Cristiano Kausayninchej tantakuypaj referencias
2-8 DE ENERO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA | ISAÍAS 24-28
“Jehovaqa llajtanta sumajta yachachin”
(Isaías 25:4, 5) Qanqa wajchaj pakakunan kanki, llakisqa pisichikojpa jarkʼakojnin, para wayramanta waqaychaj, ruphaymanta llanthojtaj. Sajra runaspa samayninkoqa kashan, chiri tiempopi loco para perqaman seqʼon, ajina, 5 qʼara pampapi ruphay jinataj. Qanqa atiyniyojkuna forasterospa chʼajwasqankuta chʼinyachinki. Imaynatachus phuyoj llanthun ruphayta chiriyachin, ajinata manchachikuna atiyniyoj runasta tukuyninkuta chʼinyachinki.
ip-1-S pág. 272 párr. 5
Jehovaj makenqa patapi kashan
5 Jehovaqa enemigosninta manchachispapis, payta llampʼu sonqowan sirviyta munajkunata jarkʼan. Llulla religionmanta kajkuna, politicospis, cheqamanta Diosta yupaychajkunata urmachiyta munanku, jinapis mana atinkuchu Jehovapi atienekusqankurayku. Tiempo pasasqanman jina, Diosqa churanakojkunata chʼinyachin. Imaynatachus phuyoj llanthun ruphayta chiriyachin, ajinata, imaynatachus uj jatun perqa sajra wayrata jarkʼan ajinata (Isaías 25:4, 5 leey).
(Isaías 25:6) Tukuy Atiyniyoj Tata Diosqa Sión Orqopi tukuy llajtaspaj jatun mikhuyta wakichenqa, miskʼi mikhuykunawan, sumaj kaj vinoswan ima. Chantá sumaj kaj aycha matʼasta mikhuchenqa, aswan sumajnin vinostawan ujyachenqa.
Jehová tukuy ima yanapasta qowasqanchejwan yanapachikuna
4 Ashkha publicacionesninchej Jehovaj testigosninpaj ruwakun. Chaywanpis wakin publicacionesqa jovenespaj, tataspaj ima ruwakullantaj. Chantá Internetpi jw.org nisqapi ashkha yachaqanas, videos ima wakichisqa kashan Jehovata mana yupaychaj runaspaj. Chay chhika yanapas kasqanqa sutʼita rikuchin, Jehová llajtanman cheqa yachachiykunata ashkhata qonanta nisqan juntʼakushasqanta (Isa. 25:6).
ip-1-S pág. 273 párrs. 6, 7
Jehovaj makenqa patapi kashan
“Tukuy llajtaspaj jatun mikhuyta wakichenqa”
6 Jehovaqa munakuyniyoj tata kasqanrayku wawasninta sumajta qhawan, astawanpis sumajta yachachin payta rejsinankupaj. Kay 1919 watapi llajtanta kacharichiytawan, paykunaman sumaj yachachiykunata qorqa ashkha mikhunata jina. “Tukuy Atiyniyoj Tata Diosqa Sión Orqopi tukuy llajtaspaj jatun mikhuyta wakichenqa, miskʼi mikhuykunawan, sumaj kaj vinoswan ima. Chantá sumaj kaj aycha matʼasta mikhuchenqa, aswan sumajnin vinostawan ujyachenqa” (Isaías 25:6).
7 Jehovaqa chay ashkha mikhunata orqonpi qoshan. ¿Imawantaj chay orqo ninakun? Chayqa: “Tata Diospa Templon”. Chaymantaj “qhepa pʼunchaykunapi” tukuy naciones jamonqanku. Chayqa Diospa santo orqon, maypichus payta yupaychajkuna mana ima sajratapis ruwankuchu (Isaías 2:2; 11:9). Chay yupaychana lugarpeqa, kamachisninman Jehová sumaj yachachiykunata qon mikhunata jina. Chay sumaj yachachiykunata kʼachamanta qosqanqa, rikuchin imastachus qonanta Diospa Gobiernon tukuy runasta kamachishajtin. Yarqhayqa manaña kanqachu, Diosqa nin: “Nacionnimpeqa ashkha trigo kachun; orqo puntaspipis trigoqa wayrawan pujllachun” (Salmo 72:8, 16).
(Isaías 25:7, 8) Kay orqopi payqa, tukuy llajtasta qhatasharqa, chayta chinkarparichenqa, tukuy nacionesta uj manta jina qhatasharqa, chayta. 8 Payqa wañuyta wiñaypaj chinkachenqa, tukuypa waqaynintataj Tukuy Atiyniyoj Tata Diosqa pichanqa. Ayllumpa mana allimpaj qhawasqa kayninkuta tukuy kay pachamanta chinkachenqa. Ajinata Tata Diosqa nin.
Qhepa kaj enemigoqa atipasqa kanqa
15 Chay waranqa watas tukukusqantawan, kasukoj runasqa juchamanta, wañuymanta ima, kacharichisqas kanqanku. Apóstol Pablo sutʼinchan: “Imaynatachus Adannejta tukuy wañorqanku, ajinallatataj Cristonejta tukuy kawsarimponqanku. Chayrayku sapa uj maychus kanampi kawsarimpun: Ñawpajta Cristoraj ñawpaj poqoy jina; chaymantaraj Cristojta kajkunaqa [nisunman paywan khuska kamachejkuna] kawsarimponqanku jamuynimpi. Chaypa qhepanta kay pachaj tukukuynin kanqa, maypachachus Cristo tukuy kamachiyta, tukuy atiyta, tukuy kallpata ima chinkachiytawan reinota Dios Tataman jaywaponqa chaypacha. Cristoqa kamachinampuni tiyan, tukuynin enemigosnin chakisnin uraman churasqa kanankukama. Tukuy enemigosmanta qhepa kaj atipasqaqa wañuy kanqa” (1 Cor. 15:22-26). Arí, “tukuy enemigosmanta qhepa kaj”, nisunman Adán saqewasqanchej wañoyqa wiñaypaj chinkanqa. Arí, wañoyqa manaña runasta “uj manta jina” qhataykonqachu (Isa. 25:7, 8).
ip-1-S págs. 273, 274 párrs. 8, 9
Jehovaj makenqa patapi kashan
8 Pikunachus Diospa qosqan mikhunamanta mikhojkunaqa, aswan qhepaman sumaj kausayta tarenqanku. Qhawarina imatachus Isaías nisqanta. Payqa juchata wañuytawan uj qhatanawan kikinchan, kay jinata: “Kay orqopi payqa, tukuy llajtasta qhatasharqa, chayta chinkarparichenqa, tukuy nacionesta uj manta jina qhatasharqa, chayta. Payqa wañuyta wiñaypaj chinkachenqa, tukuypa waqaynintataj Tukuy Atiyniyoj Tata Diosqa pichanqa” (Isaías 25:7, 8 qallariynin).
9 Juchapis wañuypis manaña kanqachu (Apocalipsis 21:3, 4). Chantapis Jehovaj kamachisninmanta llullasta parlasqankoqa manaña kanqachu. “Ayllumpa mana allimpaj qhawasqa kayninkuta tukuy kay pachamanta chinkachenqa. Ajinata Tata Diosqa nin” (Isaías 25:8 tukukuynin). ¿Imaynatá Jehová chayta ruwanqa? Jehovaqa chinkachenqa Satanastawan supaykunasnintawan, manaña ima llulleriosta rikhurichinankupaj (Apocalipsis 20:1-3). Chayrayku mana tʼukunapajchu kanqa llajtan kay jinata ninanqa: “Qhawaychej, kaymin Diosninchejqa. Paypi maytapuni suyakorqanchej, paytaj salvawarqanchej. Kaymin Tata Dios, pipichus atienekorqanchej, chay. Kunanqa kusikunachej jatun kusiywan salvawasqanchejmanta” (Isaías 25:9).
Sumaj yachachiykunata maskʼana
(Isaías 26:15) Qanqa, Tata Dios, kay nacionta jatunyacherqanki, qampa sutiyki jatunchasqa kanampaj. Kay naciompa lindesnintapis aswan jaqayman churarqanki.
Diospa llajtan ujchasqa, sonqo tiyasqa kananpaj yanapana
¿IMAYNATÁ DIOSPA LLAJTANTA YANAPASUNMAN?
18 Jehová Diosqa llajtan ujchasqa kananpaj, sonqo tiyasqa kananpaj ima yanapakunanchejta saqewanchej. ¿Imaynatá yanapakusunman? Sonqo kʼajaywan runasman Bibliamanta willamuspa, yachachispa ima. Runasta Jehovaj testigosnin kanankupaj yanapaspaqa, Diospa llajtan ashkhayananpaj yanapakushanchej (Isa. 26:15; 54:2).
(Isaías 26:20) Kunanqa, aylluymanta kajkuna, rispa, wasiykichejman yaykuychej, punkuykichejtataj wisqʼakamuychej. Chaypi uj pisita pakakuychej Tata Diospa kʼajaj phiñakuynin tukukunankama.
w13 15/3 pág. 23 párrs. 15, 16
Jehová Pakakunanchejqa
TUKUKUY QAYLLAMUSHAJTIN JEHOVÁ PAKAKUNANCHEJ KANQA
15 Kay sajra pachaj tukukuynin qayllaykamusqanman jina, tukuy nanaykunasnin yapakullanqapuni (Mat. 24:7, 8). Manchay ñakʼariy tiempo kashajtintaj astawanraj yapakonqa. Ichapis kay pachapi kaj imasqa thuñisqa, tʼustisqa ima kanqa, runastaj mayta mancharikonqanku (Hab. 3:16-18). Ni imanakuyta atispataj, “qaqa juskʼuspi, orqo juskʼuspi ima” pakakuyta maskʼanqanku (Apo. 6:15-17). Chaywanpis, ni mayqen juskʼupis, ni gobiernopis, nitaj jatuchaj empresaspis jarkʼayta atenqachu.
16 Jehovaqa kamachisninpaj pakakunallankupuni kanqa. Chayrayku profeta Habacuc jina nisunchej: “Chay tukuywampis Tata Diosta yupaychasajpuni”, “kusiywan juntʼa kasaj Salvawajniy Tata Diosrayku”, nispa (Hab. 3:17, 18). ¿Imaynasmantataj Jehová pakakunanchej kanqa chay ñakʼariy tiempopi? Chaytaqa rikuspachá yachasun. Chaywanpis, “may chhika” runasmanta kajkunaqa israelitaspa tiemponkupi jina, sumaj wakichisqallapuni kanqanku, Diospa kamachiykunasnintapis japʼikullanqankupuni (Apo. 7:9; Éxodo 13:18 leey). Chay kamachiykunataqa ichapis qotuchakuynejta qokonqa. Isaías 26:20 (leey) versiculopi “wasiykichejman yaykuychej” nisqa profeciaqa, pachantinpi Jehovaj testigosninpa waranqa waranqa qotuchakuykuna kasqanwansina ninakun. Chayrayku, ¿jatunpajchu tantakuykunata qhawanki? ¿Jehová qotuchakuynejta imatachus kamachiwasqanchejta kasukunkipachachu? (Heb. 13:17).
