-
Diospa llajtanta jarkʼarqaCreeyninkumanta yachakunachej
-
-
15 YACHAQANA
Diospa llajtanta jarkʼarqa
1-3. 1) ¿Imaraykú Ester reypa ñaupaqenman yaykuyta manchachikorqa? 2) ¿Ima tapuykunatataj ukhuncharisun?
ESTERTA rikushawajpis jina tʼukuriy. Payqa, Susa llajtapi reypa kamachinan wasejpa pationman manchikuyninwan mana atipachikuspalla yaykushan. Chay wasi may jatun kasqanrayku manchachikunapaj jinachá karqa, imaraykuchus perqasnenqa ladrillomanta, tukuy coloreswan pintasqa, jatuchaj estatuasniyoj, rumimanta sayantasniyoj ima karqa. Perqasninpeqa leones, alasniyoj toros, arqueros ima rikukullajtaj. Chay kamachina waseqa, ritʼiyoj orqos Zagros chaynejpi kasharqa, Coaspes mayupis chaynejllapitaj kasharqa. Chay waseqa ajina ruwasqa karqa, chayman rejkuna reypa atiyninta rikunankupaj. Estertaj chay wasiman rey Asuerowan parlaj yaykusharqa, pitachus “jatun rey”, nispa nej kanku, chay reypa warmintaj, pay karqa.
2 Esterqa, cheqa sonqo judía karqa, chayraykutaj nichá rey Asuerowan casarakuyta yuyallarqapischu.a Chay reyqa, mana Abraham jinachu karqa, imaraykuchus Abrahamqa Jehová Dios yuyaychasqanta llampʼu sonqowan kasukuspa, warmin Saraj nisqanta uyarerqa (Gén. 21:12). Chay reyqa, Esterpa Diosnin Jehovamanta, Leyesninmanta ima, pisillata chayri ni imatapis yacharqachu. Persaspa leyesnillankumanta allinta yacharqa. Persaspa leyesninkumanta ujnintaj karqa, reypa ñaupaqenman wajyachisqas kajkunalla yaykunanku, pillapis mana wajyachisqalla yaykojqa, wañuchisqa kanan karqa. Chayta yachaspapis Esterqa, kausayninta wañuypataman churaspa reypa ñaupaqenman yaykorqa (Ester 4:11; 5:1 leey).
3 ¿Imaraykutaj Ester wañuypataman kausayninta churarqa? ¿Imatá chay cheqa sonqo warmimanta yachakusunman? Chayta yachanapajqa, imaynamantachus Ester Persiamanta reinaman tukusqanta qhawarina.
Esterpa kausaynin
4. ¿Imatá yachanchej Ester wawallaraj kasqanmanta? ¿Imaraykú Mardoqueo, Esterta uywakorqa?
4 Esterqa wajcha karqa, tatasninmantataj mana anchata yachanchejchu, chaywanpis Hadasa nispa sutichasqanku, hebreo qallupi chay suteqa mirto niyta munarqa, chaytaj karqa uj kʼachitu yuraj tʼikasniyoj sachʼa. Tatasnin wañupusqankutawan primon Mardoqueo khuyakusqanrayku wasinman pusaspa wawanta jina uywakorqa, Mardoqueoqa machu runaña karqa (Est. 2:5-7, 15).
Mardoqueoqa, priman Estermanta kusikorqa
5, 6. 1) ¿Imatá Mardoqueo Esterman yachacherqa? 2) ¿Ima ruwaspataj Mardoqueo, Ester ima kausakorqanku?
5 Mardoqueo, Ester ima, llajtankumanta apasqas kasqankurayku Persiaj capitalninpi tiyakorqanku, chay llajtapeqa judiospa religionninkuman, Leyesninkuman jina kausasqankurayku chejnisqaschá karqanku. Esterqa primonta jatunpaj qhawarqa, khuyakoj Diosmanta sapa kuti parlasqanrayku, Pichus khuyakuyninrayku ashkha kutispi llajtanta salvarqa, chay kutipipis kikillantataj ruwanman karqa (Lev. 26:44, 45). Esterqa, Mardoqueota tatanta jina munakorqa, paypis wawanta jina munakullarqataj, nitaj wasanchanakorqankuchu.
6 Mardoqueoqa, reypa kamachina wasi punkuta qhawaspasina llankʼaj, chay wasej punkunpitaj reypa waj kamachisninwan tiyayta yachaj (Est. 2:19, 21; 3:3). Bibliaqa, mana ninchu Ester sipasyasqanman jina imapichus llankʼasqanta, chaywanpis ichá machuyasqa primonta, wasinta ima qhawarqa. Paykunaqa wajchas tiyakoj kanku, chaynejpisina tiyakorqanku. Esterqa ichá Susa llajtamanta mercadoman riyta yachaj, chaypeqa qorimanta kʼachanchanasta ruwajkuna, plateros, wajkuna ima, ruwasqankuta ranqhaj kanku. ¡Payqa nichá yuyallarqapischu tukuy chay imasniyoj kananta, aswan qhepaman imachus paymanta kananmanta ima!
“May kʼachita karqa”
7. ¿Imaraykutaj Vasti manaña reinachu karqa, chantá imatataj rey ruwarqa?
7 Uj kuti reypa familianpi, uj chʼampay kasqan, llajtantinpi uyarikorqa. Tukuy suyusmanta kamachejkuna jatun fiestapi vinota ujyashajtinku, sumaj mikhunasta ima mikhushajtinku, rey Asueroqa kamachisninta kamacherqa reina Vastita pusamunankuta. Vastiqa, rey Asueroj wajyachisqasninpa warmisninkuwan kamachina wasej waj lugarninpi sumaj mikhunata mikhusharqa, nitaj reypaman riyta munarqachu. Rey Asueroqa, may kʼumuykachachisqa kasqanrayku maytapuni phiñarikorqa. Kamachisnintataj taporqa: “Imananataj kanqa reina Vastita[?]”, nispa. Chantá Vastij cuentanmanta waj reina kananta nerqa. Kamachisnintaj, llajtantinpi qharej mana chayasqan kʼachita sipaskunata maskʼaj rerqanku, rey mayqellantapis ajllakunanpaj (Est. 1:1–2:4).
