35 Yachaqana

¿Imallatapis ñawirisqay allinchu?

REY Salomón nin: “Librosta qhelqanaqa manapuni jaykʼajpis tukukunmanchu. Anchata yachayta munayqa saykʼuchikun”, nispa (Eclesiastés 12:12). Kaywan mana nichkanchu, mana ñawirinata; manaqa imatachus ñawirinapaq akllananchikta yuyaychawanchik.

Francia suyumanta (kay XVII siglopi) filósofo René Descartes nin: “Sumaq librosta ñawiriqqa, ñawpa watasmanta kʼacha runaswanpis parlachkanmanjina. Nisunmantaq ñawiriqwan, qillqaqwan sumaqta parlachkasqankuta”. Chaywanpis, mana tukuy qillqaqkunawanchu ‘parlarina’ kanman, imaraykuchus mana tukuychu “kʼacha” runas kanku.

Biblia nin: “Ama chʼawkiyachikuychejchu. Sajra runaswan pureyqa kʼacha ususta chinkachin”, nispa (1 Corintios 15:33). Arí, compañerosniykiqa yuyayniykita tikrachinkuman. Juk amigollaykiwanpuni purisqaykirayku, ¿manachu payjina ruwayta, parlayta, yuyayta ima, qallarirqanki? Chayrayku juk librota ñawirichkaspa, qillqaqwanpis achkha horasta parlarichkawaqjina.

Jesús, Mateo 24:15, 16 pʼitikunapi nin: “Pichus kayta leejqa entiendechun”, nispa. Imatachus ñawirichkasqaykita qhawakuy, tʼukuriytaq. Achkha qillqaqkuna, wakin runasllata allinpaq qhawasqankurayku, mana chiqatachu qillqanku. Chayrayku imatachus ñawirisqaykita, uyarisqaykitapis ama chiqa kaqtajinaqa japʼikuychu: “Uj wampu runaqa pejpa nisqantapis japʼikullan; yuyayniyoj runarí allintaraj qhawakun maynintachus rinanta” (Proverbios 14:15).

Runap yuyayninmanjina, qillqasqa librosta ñawirichkaspaqa, sumaqta qhawakunayki tiyan. Waynaspaq, sipaskunapaq ima revistaspiqa, tukuy imamanta yuyaychaykuna tiyan, juk waynawan imaynatachus riqsinakunamantapacha, niraq casarachkaspa qhariwarmijina puñuykunakama; chaywanpis juk cristianoqa, mana chay revista nisqanmanjinachu ruwanan tiyan. Chantá runaspa tapuyninkuman kutichinankupaq, wakin librosqa runap yuyayninmanjina qillqasqa, ¿chayjina librosta ñawiriy allinchu?

Biblia nin: “Allinta qhawakuychej: Pajtataj pipis pantachisunkichejman llulla yachachiykunawan, qhasi manakaj parlaykunawan ima. Yachachiyninkoqa mana Cristomantachu jamun, manachayqa ñawpa runaspa yachachiynillankumanta” (Colosenses 2:8). Bibliapi, Bibliap yuyaychasqanmanjina wakichisqa revistaspi ima, (kay ñawirichkanki libropijina) aswan sumaq yuyaychaykuna tiyan (2 Timoteo 3:16).

Munanakuymanta novelasta ñawiriy, ¿allinchu?

Estados Unidos suyupi 20.000.000 runas kayjina librosta ñawiriyman yachaykakapunku. Diosqa, runap sunqunman churan, juk qhariwan juk warmiwan munanakunankupaq, qhariwarmijinataq kawsanankupaq (Génesis 1:27, 28; 2:23, 24). Chayrayku, novelasmanta librosqa munanakuyllamanta parlan, wak librosjinataq aswan ñawirisqa, wakintaq mana saqrapunichu. Ñawpa wataspi qillqasqa novelasqa, kunan tiempo runaspaq manaña waliqchu, chayrayku kunan tiempo qillqaqkunaqa achkha qullqita gananankurayku munanakuymanta tukuy laya novelasta qillqanku. Wakintaq, runap sunqunman chayanankupaq, ñawpa tiempo novelasmanjina qillqanku. Wakintaq ñawpa tiempopi qillqasqa novelasman rikchʼakuqta qillqanku. Kunan tiempo munanakuymanta novelas qillqakusqanqa, tumpa jukjinastaq, chantá yachasqallaña imamantachus parlanan. Chayjina librospiqa, juk riqsisqa (héroe) waynawan, juk riqsisqa (heroína) sipaswan munanakusqankurayku, ima chʼampaytapis atipasqanku yachakun.