Bibliata leenapaj
(Isaías 28:1-13) Ay Samaria, machasqa llajta, Efrainpa runaykachajnin, pillun qawisqa tʼikawan jina kʼachanchasqa, sumaj valle jallpʼaj patampi kaj, vinoj atipasqan llajta. 2 Tata Diospa kachamusqan kallpasapa runa tiyan; chayqa chejchi para jina, uj sinchʼi wayra jina, loco para jina, ashkha yaku llumpʼimoj jinataj. Tukuy kallpanwan Samariata pampaman wijchʼonqa. 3 Machu runas imamantachus runaykachanku, chay Efrainpa pillun Samariaqa chakiwan sarusqa kanqa. 4 Chay valle patapi kaj, qawisqa tʼikaswan kʼachanchasqa kajqa higospa ñawpaj poqoynin jina kanqa. Chayta rikojqa makinwan pʼitiytawan, mikhukapumpacha. 5 Chaypacha Tukuy Atiyniyoj Tata Diosqa israelitasmanta puchojkunapaj may sumaj lliphipishaj kʼachanchasqa pillu jina kanqa. 6 Jinallataj juezta yuyaychanqa justiciata ruwanampaj; llajta punkupi enemigosman sayaykoj soldadostapis kallpachanqa. 7 Kaykunapis vinowan machaykuspa, pantallarqankutaj; machana ujyanawan machaykuspa, chankaykachanku. Sacerdoteswan, profetaswanqa machaykuspa, yuyayninkuta chinkachinku, vino ujyasqankuwantaj chankaykachanku. Imatachus mosqoypi jina rikusqankuta pantasqata rikunku. Justiciata ruwananku kashajtimpis, paykunaqa machasqa kashanku. 8 Mesasqa millay lanzaykukusqasninkuwan juntʼa kashan, nitaj uj cheqallapis llimphu kanchu. 9 Paykunaqa noqamanta parlanku: Pimantaj kunanqa imastapis yachachenqa? Pimantaj yachaykunamanta yachachenqa? Ñuñumanta pʼitisqa wawamanchu? 10 Palabramanta palabra, kamachiymanta kamachiy, watejmanta watej, pisimanta pisi aqo, aqo niytapis yachachiwayku, nispa. 11 Mana kasukojtinkoqa, khaku parlajkunaj parlayninkupi, mana rejsisqa parlaypitaj Diosqa kay aylluman yachachenqa. 12 Paykunaman Diosqa nisqaña: Kaypi samarikoyqa kashan; saykʼusqa kajqa sainarikuchun, nispa. Paykunatajri mana kasorqankuchu. 13 Chayrayku Tata Diosqa juchʼuy wawasman jina parlanqa, palabramanta palabra, kamachiymanta kamachiy, watejmanta watej, pisimanta pisi, aqo, aqo niytapis. Ajinata purishaspataj, wasamanta wijchʼukonqanku, chaypitaj nanachikonqanku, tojllaman urmaspataj, chʼipasqa qhepakonqanku.
9-15 DE ENERO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA | ISAÍAS 29-33
“Uj rey kanqa cheqanta kamachej”
(Isaías 32:1) Uj rey kanqa cheqanta kamachej; kurajkunapis justiciawan kamachenqanku.
Rey Jesucristota jatunchana
13 Chantapis, Cristoqa “cheqan kajrayku” maqanakullantaj. ¿Imataj chay cheqan kaj? Imatachus Dios cheqanpaj qhawasqan, nisunman imachus allin, imatajchus mana allin kasqan (Rom. 3:21; Deu. 32:4). Isaiasqa Rey Jesucristomanta kayta nerqa: “Uj rey kanqa cheqanta kamachej”, nispa (Isa. 32:1). Arí, Cristoqa “mosoj cielota, mosoj jallpʼatawan” rikhurichenqa, “maypichus cheqan kawsaylla kanqa” (2 Ped. 3:13). Chay mosoj pachapi kausakojkunataj, Jehovaj kamachiykunasninta kasukunanku kanqa (Isa. 11:1-5).
(Isaías 32:2) Chaypacha sapa runa wayramanta pakakunapaj jina kanqa, loco para wayramanta pakakunapaj jina. Chʼaki jallpʼapi qarpanapaj larqʼa jina kanqa, chʼin pampapi jatun chhankaj llanthun jinataj.
ip-1-S pág. 332 párrs. 7, 8
Uj rey kuraj kamachejkunasninwan
7 Jesusqa kay mundoj imasninpa tukukuyninmanta parlaytawan nerqa: “Ama mancharinkichejchu”, nispa (Mateo 24:3-8). ¿Imaraykutaj Jesuspa yachachisqasnin mana manchachikunkuchu kay mundopi sajra imasta rikuspa? Imaraykuchus “kurajkunaqa”, nisunman ancianosqa ajllasqa cristianos kaspapis, waj ovejasmanta kaspapis, munakuywan Jehovaj ovejasninta qhawashanku (Juan 10:16). Paykunaqa hermanosninkuta yanapanku runas maqakushajtinkupis, wañuchinakushajtinkupis. Kay sajra mundoqa chʼaki tʼajra jallpʼa jina kashan, ancianostaj yakutapis jaywashankuman jina Diospa Palabranmanta sumaj yachachiykunata hermanosninkuman yachachinku.
8 Pasaj 50 wataspi sutʼita reparakorqa pikunachus chay “kurajkuna” kasqankuta. Waj ovejasmanta kaj “kurajkunataqa” yachachikushan yanapakunankupaj “mosoj jallpʼa” tumpamantawan kajtinña (Ezequiel 44:2, 3; 2 Pedro 3:13). Ancianosqa hermanosta sumajta yanapanku Jehovaman qayllaykunankupaj, sonqochanankupaj ima. Paykunaqa “chʼin pampapi jatun chhankaj llanthun” jina kanku, hermanosta sonqochasqankurayku, paykuna Jehovata yupaychanankupaj.
(Isaías 32:3, 4) Rikojkunaj ñawisninkoqa mana chharpuyanqankuchu; uyarejkunaj ninrisninkupis sumajta uyarenqanku. 4 Wampu runasqa sumajta yachaqakuyta munanqanku; khakuta parlajkunapis sumaj sutʼita parlanqanku.
ip-1-S págs. 334, 335 párrs. 10, 11
Uj rey kuraj kamachejkunasninwan
Ñawinchejwan, ninrinchejwan, sonqonchejwanpis sumajta yachakuna
10 ¿Imaynatá may chhika runas Jehovaj qosqanta tukuy sonqo japʼikunku? Isaías nillanpuni: “Rikojkunaj ñawisninkoqa mana chharpuyanqankuchu; uyarejkunaj ninrisninkupis sumajta uyarenqanku” (Isaías 32:3). Unaymantapachaña Jehovaqa kamachisninpaj yanapasta qon allin yuyayniyoj kanankupaj. Diosmanta Parlayta Yachanapaj tantakuy, jinallataj waj tantakuykunapis, jatuchaj tantakuykunapis, waj escuelaspis Jallpʼantinpi ruwakun. Chaykunataj tukuy hermanosta Jallpʼantinpi yanapan. Chay “kurajkuna”, ima congregacionpipis kajtinku sumajta uyarinku, entiendenkutaj mosoj sutʼinchaykunata. Sonqonkuta Bibliaj yanapayninwan yachachisqankuraykutaj tukuy sonqo kasukunku (Salmo 25:10).
11 Chaywanpis Isaías nillanpuni: “Wampu runasqa sumajta yachaqakuyta munanqanku; khakuta parlajkunapis sumaj sutʼita parlanqanku” (Isaías 32:4). Ama pipis usqhayllata nichunchu imachus allin, imatajchus mana allin kasqantaqa. Bibliapeqa nin: “Uj wampu runamantaraj atisunman imatapis suyayta, mana unanchaspalla parlajmanta nisqaqa”, nispa (Proverbios 29:20; Eclesiastés 5:2). Jehovaj llajtanpis 1919 wata ñaupajtaqa Babiloniaj wakin yachachiykunasninwan chhapusqa kasharqa. Chay watamantapachataj Jehová Diosqa paykunaman sutʼincharqa imachus munaynin kasqanta. Paykunaqa entienderqanku Jehovaj yachachiykunasnenqa sutʼi kasqanta. Chayrayku Jehovaj kamachisnenqa imastachus yachakusqankumanta mana iskaychakuspa parlanku, sumajta yachasqankurayku mana khakutachu parlanku.
Sumaj yachachiykunata maskʼana
(Isaías 30:21) Chantaqa wawasniykichejpi kay palabrasta nishajta uyarinkichej: Kaymin cheqan ñanqa; chayninta riychej, amataj pantaychejchu pañaman, nitaj lloqʼemampis.
Jehovaj parlayninta uyarina
2 Kunanpis Jehovaqa, Biblianejta, espíritu santonnejta, qotuchakuynejta ima yuyaychawanchej (Hech. 9:31; 15:28, 29; 2 Tim. 3:16, 17). Yuyaychaynenqa sutʼi, wasanchejmantapis Jehová kayta nishawasunman jina: “Kaymin cheqan ñanqa; chayninta riy”, nispa (Isa. 30:21). Chantapis Jehovaqa Jesusta churarqa qotuchakuyta pusananpaj ‘allin kamachi yuyayniyojnejta’ (Mat. 24:45). Jehovaj yuyaychayninta jatunpaj qhawaspa, kasukuspa imalla, wiñay kausayta japʼisunchej (Heb. 5:9).
(Isaías 33:22) Chantá qhesachankichej qolqe metalmanta ruwasqa lantisniykichejta, jinallataj qoriwan lluchʼisqa lantisniykichejtapis. Qankunaqa chaykunata qhawankichej millay chʼichi thantata jina, chaykunatataj ninkichej: Llojsiychej kaymanta, nispa.
Reyestaj, sacerdotestaj kankichej
4 Leypa tratonqa, israelitas Sinaí orqopi kashajtinku qallarerqa, 1513 watapi Jesús niraj jamushajtin. Chay tratonejtataj Jehovaqa, Israel llajtata ayllun kananpaj ajllakorqa. Chaymantapachataj Juezninku, leyesta Churapojninku, Reyninku ima karqa (Isa. 33:22). Israel llajtaj kausaynenqa sutʼita rikuchiwanchej, Diospa cheqan kamachiykunasninta kasukojtinchej chayri mana kasukojtinchej imapichus rikukunanchejta. Chay Leyqa warmej mirayninta jarkʼananpaj ruwasqa karqa, chayrayku waj llajtayoj runaswan casarakuyta, waj dioskunata yupaychayta ima juchacharqa (Éxo. 20:4-6; 34:12-16).