8. 1) ¿Imaraykutaj Mardoqueo Estermanta llakikorqa? 2) Biblia nisqanman jina, ¿imaynatá allin rijchʼayniyoj kayta qhawananchej tiyan? (Proverbios 31:30 qhawariy.)
8 Mardoqueo Esterta wiñajta rikuspa maytachá kusikorqa. Imaraykuchus Esterqa wiñasqanman jina aswan kʼachita karqa. Chayrayku paymanta Biblia nin: “Chay sipasqa may kʼachita karqa”, nispa (Est. 2:7). Chaywanpis Mardoqueoqa, Ester wiñasqanman jina may kʼachita kasqanmanta ichá llakikullarqataj, imaraykuchus Biblia nin jina, kʼachita warmisqa, yachayniyoj, kʼumuykukuyniyoj ima kananku tiyan. Mana chay kʼacha kaykunata rikuchejtinkutaj, kʼachita kasqankumanta jatunchakunkuman (Proverbios 11:22 leey). ¿Imatá Ester ruwarqa? ¿Kʼachita kasqanmanta jatunchakorqachu? Chayta ukhuncharina.
9. 1) Reypa kamachisnin, Esterta rikuytawan, ¿imatá ruwarqanku, imaraykutaj Mardoqueo llakikorqa? 2) ¿Imaraykutaj Mardoqueo, Esterta Diosta mana yupaychaj runawan casarakunanta saqerqa? (138 paginapi rikhurej recuadrota qhawariy.)
9 Reypa kamachisnin, Ester may kʼachita kasqanta rikuytawan, reypa kamachina wasinman pusarqanku (Est. 2:8). Mardoqueoqa, Esterta wawanta jina munakusqanrayku, pusakapushasqankumanta maytachá llakikorqa. Esterpis payta tatanta jina munakusqanrayku llakikullarqatajchá. Mardoqueoqa, Ester Jehová Diosta mana yupaychaj runawan, rey kajtinpis casarakunanta mana munarqachu, chaywanpis mana casarakunanpaj ni imata ruwayta aterqachu.b Manaraj pusashajtinku, Mardoqueoqa, Esterta mayta yuyaycharqa, Estertaj tukuy sonqochá yuyaychasqasninta japʼikorqa. Reypa wasinman pusashajtinkutaj, Esterqa imachus paymanta kananpi, imaynatachus kausananpi ima tʼukurerqachá.
“Esterqa tukuywan mayta munachik[orqa]”
10, 11. 1) Hegai sumajta atiendesqanrayku, ¿imallapí Ester yuyanman karqa? 2) ¿Imajtintaj ninchej Mardoqueo, Estermanta llakikusqanta?
10 Esterqa, reypa kamachina wasinpi tukuy llajtasmanta sipaskunawan kananta nichá yuyallarqapischu. Chay sipaskunaqa, tukuy laya ususniyoj karqanku, waj qallustataj parlaj kanku. Tukuyninkutaj, Hegaij kamachiyninpi karqanku, Hegaitaj paykunaman uj wata juntʼata sumaj qʼapashaj kʼachanchaj jawinasta qorqa (Est. 2:8, 12). Chay jina atiendesqas kasqankurayku wakin sipaskunaqa, ichá may kʼachita rikukunallankupi yuyankuman karqa. ¿Ajinallatatajchu Ester ruwanman karqa?
11 Primon Mardoqueo, paymanta mayta llakikoj. Chayraykutaj Ester imaynachus kashasqanta yachananpaj sapa pʼunchay warmispa jatun wasinkoj pationpa ñaupaqenman puriykachaj rej (Est. 2:11). Ichá uj kamachinejta imaynachus Ester kashasqanta yachaspa maytachá kusikoj. ¿Imaraykutaj?
12, 13. 1) ¿Imaraykutaj Esterta tukuy munakorqanku? 2) ¿Imaraykutaj Mardoqueo kusikorqa, Ester judía kasqanta mana willajtin?
12 Estertaqa kʼacha kasqanrayku, Hegai allin ñawiwan qhawarqa. Chayraykutaj kamachisnin kananpaj qanchis sipaskunata, warmispa wasinpi sumaj kaj lugarta ima qorqa. Biblia nin: “Esterqa tukuywan mayta munachik[orqa]”, nispa (Est. 2:9, 15). ¿Kʼachita kasqanraykullachu tukuypis payta munakorqanku? Mana. Astawanqa kʼacha kaykunata rikuchisqanrayku.
Esterqa, llampʼu sonqo kay, yachayniyoj kay ima, kʼachita kananmanta aswan allin kasqanta yacharqa
13 Biblia nin: “Esterqa mana willakorqachu maymantachus kasqanta, nitaj ima ayllumantachus kasqantapis, Mardoqueo ama chaymanta rimarinanta kamachisqanrayku”, nispa (Est. 2:10). Rikunchej jina Mardoqueoqa, Esterta judía kasqanta mana willakunanta nerqa, kamachina wasipi judiosta pisipaj qhawasqankurayku. Esterqa yachayniyoj karqa, primon mana rikushajtinpis imatachus nisqanta kasukullarqapuni. ¡Chayraykuchá Mardoqueoqa mayta kusikorqa!
14. ¿Imaynatá kay tiempomanta waynas chayri sipaskuna Ester jina ruwankuman?
14 Kunanpis waynas chayri sipaskuna tukuy imapi kasukojtinkoqa, tatasninkuta chayri paykunata uywajkunata mayta kusichinkuman. Wakin kutipi khuchichakoj chayri sajra ruwaj compañerosninkoj chaupinkupi sapallanku kashaspapis, Diosman cheqa sonqo kayta atinkuman. Ajinamantataj Ester jina Jehovata mayta kusichinkuman (Proverbios 27:11 leey).
15, 16. 1) ¿Imaynatataj Ester reypa sonqonta suwarqa? 2) ¿Imaraykutaj Ester, reina kayman mana yachaykukuyta atillanmanchu karqa?
