Jesusqa orqopi yachachin

Jesusqa Capernaum llajta qayllapi, uj orqopi kasharqa. Chay llajtaqa Galilea jallpʼapi kasharqa, chaypitaj qhepakuyta yachaj. Jesusqa chay orqopi tukuy tuta Diosmanta mañakorqa, chantá 12 apostolesninta ajllarqa. Payqa may saykʼusqachá kasharqa, jinapis runasta yanapayta munallarqapuni.

Chaypachaqa ashkha runas Jesusman may karusmanta jamorqanku. Wakenqa Judeaj wakin lugaresninmanta, Jerusalenmanta. Wakintaj qocha kantupi kaj Tiro llajtamanta, Sidón llajtamantawan. Paykunaqa jamorqanku “Jesusta uyarinankupaj, onqoyninkumantataj sanoyachisqa kanankupaj”. Jesustajrí tukuyninkuta sanoyacherqa, “supaykunawan ñakʼarichisqa” kajkunatapis (Lucas 6:17-19).

Chaymanta Jesusqa chay orqopi uj llano lugarpi tiyaykukorqa. Runastaj muyuyninman tantaykukorqanku. Ichá apostolesnin aswan qayllanpi kasharqanku. Tukuyninku Jesusta uyariyta munarqanku. Jesuspa yachachisqanqa uyarejkunata mayta yanaparqa. Chaymantapachataj may chhika runasta yanaparqa, noqanchejtapis yanapallawasunmantaj. Jesús orqopi yachachisqanqa sutʼi karqa, tukuy entiendenankupaj jinataj. Payqa rejsisqa imasmanta parlarqa. Chayrayku Diosta kasukuyta munajkunaqa, yachachisqanta entiendeyta atinkuman. Imastachus Jesús yachachisqanta yachakunachej.

SONQOMANTAPACHA KUSIKUNAMANTA

Tukuypis kusisqa kayta munanchej. Jesustaj chayta yacharqa. Chayrayku sonqomantapacha kusisqa kajkunamanta parlarqa. Chaytaqa tukuychá uyariyta munarqanku. Jinapis wakin nisqasnintaqa, nichá entiendellarqankuchu.

Jesús nerqa: “Kusisqa kanku Diosmanta yachakuyta munasqankuta reparakojkunaqa, imaraykuchus cielopi kaj Gobiernoqa paykunajta kanqa. Kusisqa kanku llakikojkunaqa, paykunaqa sonqochasqa kanqanku. [...] Kusisqa kanku cheqan kaj ruwakunanta mayta munajkunaqa, chay munasqankoqa juntʼakonqapuni. [...] Kusisqa kanku cheqan kajrayku qhatiykachasqa kajkunaqa, imaraykuchus cielopi kaj Gobiernoqa paykunajta kanqa. Kusisqa kankichej, runas noqarayku rimasojtiykichej, qhatiykachasojtiykichej [...]. Kusikuychej jatun kusiywan”, nispa (Mateo 5:3-12).

Jesusqa mana uj rato kusikunamantachu, nitaj asirikunamantachu parlasharqa. Payqa sonqomantapacha kusisqa kanamanta parlasharqa. Ajina kusisqataj kanchej sonqo juntʼasqa kaspalla.

Jesusqa nerqa kusisqa kasqankuta, Diosmanta yachakuyta munajkuna, pantaj runas kasqankumanta llakikojkuna, Diosta sirvejkuna ima. Paykunaqa Diospa munayninta ruwasqankurayku chejnisqa chayri qhatiykachasqa kaspapis, kusisqa kanku. Imaraykuchus yachanku Diosta kusichisqankuta, wiñay kausaytataj japʼinankuta.

Ashkha runasqa yuyanku qhapaj kaspa kusikunankuta. Wakintaj ninku tukuy ima munasqankuta ruwaspa kusikunankuta. Jesustajrí nerqa: “Llakiy ari qankunapaj qhapajkuna, qankunapajqa imachus kapusunkichej chayllaña kanqa. Llakiy ari qankunapaj sajsasqa kajkuna, qhepamanqa yarqhaymanta wañunkichej. Llakiy ari qankuna asikojkunapajqa, qhepamanqa llakikunkichejtaj, waqankichejtaj. Llakiy ari qankunapaj, tukuy runas qankunamanta allinta parlajtinku, ajinallatataj paykunaj ñaupa tatasninkoqa llulla profetasmanta parlarqanku”, nispa (Lucas 6:24-26).