Bibliata leenapaj
(Isaías 30:22-33) Chantá qhesachankichej qolqe metalmanta ruwasqa lantisniykichejta, jinallataj qoriwan lluchʼisqa lantisniykichejtapis. Qankunaqa chaykunata qhawankichej millay chʼichi thantata jina, chaykunatataj ninkichej: Llojsiychej kaymanta, nispa. 23 Chaypacha Señorqa parachimonqa tarpusqaykichejman, chay tarpusqaykichejtaj sumaj ashkhata poqonqa. Uywasniykichejqa sumaj pasto pampaspi michisqa kanqanku. 24 Chaypacha llankʼaj wakasniykichej, burrosniykichej ima sumaj qʼachusta mikhonqanku. 25 Maypachachus manchay wañuchinaku pʼunchay chayamonqa, torrestaj urmaranqanku chaypacha, jatuchaj orqospi, juchʼuy lomaspi ima yakoqa mayus jina phajcharimonqa. 26 Chaypacha, killaj kʼanchaynenqa intej kʼanchaynin jina kanqa. Inteqa chay kʼanchayninmanta qanchis kutitawan jina kʼanchanqa, qanchis intispis ujllapi kʼanchamushanman jina. Chaypacha Tata Diosqa ayllumpa nanasqasninta jampenqa, mayqenkunatachus payllataj nanacherqa, chayta. 27 Tata Diosqa karumantapacha jamun, kʼajaj phiñakuynintaj manchay yana qʼoshñiwan larwarishan. Simenqa manchay phiñakuywan juntʼa kashan, qalluntaj qʼolaykoj nina jina kashan. 28 Paypa samaynenqa uj yaku mayu llumpʼirishaj jina, kunkakama chayaj. Payqa nacionesta chinkachina suysunapi suysunampaj jamun. Tukuy nacionespa simisninkuman pantachej frenosta churanqa. 29 Qankunapajri takiykuna kanqa jatun fiesta chʼisipi jina. Sonqoykichejqa kusisqa kanqa, qenata tocarispa israelitaspa pakakunanku Tata Diospa orqonman rejkunaj kusikuyninku jina. 30 Tata Diosqa jatunmanta parlasqanta uyarichenqa. Castiganapaj makin urmaykusqanta rikuchenqa phiñakuyninwan, manchayta qʼolarparej ninawan, loco parawan, manchay muyoj wayrawan, jatuchaj rumi jina chejchi parawan ima. 31 Tata Diospa parlasqanta uyarispa, Asiriaqa manchachikuywan kharkatitenqa, pay kamachina tojnunwan castigajtin. 32 Asiriata sapa seqʼojtin, panderoswan, arpaswan sonanqanku. Ajinata Tata Diosqa paykunata sinchʼita castiganqa. 33 Unaymantapacha Asiriapaj, reynimpajwan runasta ruphachinapaj Tofet nisqa cheqa wakichisqa kashan manchay jatun, ukhutaj, ashkha llantʼayoj, ninayoj ima. Chaymantaj Tata Diosqa azufre mayuta jina samayninwan japʼiykuchenqa.
16-22 DE ENERO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA | ISAÍAS 34-37
“Ezequías Jehovapi atienekusqanqa mana qhasichu karqa”
(Isaías 36:1) Chunka tawayoj watastaña rey Ezequías kamachishajtin, Asiriamanta rey Senaqueribqa maqanakoj wicharerqa Judajpa contranta, chaypitaj tukuy jarkʼachasqa llajtasta japʼerqa.
(Isaías 36:4-10) Chantá Asiriamanta soldadosta kamachejqa paykunata nerqa: Kayta willamuychej Ezequiasman: Asiriamanta jatun kaj reyqa kay jinata nisunki: Imapitaj qan chay jinatapuni atienekunkiri? 5 Qanqa yuyanki yuyaychasusqanku, parlasusqankupis maqanakupaj sumaj kasqanta. Chay nisqaykirí qhasi manakajlla. Kunan qanqa, pipitaj atienekunki noqaj contraypi oqharikunaykipajri? 6 Noqa yachani Egiptoj yanapaynimpi atienekusqaykita. Egipto nacionqa uj chʼejtarpayasqa soqoso jina; pipis chayman atiykukojqa makinta tʼojsiykukuspa pasarparichikonqa. Chay jinamin rey Faraón paypi atienekojkunapajqa. 7 Sitajchus qan niwankiman: Noqaykoqa Señorniyku Tata Diospi atienekuyku, nispa chayqa, imajtintaj chantá Diosta yupaychana altaresta, lomas patapi yupaychana cheqastawan Ezequiasllataj urmaracherqa, kamacherqataj Judá suyuta, Jerusalén llajtatawan uj altarllapi Diosta yupaychanankutari? 8 Kunanqa uj tratota ruway ari Asiriamanta wiraqochi reyniywan. Noqa qoykiman iskay waranqa caballosta, sichus chay caballospi lloqʼanankupaj runasta tariwaj chayqa. 9 Qanqa mana atiwajchu tukuy asirio soldadosta kamachejkunamanta aswan mana kasu ruwana kajllatapis ayqechiytaqa. Qanqa qhasita suyakushanki Egipto nación carrestasta, jinallataj caballospi lloqʼasqa rejkunatapis kachamusunanta. 10 Chantapis, qanqa yuyankichu mana Tata Diosllawan kay llajtata chinkachej jamusqayta? Paypuni niwan kay llajtaman wicharimuspa chinkachinayta, nispa nerqa Asiriamanta chay kamachejqa.
(Isaías 36:15) Ezequiasqa nisojtiykichej: Tata Diospi atienekuna, nispa, ama payta uyariychejchu. Payqa nisonqachej: Cheqamanta Tata Dioslla jarkʼakuwasunchej. Kay llajtaqa mana Asiriamanta reypa makinmanqa urmanqachu, nispa.
(Isaías 36:18-20) Chayrayku Ezequiaswanqa ama chʼawkiyachikuychejchu. Payqa nillasonqachejpuni: Tata Dios salvallawasun, nispa. Ima naciompa diosnintaj jallpʼanta librayta aterqa Asiriaj atiyninmanta? 19 Maypitaj kashan Hamatpata, Arfadpatapis diosninkuri? Maypitaj kashan Sefarvainpa diosnimpisri? Aterqachu Samariataqa Asiria reypa atiyninmanta qhechuyta? 20 Mayqen naciompa diosnintaj nacionninkuta makiymanta librarqa? Imajtintaj qankunaqa yuyankichej Tata Dios Jerusalenta libranantari? nispa nerqa Asiriamanta soldadosta kamachejqa.
ip-1-S págs. 386-388 párrs. 7-14
Uj reypa creesqanqa mana qhasichu karqa
Rabsaces parlan
7 Senaqueribqa Rabsacesta (Rabsacesqa uj militarpa titulollan) iskay kuraj kamachejkunantawan Jerusalenman kacharqa, Asiriamanta reypa makinman jaywaykukunankupaj (2 Reyes 18:17). Paykunawan parlanankupajqa Ezequiaspa kinsa kachasnin llajtamanta llojsinku: Eliaquim, pichus reypa wasinta qhawaj; qhelqeri Sebná, Asafpa wawan Joá ima (Isaías 36:2, 3).
8 Rabsacesqa munan Jerusalén mana maqanakuspalla jaywaykukunanta. Chayrayku hebreo parlaypi qhaparin: “Imapitaj qan chay jinatapuni atienekunkiri? [...] Kunan qanqa, pipitaj atienekunki noqaj contraypi oqharikunaykipajri?” (Isaías 36:4, 5). Chantaqa judiosmanta alqochakun, nintaj ni piniyoj kasqankuta. ¿Piwantaj yanapachikunkuman? ¿“Chʼejtarpayasqa soqoso jina” Egiptowanchu? (Isaías 36:6). Chay tiempopi Egiptoqa chʼejtarpayasqa soqoso jina kasharqa. Etiopiaqa Egiptota atipaykorqa, faraonninpis manaña egipciochu karqa, manachayqa Etiopiamanta. Asiriataj Egiptota atipananpajña kasharqa (2 Reyes 19:8, 9). Egipto atipachikunanpaj jinaña kashaspa, ¿imaynatá Judata yanapanman karqa?
9 Chantapis Rabsaces nerqa Jehovaqa llajtapaj phiñasqa kasqanrayku mana yanapananta, nerqataj: “Sitajchus qan niwankiman: Noqaykoqa Señorniyku Tata Diospi atienekuyku, nispa chayqa, imajtintaj chantá Diosta yupaychana altaresta, lomas patapi yupaychana cheqastawan Ezequiasllataj urmaracherqa, kamacherqataj Judá suyuta, Jerusalén llajtatawan uj altarllapi Diosta yupaychanankutari?” (Isaías 36:7). Loma patasmanta altaresta thuñispaqa, mana Jehovatachu qhesacharqanku, astawanpis Jehovaman kutirikorqanku.
10 Chantapis Rabsacesqa judiosta nillarqataj Asiriosqa may chhika maqanakuna caballosniyoj kasqankuta. Mayta jatunchakuspa kayta nerqa: “Noqa qoykiman iskay waranqa caballosta, sichus chay caballospi lloqʼanankupaj runasta tariwaj chayqa” (Isaías 36:8). ¿Judá llajtata yanapayta atinmanchu ashkha chayri pisi caballosninku? Mana, Judiosqa mana ashkha caballosniyoj kaspapis atipayta atinkuman. Chayrayku Proverbios 21:31 ajinata nin: “Runaqa caballota wakichin wañuchinaku maqanakuman rinampaj, chay maqanakupirí Tata Dioslla yanapan atipayta”. Rabsacesqa nillarqataj Jehová asiriosta yanapashasqanta, manataj judiostachu. Chantapis nillantaj Jehová kamachisqanrayku, Judá jallpʼaman jamusqanta (Isaías 36:9, 10).
11 Ezequiaspa kachasnenqa mana munarqankuchu Rabsacespa nisqanta perqa patapi kaj judíos uyarinankuta. Chayrayku Rabsacesta nerqanku: “Munaykuman arameo parlaypi kay kamachisniykiman parlanawaykuta, imaraykuchus noqaykoqa arameo parlayta yachayku. Amataj Judá llajtaj parlaynin hebreopi parlawaykuchu kay perqa patapi kajkunaj uyarinankutaqa”, nispa (Isaías 36:11). Rabsacestaj mana arameo parlaypi parlayta munarqachu. Payqa judiosta iskayrachiyta, manchachiytataj munarqa, ajinamanta Jerusalén llajta mana maqanakuspalla asiriosman jaywaykukunankupaj (Isaías 36:12). Chantá Rabsacesqa hebreo parlaypi ujtawan parlaspa judiosta nerqa: “Ama Ezequiaswanqa chʼawkiyachikuychejchu, imaraykuchus payqa mana qankunata librayta atisonqachejchu”, nispa. Chantá judioswan kasuchikuyta munaspa nillarqataj: “Noqawan tratota ruwaychej, noqaman kʼumuykamuychej. Chaywanqa sapa ujniykichej uva sachʼasniykichejmanta, jinallataj higostapis sachʼasniykichejmanta mikhunkichej; yakutapis sapa uj pujyuykichejmanta ujyankichej. Chayta ruwankichej noqa jamuspa pusamusunaykichejkama. Chantá noqaqa pusasqaykichej jallpʼaykichejman rijchʼakoj jallpʼallamantaj, granowan, trigowan, uvaswan poqojman” (Isaías 36:13-17).