15 Esterqa, reypaman rinan kajtin, astawan kʼachita rikukunanpaj tukuy ima kʼachanchanasta churakunanpaj ajllakuyta atinman karqa. Chaywanpis allin yuyayniyoj kasqanrayku, Hegai imatachus qosqallanwan kʼachanchakorqa (Est. 2:15). Ichapis reypa sonqonta suwananpajqa, llampʼu sonqoyoj, allin yuyayniyoj kayta rikuchinallanpipuni tʼukurerqa, imaraykuchus chay kʼacha kaykunataqa kamachina wasipi ni pi rikuchejchu. ¿Chay tʼukurisqan allinchu karqa?
16 Biblia nin: “Rey Asueroqa Esterta maytapuni munakorqa, tukuynin warmismanta astawan. Ajinamanta, Esterqa reypa sonqonta astawan suwarqa tukuy sipaskunamanta nisqaqa. Chayrayku reyqa Esterpa umanman uj pilluta churarqa, Vastij cuentanmanta reina kanampaj”, nispa (Est. 2:17). Ajinamanta chay sipasqa reinaman, chay tiempomanta may atiyniyoj reypa warminman tukorqa. ¡Chaymá mana suyasqallan karqa! ¿Reina kayman yachaykukullarqachu? ¿Jatunchakuytachu qallarerqa? Mana.
17. 1) ¿Imaynatá Ester, Mardoqueota kasukullarqapuni? 2) ¿Imaraykutaj Ester jina ruwananchej tiyan?
17 Esterqa, Mardoqueota kasullarqapuni, judía kasqantapis mana willakorqachu. Chantapis payqa, Mardoqueo soldadosta kamachejkuna Asuerota wañuchiyta munashasqankuta willajtin, Mardoqueota kasuspa, reyman chayta willarqa, ajinamanta reyta mana wañucherqankuchu (Est. 2:20-23). Esterqa, creeynin may jatun kasqanta rikucherqa, llampʼu sonqo kasqanpi, kasukusqanpi ima. Noqanchejpis Ester jina ruwanapaj mayta kallpachakunanchej tiyan, imaraykuchus kay tiempopi runasqa kasukuyta mana sumajpajchu qhawanku, astawanpis mana kasukoj, kʼullu runas ima kanku. Chaywanpis cheqa creeyniyojkunaqa, Ester jina kasukuyta may sumajpaj qhawanchej.
Creeynin pruebaman churasqa karqa
18. 1) ¿Imaraykutaj Mardoqueo, Amanman mana kʼumuykukorqachu? (Sutʼinchayninta qhawariy.) 2) ¿Imaynatá kay tiempomanta Diospa kamachisnin, Mardoqueo jina creeyninkuta rikuchinku?
18 Chantá kamachina wasipi uj runa Amán sutiyoj may atiyniyoj runaman tukorqa. Rey Asueroqa, tukuy kamachejkunamanta kuraj kananpaj, yuyaychajnin kananpaj ima, chay runata churarqa, payman tukuy kʼumuykukunankutataj kamacherqa (Est. 3:1-4). Mardoqueo reyta kasukuspapis, runaman kʼumuykukoyqa, Diosta pisipaj qhawaywan ninakusqanta yacharqa. Chantapis yachallarqataj Amán, agageo kasqanta. Ichá Amanqa, amalecita rey Agagpa mirayninmanta karqa, pitachus cheqa sonqo profeta Samuel wañucherqa (1 Sam. 15:33). Amalecitas sajra runas kasqankurayku, Jehová Diospa enemigosninman tukorqanku, chayraykutaj Jehovaqa, amalecitasta juchacharqa (Deu. 25:19).c ¿Cheqa sonqo Mardoqueo, Amanman qonqorikorqachu? ¡Ni imarayku! Mardoqueoj ruwasqanqa, Diospa cheqa sonqo kamachisnin, tukuy kay wataspi Diosta mana wasanchaspa yupaychasqankuta yuyarichiwanchej. Paykunaqa, creeyninkurayku kausayninkuta wañuy pataman churaspapis jinata ninku: “Diostapuni astawanqa kasunayku tiyan, runasta kasunaykumantaqa”, nispa (Hech. 5:29).
19. ¿Imatataj Amán ruwayta munarqa, chantá imastataj reyman nerqa?
19 Amanqa, Mardoqueo payman mana kʼumuykukusqanmanta, mayta phiñarikorqa. Chayraykutaj Mardoqueota, tukuynin judiosta ima, wañuchinanpaj yuyaychakorqa. Rey Asueromantaj judiosmanta llulleriyosta parlarqa, paykuna ima llajtamantachus kasqankuta mana nispalla. Chaywanpis pisipaj qhawasqa llajta, kamachiynin ukhupi “tʼaka tʼakalla” kasqankuta, reypa leyesninta mana kasusqankuta ima nerqa. Chantapis judiosta wañuchinankupaj may chhika qolqeta churananta nillarqataj.d Chaytataj Asuero allinpaj qhawarqa, chayrayku anillonta orqhokuspa Amanman jaywarqa, munasqanman jina ima leytapis churananpaj (Est. 3:5-11).
20, 21. 1) ¿Imaynataj Mardoqueo, judíos ima kasharqanku, Amán uj kamachiyta orqhochisqanta yachaspa? 2) ¿Imatataj Mardoqueo, Esterman ruwananta nerqa?
20 Judiosta wañuchinapaj uj kamachiyta Amán orqhosqantawan, chaskisqa caballosman lloqʼaykuspa llajtantinman chayta willamorqanku. Jerusalén llajtapi kajkunaqa, chayta yachaspa maytachá llakikorqanku, paykunaqa, Babiloniamanta kutimuspa Jerusalenpa perqasninta oqhariyta munasharqanku. ¡Paykunajtaqa, jarkʼakunankupaj niraj perqasninkupis karqachu! Mardoqueoqa Jerusalenpi tiyakojkunamanta, Susapi amigosninmanta, familiaresninmanta ima maytachá llakikorqa. Chayraykutaj pʼachasninta llikʼikuspa, qhasqa pʼachasta churaykukorqa; umanman usphawan qhalliykukuspataj, llajtantinta purerqa, jatunmanta qhaparispa. Chaykamataj Amanqa, reywan tiyaykurispa, vinota ujyarisharqa, judiospa llakiyninkumanta ni uj chhikitallantapis phutirikuspa (Ester 3:12–4:1 leey).