Qhapajkuna, asikojkuna, pikunamantachus allinta parlanku chaykuna ima, llakikunanku karqa. Imaraykuchus chay jina runasqa, Diosmanta qonqapuyta yachanku, nitaj kusisqachu kanku. Jesusqa mana nisharqachu kusisqa kanapajqa, wajchapuni chayri yarqhasqapuni kanata. Jinapis astawanqa, wajcha runas Jesusmanta yachakunku, kasukuspataj kusikunku.

Jesusqa yachachisqasninman nerqa: “Qankunaqa kay mundoj kachin kankichej”, nispa (Mateo 5:13). Kacheqa imapis mana pierdekunanpaj sumaj. Diospa templonpipis, altar qayllapi ashkha kachi kaj. Chaywantaj chʼaki mikhuy jaywanasman, uywa wañuchisqa jaywanasman ima kachinchaj kanku. “Kachi” palabrataqa imapis llimphu, mana imanasqa kasqanmanta parlanapaj oqharikullantaj (Levítico 2:13; Ezequiel 43:23, 24). Jesusqa yachachisqasninman “kay mundoj kachin kankichej” nispa nerqa. Imaraykuchus paykunaqa, runasta yanapayta aterqanku Diospa qayllallanpipuni kanankupaj, mana millay kausayniyoj kanankupajtaj. Paykunaj willasqankuta uyarejkunaqa, wiñay kausayta japʼiyta atinkuman karqa.

Jesusqa yachachisqasninta nillarqataj: “Qankunaqa kay mundoj kʼanchaynin kankichej”, nispa. Mecherota japʼichispaqa mana pipis canastawan kʼumpuykunchu, astawanpis pataman churan wasita kʼanchananpaj. Chayrayku Jesús yachachisqasninman nerqa: “Kʼanchayniykichejpis runaspa ñaupaqenpi kʼanchachun, paykuna sumaj ruwasqasniykichejta rikuspa, cielopi kashaj Tataykichejta jatunchanankupaj”, nispa (Mateo 5:14-16).

LLIMPHU KAUSAYNIYOJ KAYTA YACHACHIN

Judiospa religionninkuta ñaupajman apajkunaqa, Jesús Leyta mana kasukusqanta nerqanku, wañuchiytataj munarqanku. Chayrayku Jesús nerqa: “Ama yuyaychejchu Leyta chayri Profetaspa yachachisqankuta chinkachej jamusqayta. Mana chinkachejchu jamuni, astawanqa juntʼaj jamuni”, nispa (Mateo 5:17).

Jesusqa Leyta jatunpaj qhawaj, munarqataj wajkunapis kikinta ruwanankuta. Chayrayku nerqa: “Sichus pipis kay juchʼuy kamachisqasmanta ujllatapis pʼakinman, wajkunamanpis kikillantataj pʼakiyta yachachinman chayqa, mana cielopi kaj Gobiernopaj jinachu kanqa”, nispa. Jesusqa chaywan nisharqa, chay jina runaqa manapuni Diospa Gobiernonman yaykunanta. Chantá nillarqataj: “Sitajchus pipis chay kamachisqasta juntʼan, wajkunamanpis juntʼayta yachachillantaj chayqa, cielopi kaj Gobiernopaj jina kanqa”, nispa (Mateo 5:19).

Jesusqa imaschus runasta tanqanman Diospa Leyninta mana kasukunankupaj, chay imastapis juchacharqa. Wakinmanta parlarina. Diospa Leynenqa nej: “Ama runata wañuchinkichu”, nispa. Jesustaj nerqa: “Sichus pipis hermanonpaj phiñasqallapuni kanman chayqa, juzgadopi juchachasqa kanqa”, nispa (Mateo 5:21, 22). Pillapajpis phiñasqallapuni kayqa manapuni allinchu, imajtinchus runata wañuchiyman apawasunman. Chayrayku Jesusqa wajkunawan allinta kausakunapaj tukuy atisqanchejta ruwanata nerqa. Pay yuyaycharqa: “Sichus altarman jaywanaykita apashaspa, yuyarikuwaj hermanoyki qanpaj phiñasqa kasqanta chayqa, altarpa ñaupaqenpi jaywanaykita saqey, rispataj hermanoykiwan ñaupajta allinyakamuy, chaymanta kutimusparaj jaywanaykita jayway”, nispa (Mateo 5:23, 24).