12 Judiosqa mana chay wata tarporqankuchu, asirios jallpʼankuman juntʼaykusqankurayku. Rabsacespa nisqanta uyarejkunaqa ichapis uvasta mikhurikuyta munarqanku, yakutapis pujyunkumanta ujyarikuyta munarqanku. Rabsacestajrí parlallarqapuni judiosta “ya” nichinanpaj.
13 Rabsacesqa nerqa: “Ezequiaswanqa ama chʼawkiyachikuychejchu. Payqa nillasonqachejpuni: Tata Dios salvallawasun”, nispa. Chantá Rabsacesqa yuyaricherqa Samariamanta kaj chunka ayllusta mana diosesninku jarkʼayta atisqankuta asiriosmanta. ¿Chay waj nacionesta Asiria atipasqanmanta diosesninkuri? Rabsacesqa judiosta taporqa: “Maypitaj kashan Hamatpata, Arfadpatapis diosninkuri? Maypitaj kashan Sefarvainpa diosnimpisri? Aterqachu Samariataqa Asiria reypa atiyninmanta qhechuyta?” (Isaías 36:18-20).
14 Rabsacesqa llulla diosesta yupaychasqanrayku, mana yachanchu Samariaqa Jehovata wasanchasqanta, Ezequías kamachishajtintaj Jerusalenpis Jehovata yupaychashasqanta. Samariataqa llulla diosesnin mana librayta aterqachu (2 Reyes 17:7, 17, 18). Ezequías Jerusalenta kamachishajtenqa, judiosqa manaña llulla diosesta yupaychasharqankuchu, astawanqa Jehovata yupaychasharqanku. Ezequiaspa kinsa kachasnintaj mana chaytaqa Rabsacesman sutʼincharqankuchu, “chay nisqanta uyarillarqanku, manataj imatapis kuticherqankuchu, imaraykuchus paykunataqa reyninku kamachisqa chʼinlla kanankuta: Amapuni imatapis kutichinkichejchu, nispa” (Isaías 36:21). Eliaquim, Sebná, Joa ima rey Ezequiaspaman kutispa willarqanku Rabsacespa nisqasninta (Isaías 36:22).
(Isaías 37:1, 2) Rey Ezequiasqa chayta uyarispa, llakiywan pʼachasninta llikʼirakorqa, qhashqa pʼachasta churaykukuytawantaj, Tata Diospa Templonman yaykorqa. 2 Chaymantataj kamachina wasipi mayordomo Eliaquimta, qhelqeri Sebnata, sacerdotespa kurajkunankuta ima qhashqa llakiy pʼachaswan churasqata Amospa churin Isaiasman kacharqa.
(Isaías 37:14-20) Rey Ezequiasqa chay kachaspa jaywasqanku cartata leeytawan, Tata Diospa Templonman kachaykukorqa. Chaypi chay papelta mastʼaspataj, 15 Tata Diosmanta mañakorqa: 16 Tukuy Atiyniyoj Tata Dios, Israelpa Diosnin, querubines sutichasqa angeles chawpipi tiyakoj Dios, kay pachapi kaj chhika nacionespa Diosninku. Qanmin ruwarqanki janaj pachata, kay pachatawan. 17 Uyariway ari Tata Dios; ñawiykita kicharispa, qhaway ari. Senaqueribpa tukuy nisqanta uyariy ari; pay kayta apachimun, qan Kawsaj Diospa contraykita sajrata rimaspa. 18 Cheqamanta Tata Dios, Asiriamanta reyes jamuspa, tukuy nacionesta, jallpʼasnintinta tukucherqanku. 19 Chay nacionespa dioskunankutaqa ninaman enqhaykorqanku, imaraykuchus chaykunaqa cheqamanta manapuni dioskunachu kanku, manachayqa runaj ruwasqallan kanku kʼullumanta, rumimanta ima; chayrayku chaykunataqa tʼunarayta aterqanku. 20 Kunanqa Señorniyku Tata Dios, asiriospa makinmanta librawayku ari, ajinamanta kay pachapi kaj chhika naciones yachanankupaj qan kʼatalla Tata Dios atiyniyoj Dios kasqaykita, nispa nerqa Ezequiasqa.
ip-1-S págs. 389-391 párrs. 15-17
Uj reypa creesqanqa mana qhasichu karqa
Ezequiasqa yuyaychakun imatachus ruwananta
15 Ezequiasqa allinta yuyaychakunan tiyan Jerusalén asiriosman jaywaykukunantachus, Egiptoman ujchaykukunantachus chayri mana manchachikuspa asirioswan maqanakunantachus. Ezequías ninan karqa imatachus judíos ruwanankuta. Chayrayku Jehovaj templonman rerqa, Isaiasmantaj kacharqa Eliaquinta, Sebnata sacerdotesmanta kurajkunatawan Jehovata tapunanpaj (Isaías 37:1, 2). Reypa kachasnenqa qhashqa llakiy pʼachaswan churaykukusqa Isaiaspaman rerqanku, nerqankutaj: “Kunan pʼunchayqa may llakiypi tarikunchej, may kʼamisqa, kʼumuykachachisqataj. [...] Ichapis Señorniyki Tata Diosqa soldadosta kamachejpa nisqanta uyarin ari; paytaqa Asiriaj reynin kachamun kaypi Kawsaj Diospa contranta sajrata parlanampaj. Ichapis Señorniyki Tata Dios paykunata kʼaminman” (Isaías 37:3-6). Asiriosqa Diospa contranta sajrata rimasharqanku. Jehovarí, ¿chay parlasqankuta uyarillarqachu? Jehovaqa Isaiasnejta judiosta sonqochan: “Ama chay runaj nisqanmanta llakikuychu, noqaj contrayta Asiriamanta reypa kamachisnin sajrata rimasqankumantaqa. Noqaqa paypi uj yuyayta rikhurichisaj, uj parlata uyarispa llajtanman kutipunampaj, chaypitaj espadawan payta wañuchichisaj, nispa nin Tata Diosqa” (Isaías 37:5-7).
16 Chaykama Senaqueribqa Rabsacesta wajyacherqa Libnapi yanapakunanpaj wañuchinaku maqanakupi. Senaqueribqa aswan qhepamanraj Jerusalenwan maqanakuyta munasharqa (Isaías 37:8). Rabsaces ripojtinpis Ezequiasqa mancharisqallapuni kasharqa, imajtinchus Senaqueribqa cartasta apachispa astawan manchachiyta munarqa Jerusalenpi tiyakojkunata. Cartanpi nerqa: “Qanqa allinta yachanki imaynatachus Asiriamanta reyesqa tukuy nacionesta tukuchisqankuta. Kunanqa qampunichu librakuwaj? [...] Hamatmanta, Arfadmanta, Sefarvaim llajtasmanta, Henamanta, Ivamanta ima reykuna maypitaj kashankuri?” (Isaías 37:9-13). Asiriamanta rey chayta nispaqa, judiosman niyta munasharqa nipuni maqanakuyta atisqankuta, mana jaywaykukojtinkutaj paykunallapajtaj llakiy kananta.
17 Imatachus ruwananta mana yachaspa, Ezequiasqa Senaqueribpa apachimusqan cartasta Jehovaj ñaupaqenman templopi churarqa (Isaías 37:14). Ezequiasqa tukuy sonqo Jehovamanta mañakun uyarinanta, manchachiyta munaspa imastachus chay asirio nisqanta. Kay jinatataj mañakuyninta tukucharqa: “Kunanqa Señorniyku Tata Dios, asiriospa makinmanta librawayku ari, ajinamanta kay pachapi kaj chhika naciones yachanankupaj qan kʼatalla Tata Dios atiyniyoj Dios kasqaykita”, nispa (Isaías 37:15-20). Ezequiaspa kay nisqanmantaqa sutʼita reparanchej imachus aswan jatun phutiynin kasqanta. Ezequiasqa asirios Jerusalenta thuñejtinku Ezequiasqa manapuni munarqachu Jehovata asipayanankuta.
(Isaías 37:33-38) Tata Diosqa Asiriaj reyninmanta kay jinata nin: Jerusalén llajtamanqa manapuni yaykumonqachu, nitaj flechallantapis kachaykamonqachu. Mana ñawpaqenta jarkʼakuna escudo oqharisqa jamonqachu, manallataj llajtaj muyuyninmampis perqata wicharinampaj jallpʼa moqosta ruwanqachu. 34 May ñantachus jamorqa chayllatataj kutirenqa; kay llajtamanqa manapuni yaykumonqachu, nispa nin Tata Diosqa. 35 Noqamin kay llajtamantaqa sayasaj, librasajtaj, noqarayku, jinallataj kamachiy Davidta munakusqayrayku. 36 Chanta, maypichus Asiriamanta soldados karqanku, chayman rispa, Tata Diospa angelnenqa pachaj pusaj chunka phishqayoj soldadosta wañuracherqa. Qʼayantintaj tukuyninku wañusqaslla rikhurerqanku. 37 Chaymanta Asiriamanta rey Senaqueribqa tukuy imasninta oqharikuspa, Ninive llajtaman tiyakoj kutiporqa. 38 Uj kutitaj Nisroc nisqa diosninta yupaychashajtin, iskaynin churisnin Adramelecwan, Sarezerwan tatankuta espadawan wañurpacherqanku, chaymantataj Ararat nisqa jallpʼaman ayqerqanku. Chantá churin Esarhadon paypa cuentanmanta rey karqa.
ip-1-S págs. 391-394 párrs. 18-22
Uj reypa creesqanqa mana qhasichu karqa
18 Jehovaqa Isaiasnejta kuticherqa Ezequiaspa mañakusqanta. Chay kutichisqanman jinataj Jerusalenpi tiyakojkunaqa mana asiriosman jaywaykukunankuchu karqa, astawanqa sinchʼita sayananku karqa. Isaiasqa kallpawan willan imachus Senaqueribta qhatirinanta: “Rey Senaquerib, Sión llajtaqa uj sipas jina pisipaj qhawasunki, uyaykipitaj asiykukusunki. Jerusalén llajtaqa qhepaykimanta umanta khiwirispa, asiykakamusunki” (Isaías 37:21, 22). Jehová Diosqa kaytawanpis ninman jina karqa: ‘¿Pitaj qan kanki Israelpa Santo Kaj Diosninpa contranpi alqochakunaykipaj? Noqaqa rejsiyki imaynachus kasqaykita. May kasqaykita yuyakuspa umaykita oqharinki. May ashkha carretasniyoj kasqaypi atienekunki, ashkha jallpʼastataj japʼikapunki. Atipanapaj jinalla kanki. Noqaqa wakichisqaykita phirisaj. Atipasqayki, chantá imatachus wajkunata ruwarqanki, kikillantataj ruwasqayki. Senqaykiman fierro ganchota churasqayki, Asiriamantaj kutichisqayki’ (Isaías 37:23-29).