21 Chaywanpis Mardoqueoqa mana jinallachu qhepakunan karqa, ¿imatá ruwanman karqa? Esterqa, Mardoqueoman pʼachasta apacherqa manaña llakikunanpaj, paytajrí mana japʼikuyta munarqachu. Chay kutipiraj Mardoqueo entienderqa, imaraykuchus Jehová, Esterta rey Asuerowan casarakunanta saqesqanta, ichá chaytaqa mayta tapukusharqa. Chantapis, Esterman uj willayta usqhayllata apacherqa, reymanta khuyakuyninta mañakunanta “judío masisninpaj” (Est. 4:4-8).
22. ¿Imaraykú Ester manchachikorqa reypa ñaupaqenman yaykuyta? (Sutʼinchayninta qhawariy.)
22 Esterqa, Mardoqueoj willachisqanta uyariytawan mayta mancharikorqa. Ni jaykʼaj jinataj creeynin pruebaman churasqa kasharqa. Mardoqueoman kutichisqanpitaj reparanchej mancharisqa kashasqanta. ¿Imaraykutaj mancharisqa kasharqa? Reypa ñaupaqenman mana wajyachisqalla yaykojqa, wañuchisqa kananta yachasqanrayku. Pichus yaykojqa, rey qorimanta tojnunta jaywarejtillan mana wañuchisqachu kaj. Chaywanpis reyqa, Vastita wajyachejtin mana kasusqanmanta mana khuyarqachu, ¿Estertapunichu khuyanman karqa? Paytaqa, 30 pʼunchaytaña mana wajyachillasqapischu, munasqallanwan llojsej reyqa ichá manaña payta munakorqachu (Est. 4:9-11).e
23. 1) ¿Imatá Mardoqueo, Esterpa creeyninta kallpachananpaj nerqa? 2) ¿Imatataj Mardoqueomanta yachakusunman?
23 Mardoqueoqa, primanman Jehová paynejta chayri waj jinamanta judiosta salvanantapuni nerqa, Jehovapi atienekunallanpajpunitaj kallpacharqa. Chantapis, reywan mana parlaj rejtenqa, reypa wasinpi kasqanrayku paylla salvakunanta mana yuyananta nerqa. Ajinamanta Mardoqueoqa, Jehová Diospi tukuy sonqo atienekusqanta rikucherqa, pichus tukuy nisqasninta juntʼanpuni, nitaj llajtan chinkananta saqenqachu (Jos. 23:14). Chantá Mardoqueo, Esterman nerqa: “Ichapis qanqa kaypajpuni reina kayman chayarqanki”, nispa (Est. 4:12-14). Mardoqueoqa, Diospi tukuy sonqopuni atienekorqa. Noqanchejrí, ¿pay jinachu atienekushanchej? (Pro. 3:5, 6.)
Creeyninrayku wañuyta mana manchikorqachu
24. ¿Imaynatá Ester creeyniyoj, mana manchachikuyniyoj kasqanta ima rikucherqa?
24 Imatachus llajtanrayku ruwananqa, Esterllamantaña karqa. Payqa, Mardoqueoman tukuy judiosta tantaykunanta, kinsa pʼunchayta pay jina ayunanankuta ima nerqa. Jehovapi creesqanta, mana manchachikusqanta ima rikucherqa, chayrayku nerqa: “Wañunay kanqa chaypis, jina wañusaj”, nispa. Chay nisqantaj may chhika watasta yuyarikullajpuni (Est. 4:15-17). Esterqa, chay kinsa pʼunchaykunapi ni jaykʼaj jina sonqo kʼajaywan Jehovamanta mañakorqa. Reypa ñaupaqenman yaykunanña kajtintaj, paywan allinpaj qhawachikunanpaj sumaj pʼachasninta churakorqa, chaymantataj reypaman yaykorqa.
Esterqa, Diospa llajtanta jarkʼananpaj kausayninta wañuypataman churarqa
25. ¿Imastaj karqa Ester, reypa ñaupaqenman yaykushajtin?
25 Kay yachaqanaj qallariyninpi rikorqanchej jina, Esterqa reypa ñaupaqenman yaykusharqa. Yaykusqanman jinataj llakisqa kashasqanrayku Diospa yanapayninta maytachá mañakorqa. Kamachina wasej ukhu pationman yaykuspataj, reyta kamachina tiyananpi rikorqa. Chantá rey phiñasqachus manachus kashasqanta yachananpaj, ichapis reypa uyanta qhawarerqa. Mana yachanchejchu, rey chay ratochus manachus Esterta qhawarisqanta, chaywanpis chay ratoqa Esterpaj may unaychá karqa. Reyqa, Esterta, patiopi sayashajta rikuspa mayta kusikorqa, qorimanta tojnuntataj aysarerqa (Est. 5:1, 2).
26. ¿Imaraykutaj Ester jina mana manchachikuyniyoj kananchej tiyan? ¿Imatataj qhepan yachaqanapi yachakusunchej?
26 Reyqa, Esterta uyarerqa. Esterqa Diosman cheqa sonqo karqa, llajtanta jarkʼananpajtaj kausayninta wañuypataman churarqa. Creeynenqa, Jehovaj tukuy kamachisninta pay jina ruwanankupaj yanapan. Cheqa cristianosqa, Biblia cheqa sonqo runasmanta parlasqantaqa may sumajpaj qhawanchej. Jesusqa, cheqa cristianos purajmanta munanakusqankurayku may rejsisqas kanankuta nerqa (Juan 13:34, 35 leey). Chay jina munakuyta rikuchinapajtaj Ester jina mana manchachikuyniyoj kananchej tiyan. Chaywanpis kay yachaqanapeqa Esterpa kausayninmanta tumpallataraj qhawarinchej. Qosan Asuero, Amán qhasimanta judiosta wañuchiyta munasqanta reparananpaj, ¿imatá Ester ruwanman karqa? ¿Judíos mana wañuchisqa kanankupaj yanapayta atinmanchu karqa? Chaytaqa qhepan yachaqanapi yachakusunchej.