Chayjina libropi, yachasqallaña riqsisqa wayna may kallpayuq, jatunchakuq, pay kikinpi atienenkuq ima, kananqa. Riqsisqa sipastataq kʼumuykachachinanku, saqrata ruwananku, llakichinanku ima, yachasqallataq, chantá sipasqa, waynamanta 10 chayri 15 watawan sullkʼa. Waynaqa, ñawpaq kuti sipasta rikuspa qhisachan, sipastaqri, waynata astawan munakuyta qallarin.

Wak wayna munanakuyninkuman churanakuqqa kanpuni. Paytaq, riqsisqa sipasta jatunpaq qhawaspa, may kʼacha kaspapis, mana munachikuyta tarinchu. Sipasqa may kʼachita kasqanwan, riqsisqa waynawan munachikuyta qallarin, chayraykutaq riqsisqa waynaqa, chiqamanta mayta munakusqanta nin. Ajinamantataq tukuy pantaykunasninkuta perdonanakunku, ñawpa kawsayninkumanta sutʼinchanakunku, imaynachus chiqamanta kasqanta ninakunku chantá casarakunku wiñaypaqtaq kusisqa kawsakunku. . .

Munakuy, ¿librospi ñawirisqanchikmanjinachu?

Chayjina librosta ñawirisqayki, ¿manachu chaymanjina ruwanaykipaq tanqasunkiman? Bonnie, pichus 16 watayuq kachkaspa, chayjina librosta ñawiriyta qallarisqanmanta, nin: “Ñuqaqa, jatun, yana uyita, may kʼachitu; muchʼaykuwaq, japʼiykuwaq, paypa munasqan ruwakunanta munaq waynata suyarqani”. Nillantaq: “Mana chayjina waynawan lluqsispaqa, may kʼacha runa, may jatunpaq qhawawaptinpis, mana allinpaqchu qhawaq kani, ñuqaqa novelasta ñawirisqaymanjina, qhariwarmijina puñuykuyta munayniyta rikchʼarichinanta munarqani”.

Bonnie, casada kaspaña, novelasta ñawirillasqapuni, nintaq: “Familiayqa kusisqa kawsakunaypaqjina karqa, chaywanpis mana kusisqachu karqani [...] Novelasta ñawirisqaymanjina, qusay munakunawanta, aychap munayniyta rikchʼarichinanta munarqani. Qhariwarmi kawsayniypitaq mana allintachu kawsachkasqayta yuyarqani”. Bonnietaqa, Biblia yanapasqa, qusanqa mana “aychap munayninta” rikchʼarichinallanpaqchu kasqantataq reparakusqa. Biblia nin: “Qosaspis sapa ujpis warminkuta munakuchunku cuerponkuta jina. Warminta munakojqa pay kikinta munakun. Mana pipis paypa cuerpollantatajqa chejninchu; astawanqa mikhunawan kallpachan, allimpi kanampajtaj qhawan”, nispa (Efesios 5:28, 29).

Novelasta ñawirisqanchikmanjina, riqsisqa waynawan, riqsisqa sipaswan riqsinakusqankumanta, ima chʼampaytapis atispaspa iskayninkupuni qhipakusqankumanta, imaynatachus pantasqankuta perdonanakusqankumanta ima, ¿imatá nisunman? Chayqa mana kawsayninchikpi ruwanapaqjinachu. Bonnie nin: “Qusaywan mana entiendenakuspaqa novelasta ñawirisqaymanjina, ruwayta qallarirqani. Qusaytaq mana chaymanjina ruwaptintaq phiñakuq kani”. Biblia nin: “Qosayoj warmis, sapa ujpis qosaykichejwan kʼumuykukoj sonqo kaychej”, nispa. ¿Manachu kay yuyaychay aswan sumaq? (Colosenses 3:18.)

Novelasmanta librosqa, qhariwarmijina puñuykuymantapis parlallantaq

Kayjina librosqa, sutʼita qhariwarmijina puñuykuymanta parlan —achkha bibliotecaspitaq tiyan— achkha waynas, sipaskunataq kay librosta ñawirinku. Chayjina librosta ñawirinayki, ¿allinniykipaqchu? Karen 18 watayuq nin: “Chayjina librosta ñawirisqayqa, aychap munayniyta rikchʼarichirqa, qhariwarmijina puñuykuy, imaynachus kasqantataq yachayta munarqani. Riqsisqa waynawan, munakusqan sipaswan sapa kuti tinkuspa qhariwarmijina puñuykusqankumanta ñawirisqayqa, paykunajina ruwanaypaq tanqawaq. Chayrayku juk waynawan lluqsichkaspa, ñawirisqaymanjina ruwayta munarqani. Chaytaq khuchichakuypi urmanaypaq tanqawarqa”. Karen, ñawirisqanmanjina, ¿chay riqsisqa sipasjinachu sientekurqa? Pay nin: “Chay librospi munakuymanta parlasqanqa mana chiqachu, qillqaqkunaq yuyayninkumanjinalla”.