“Qankunapajqa kay uj señal kanqa”
19 ¿Imaynatá Ezequías yachanman Isaiaspa nisqan juntʼakunantapuni? Jehová Dios nin: “Qankunapajqa kay uj señal kanqa: Kunan wata, qhepan watatawan kʼipa poqoj trigota mikhunkichej. Kinsa watamantataj qankunaqa tarpunkichej, cosechankichejtaj. Uva sachʼastapis wiñachinkichej, chaymantataj poqoyninta mikhunkichej” (Isaías 37:30). Jehová Diosqa judiosman mikhunata qonqapuni. Asirios jallpʼasninkuta jarkʼaykojtinkupis, ñaupa wata tarpusqankumanta kʼipa poqoyta mikhonqanku. Watanmantaj jallpʼata samarichinapaj wata kasqanrayku, mana llankʼanankuchu karqa, jatun llakiypi rikukuspapis (Éxodo 23:11). Jehová Diosqa nerqa paypa nisqasninta kasukojtinku, mikhunankupaj ashkhata poqonanta. Kinsa watanmantataj tarpunanku karqa, cosechaspataj poqoyninta mikhunanku karqa.
20 Jehová Diosqa llajtanta kikinchan mana tʼiray atina plantawan: “Judá ayllumanta puchojkunaqa sachʼa jina sumajta uraman saphichakonqanku, chaymantataj poqonqanku” (Isaías 37:31, 32). Jehovapi atienekojkunaqa ni imamanta manchachikunankuchu tiyan. Paykuna, wawasninkupis Jallpʼapi kausallanqankupuni.
21 ¿Imataj kanqa Senaquerib Jerusalenmanta alqochakusqanrayku? Jehová Dios ajinata kutichin: “Jerusalén llajtamanqa manapuni yaykumonqachu, nitaj flechallantapis kachaykamonqachu. Mana ñawpaqenta jarkʼakuna escudo oqharisqa jamonqachu, manallataj llajtaj muyuyninmampis perqata wicharinampaj jallpʼa moqosta ruwanqachu. May ñantachus jamorqa chayllatataj kutirenqa; kay llajtamanqa manapuni yaykumonqachu” (Isaías 37:33, 34). Asiriawan Jerusalenwanqa manapuni maqanakonqankuchu. Tʼukunapaj jina kajtinpis, asiriosqa atipachikonqanku mana maqanakuspalla, manataj judioschu.
22 Jehová Diospa kachamusqan angelnenqa, pay nisqanman jina Senaqueribpa 185.000 soldadosninta ujllapi wañurparicherqa. Ichapis chayqa karqa Libnapi. Senaqueribtaj rijchʼariytawan, soldadospa kamachejkunasninta, wapu soldadosninta ima wañusqasllataña rikorqa. Senaqueribqa pʼenqayta Niniveman kutirerqa, chay jinata atipachikuspapis Nisroc nisqa llulla diosninta yupaychallarqanpuni. Watasninmantaj diosninta templopi yupaychashajtin, iskay wawasnin wañurparicherqanku. Sutʼi rikukun qhasi diosnenqa salvananpaj mana atiyniyojchu kasqanta (Isaías 37:35-38).
Sumaj yachachiykunata maskʼana
(Isaías 35:8) Chaypi kanqa uj sumaj ñan, sutintaj kanqa Santo Kaj Ñan. Chayninta juchayoj runaqa manapuni renqachu, nitaj ima wampu runapis chay ñantaqa purenqachu.
w08-S 15/5 pág. 26 párr. 4
Kausayninchejpi “Diosta manchachikuspa, astawan astawan juchamanta tʼaqakuna”
“Kanqa uj sumaj ñan, sutintaj kanqa Santo Kaj Ñan”
Jehová Diosqa nerqa, llajtan Babiloniaman apasqa kasqanmanta, kutinpunanta. Imaynatachus llajtan kutipunanmanta parlaspa Jehová kayta nerqa: “Chaypi kanqa uj sumaj ñan, sutintaj kanqa Santo Kaj Ñan” (Isa. 35:8 qallariynin). Chayta nispaqa mana judíos llajtankuman kutinpunallankumantachu parlasharqa, manaqa ñanpi paykunata jarkʼananmanta.
w08-S 15/5 pág. 27 párr. 1
Kausayninchejpi “Diosta manchachikuspa, astawan astawan juchamanta tʼaqakuna”
“Chayninta juchayoj runaqa manapuni renqachu”
Kay 537 watapi, Jesús niraj jamushajtin, judiosqa kutipunankupaj Diospa kamachisqanta kasukunanku karqa. Chay “Santo Kaj” ñanta rejkunamanta parlaspa, Isaías 35:8 tukukuyninpi nin: “Chayninta juchayoj runaqa manapuni renqachu, nitaj ima wampu runapis chay ñantaqa purenqachu”. Jerusalenman kutej judiosqa Diosta watejmanta yupaychanankupaj kutisharqanku. Chaypeqa mana munaynillankutachu ruwananku karqa, nitaj Diospa imasninta pisipaj qhawanankuchu karqa, manallataj Diosta yupaychayta chʼichichanankuchu karqa. Kutejkunaqa Jehová kamachisqanman jinapuni kausananku karqa. Kunanpis Dioswan allinpi qhawachikuyta munaspaqa kikillantataj ruwananchej tiyan. Kausayninchejpi “Diosta manchachikuspa, astawan astawan juchamanta tʼaqakuna” tiyan (2 Cor. 7:1). Chayrayku, ¿ima millay kausaytataj qhesachananchej tiyan?
(Isaías 36:2, 3) Chantá Asiriamanta reyqa uj kuraj kamachejta ashkha soldadosniyojta Laquismantapacha Jerusalenman kachaykorqa rey Ezequiaswan maqanakunampaj. Chay soldadostaj jarakorqanku patanejpi yaku qocha kantupi, tʼajsajpa jallpʼanman rina ñan patapi. 3 Jinapi chay kurajwan parlamoj llojserqanku kamachina wasipi mayordomo Hilciaspa churin Eliaquimwan, qhelqeri Sebnawan, Asafpa churin yuyaychaj Joawan ima.
(Isaías 36:22) Chantá kamachina wasipi mayordomo Hilciaspa churin Eliaquim, qhelqeri Sebna, Asafpa churin yuyaychaj Joa ima pʼachasninkuta llakiywan llikʼirakuspa, Ezequiaspaman kachaykukorqanku, willanankupaj Asiriamanta soldadospa kamachejnin imastachus parlasqanta.
w07-S 15/1 pág. 8 párr. 6
Isaías libromanta wakin allin yachachiykuna (iskay kaj)
Noqanchejpaj allin yachachiykuna:
36:2, 3, 22. Sebná mayordomo kayninmanta wijchʼuchikojtinpis, cuentanmanta yaykoj mayordomoj qhelqerin kananta rey saqerqa (Isaías 22:15, 19). Imapis kasqanrayku Diospa llantanpi niña uj llankʼaypi yanapakojtinchejpis, ¿manachu waj imasta ruwallasunmanpuni Diosta sirvinapaj?
Bibliata leenapaj
(Isaías 36:1-12) Chunka tawayoj watastaña rey Ezequías kamachishajtin, Asiriamanta rey Senaqueribqa maqanakoj wicharerqa Judajpa contranta, chaypitaj tukuy jarkʼachasqa llajtasta japʼerqa. 2 Chantá Asiriamanta reyqa uj kuraj kamachejta ashkha soldadosniyojta Laquismantapacha Jerusalenman kachaykorqa rey Ezequiaswan maqanakunampaj. Chay soldadostaj jarakorqanku patanejpi yaku qocha kantupi, tʼajsajpa jallpʼanman rina ñan patapi. 3 Jinapi chay kurajwan parlamoj llojserqanku kamachina wasipi mayordomo Hilciaspa churin Eliaquimwan, qhelqeri Sebnawan, Asafpa churin yuyaychaj Joawan ima. 4 Chantá Asiriamanta soldadosta kamachejqa paykunata nerqa: Kayta willamuychej Ezequiasman: Asiriamanta jatun kaj reyqa kay jinata nisunki: Imapitaj qan chay jinatapuni atienekunkiri? 5 Qanqa yuyanki yuyaychasusqanku, parlasusqankupis maqanakupaj sumaj kasqanta. Chay nisqaykirí qhasi manakajlla. Kunan qanqa, pipitaj atienekunki noqaj contraypi oqharikunaykipajri? 6 Noqa yachani Egiptoj yanapaynimpi atienekusqaykita. Egipto nacionqa uj chʼejtarpayasqa soqoso jina; pipis chayman atiykukojqa makinta tʼojsiykukuspa pasarparichikonqa. Chay jinamin rey Faraón paypi atienekojkunapajqa. 7 Sitajchus qan niwankiman: Noqaykoqa Señorniyku Tata Diospi atienekuyku, nispa chayqa, imajtintaj chantá Diosta yupaychana altaresta, lomas patapi yupaychana cheqastawan Ezequiasllataj urmaracherqa, kamacherqataj Judá suyuta, Jerusalén llajtatawan uj altarllapi Diosta yupaychanankutari? 8 Kunanqa uj tratota ruway ari Asiriamanta wiraqochi reyniywan. Noqa qoykiman iskay waranqa caballosta, sichus chay caballospi lloqʼanankupaj runasta tariwaj chayqa. 9 Qanqa mana atiwajchu tukuy asirio soldadosta kamachejkunamanta aswan mana kasu ruwana kajllatapis ayqechiytaqa. Qanqa qhasita suyakushanki Egipto nación carrestasta, jinallataj caballospi lloqʼasqa rejkunatapis kachamusunanta. 10 Chantapis, qanqa yuyankichu mana Tata Diosllawan kay llajtata chinkachej jamusqayta? Paypuni niwan kay llajtaman wicharimuspa chinkachinayta, nispa nerqa Asiriamanta chay kamachejqa. 11 Chaymantaqa, Eliaquimwan, Sebnawan, Joawan ima Asiriamanta soldadosta kamachejta nerqanku: Munaykuman arameo parlaypi kay kamachisniykiman parlanawaykuta, imaraykuchus noqaykoqa arameo parlayta yachayku. Amataj Judá llajtaj parlaynin hebreopi parlawaykuchu kay perqa patapi kajkunaj uyarinankutaqa, nispa. 12 Chay kamachejtajrí paykunaman kuticherqa: Kaytaqa wiraqochi reyniy mana qankunaman, nitaj wiraqochi reynillaykichejman ninaypajchu kachamuwan, manachayqa kay perqa patapi kajkunamanwan ninaypaj kachamuwan. Paykunaqa qankunawan khuska wanunkuta mikhukonqanku, jispʼaynillankutataj ujyakonqanku, nispa.