a Wakin runas yuyanku rey Asuero, Jerjes I kasqanta, pichus Persia suyuta 496 watamantapacha kamachiyta qallarerqa, Jesús niraj jamushajtin.
b “Estermanta tapuykuna” nisqa recuadrota, 16 yachaqanapi qhawariy.
c Ichapis Amalec ayllumanta Amanllaña kasharqa, imaraykuchus ñaupaj wataspi “puchoj amalecitas[qa]” Ezequiaspa tiemponpi wañuchisqasña karqanku (1 Cró. 4:43).
d Amanqa, kinsa waranqa kinsa pachajniyoj cargas qolqe metalta qorqa, chaytaj kay tiempopi may chhika dólares kanman. Asuero, Jerjes I karqa chayqa, chay qolqeta japʼiytaqa maytachá munarqa, imaraykuchus griegoswan maqanakupi atipachikuspa ashkha qolqeta tukusqa.
e Persiamanta rey Jerjes I munaynillanta ruwaj, sajrataj karqa. Historiador griego Herodotoqa, rey Jerjes I, Greciawan maqanakunanpaj rishaspa, phiña runa kasqanmanta qhelqarqa. Herodoto nisqanman jina, chay reyqa uj kuti Helesponto cheqapi uj qochata chimpanankupaj uj puenteta ruwanankuta kamacherqa. Sinchʼi wayra puenteta thuñirparejtintaj, mayta phiñakuspa, puenteta ruwajkunaj umasninkuta qholuracherqa. Yakutapis maldecispa “jasutʼicherqa”. Chaypachallataj uj qhapaj runa, wawan mana soldadon kananpaj mañakojtin, chay waynata iskayman khuchucherqa, wajkuna mana kikinta mañakunankupajtaj ayanta sutʼiman churacherqa.
-
-
Allin yuyaywan, mana manchikuspa yanaparqaCreeyninkumanta yachakunachej
-
-
16 YACHAQANA
Allin yuyaywan, mana manchikuspa yanaparqa
1-3. 1) ¿Imaynataj Ester kasharqa, qosanpa ñaupaqenman yaykushaspa? 2) ¿Imatá Rey, Esterta rikuytawan ruwarqa?
ESTERTA rikushawajpis jina tʼukuriy. Payqa Susa llajtamanta reypa kamachina wasinman may mancharisqa yaykushan. Chay wasipeqa, paypa purisqallan uyarikun. Nitaj chay wasej jatuchaj sayantasninta, chayri Libanomanta cedro maderawan may sumaj ruwasqa techosnintachu qhawarishan. Astawanqa rey imatachus ninanpi tʼukushan, kausaynin makinpi kashasqanrayku.
2 Reyqa, Esterta rikuytawan, qorimanta kamachina tojnunta aysarerqa. Chayta ruwaspataj Esterta salvarqa, mana wajyasqalla yaykusqanmantataj perdonarqa. Estertaj may agradecesqa, qayllaykuspa tojnoj puntanta llojcherqa (Est. 5:1, 2).
Esterqa, rey tojnunta aysarisqanmanta mayta agradecekorqa
3 Rey Asueroqa, may qhapaj, atiyniyoj ima karqa. Yachayniyoj runas nisqankuman jinataj, chay tiempomanta kamachejkunaj pʼachasninku may chhika dólares valej. Esterqa, imaynatachus qosan payta qhawarisqanpi, mayta munakusqanta repararqa. Imaraykuchus qosanqa munayninman jinalla payta mayta munakoj. Chayrayku nerqa: “Imataj tiyan, reina Ester? Imatataj munankiri? Noqaqa imatachus munasqaykita, khuskan reinoytawampis qosqayki”, nispa (Est. 5:3).
4. ¿Imastawan Ester ruwanan karqa?
4 Esterqa, judiosta yanapananpaj reypaman rispa, creeyniyoj, mana manchachikuyniyoj kasqanta ima rikucherqa. Rey uyarejtinpis, Esterqa, qhepaman waj chʼampaykunatawanraj atipanan karqa. Arí, payqa reyman, yuyaychajnin Amán sajra runa kasqanta, llulleriosninwan llajtanta wañuchinanpaj leyesta orqhochisqanta ima rikuchinanraj karqa. ¿Imaynatá chayta ruwanman karqa? ¿Imatá Esterpa creeyninmanta yachakusunman?
Maychus tiemponpi parlarqa
5, 6. 1) ¿Imaynatá Ester Eclesiastés 3:1, 7 nisqanman jina ruwarqa? 2) Ester qosanwan parlashaspa, ¿imaynatá yachayniyoj kasqanta rikucherqa?
5 ¿Ester chʼampayninta tukuypa ñaupaqenpichu reyman willanman karqa? Jinata ruwaspaqa, reyta pisipaj qhawachinman karqa, Amanpis Esterwan churanakuyta atinman karqa. ¿Imatá Ester ruwarqa? Ashkha wata ñaupajta, Dios yuyaychasqanman jina Salomón nerqa: “Kay pachapeqa tukuy imapis tiempoyojlla. [...] Uj tiempoqa tiyan chʼinyanapaj, uj tiempotaj parlanapaj”, nispa (Ecl. 3:1, 7). Cheqa sonqo Mardoqueoqa, Esterman kay jina yuyaychaykunasta wiñasqanman jina yachacherqachá. Chayrayku Esterqa, maykʼajchus “parlana[nta]” allinta yacharqa.
6 Ester nerqa: “Sichus reyníy, qanpaj allin rijchʼasunki chayqa, munani qanpaj jatun mikhuyta wakichisqayman jamunaykita Amanwan khuska”, nispa (Est. 5:4). Reyqa, wajyarisqanman rinanta nerqa, Amantataj wajyacherqa. Ester qosanwan parlashaspa may yachayniyoj kasqanta rikucherqa, ¿icharí? Payqa, qosanta jatunpaj qhawarqa, llakiyninmantataj maykʼajchus willananta yacharqa (Proverbios 10:19 leey).
7, 8. ¿Imaynataj karqa ñaupaj kutirayku Ester sumaj mikhunata wakichisqan? ¿Imaraykutaj chay kutipi reyman llakiyninmanta mana parlarqachu?