Diospa Leynenqa qhenchachakuyta juchachallajtaj. Chaymanta parlaspa Jesús nerqa: “Qankunaqa uyarerqankichejña nisqa kasqanta: ‘Ama qhenchachakunkichu’, nispa. Noqatajrí niykichej: Pillapis uj warmita munapayaspa qhawallanpuni chayqa, ñapis chay warmiwan sonqonpi qhenchachakunña”, nispa (Mateo 5:27, 28). Jesusqa “munapayaspa qhawallanpuni” nispaqa, mana sajra yuyaykuna maypi jina jamuwasqanchejmantachu parlasharqa. Payqa sajra yuyaywan umanchejta juntʼachinamanta parlasharqa. Ajinapunitaj, pitapis qhawallasunpuni chayqa, sonqonchejpi sajra munaykuna rikhurinman. Chay sajra munay sinchʼiyajtintaj, qhenchachakuy juchapi urmasunman. Chaypi mana urmanapajqa sumajta qhawarikuna tiyan. Jesús nerqa: “Sichus paña ñawiyki pantachishasunki chayqa, sikʼispa wijchʼuy. [...] Ajinallataj sichus paña makiyki pantachishasunki chayqa, khuchuspa wijchʼuy”, nispa (Mateo 5:29, 30).

Wakin runasqa chakinku chayri makinku gangrenaykojtin, mana wañunankupaj chakinkuta chayri makinkuta khuchuchikunku. Chantachá Jesusqa nerqa, imaschus millay imaspi yuyanapaj tanqawasqanchejta “sikʼispa chayri khuchuspa” wijchʼunata. Chayta ruway mana atikullajtinpis, juchaman mana urmanapajqa sajra yuyaykunata wijchʼuna tiyan. Jesusqa nerqa: “Aswan allin kanman ujnin makillayki chinkanan, tukuy cuerpoyki Hinón Wayqʼoman wijchʼuykusqa kananmantaqa”, nispa. Hinón Wayqʼoqa Jerusalén llajtaj jawanpi kasharqa. Chaypitaj qʼopata ruphachej kanku. Jesusqa chaymanta parlaspa, wiñaypaj chinkachisqa kanamanta parlasharqa.

Jesusqa sonqonchejta pillapis nanachiwajtinchej chayri ima sajratapis ruwawajtinchej, imatachus ruwanata yuyaycharqa. Pay nerqa: “Ama sajra runawanqa churanakuychejchu. Astawanqa pillapis paña lado uyaykipi laqʼasojtenqa, lloqʼe lado uyaykitawan rikuchiy”, nispa (Mateo 5:39). Chaywanqa mana nisharqachu noqanchejta chayri familianchejta imanayta munawajtinchej mana jarkʼakunata. Uj runaqa wajpa uyanpi laqʼan mana wañuchinanpajchu, manaqa phiñachinanpaj. Chayrayku pillapis imata niwanchej chayri laqʼawanchej chayqa, noqanchejwan maqanakuyta munan. Jesustaj chay kutispi mana kutichikunata nisharqa.

Jesuspa nisqanqa Diospa Leyninman jina kasharqa. Diosqa Leyninpi nerqaña runa masinchejta munakunata. Chayrayku Jesús nerqa: “Enemigosniykichejtaqa munakullaychejpuni, qhatiykachasojkunapajpis Diosmanta mañapullaychejpuni. Ajinamanta cielopi kashaj Tataykichejpa wawasnin kankichej, payqa sajra runaspaj, kʼacha runaspajpis intinta llojsichimun”, nispa (Mateo 5:44, 45).

Jesusqa chay imasta yachachiytawan nerqa: “Qankunaqa imaynatachus cielopi kaj Tataykichej ruwan, ajinallatataj ruwanaykichej tiyan”, nispa (Mateo 5:48). Diosninchej jina ruwaspaqa, enemigosninchejtapis munakuyta atisun. Jesusqa waj parlaypi kayta nisharqa: “Khuyakoj Tataykichej jina, qankunapis khuyakojkuna kaychej”, nispa (Lucas 6:36).