23-29 DE ENERO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA | ISAÍAS 38-42
“Jehovaqa saykʼusqa kajta astawan kallpachan”
(Isaías 40:25, 26) Santo Kaj Diosqa tapurin: Pimantaj rijchʼachiwankichejri? Pitaj noqa jina kanmanri? nispa. 26 Cielota qhawariychej. Pitaj chay tukuy chʼaskasta ruwarqa? Pichus chaykunata ujmanta uj orqhomuspa yupan, tukuyninkutataj sutisninkumanta wajyan, chay. Kallpampis, atiynimpis chay jinapuni kasqanrayku mana ujpis chinkanchu.
ip-1-S pág. 410 párrs. 23-25
“Sonqochaykuychej israelita wawasniyta”
“Pitaj chay tukuy chʼaskasta ruwarqa?”
23 Babiloniaman apasqa kaj judiosqa waj imarayku kallpachakuyta atillankumantaj. Paykunataqa kacharichinanta nin tukuy imata Ruwaj Diosninchej, kallpanpis atiyninpis may jinapuni kasqanrayku. Imayna Dioschus Jehová kasqanqa ruwasqasninpi rikukun, chaymanta parlaspataj kayta nin: “Pimantaj rijchʼachiwankichejri? Pitaj noqa jina kanmanri? nispa. Cielota qhawariychej. Pitaj chay tukuy chʼaskasta ruwarqa? Pichus chaykunata ujmanta uj orqhomuspa yupan, tukuyninkutataj sutisninkumanta wajyan, chay. Kallpampis, atiynimpis chay jinapuni kasqanrayku mana ujpis chinkanchu” (Isaías 40:25, 26).
24 Israelpa Santo Kaj Diosnenqa payllamantataj parlashan. Pay jina mana waj Dios kasqanta reparanapaj, chʼaskasta qhawanata nin. Imaynatachus uj comandante soldadosninta tʼaqan, Jehovapis chʼaskasta sumajta tʼaqan. Tukuyninta tantanman chaypis “mana ujpis chinkanchu”. May chhika kajtinkupis tukuyninpa sutisninta rejsin. Kasukoj soldados jina, tukuynin chʼaskasqa lugarninpi kanku, maychus kanankupi, imaraykuchus paykunata Kamachejqa “kallpampis, atiynimpis chay jinapuni”. Chayrayku Babiloniaman apasqa kaj judiosqa Jehová Diospi atienekuyta atinku. Tukuy imata ruwaj Diosqa chʼaskastapis kamachisqanrayku, kamachisninta yanapananpaj may kallpayoj.
25 ¿Imatataj Jehová Dios kay Isaías 40:26 versiculopi ruwananchejta niwanchej? Chaypi nin: “Cielota qhawariychej”, nispa. Kunallanraj runas reparasqankuman jina, cielopi chʼaskasqa, Isaiaspa tiemponmanta nisqa, may tʼukunapaj kasqanta ninku. Astronomosqa cielota may sumachaj aparatoswan qhawarisqankuman jina, ciento veinticinco mil millones galaxias nisqata rikukuyta atisqanta ninku. Chantapis kunallanraj yachakusqanman jina kay Vía Láctea nisqa galaxiallapi cien mil millones chʼaskasniyoj kasqanta ninku. Chayta yachayqa Jehová Diosta jatunchanapaj tanqanawanchej tiyan, imastachus ruwasaj nin chayta juntʼananpipis mayta atienekunapaj yanapawanchej.
(Isaías 40:27, 28) Jacobpa ayllun Israel, imajtintaj rimaspa kay jinata parlanki: Kawsasqaypi Tata Diosqa mana rikuwanchu. Noqaj llakiyniymanta Diosqa mana dakunchu, nispari? 28 Manachu yacharqanki, manatajchu uyarerqanki Tata Diosqa wiñaypaj kaj Dios kasqanta, tukuy kay pachatapis pay ruwasqanta? Payqa mana iskayrayanchu, nitaj saykʼunchu. Paypa yuyasqantaqa mana pipis yachayta atinchu.
ip-1-S pág. 413 párr. 27
“Sonqochaykuychej israelita wawasniyta”
27 Jehová Diosqa kay Isaías libropi qhelqacherqa Babiloniaman apasqa kajkuna imaynachus kashasqankuta yachanapaj. Paykunaqa llajtankumanta may chhika karupi kasharqanku. Wakenqa kausayninkuta Jehová Dios mana rikusqanta, nitaj llakiyninkumantapis dakusqanta yuyanku. Diostaj pay imaynachus kasqanta reparanankupaj, wakin imasta yuyaricherqa, chaytataj paykuna kausayninkupi rikorqanku, chayri wajkuna chay imasmanta paykunaman willarqanku. Jehová Diosqa atin, munantaj llajtanta kacharichiyta. Payqa wiñaypaj Dios, Jallpʼatapis pay ruwarqa. Payqa tukuy imata ruwarqa chay kikin kallpallanwantaj, Babiloniamanta llajtanta kutichimuyta atin. Diosqa ni jaykʼaj saykʼunchu, nitaj llajtantapis saqerparenqachu. Diospa kamachisnenqa imaraykuchus Jehová imatapis ruwasqanta mana tukuy imatapunichu yachayta munananku tiyan. Imaraykuchus mana tukuy imatapunichu entiendeyta atisun.
(Isaías 40:29-31) Payqa saykʼusqa kajta astawan kallpachan, pisi kallpayojmampis kallpata qon. 30 Majtʼillosqa llawchʼiyanku, saykʼupunkutaj. Waynaspis saykʼupuspa, urmapunku. 31 Tata Diospi atienekuspa suyakojkunari watejmanta kallpata japʼenqanku. Paykunaqa phawanqanku ankas jina. Paykunaqa correnqanku, manataj saykʼonqankuchu; karusta thaskispapis, mana llawchʼiyanqankuchu.
ip-1-S págs. 414, 415 párrs. 29-31
“Sonqochaykuychej israelita wawasniyta”
29 Jehová Diosqa saykʼusqasta yanapayta atisqanmanta parlaspa, israelitas Babiloniamanta llajtankuman kutipushajtinku saykʼunankuta yacharqa. Jehová Diosqa paykunata yuyaricherqa saykʼusqasta yanapayta atisqanta. Payqa yachan ‘majtʼillosqa llauchʼiyanankuta, saykʼupunankuta’, ‘waynaspis saykʼupuspa, urmapunankuta’. Chaywanpis Jehová paypi atienekojkunata kallpata qonanta nin correspapis, thaskispapis mana saykunankupaj. Chay qosqan kallpataqa kikinchan ankaspa phawasqanwan, ankasqa mana kallpachakuspalla phawanku, unaytataj phawayta atinku. Ajinata Dios paykunata yanapananta yachaspa, suyayta atinku llajtankuman kutipuyta.
30 Kay Isaías 40 capitulopi tukukuyninpi kaj versiculosqa, mayta kallpachawanchej kay qhepa pʼunchaykunapi sajra tiempopi tiyakoj cristianosta. Ashkha llakiykunapi, problemaspi ima rikukuspaqa llauchʼiyasunman. Jehová Diosninchej chayta yachasqanqa mayta sonqochawanchej. Chantapis tukuy imata ruwasqanrayku, “yachaynimpis mana tukukuyniyoj” kasqanrayku, maychus tiemponpi munayninman jinataj, tukuy llakiyninchejta allinchanqa (Salmo 147:5, 6). Chay kanankamataj mana kallpallanchejwanchu chaykunata allinchana tiyan. Jehová, may kallpayoj kasqanrayku, llakiypi kaj kamachisninta kallpachayta atin, imaraykuchus “may sumaj ateyqa” paymanta jamun (2 Corintios 4:7).
31 Babiloniaman apasqa kaj judiospi tʼukurina. May munasqa llajtanku Jerusalenqa, karupi kasharqa, chʼintaj, templonpis thuñisqa. Profeta Isaiaspa nisqanqa paykunata kallpacharqa, imaraykuchus Jehová Dios llajtankuman kutichinanta nerqa. Kay 537 watapi, Jesús niraj jamushajtin, Diosqa judiosta llajtankuman pusakaporqa. Chaywan rikucherqa nisqasninta Juntʼaj kasqanta. Noqanchejpis Jehová Diospi atienekuyta atinchej, jinallataj Isaías libropi Paypa Gobiernon imastachus ruwananta nisqanta juntʼanantapuni. Chaykunaqa tukuy runaspaj sumaj willaykuna kanku.
Sumaj yachachiykunata maskʼana
(Isaías 38:17) Qhawariy, kay jina ñakʼarisqayqa noqaj allinniypaj kanqa. Munakuyniykipi chinkay tʼoqomanta jarkʼawarqanki, juchasniytataj qonqayman churarqanki.
w03-S 1/7 pág. 17 párr. 17
“Diosqa munakuymin”
17 Ezequiasqa onqospa wañunanmanta Jehová librasqanrayku agradecekunanpaj, kayta uj takiypi nerqa: “Juchasniytataj qonqayman churarqanki”, nispa (Isaías 38:17). Chayta nispaqa Jehová Dios juchasninta manaña qhawananta, nitaj juchachananta nisharqa. Uj libropi nisqanman jina, kaytapis ninman jina karqa: “Juchasniytaqa manapis jaykʼaj juchachakuymanchu jina qhawanki”. ¿Manachu chayta yachay sonqochawanchej?
(Isaías 42:3) Lajrasqa soqosota mana pʼakirparenqachu, nitaj ñakʼayllata larwashaj mecherotapis wañuchenqachu. Manachayqa cheqa sonqowan justiciata ruwanqa.
Jesús jina llampʼu sonqo, khuyakuyniyojtaj kana
13 Parlasqanpi. Jesusqa wajcha runasta, ñakʼarichisqasta ima may khuyakuywan parlapayaj. Apóstol Mateo, Isaías libropi nisqanman jina Jesusmanta nerqa: “Lajrasqa soqosollatapis mana pʼakenqachu, nitaj qʼoshñishaj mechatapis wañuchenqachu”, nispa (Isa. 42:3; Mat. 12:20). ¿Ima niyta munan Mateoj nisqan? Jesús ni jaykʼaj pitapis pisipaj qhawasqanta. Jesusqa wajkunawan parlaspa paykunata kallpacharej. Chantapis “pʼaquiska sonkoyojcunata vendana[n]paj” uj sumaj willayta runasman willarqa (Isa. 61:1, Quechua de Cuzce). Chantapis “saykʼusqa kajkuna[ta], llasa qʼepiyojkuna[ta] ima” parlayninwan samaricherqa (Mat. 11:28-30). Yachachisqasninmantaj Jehová paykunamanta llakikusqanta nerqa. Kay pachapaj pisipaj qhawasqa kajkunamanta chayri juchʼuyman rijchʼakojkunamantapis llakikusqanta nillarqataj (Mat. 18:12-14; Luc. 12:6, 7).