7 Esterqa, qosan miskʼichikunanpaj jina tukuy sonqo mikhunata wakicherqa, kusirikunankupajpis sumaj vinota churallarqataj (Sal. 104:15). Rey, chay kutipi mayta kusikorqa, chayraykutaj reina Esterta “imatataj mañakuyta munanki?”, nispa watejmanta taporqa. ¿Imatachus mañakuyta munasqanta Ester parlarqachu?
8 Mana, astawanpis maykʼajchus parlananta suyarqa. Chayrayku qʼayantinpaj reyta, Amantawan wajyarillarqataj (Est. 5:7, 8). ¿Imaraykú Ester mana parlarqachu? Yuyarikuna, judiosqa wañuchisqas kananku karqa, rey uj leyta orqhosqanrayku. May chhika judíos mana wañuchisqa kanankupaj, maykʼajchus parlayta sumajta ajllanan karqa. Chayrayku watejmanta mikhunata wakicherqa, qosanta allinpaj qhawasqanta rikuchinanpaj.
9. ¿Imaraykutaj pacienciayoj kay may sumaj? ¿Imaynatataj Ester jina ruwasunman?
9 Pacienciayoj kayqa, may sumaj, chaywanpis pisi runaslla chay kʼacha kayta rikuchinku. Esterqa may llakisqa kasharqa, reyman tukuy imata willayta munaspapis, maykʼajchus willananta suyarqa. Noqanchejpis, uj sajra ruwaymanta yachaspa, Ester jina pacienciawan allinchakunanta suyananchej tiyan. Uj atiyniyoj runata uj chʼampayta allinchananta nejtinchej, ichá Ester jina pacienciawan allinchananta suyananchej kanqa. Proverbios 25:15 nin: “Pacienciaqa kamachejpa phiñakuyninta thasnun; llampʼu palabrasqa rumi sonqota llampʼuyachin”, nispa. Ester jina, maychus tiemponpi kʼachamanta parlasunchej chayqa, pi rumi sonqotapis “llampʼuyachi[sunchej]”. Esterta pacienciayoj, yachayniyoj kayta ima rikuchisqanmanta, ¿Jehová bendicerqachu?
Chʼampaykunata allinchanapaj pacienciayoj kana
10, 11. ¿Imaraykutaj Amán phiñarikorqa, chantá imatataj warmin amigosnin ima yuyaycharqanku?
10 Ester pacienciayoj kasqanrayku, waj imaspis sutʼinchakorqa. Amanqa, reywan, reinawan ñaupaj kutirayku mikhoj wajyarisqankumanta “may kusisqa, sonqo juntʼasqataj” kasharqa. Chaywanpis reypa kamachinan wasej punkunpi judío Mardoqueota rikorqa, pichus manapuni payman kʼumuykukuyta munarqachu. Kay 15 yachaqanapi rikorqanchej jina Mardoqueoqa, mana machu machu kasqanraykuchu Amanman mana kʼumuykukorqa, manaqa conciencianrayku, Dioswan allinpi kayta munasqanrayku ima. Chayrayku Amanqa, “maytapuni paypaj phiñarikorqa” (Est. 5:9).
11 Warminman, amigosninman ima, Mardoqueo mana kʼumuykukusqanta willajtintaj, paykunaqa yuyaycharqanku sayayninman 22 metrosniyoj warkhunapaj sipinata ruwachinanta, Mardoqueota warkhunanpajtaj reymanta mañananta. Amanpajqa, chay yuyaychay may sumaj karqa, chayraykutaj sipinata ruwacherqapacha (Est. 5:12-14).
12. ¿Imaraykutaj rey imatachus kamachishaspa ruwasqasninmanta willaj librota leenankuta nerqa, chantá imatataj yacharqa?
12 Biblia nisqanman jina “reyqa [chay chʼisi] mana puñuyta aterqachu”. Chayraykutaj kamachisninta, imatachus kamachishaspa ruwasqasninmanta willaj librota leenankuta nerqa. Chaypitaj leerqanku kamachina wasi punkuta qhawajkuna, reyta wañuchinankupaj wakichikusqankumanta, Mardoqueotaj chayta willaykusqanmanta ima. Reytaj chay runas wañuchisqas kasqankuta yuyarerqa. Chaywanpis, ¿imataj Mardoqueomanta karqarí? Reyqa jinallapi, kamachisninta taporqa: “Ima tʼinkata qospa payta jatuncharqanchejri?”, nispa. Paykunataj ni “imatapis paypajqa ruwapunchejchu”, nispa nerqanku (Ester 6:1-3 leey).
13, 14. 1) ¿Imastaj Amanpaj mana suyasqallan karqa? 2) ¿Imatataj nerqanku Amanman warmin, amigosnin ima?
13 Rey Asueroqa chayta allinchayta munaspa, kamachisninmanta mayqenchus yanapananpaj chaypi kashasqanta yachayta munarqa. Amantaj chaypachapuni kamachina wasi patiopi kasharqa. Payqa, sutʼiyaytañasina chayarqa, reymanta mañakunanpaj, Mardoqueota warkhojta saqenanta. Chaywanpis niraj mañakushajtin, reyqa payta taporqa: “Imatataj ruwana kanman, pi runatachus reyqa pataman oqhariyta munashan, chaypajri?”, nispa. Amanqa, payta pataman oqharinanta yuyasqanrayku, chay runata reypa pʼachasninwan pʼachallichinanta, caballonpi sinchʼita qhaparispa, reypa kuraj kamachin Susa llajtata muyuchimunanta ima nerqa. Amanqa, Mardoqueo ajina jatunchasqa kananta yachaspa maytachá tʼukorqa. ¿Pitataj takiykunawan Mardoqueota jatunchananpaj rey kamacherqa? ¡Amanllatataj! (Est. 6:4-10.)
14 Mayta phiñakuspapis payqa, reypa nisqanta kasorqa. Chantá may llakisqa usqhayllata wasinman kuterqa. Warmin, amigosnin ima nerqanku: “Mardoqueoj ñawpaqempi[chus] urmayta qallarinki chayqa, manapuni atipawajchu, manachayqa urmallankipuni chay runaj ñawpaqempi”, nispa (Est. 6:12, 13).