DIOSMANTA MAÑAKUNA, PAYPITAJ ATIENEKUNA

Jesusqa orqopi yachachillarqapuni: “Allinta qhawarikuychej, ama runaspa ñaupaqellanpi cheqan kajta ruwanaykichejpaj, paykunawan rikuchikuyta munaspalla. [...] Wajchasman imallatapis qoshanki chayqa, ama cornetata waqachiychu, imaynatachus puraj uyas jatunchasqa kanankupaj, sinagogaspi, callespi ruwanku ajinata”, nispa (Mateo 6:1, 2). Chayrayku mana allinchu, runaswan rikuchikuyta munaspalla imatapis wajkunaman qonanchejqa.

Chantá Jesús nerqa: “Diosmanta mañakuspaqa, ama puraj uyas jina kaychejchu, paykunaqa runaswan rikuchikuyta munaspalla, sinagogaspi, calle esquinaspi ima, sayaykukuspa Diosmanta mañakunku. [...] Qantajrí, Diosmanta mañakunayki kajtenqa cuartoykiman yaykuy, punkuykita wisqʼaykamuspataj cielopi kaj Tataykimanta mañakuy”, nispa (Mateo 6:5, 6). Jesusqa mana nisharqachu wajkunaj ñaupaqenpi orakuy jucha kasqanta. Paypis runaspa ñaupaqenpi mañakuyta yachaj. Jinapis wakin runasqa, qhawachikunankurayku chayri alabachikunankurayku Diosmanta mañakunku. Jesustaj chayta juchacharqa.

Chayrayku Jesús nerqa: “Diosmanta mañakushaspaqa, ama kutin kutita kikillantapuni niychu, kay mundomanta runas jinaqa”, nispa (Mateo 6:7). Jesusqa mana nisharqachu, uj imallamanta sapa kuti mañakuy jucha kasqanta. Payqa rezopi jina “kutin kutita” mañakunata juchacharqa. Chantá Jesusqa imaynatachus Diosmanta mañakunata yachacherqa. Payqa ñaupajta kay kinsa imasta mañakunata nerqa: Diospa sutin jatunchasqa kananta, Gobiernon jamunanta, munaynintaj ruwakunanta. Chaymantaraj mañakuyta atinchej mikhunata, perdonanawanchejta, juchapi mana urmanapaj yanapanawanchejta, Supaymanta libranawanchejta ima.

Jesús qolqeta maskʼanamanta nerqa: “Amaña jallpʼa patapi valorniyoj imasta tantaychejchu, maypichus thuta kʼutun, qorwariyapun, suwaspis yaykuspa suwanku, chaypi”, nispa. Chay yuyaychayqa sumajpuni. Imajtinchus kapuwasqanchej imasqa mana wiñaypajchu, nitaj Dioswan allinpi kanapaj yanapawanchejchu. Chayrayku Jesús nerqa: “Valorniyoj imastaqa cielopi tantaychej”, nispa. Chaytataj ruwasunman, Diosta yupaychayta ñaupajman churaspa. Dioswan allinpi kasqanchejtaqa ni pipis qhechuwasunmanchu, nillataj wiñay kausayta qoyta munawasqanchejtapis. Chayraykuchá Jesús nerqa: “Maypichá valorniyoj imasniyki kashan, chayllapitaj sonqoykipis kanqa”, nispa (Mateo 6:19-21).

Chayta astawan sutʼinchananpajtaj nerqa: “Ñaweqa cuerpoj kʼanchaynin. Chayrayku ñawiyki sutʼita qhawan chayqa, tukuy cuerpoyki lliphipirenqa. Ñawiykichus mana allin imasta qhawan chayqa, tukuy cuerpoyki laqha kanqa. Qanpi kaj kʼanchaychus laqhayapunman chayqa, ¡chay laqhaqa manchay laqhapuni kanqa!”, nispa (Mateo 6:22, 23). Ñawisninchejwanqa imatapis qhawayta atinchej, imaynatachus tuta lamparawan imatapis qhawayta atinchej, ajinata. Ñawisninchejwanqa imaschus tiyapunawanchejta munanchej, chay imasta astawan qhawanchej. Jinapis ichá a veces ashkha imasta ujllapi qhawayta munasunman. Chaytaj mana allinchu kanman, imajtinchus chaykunallapi yuyayta qallarisunman. Sichus kapuyniyoj kayllapi yuyasunman chayqa tukuy cuerponchej “laqha” jina kanman, Diospa chejnisqan imastataj ruwayta qallarisunman.

