). Chayrayku, Jesús kawsarimuytawan Pedroman rikhurirqa, jinamanta llakinninmanta sunquchananpaq (Lucas 24:34; 1 Corintios 15:5). Chantapis, Jesusqa yaqha iskay killanman, Pentecostés pʼunchaypi, Jerusalén llaqtapi achkha runa tantasqa kachkaptinku, Pedro Diosmanta willananta saqirqa (Hechos 2:14-40). Jesusqa, apostolesnin saqirpasqankumanta mana phiñakurqachu. Manaqa, kawsarimuytawan paykunata ‘hermanosniy’ nispa nillarqapuni (Mateo 28:10). Jinamanta, Jesús mana simillamantachu perdonayta yachachiwanchik.

14. ¿Imaraykutaq perdonayta yachananchik tiyan, imaynatá chayta rikuchisunman?

¹⁴ Ñuqanchikpis, Jesucristojina perdonayta yachananchik tiyan. ¿Imaraykutaq? Imaraykuchus juchasapa runas kanchik, chayrayku tukuypis achkha kutita parlaspa, ruwaspa ima, pantanchik (Romanos 3:23; Santiago 3:2). Runa masinchik pantasqanmanta pesachikuptin, khuyakuywan perdonananchik tiyan, jinamanta Diosninchik ñuqanchiktapis perdonallawasuntaq (Marcos 11:25). ¿Imaynatá perdonayta munasqanchikta rikuchisunman? Wakin kutipiqa munakuyninchik, juchʼuy juchasta perdonanapaq yanapawasun (1 Pedro 4:8). Pillapis contranchikpi juchachakusqanmanta tukuy sunquwan Pedrojina pesachikuptin, sunqunchikpi phiñakunamantaqa, Jesusjina perdonananchik tiyan (Efesios 4:32). Ajinamanta qutuchakuypi tukuywan allinta apanakusunchik, kusisqataq kawsakusunchik (1 Pedro 3:11).

Paykunapi atienekurqa

15. ¿Imaraykutaq Jesús apostolesninpi, pantaptinkupis atienekurqa?

¹⁵ Munakuq runaqa wakkunapipis atienekun. Biblia nisqanmanjina munakuyniyuq runaqa, ‘tukuy imata creen’ (1 Corintios 13:7).c Jesucristoqa discipulosninpi juchasapa kaptinkupis, atienekurqa. Paykuna Jehová Diosta mayta munakusqankuta, Diospa munaynintataq ruwayta munasqankuta yacharqa. Jesusqa, paykuna pantasqankumanta mana saqrata yuyarqachu. Juk kutiqa iskay discipulosnin; Santiago, Juan ima, Jesuswan kamachina tiyananpi khuska kayta munarqanku, chaytataq mamankuwan Jesusmanta nichirqanku. Jesustaq mana paykunawan phiñakurqachu, nitaq manaña apóstoles kanankupaq imatapis ruwarqachu (Mateo 20:20-28).

16, 17. ¿Ima llamkʼaykunatataq Jesús discipulosninman qurqa?

¹⁶ Jesusqa paykunapi atienekusqanrayku, achkha llamkʼaykunata qurqa. Iskay kutipi Jesusqa discipulosninwan runaman tʼantata, challwasta ima jaywachirqa (Mateo 14:19; 15:36). Jesús Pascuata discipulosninwan ruwananpaq, Pedrota, Juantawan Jerusalenman wakichimunankupaq kacharqa. Paykunaqa corderota, vinota, mana levadurayuq tʼantata, jaya qhurasta ima, wakichimurqanku. Kay ruwayqa mana mayqin ruwayjinallachu karqa, Pascuata ruwanankutaqa, Dios kamachirqa, Jesustaq chay kamachiyta kasukunan karqa. Astawanpis, Jesús chay chʼisiqa vinota yawarninwan, mana levadurayuq tʼantatataq mana juchayuq cuerponwan, kikincharqa, jinamanta Señorpa Cenanta ruwarqa, wañuyninta yuyarinankupaq (Mateo 26:17-19; Lucas 22:8, 13).

¹⁷ Jesusqa jatuchaq llamkʼaykunata discipulosninman qurqa. Yachanchikjina payqa, Jallpʼapi akllasqa kaqkunamanta, uj qutituta discipulosninman Diospa Palabranta mikhunatajina, qunankupaq churarqa (Lucas 12:42-44). Chantapis, runaman Diosmanta willamunankupaq, yachachimunankupaq ima, juk sumaq llamkʼayta qurqa (Mateo 28:18-20). Kunantaq, janaqpachapi kasqanrayku mana rikuyta atinchikchu. Jinapis payqa, qutuchakuykunata kamachimuchkan, chaypaqqa ancianosta akllan, qutukunata qhawanankupaq (Efesios 4:11, 12).

18-20. a) ¿Imaynatá hermanosninchikpi atienekusqanchikta rikuchisunman? b) ¿Imaynamantá qutuchakuy ukhupi wakkunaman llamkʼaykunata qusunman? c) ¿Imatá qhipan yachaqanapi yachakusunchik?

¹⁸ ¿Imaynatataq Jesusjina hermanosninchikwan allinta apanakusunman? Hermanosninchikpi atienekuspa, paykunata munakuyninchikta rikuchichkanchik. Munakuq runaqa mana wakpa pantasqallantachu qhawan, manaqa allin kaynintapis qhawallantaq. Pillapis sunqunchikta nanachiwaptinchik, munakuyninchik yanapawasun hermanosninchikmanta mana usqhayllata saqrata yuyanapaq (Mateo 7:1, 2). Hermanospa allin kayninta qhawasunchik chayqa, parlayninchikwan, ruwayninchikwan ima, yanapasunchik (1 Tesalonicenses 5:11).

¹⁹ ¿Imaynatá Jesusjina wakkunapi atienekusunman? Ancianosqa qutuchakuy ukhupi wak hermanosman llamkʼaykunata qunku, jinamanta, hermanospi atienekusqankuta rikuchinku. Jinamanta ancianosqa, waynuchusmanta ‘ñawpaqman lluqsiyta munaqkunata’ yanapanqanku (1 Timoteo 3:1; 2 Timoteo 2:2). Kayjinata yachachiyqa may allin, imaptinchus Jehová llaqtanta usqhayllata wiñarichichkan, chayrayku ancianosqa aswan hermanosta wakichinanku tiyan (Isaías 60:22).

²⁰ Jesusqa, runata munakunanchikta yachachiwanchik. Jesusjina imatapis ruwananchik tiyan, payjina munakuyniyuqtaq kananchik tiyan. Qhipan yachaqanapi, Jesuspa jatun munakuyninmanta yachakusunchik: ñuqanchikrayku kawsayninta qusqanmanta.