15. 1) ¿Imataj karqa Ester pacienciata rikuchisqanrayku? 2) ¿Imaraykutaj suyakuyniyoj kananchej tiyan?
15 Ester pacienciawan, reyman llakiyninmanta willananpaj uj pʼunchaytawan suyanankama, Amanqa wañuchinanpaj sipinata wakichisharqa, chaywanpis chayqa payllapajtaj kanman karqa. Chantapis Jehovasina reyta mana puñojta saqerqachu (Pro. 21:1). Chayraykuchá Bibliaqa, “suyaku[yniyoj]” kananchejta niwanchej (Miqueas 7:7 leey). Diospa makinpi chʼampaykunasninchejta saqespaqa ichapis reparasunchej Pay chʼampaykunasninchejta allinta allinchasqanta, noqanchejmanta nisqaqa.
Mana manchachikuspa parlarqa
16, 17. 1) ¿Maykʼajtaj Ester reyman willananpaj ‘tiempo’ chayamorqa? 2) ¿Imaspitaj Ester mana Vasti jinachu karqa?
16 Esterqa manaña qosanta astawan suyachiyta munarqachu, chayrayku iskay kaj kutipi jatun mikhunaman wajyarejtin willanan kasqanta yacharqa. ¿Imaynatá chayta ruwarqa? Reyllataj, payta imatachus munasqanta watejmanta taporqa (Est. 7:2). Reyman willananpaj “tiempotaj” chayamorqa.
17 Esterqa, ichapis Diosmanta sonqonpi mañakorqa, niraj reyman jinata nishaspa: “Sichus qan allinpaj qhawawanki, allintaj qanman rijchʼasunkiman chayqa, mañakuyki ama wañuchichinawaykita, jinallataj yawar masisniytapis ama wañurachichinaykita”, nispa (Est. 7:3). Chantapis reyta, imatachus ruwayta munasqanta ima jatunpaj qhawananta nerqa. ¡Esterqa, mana Vasti jinachu reyta pisipaj qhawacherqa! (Est. 1:10-12.) Esterqa, Amanpi qosan atienekusqanmanta mana phiñakorqachu. Astawanpis wañuymanta salvananta mañakorqa.
18. ¿Imaynatá Ester llakiyninta reyman willarqa?
18 Reyqa, Esterta uyarispa sonqonpi llakikorqa, tʼukurerqa ima. ¿Pitaj reinata wañuchiyta munanri? Ester nerqa: “Noqawan, yawar masisniywanqa vendesqa kayku wañurachinawaykupaj, ni uj puchuyojta chinkachinawaykupajtaj. Sichus wiñaypaj wata runas kanaykupaj vendesqa kaykuman karqa chayqa, chʼinlla kakuyman karqa. Chaywampis, sichus ajinata wañurachiwasqayku chayqa reyníy, qampajqa manapuni allinchu kanqa”, nispa (Est. 7:4). Esterqa mana manchachikuspa llakiyninta willarqa, chantapis pay, llajtan ima, wata runas jina vendesqa kankuman karqa chayqa, chʼinlla kakunanta nerqa. Judiosta wañucheyqa, reypaj mana allinchu kanman karqa, chayrayku Esterqa mana chʼinllachu qhepakorqa.
19. Imaynatachus Ester chʼampayninta reyman sutʼinchasqanmanta, ¿imatá yachakunchej?
19 Esterqa, sumajta yacharqa imaynatachus llakiyninta reyman sutʼinchayta. Maykʼajllapis uj chʼampayninchejmanta familiawan chayri uj autoridadwan parlana kajtin, pacienciawan, jatunpaj qhawaspa, sonqomantapacha parlayqa, yanapawasun (Pro. 16:21, 23).
20, 21. 1) ¿Imaynatá Ester, Amán imatachus ruwayta munashasqanta sutʼincharqa, chantá imatá rey ruwarqa? 2) ¿Imatá Amán ruwarqa imatachus ruwayta munashasqan yachakojtin?
20 Reyqa, Esterta uyariytawan, “pitaj chantá chay runari? Maypitaj kashan chay sajra sonqo runari?”, nispa nerqa. Tʼukuriy Ester makinwan señalaspa kayta nishasqanpi: “Chay sajra sonqo [...] runaqa kay Amán”, nispa. Chayta uyarispa, Amanqa mana imanakuyta atispa kharkatiterqa. Rey Asuerotaj, Amanpaj mayta phiñakorqa, munasqa warminta wañuchinanpaj uj leyta orqhochisqanmanta. Chantá reyqa, huertanman usqhayllata llojserqa, phiñakuyninta tiyaykuchinanpaj (Est. 7:5-7).
Esterqa, mana manchikuspa willarqa Amán sajra runa kasqanta
21 Imatachus Amán ruwayta munashasqan yachakojtintaj, payqa reinaj ñaupaqenman qonqoriykukuspa mana wañuchichinanta mañakorqa. Rey kutimuytawan chayta rikuspataj, mayta phiñakuspa nerqa: “Kikin wasiypichu reinaj honranta tʼakayta munanki?”, nispa. Rey nejtinkamataj, kamachisnin Amanpa umanta qhataykorqanku. Jinapi reypa ujnin kamachin, Amán, Mardoqueota sipichinanpaj, uj sipinata ruwachisqanta nerqa. Reytaj Amanta chayman warkhumunankuta nerqa (Est. 7:8-10).
22. ¿Imatataj Estermanta yachakunchej creeyninchejta, suyakuyninchejta ima mana chinkachinapaj?
22 Kay sajra pachapi, cheqan kaj mana ruwakusqanta rikuspa llakikunchej, ¿icharí? Esterqa ni jaykʼaj llakiyninwan atipachikorqachu, nitaj ni jaykʼaj creeyninta, suyakuyninta ima chinkacherqachu. Manaqa tiemponpi, cheqan kaj ruwakunanpaj mana manchachikuspa parlarqa, Jehová allinchananpitaj atienekorqa. Noqanchejpis pay jina ruwananchej tiyan, imaraykuchus Diosqa, kasqan jinallapuni. Payqa, sajrata ruwajkunata, kikin tojllasninkupi urmachinanpaj atiyniyojllapuni (Salmo 7:11-16 leey).