Chayrayku Jesús nerqa: “Mana pipis iskay patronesta ujllapi sirviyta atinmanchu, imaraykuchus ujninta chejnenqa ujnintataj munakonqa, ujninman kʼaskakonqa ujnintataj pisipaj qhawanqa. Qankunaqa mana atinkichejchu ujllapi Diostawan qolqetawan sirviyta”, nispa (Mateo 6:24).

Ichapis Jesusta uyarejkunaqa nerqanku: “Chanta, ¿pitaj imatapis jaywawanqari?”, nispa. Jesustajrí Diosta yupaychayta ñaupajman churaspaqa, chay imasmanta mana llakikunankuta nerqa. Pay nerqa: “Allinta qhawariychej pʼisqosta: Mana tarpunkuchu, nitaj ruthunkuchu, nillataj pirwaspipis jallchʼankuchu. Cielopi kaj Tataykichejtaj paykunata mikhuchin”, nispa (Mateo 6:26).

Jesusqa campo tʼikasmanta nerqa: “Ni Salomonpis tukuy qhapaj kayninpi, ujnin tʼika jinallapis ropata churakorqachu. Campo qhoraqa kunan kashan, qʼayataj ruphachisqa kanqa, chay qhoratachus Dios ajinata pʼachallichin chayqa, ¿manachu astawanraj qankunataqa pʼachallichisonqachej?”, nispa (Mateo 6:29, 30). Chantá Jesús nillarqataj: “Amapuni llakikuspa niychejchu: ‘¿Imatataj mikhusunri?’, ‘¿imatataj ujyasunri?’, ‘¿ima ropatataj churakusunri?’, nispa. [...] Cielopi kaj Tataykichejqa yachanña chay tukuy imasmanta pisichikusqaykichejta. Ñaupajtaqa Diospa Gobiernonta, cheqan kaynintawan maskʼallaychejpuni, chay tukuy imastaqa yapata jina qosonqachej”, nispa (Mateo 6:31-33).

WIÑAY KAUSAYTA TARINAPAJ

Apostolespis, waj llampʼu sonqo runaspis, Diospa munayninman jina kausakuyta mana atillarqankuchu. Imaraykuchus fariseosqa paykunata qhawaraj, juchachajtaj kanku. Chayrayku Jesusqa nerqa: “Amaña wajkunata juzgaychejchu, ama qankunapis juzgasqa kanaykichejpaj. Imaynatachus wajkunata juzgankichej, ajinallatataj qankunapis juzgasqa kankichej”, nispa (Mateo 7:1, 2).

Mana allinchu kanman fariseos jina kananchej. Jesús nerqa: “¿Atinmanchu uj ciegoqa waj ciegota pusaykachayta? ¿Manachu iskayninku tʼoqoman urmaykonqanku?”, nispa. Jesusqa chaywan nisharqa, wajkunata qhawaray manapuni allinchu kasqanta. Chayrayku nerqa: “¿Imaynatá hermanoykita niwaj: ‘Hermanóy, saqeway ñawiykimanta qʼopata orqhojta’ nispa, ñawiykipi kʼullu kashasqanta mana reparakuspari? ¡Puraj uya! Ñaupajtaqa qanpa ñawiykimantaraj kʼulluta orqhokuy. Chaymantaraj sutʼita rikuspa hermanoykej ñawinmanta qʼopata orqhonki”, nispa (Lucas 6:39-42).

Jesusqa mana juchachasharqachu, runaspa sajra yuyayninkuta reparayta atisqanchejta. Chayrayku nerqa: “Ama Diospa imasninta alqosman qoychejchu, nitaj perlasniykichejtapis khuchispa ñaupaqenman choqaychejchu”, nispa (Mateo 7:6). Diospa Palabranqa perlas jina may valorniyoj. Perlaqa granizadaman rijchʼakun, may valesqataj. Chayrayku Jesuspa yachachisqasnenqa, Diospa Palabranmanta yachakuyta munajkunallata maskʼananku karqa.