Bibliata leenapaj
(Isaías 40:6-17) Uj runaj nisqan uyarikun: Qhapariy, nispa. Noqataj nerqani: Imatataj qhaparisajri? nispa. Qhapariy tukuy runaspa kawsayninku qhora jinalla kasqanta, tukuy jatun kayninkutaj pampa tʼika jinalla. 7 Qhoraqa chʼakipun, tʼikapis qawipun, Tata Diospa samaynin phukurejtin. Cheqamanta runaqa qhora jinalla. 8 Qhora chʼakipun, tʼikapis qawipun; Diosninchejpa palabranri wiñaypa wiñaynintimpaj sayallanqapuni. 9 Sionman sumaj willaykunata apamoj, uj alto orqoman wichariy. Jerusalenman sumaj willaykunata apamoj, jatunmanta qhapariy mana manchachikuspa. Juda llajtasman willay: Kaypi Diosniykichej kashan, nispa. 10 Tukuy Atiyniyoj Tata Diosqa jatun atiyninwan jamushan, makinwan tukuy imata kamachispa. Payqa tʼinkanwan jamushan, pagontapis apamushan. 11 Uj michej jina ovejasninta michenqa; corderosta makisninwan marqʼarikonqa, chay uñachakojtataj alliyllawan pusanqa. 12 Pitaj mama qochata chʼulla makinwan oqharin midinampaj, cielotapis mashkhanchus kasqanta tʼajlliyan? Pitaj kay pachapi kaj chhika jallpʼata chimpuman churanri, romanawan jinataj jatuchaj orqosta pesan, jinallataj juchʼuy lomastapis? 13 Pitaj Tata Diospa Espiritunta reparachinri, chayri yuyaychaspa yachachinri? 14 Pitataj Tata Dios imatapis yachanampaj tapukunri? Pitaj payman imatapis cheqanta ruwanampaj yachachinri? Pitaj payman ima jatun yachaykunamantapis yachachinri? Pitaj payman yuyaychan chay jina yuyayniyojpuni kanantari? 15 Paypajqa tukuy naciones uj sutʼoj yaku jinalla kanku, pesaspi ñutʼu jallpʼamanta uj qolitu jinalla; mama qochapi churustapis uj llampʼu tʼiyu qoluta jina pesan. 16 Libanopi llantʼaqa nina enqhanapaj mana wakinmanchu, nitaj tukuy uywaspis qʼolachina jaywanapaj wakinmanchu. 17 Paypa ñawpaqempi nacionesqa mana imachu kanku. Paypajqa chay tukuy imasqa manapis kankumanchu jinalla.
30 DE ENERO–5 DE FEBRERO
BIBLIAMANTA SUMAJ YACHACHIYKUNA | ISAÍAS 43-46
“Jehovaj profeciasnenqa juntʼakunpuni”
(Isaías 44:26-28) Kamachisniypa nisqasninku juntʼakunanta ruwani, kachasqasniypa yuyasqankupis. Noqa nini Jerusalenpi runas tiyakunankuta. Nillanitaj Juda suyupi llajtaspis watejmanta ruwasqa kanankuta; kamachini raqaykunapis watejmanta sayarichisqa kanankuta. 27 Noqaqa mama qochata chʼakichiyta atini, jinallataj mayusniykitapis. 28 Rey Cirotapis nini: Qanqa michejniy kanki, ruwankitaj imatacha munasqayta, nispa. Jerusalentapis nillanitaj: Qanqa watejmanta ruwasqa kanki, nispa. Templotapis nillanitaj: Cimientosniykita churachunku, nispa.
ip-2-S págs. 71, 72 párrs. 22, 23
Jehová Dios llajtanta kacharichinanta nin
22 Yatiristaqa Dios mana yanapanchu, chayraykutaj mana sutʼita niyta atinkuchu imachus qhepaman kananta, imaraykuchus manchachikunku qhepaman nisqanku mana juntʼakunanta. Jinapis Jehovaqa, Isaiasnejta willan pichus llajtanta kacharichinanta, ajinamanta llajtankuman kutipuspa Jerusalenta, templota ima watejmanta sayarichinkuman karqa. Chay runaj sutintaj karqa Ciro, paytaqa astawan rejsikun Persiamanta rey Ciro nispa. Chantapis imaynatachus Babilonia llajtaman yaykunanta willallarqataj, chay llajtaqa sumaj jarkʼasqa karqa. Chay llajtaqa jatun perqaswan muyurisqa karqa, mayupis llajtata muyuykoj, wakintaj ukhunta pasaj. Ciroqa Éufrates mayuta pasayta atillanman karqa. Yachayniyoj runas Heródoto, Jenofonte ima nisqankuman jina, Ciroqa pata ladomanta yakuta waj ladoman pasacherqa. Chay mayupi yaku pisiyajtintaj, soldadosnin pasayta atillarqanku. Babilonia Éufrates mayuwan jarkʼasqa kasqanqa qhasilla karqa.
23 Jehová Diosqa nerqa, Ciro llajtanta kacharichinanta, Jerusalenta, templota ima watejmanta sayarichinanta ima. Bibliapi nin jina Ciro kayta nerqa: “Janaj pachapi kaj Señor Tata Diosqa tukuynin kay pachapi reinosta qopuwan, kamachiwantaj Judapi kaj Jerusalén llajtapi paypaj uj Templota ruwapunayta. Pikunachus Diospa ayllunmanta kankichej, chay tukuyniykichejwan Dios kachun, qankunatataj yanapachun Judapi kaj Jerusalenman rispa ruwamunaykichejpaj Israelpata Señornin Tata Diospa Templonta, pichus Jerusalenpi tiyakoj Diospaj” (Esdras 1:2, 3). Ajinamanta imatachus Jehová Isaiasnejta nisqantaqa juntʼarqapuni.
(Isaías 45:1, 2) Tata Diosqa ajinata nin ajllasqan Ciroman, pitachus paña makinmanta japʼerqa ñawpaqempi nacionesta kʼumuykachachinampaj, reyesmanta armasninkuta qhechunampaj, ñawpaqempi punkusta kicharinampajtaj, mana wisqʼakojta saqespa, chayman. 2 Noqa qampa ñawpaqeykita rispa, moqo moqosta khuskachasaj; broncemanta ruwasqa punkusta tʼunarasaj, fierro barrastapis pʼakirasaj.
ip-2-S págs. 77, 78 párrs. 4-6
Jehová “cheqan Diosqa, Salvajtaj”
4 Jehová Diosqa, Isaiasnejta Ciro niraj nacekushajtinpis, kausashanmanñapis jina payman parlarqa (Romanos 4:17). Jehovaqa Ciro imatachus ruwananta ñaupajmanta nerqaña, chayrayku payqa Diospa “ajllasqan” kasqanta nisunman. Dios nisqanman jina, Ciroqa waj nacionesta japʼikapunan karqa, manataj pi kamachejpis payta atipanmanchu karqa. Babiloniaman Ciro yaykushajtin, Jehová Diosqa punkusta kicharisqata saqechinan karqa, chaywantaj punkustapis tʼunaranman jina karqa. Diosqa Ciroj ñaupaqenta rinan karqa, tukuy ima jarkʼaykunata chinkachispa. Ciroj tropa soldadosnintaj llajtaman yaykukapunanku karqa, “qhapaj imas pakasqa kashan” chaykunatapis japʼikapunanku karqa. ¿Isaiaspa tukuy ima nisqan juntʼakorqapunichu?
5 Isaías iskay pachaj watas ñaupajta imatachus nisqanqa, kay 539 watapi, J.n.j. juntʼakorqa. Chay watapi Ciroqa Babiloniaman chayan llajtata tukuchinanpaj (Jeremías 51:11, 12). Babiloniosqa llajtanku sumaj jarkʼachasqa kasqanta yuyasqankurayku, ni imamanta llakikunkuchu. Éufrates mayoj kantunpi alto perqasta muyuykucherqanku, chaytaj paykunapajqa sumaj jarkʼay karqa. Pasaj 100 wataspi chay llajtaman ni mayqen enemigonkupis yaykokaporqachu. Babiloniata kamachej Belsasarqa tukuy nacionninmanta kurajkunawan fiestata ruwakusharqa, ni imamanta manchachikuspa (Daniel 5:1). Chay kikin chʼisipi 5, 6 de octubrepi, Ciroqa tropa soldadosninwan Babiloniaman yaykukapunku.
6 Persiamanta reypa soldadosnenqa Éufrates mayuta patanejmanta yakuta, waj ladoman kachaykunku. Babiloniapi yakoqa pisiyarqapacha, muyuyninpipis yaku chʼakipusarqa, ajinamanta Ciroj tropa soldadosnenqa llajta ukhuman yaykuyta aterqanku (Isaías 44:27; Jeremías 50:38). Isaías nisqanman jinataj, mayuman llojsej punkusqa kichasqalla kasharqanku. Ciroj soldadosnenqa Babilonia ukhupi rikhurinku, kamachina wasipitaj rey Belsasarta wañurparichinku (Daniel 5:30). Chaytaj uj chʼisillapi karqa. Babiloniaqa ujllata urmarqa, Isaiaspa nisqantaj tukuynin juntʼakorqa.
(Isaías 45:3-6) Ima kapuykunachus laqhapi pakasqa kashan, chay imastapis noqa qopusqayki, qhapaj imas pakasqa kashan, chayta, yachanaykipaj noqa Israelpa Señornin Tata Dios kasqayta, sutiykimanta wajyasoj kasqaytawan. 4 Kamachiy Jacobta munakusqayrayku, ajllakusqay Israelrayku sutiykimanta wajyarqayki; mana rejsishawajtiykipis, jatumpaj qhawana sutita churarqayki. 5 Noqamin Tata Dios kani. Noqamanta jawaqa waj dios manapuni kanchu. Qan mana rejsishawajtiykipis, noqa qantaqa sumajta wakichiyki atipanaykipaj. 6 Ajinamanta tukuy yachanqanku inti llojsimuynejmanta inti yaykuynejkama, noqamanta jawaqa mana waj dios kasqanta. Noqamin Tata Dios kani, manataj waj dios kanchu.
ip-2-S págs. 79, 80 párrs. 8-10
Jehová “cheqan Diosqa, Salvajtaj”
¿Imajtintaj Jehová rey Cirota yanapanqa?