Jehovata, llajtanta ima yanaparqa
23. 1) ¿Imaynatá Mardoqueota, Esterta ima, rey tʼinkarqa? 2) ¿Imaynatá Jacobpa Benjaminmanta profecian juntʼakorqa? (“Uj profecía juntʼakun”, nisqa recuadrota qhawariy.)
23 Reyqa, mana Mardoqueo wañuymanta jarkʼasqallantachu yacharqa, manaqa Esterta wawanta jina uywakusqantapis. Chayrayku payta Amanpa cuentanmanta kuraj kamachin kananpaj churarqa. Estermantaj Amanpa wasinta, kapuyninta ima qorqa, Estertaj chaykunata qhawananpaj Mardoqueota churarqa (Est. 8:1, 2).
24, 25. 1) ¿Imaraykutaj Ester llakisqallapuni kasharqa, Amán wañojtinñapis? 2) ¿Imaynatá Ester kausayninta watejmanta wañuy pataman churarqa?
24 Amán wañojtinñapis, Esterqa, may llakisqallapuni kasharqa. Imaraykuchus Amán judíos wañuchisqas kanankupaj kamachiyta orqhochisqanmanta willayqa, Persia suyoj tukuy kʼuchusninman chayasharqa. Amanqa, Pur nisqa suerteta choqarqa, ima diachus judiosta wañuchinanpaj allin kasqanta yachananpaj (Est. 9:24-27). Chay pʼunchaypaj killasraj faltashajtinpis, usqhayllata qayllaykamusharqa. ¿Imaynatá Ester judiosta wañuymanta salvarqarí?
25 Esterqa, wajkunaj allinninta maskʼasqanrayku, kausayninta wañuy pataman churaspa, reywan ujtawan parlaj rerqa. Chay kutipitaj Esterqa, reymanta waqaspa mañakorqa judíos wañuchisqa kananku leyta pʼakinanta. Chaywanpis Persiamanta kamachejkunaj sutinpi leyesta orqhokusqanqa mana pʼakiyta atikojchu (Dan. 6:12, 15). Chayrayku reyqa, Esterman, Mardoqueoman ima atiyta qorqa, waj leyta orqhonankupaj. Paykunataj judiosman uj leyta apacherqanku, enemigosninkumanta jarkʼakunankupaj. Chay willaytataj, kachas Persiaj tukuynin kʼuchusninkama aparqanku. Chayta uyarispataj judiosqa mayta kusikorqanku (Est. 8:3-16). Judiosqa, tukuyninkuchá maqanakunankupaj mayta wakichikorqanku, chay mosoj ley mana llojsimunmanchu karqa chayqa, ni jaykʼaj jarkʼakunankupaj wakichikuyta atinkumanchu karqa. Chaywanpis “Tukuy Atiyniyoj” Jehová Dios, ¿llajtanta atipanankupaj yanaparqachu? (1 Sam. 17:45.)
Ester, Mardoqueo ima, Persiapi kaj tukuy judiosman leyesta apacherqanku
26, 27. 1) ¿Imaynatá Jehová llajtanta maqanakupi atipananpaj yanaparqa? 2) ¿Ima profeciataj juntʼakorqa Amanpa wawasninta wañuchisqankuwan?
26 Judíos wañuchisqas kanankupaj pʼunchay chayamojtenqa, Diospa llajtan maqanakunanpaj wakichisqa kasharqa. Reypa kamachisninpis, Mardoqueota yanaparqanku, imaraykuchus suyuntinpi uyarerqanku Mardoqueota, rey, kuraj kamachin kananpaj churasqanta. Jehová llajtanta maytapuni yanaparqa maqanakupi atipananpaj. Chayrayku llajtanwan mana vengakunankupaj enemigosninkuta chinkacherqa (Est. 9:1-6).a
27 Amanpa 10 wawasnintapis wañuchillarqankutaj, chayrayku Mardoqueoqa paykunaj wasinkuta mana manchachikuspa qhawarqa (Est. 9:7-10). Jinamanta Diosqa, llajtanpa enemigosnin amalecitasta chinkachinanta nisqanta juntʼarqa (Deu. 25:17-19). Chay amalecitasmanta puchojkunataj, ichá Amanpa wawasnillanña karqanku.
28, 29. 1) ¿Imaraykutaj Dios Esterpa tiemponpi llajtanta maqanakojta saqerqa? 2) ¿Imasta ruwanapajtaj Esterpa ruwasqan yanapawanchej?
28 Esterqa, ashkha ruwanasniyoj karqa, chaykunamanta wakenqa leyesta orqhoy karqa chʼajwasta chinkachinapaj, runasta wañuchinapaj ima. Chayta ruwaytaj nichá atikullajchu. Chaywanpis Jehovaqa, Israel llajta chinkananta mana munarqachu, imaraykuchus chay llajtamanta Mesías rikhurinan karqa, pichus tukuy runasman uj suyakuyta qonan karqa (Gén. 22:18). Kay tiempomanta Diospa kamachisnenqa, manaña ñaupa tiempopi jinachu maqanakunchej, Jesús kay Jallpʼaman jamuspa, discipulosninman espadaswan mana maqanakunankuta nisqanrayku (Mat. 26:52).
29 Chaywanpis, Satanaswan maqanakunanchej tiyan, Jehovapi creesqanchejta tukuchiyta munasqanrayku (2 Corintios 10:3, 4 leey). Estermanta yachakusqanchejqa, ¡may sumaj! Pay jina creeyninchejta allin yuyaywan, pacienciawan, mana manchikuspa, Diospa llajtanta tukuy sonqo jarkʼaspa ima rikuchina.
a Rey Asueroqa, judiosman uj pʼunchaytawan qorqa tukuy enemigosninkuta wañurachinankupaj (Est. 9:12-14). Kunankamataj paykunaqa, chay atipasqankuta sapa wata Adar killapi yuyarikunku, chaytaj urman febrero killa tukukuymanta marzo killa qallariykama. Chay fiestatataj Purim nispa suticharqanku, Amán Israel llajtata tukuchinanpaj suerteta choqasqanrayku.
-