Chantá Jesusqa, ujtawan Diosmanta mañakunamanta nillarqataj: “Mañakullaychejpuni qosonqachejtaj”, nispa. Diosqa mañakusqanchejta uyariyta munan. Chayrayku Jesús nerqa: “¿Pi runataj qankunamanta kanman, wawan tʼantata mañakojtin rumita qojri? [...] Sichus qankuna sajra runas kashaspa, allin imasta wawasniykichejman qoyta yachankichej chayqa, astawanrajchá cielopi kashaj Tataykichejqa mañakojkunaman allin imasta qonqa”, nispa (Mateo 7:7-11).

Chantá Jesús nerqa: “Imastachus munankichej runas qankunapaj ruwanankuta, chayllatataj qankunapis paykunapaj ruwapuychej”, nispa. May allinpuni Jesús nisqanman jina ruwananchejqa. Jinapis chayta ruwayqa mana atikullanchu. Chayrayku Jesusqa nerqa: “Kʼullku punkunta yaykuychej, imaraykuchus wañuyman pusaj ñanqa anchotaj jatuntaj, chayninta yaykojkunataj ashkhas kanku. Punkoqa kʼullkumin, kʼullkullataj kausayman pusaj ñanpis, chayta tarejkunaqa pisilla kanku”, nispa (Mateo 7:12-14).

Chantá Jesusqa, wakin runas yachachisqasninta pantachiyta munanankuta nerqa. Chayrayku ‘kausayman pusaj ñanpi’ kanallankupajpuni, yachachisqasninta nerqa: “Llulla profetasmanta allinta qhawakuychej, paykunaqa ovejasman tukuspa qankunaman jamunku, ukhunkupitaj yarqhasqa atojkuna kanku”, nispa (Mateo 7:15). Jesús nerqa, uj sachʼa allinchus manachus kasqantaqa, poqoyninnejta rejsiyta atisqanchejta. Ajinallatataj llulla profetastapis ruwasqankunejta, yachachisqankunejtataj rejsisunman. Cheqan cristianosqa Jesuspa yachachisqanman jina kausakunku, manataj simillamantachu “cristiano kani” ninku. Wakin runasqa Jesusta “Señorníy” ninku, manataj Diospa munayninman jinachu kausanku. Chayrayku Jesús paykunata nenqa: “Ni jaykʼaj rejserqaykichejchu. Riychej kaymanta, mana allin imasta ruwajkuna”, nispa (Mateo 7:23).

Jesusqa orqopi yachachiyta tukucharqa kayta nispa: “Pichus chay nisqasniyta uyarispa kasukun chayqa, sumaj yuyayniyoj runaman rijchʼakonqa, pichus chhanka patapi wasinta ruwasqa, chayman. Para jichʼakamusqa, yakutaj mayusmanta wasariykamusqa, wayrataj sinchʼita wayramuspa chay wasiman wajtakamusqa. Chay wasitaj chhanka patapi ruwasqa kasqanrayku mana urmasqachu”, nispa (Mateo 7:24, 25). Chay waseqa mana urmasqachu, imajtinchus wasita ruwajqa “ukhuta allasqa chhankata taripanankama, chaymantaj cimientota churasqa” (Lucas 6:48). Chaytaj yachachiwanchej, Jesuspa yachachisqantaqa kasukunapuni kasqanta.

Jesús nillarqataj: “Pitajchus chay nisqasniyta uyarispa, mana kasukunchu chayqa, wampu runaman rijchʼakonqa, pichus tʼiyu patapi wasinta ruwasqa, chayman”, nispa (Mateo 7:26). Tʼiyu patapi ruwasqa waseqa, parajtin, yaku mayusmanta wasaykamojtin, wayrajtin ima urmaykapunman.

Runasqa Jesuspa yachachisqanta uyariytawan tʼukulla kasharqanku. Jesusqa atiyniyoj jinapuni yachacherqa, manataj leymanta yachachejkuna jinachu. Payta uyarejkunamanta ashkhastaj, yachachisqasninman tukorqanku.