8 Jehová Diosqa pichus Babiloniata thuñinanta, imaynatachus chayta ruwananta niytawan, imaraykuchus Cirota yanapananta nillarqataj. Payman kayta nerqa:“Yachanaykipaj noqa Israelpa Señornin Tata Dios kasqayta, sutiykimanta wajyasoj kasqaytawan”, nispa (Isaías 45:3 tukukuynin). Biblia nisqanman jina Ciroqa kay jallpʼapi tawa kaj atiyniyoj gobiernopi kamacherqa. Repararqataj Jehová Tukuyta Kamachej kasqanrayku, jinallataj Israelpa Diosnin kasqanrayku payta yanapasqanta. Biblia nin jinataj rey Ciroqa Jehovapuni atipananpaj yanapasqanta nerqa (Esdras 1:2, 3).
9 Jehová Diosqa sutʼinchallantaj imaraykuchus Cirota Babiloniaman pusasqanta: “Kamachiy Jacobta munakusqayrayku, ajllakusqay Israelrayku sutiykimanta wajyarqayki; mana rejsishawajtiykipis, jatumpaj qhawana sutita churarqayki” (Isaías 45:4). Ciro Babiloniata atipasqanqa Bibliaj profeciasninta juntʼarqa. Imaraykuchus uj atiyniyoj gobierno chinkarerqa, wajtaj jatarerqa, chaytaj qhepaman runaj kausayninta tijracherqa. Chay qayllapi kaj naciones chayta yachaspa, ichapis mayta tʼukorqanku. Imajtinchus Babiloniapi presochasqa judiosqa nisunman Jacobpa miraynin, pisi runaslla karqanku. Chaywanpis Jehovaj ñaupaqenpi israelitasmanta puchoj runasqa mana pisipajchu qhawasqa kanku. Paykunaqa Jallpʼantinpi tukuy nacionesmanta nisqa, Diospa ‘kamachin’, ‘ajllakusqan’ ima kanku. Ciro Jehová Diosta mana rejsejtinpis, Jehovaqa payta ajllarqa kamachisninta Babiloniamanta kacharichinanpaj. Diosqa mana munanchu ajllakusqan llajta karu llajtapi wiñaypaj ñakʼarinanta.
10 Astawanpis, Jehová imaraykuchus Cirota Babiloniata atipananpaj yanapasqanmanta, kayta nerqa: “Noqamin Tata Dios kani. Noqamanta jawaqa waj dios manapuni kanchu. Qan mana rejsishawajtiykipis, noqa qantaqa sumajta wakichiyki atipanaykipaj. Ajinamanta tukuy yachanqanku inti llojsimuynejmanta inti yaykuynejkama, noqamanta jawaqa mana waj dios kasqanta. Noqamin Tata Dios kani, manataj waj dios kanchu” (Isaías 45:5, 6). Atiyniyoj gobierno Babilonia urmasqanqa, Jehovalla Dios kasqanta rikuchin. Ajinamanta tukuy runas reparanankupaj payllata yupaychana kasqanta. Jehová llajtanta kacharichisqanqa, yanaparqa tukuy nacionesmanta runas, inti llojsimuynejmanta inti yaykuynejkama, paylla cheqa Dios kasqanta yachanankupaj (Malaquías 1:11).
Sumaj yachachiykunata maskʼana
(Isaías 43:10-12) Tata Diosqa nin: Qankuna testigosniy kankichej, noqaj ajllakusqay kamachiypis, noqata rejsikunawaykichejpaj, noqapi atienekunawaykichejpaj, pichus noqa kasqayta allinta entiendekunaykichejpaj. Noqamanta ñawpajtaqa mana ima diospis karqachu, manataj qhepamampis kanqachu. 11 Noqamin Tata Diosqa kani. Noqamanta jawaqa mana pipis salvaj kanchu. 12 Tata Diosqa nin: Noqa willarqani, salvarqani, uyarichikorqanitaj. Noqamin chayta ruwarqani, mana waj dioschu. Qankuna chaymanta testigosniy kankichej.
w14 15/11 págs. 21, 22 párrs. 14-16
Jehovata yupaychaj llajta
TESTIGOS KANANKUPAJ AJLLASQA LLAJTA
14 Israelitasqa Jehová Diosta yupaycharqanku, qayllankupi kaj llajtasmanta runastaj waj diosesta yupaycharqanku. Chayrayku pichus cheqa Dios kasqanta sutʼinchakunan karqa. Isaiaspa tiemponpi Jehovaqa, imaynatachus wakin chʼampaykunata juiciopi allinchakun ajinallatataj chaypis allinchakunanta nerqa. Chantapis nillarqataj chay llajtaspa diosesnin cheqapuni kanku chayqa, testigosninta chay juiciopaj pusamunankuta. Jehová nerqa: “Uj cheqallaman tukuy naciones, runaspis tantakuchunku. Mayqen[...] [diosesninkutaj] kay imasta willasqa, chayrí ñawpajta imaschus kasqantapis willasqari? Chayta rikoj runasta testigosta jina pusakamuchunku, runas chayta uyarispa ninankupaj chayqa ajinapuni kasqanta, cheqapuni kasqanta ninankupaj”, nispa (Isa. 43:9).
15 Chay llajtaspa diosesninkoqa, mana rikuchiyta aterqankuchu cheqa dios kasqankuta. Imaraykuchus chay diosesqa lantislla karqanku, nitaj sapallankumanta kuyuriyllatapis aterqankuchu (Isa. 46:5-7). Chaywanpis Jehovaqa, Israel llajtanman nerqa: “Qankuna testigosniy kankichej, noqaj ajllakusqay kamachiypis, noqata rejsikunawaykichejpaj, noqapi atienekunawaykichejpaj, pichus noqa kasqayta allinta entiendekunaykichejpaj. Noqamanta ñawpajtaqa mana ima diospis karqachu, manataj qhepamampis kanqachu. Noqamin Tata Diosqa kani. Noqamanta jawaqa mana pipis salvaj kanchu. [...] Qankuna [...] testigosniy kankichej”, nispa (Isa. 43:10-12).
16 Diospa ajllakusqan llajtamanta kajkunaqa, Jehovalla cheqa Dios kasqanta mana manchachikuspa sutʼinchananku karqa. Jehovataj paykunamanta nerqa: “Kay israelitastaqa noqapaj ruwakorqani, paykun[a]taj noqata yupaychawa[nqanku]”, nispa (Isa. 43:21, Qheshwa Biblia). Israelitasqa, Jehová Egiptomanta orqhomusqanrayku Diospa sutinwan rejsisqas karqanku. Chayraykutaj Jehová munarqa payta kasukunankuta, tukuy llajtaspa ñaupaqenpitaj jatunchanankuta. Kunanpis llajtanmanta kikillantataj suyan. Diospa llajtanqa, profeta Miqueas nisqanman jina ruwanan tiyan, pay nerqa: “Waj nacionesqa dioskunankoj sutinkupipis purichunku; noqanchejrí Señorninchej Tata Diospa sutimpi purisunchej wiñaypaj”, nispa (Miq. 4:5).
(Isaías 43:25) Noqarí, noqa kikiyta munakusqayrayku chay millay juchaykita pichani. Chay juchasniykitaqa qonqayman churasaj.
ip-2-S pág. 60 párr. 24
“Qankuna testigosniy kankichej”
24 Chaywanpis Jehovaqa israelitasta khuyarqa mana juchankumanta pesachikusqankuraykullachu. Astawanqa paypa sutinrayku chayta ruwarqa. Israelitasta Babiloniapi wiñaypaj qhepakunankuta saqenman karqa chayqa, sutenqa pisipaj qhawasqa kanman karqa (Salmo 79:9; Ezequiel 20:8-10). Kunanpis kikillantaj, runas salvasqa kananqa Jehovaj sutin jatunchasqa kananmanta, paylla sumaj kamachej kasqanta rikuchinanmanta kashan. Chaywanpis Diosqa munakun, kʼamisqanta tukuy sonqo japʼejkunata, payta tukuy sonqowan, cheqa kajman jinataj yupaychajkunata. Jehovaqa ajllasqa cristianosta, waj ovejasmanta cristianosta ima munakusqanta rikuchin, Jesucristoj wañuyninnejta juchasninkuta pichaspa (Juan 3:16; 4:23, 24).
Bibliata leenapaj
(Isaías 46:1-13) Bel diosqa kʼumpukun; Nebo diospis pampaman wijchʼukun. Lantisninkoqa burrospi chajnasqa rinku; llasa qʼepis kanku chay saykʼusqa burrospaj. 2 Chay dioskunaqa kʼumpukunku, pampamantaj wijchʼukunku. Mana salvakuyta atispa, paykuna kikinku karu llajtaman presos apachisqa kanku. 3 Uyariwaychej, Jacobpa miraynin, tukuy israelitasmanta puchojkuna ima: Manaraj naceshajtiykichej, noqa qankunataqa qʼepiykacharqaykichej. Mamaykichejpa wijsanmantapacha sumaj ichuykachasqa karqankichej. 4 Machuyanaykichejkama noqaqa kikillampuni kasaj; yuraj chujchallaña kanaykichejkama wawata jina apaykachasqaykichej. Noqa qankunataqa ruwarqaykichej, noqallataj qʼepiykachasqaykichej; tukuy imapi yanapasqaykichej, librasqaykichejtaj. 5 Pimantaj rijchʼachiwankichej? Noqa jinaqa pitaj kanmanri? Pimantaj kikinchawankichej rijchʼanakunaykupajri? 6 Wakinkunaqa wayaqasninkumanta qorita orqhonku, qolqe metalta pesaspi aysanku. Chaymantataj lanti ruwajta wajyachispa, lantita ruwachinku. Chantá chay ruwasqa diosman qonqorikuytawan, payta yupaychanku. 7 Lijrariykukuytawan chay lantita apanku, maypichus kananmantaj churanku. Chaypitaj mana kuyurispa kakullan. Payta qhaparikunku, manataj uyarinchu, nillataj llakiyninkumantapis libranchu. 8 Chaymanta yuyarikuspa, pʼenqarikuychej ari; yuyayniykichejman tukuspa, allinta unanchakuychej, contraypi oqharikojkuna. 9 Yuyarikuychej ari ñawpamantapacha imaschus kasqanta. Noqalla Diosqa kani. Noqamanta jawaqa mana waj kanchu, manataj kanchu ujllapis noqaman rijchʼakojqa. 10 Qallariymantapacha qhepaman imaschus kananmanta willani. Noqaqa unaymantapacha willani, manaraj imapis kashajtin. Noqaqa nini: Noqaj wakichisqayqa juntʼakonqapuni. Imatacha munasqayta ruwasaj, nispa. 11 Inti llojsimuy cheqakojmanta ankata wajyani; karu jallpʼamantapacha uj runatapis wajyani wakichisqayta juntʼanampaj. Noqa nini, chay nisqaytataj juntʼasaj; imatachus wakichisqayta ruwanaypuni tiyan. 12 Uyariwaychej rumi sonqo runas, cheqan kajmanta karupi kajkuna: 13 Noqaqa justiciayta qayllachimusaj. Mana karupichu kashan, salvacionniytaj mana kikimpichu sayanqa. Sionman noqaqa salvacionniyta churasaj, jatun kayniytaj israelitaspaj kallanqapuni.