Wakintaq, ñawiriqkuna qhariwarmijina puñuykuypi yuyanankupaqjina qillqanku. Chayjina librosta qillqaqkunata yuyaychaq nin: “Ñawiriqkuna qhariwarmijina puñuykuyta munanankupaqjina kanan tiyan, riqsisqa wayna, imaynatachus munakusqanta muchʼaykuchkasqanta, munakuyninta rikuchichkasqanta, chaymanta qhariwarmijina puñuykusqankumanta, aswan sutʼi qillqakunan tiyan”, nispa. Chantá, ñawiriqpa “aychap munayninta rikchʼarichinanpaqjina, tʼukurinanpaqjina, gustachikunanpaqjina”, qillqanankuta yuyaychallankutaq. Chayjina librosta ñawiriqta, Bibliap nisqanmanjina ruwananpaq mana yanapanchu. Biblia nin: “Wañuchiychej ari qankunapi kaj kay pachaj sajra munayninta: Khuchichakuyta, millay ruwayta, sajra imasta munapayayta, sajra kajta moqʼeyta”, nispa (Colosenses 3:5).

¡Akllayta yachay!

Rikusqanchikmanjina, aychap munayninta rikchʼarichinanpaqjina, ruwayta munanapaqjina, novelasmanta librosta mana ñawirinanchikchu tiyan. Kay librosta ñawirinaykimanta, cienciamanta, historiamanta librostajina ñawirinayki allin kanman. Kayqa mana ninayanchu novelasta mana ñawirinaykita, imaraykuchus wakinqa, ñawiriyta munanapaqjina, chantá imaynatachus allinta kawsanapaqjina qillqakun. Juk novelamanta libro, qhariwarmijina puñuymanta, maqanakuymanta, layqakunamanta, chayri “riqsisqa wayna” khuchichakullasqanmantapuni, saqra runa mana khuyakuyniyuq, michʼa kasqanmanta ima parlaptin, ¿tiempoykita usuchiwaqchu chay librota ñawirispa?

Chayrayku, niraq juk librota ñawiriyta qallarichkaspa, tapanta, dibujosninta ima, sumaqta qhawariy, ñawiriyta qallarispañataq mana allinchu kasqanta reparaspaqa, mayta kallpachakuspa chay librota ñawiriyta saqiy.

Bibliata, Bibliap yuyaychasqanmanjina wakichisqa revistasta ima, ñawirisqaykiqa, yanapasunqa. Japón suyumanta juk sipasta, manaña wak sipaskunajina khuchichakuypi yuyananpaq, Bibliata ñawirisqan yanapasqa. Pay nin: “Bibliayqa camay qayllapipuni, sapa chʼisitaq ñawirini. Sapallay kachkaspa, ni ima ruwana kaptin (puñuykapunaypayjinaña kachkaspa), wakin kuti khuchichakuypi tʼukuriyta qallarini. Jinapi rikukuspataq ¡Bibliata ñawirisqayqa, may sumaq yanapa!”. Arí, Bibliapiqa, iñiyniyuq runasmanta qillqasqa kachkan, Bibliata ñawirispataq paykunawan “parlarisqaykiqa”, chiqamanta kawsayniykipi ruwanaykipaq, kusisqataq kawsakunaykipaq yanapasunkiman (Romanos 15:4).

Tʼukurinapaq tapuykuna

◻ ¿Imaraykutaq imatachus ñawirinaykita, allinta akllanayki tiyan?

◻ ¿Imaraykutaq novelasta ñawiriy, achkha waynasta, sipaskunata ima, gustan? Chantá, ¿imamantaq tanqanman?

◻ ¿Imaynatá ñawirinaykipaqjina librosta akllayta yachawaq?

◻ Bibliata, Bibliap yuyaychasqanmanjina wakichisqa revistasta ima ñawirisqayki, ¿imaspichus yanapasusqanta niyta atiwaqchu?

[287 paginapi sutʼinchaynin]

“Familiayqa kusisqa kawsakunaypaqjina karqa, chaywanpis mana kusisqachu karqani [...] Novelasta ñawirisqaymanjina, qusay munakunawanta, aychap munayniyta rikchʼarichinanta munarqani. Qhariwarmi kawsayniypitaq mana allintachu kawsachkasqayta yuyarqani”

[283 paginapi dibujo/foto]

Achkha librosta ñawirinaykipaq qhawarichkanki chayqa, mayqin librotachus ñawirinaykita allinta akllanayki tiyan

[285 paginapi dibujos/fotos]

Novelasta ñawiriy gustasuptin, ¿allin kaqtachu munakuymanta, qhariwarmijina kusisqa kawsakuymanta ima, yachachin?