RI UTZ TAQ NOTICIAS XUTZʼIBʼAJ MARCOS
1 Je umajixik* waʼ ri utz taq noticias* chrij ri Jesucristo, ri Ukʼojol ri Dios. 2 Xbʼantajik jas* ri tzʼibʼatal kan pa ri wuj re ri profeta Isaías: «(¡Chawilampeʼ!* Kintaq bʼi ri nutaqoʼn* chawach, y ri areʼ kusukʼumaj na ri abʼe). 3 Jun winaq kuraq uchiʼ pa ri desierto, kubʼij: ‹¡Chibʼanaʼ ubʼanik ri ubʼe ri Jehová!* Chisukʼubʼaʼ ri e ubʼe›». 4 Ri Juan Bautista* kʼo pa ri desierto tajin kubʼan predicar chke ri winaq chi chkibʼanaʼ ki bautismo rech kkikʼutu che kibʼanom chi arrepentir* kibʼ che ri kimak, jeriʼ kkuyutaj ri kimak. 5 Rumal kʼu riʼ, ri e winaq re ri tinamit Judea y juntir ri keʼel pa Jerusalén kebʼe che rilik. Ri areʼ kubʼan ki bautismo* ri e winaq pa ri jaʼ Jordán y ri e areʼ kkibʼij ri kimak chkiwach e juntir. 6 Ri Juan ukojom jun atzʼyaq re rismal camello y tzʼuʼum ri ximibʼal uxeʼ upam, sakʼ* y raxkabʼ re pa taq juyubʼ kutijo. 7 Kubʼij kʼu waʼ taq tzij riʼ: «Chwij in, kpe na jun ri más kʼo u poder chnuwach y taqal ta chwe in kinpachiʼk rech kenkir ri ximibʼal uxajabʼ.* 8 Ri in xinbʼan i bautismo rukʼ jaʼ pero ri areʼ kubʼan na i bautismo rukʼ espíritu santo».
9 Pa taq riʼ ri qʼij, ri Jesús xel lo pa Nazaret re Galilea y xbʼan u bautismo rumal ri Juan pa ri Jordán. 10 Are taq chiʼ xel lo chuxeʼ ri jaʼ, xril ri kaj xjaqatajik y ri espíritu xqaj lo puwiʼ junam rukʼ jun palomax. 11 Y pa ri kaj xtataj jun chʼabʼal ri kubʼij: «At ri at loqʼalaj Nukʼojol. Qas kʼu katqaj chnuwach».*
12 Aninaq kʼut, ri u espíritu ri Dios xubʼan che chi xbʼe pa ri desierto. 13 Xkʼojiʼ 40 qʼij pa ri desierto, xbʼan kʼu tentar chilaʼ rumal ri Itzel. Chkixoʼl juyubʼal taq awaj kʼo wi, pero kilix kumal ri ángeles.
14 Tekʼuriʼ are chiʼ chapom chi bʼi ri Juan, xbʼe ri Jesús pa Galilea che utzijoxik ri utz taq noticias petinaq rukʼ ri Dios. 15 Kubʼij kʼut: «Ya xtzʼaqat ri tiempo chʼikom chik y naqaj chi kʼo wi ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios.* Chibʼanaʼ arrepentir iwibʼ che ri imak y chikubʼsaj ikʼuʼx chrij ri utz taq noticias».
16 Are taq chiʼ ri Jesús tajin kbʼin chuchiʼ ri lago re Galilea, xril apan ri Simón rachiʼl ri Andrés ri rachalal tajin kkikʼaq ri kikʼat pa ri jaʼ, rumal che e chapal taq kar. 17 Ri Jesús xubʼij chke: «Chixteren chwij, kixintijoj kʼu na che kitzukuxik winaq junam rukʼ ri kibʼan che kitzukuxik kar». 18 Ri e areʼ aninaq xkiya kan ri kikʼat y xeteriʼ bʼi chrij. 19 Are taq chiʼ bʼinaq chi apan jubʼiqʼ* ri Jesús xeril ri Santiago y ri Juan ri kachalal kibʼ, e ukʼojol ri Zebedeo, tajin kkikʼojoj ri kikʼat re chapbʼal kar pa ri alaj ki barco, 20 aninaq kʼut xeʼusikʼij bʼik. Ri e areʼ xkiya kan ri Zebedeo ri kitat pa ri alaj barco kukʼ ri e rajchakibʼ. Xeteriʼ kʼu bʼi chrij ri Jesús. 21 Xeʼok bʼi* pa Capernaúm.
Are chiʼ xumaj bʼi ri qʼij sábado, ri Jesús xok bʼi pa ri sinagoga y xumaj kitijoxik ri winaq. 22 Sibʼalaj kʼu xkimay ri winaq ri xubʼan ri Jesús che kitijoxik, rumal che xeʼutijoj rukʼ ri taqanik yaʼom pa uqʼabʼ rumal ri Dios, junam ta kukʼ ri escribas. 23 Qas pa riʼ ri hora, kʼo jun achi pa ri ki sinagoga ri okinaq jun itzel* espíritu che, xuraq uchiʼ y xubʼij: 24 «¿Jas awe chqe, Jesús aj Nazaret? ¿La xa at petinaq che usachik qawach? Qas wetaʼm at jachinoq: ¡ri Chʼajchʼoj* rajchak ri Dios!». 25 Pero ri Jesús xuyaj ri demonio y xubʼij che: «¡Chatzʼapij upachiʼ y chatel bʼi che ri achi!». 26 Y are chiʼ ri itzel espíritu ubʼaqʼatiloʼm* chi kan ri achi y ko uraqaqem chi uchiʼ, xel bʼi che. 27 E juntir sibʼalaj xemayinik rumal riʼ xkimaj utzijobʼexik chkiwach ri xbʼantajik. Kkibʼilaʼ kʼut: «¿Jas kʼu uwach laʼ leʼ? ¡Jun kʼakʼ tijonik bʼaʼ laʼ! Ktaqan pa kiwiʼ ri itzel taq espíritus, y ri e areʼ keniman che». 28 Rumal kʼu riʼ aninaq xel utzijol ri Jesús, xtataj pa ronojel taq ri lugar y pa taq ri tinamit re Galilea.
29 Tekʼuriʼ xeʼel bʼi pa ri sinagoga, e rachiʼl bʼi ri Santiago y ri Juan, xebʼe pa ri kachoch ri Simón y ri Andrés. 30 Xekiriqaʼ kʼu ri unan ri rixoqil ri Simón qajinaq cho usok rumal che kʼo qʼaqʼ chrij, aninaq kʼu xbʼix che ri Jesús. 31 Ri areʼ xqebʼ rukʼ, xuchap che ri uqʼabʼ y xuwalijisaj. Xel kʼu bʼi ri qʼaqʼ chrij y xumaj kilixik.
32 Ri e winaq xkimaj lo ukʼamik e juntir ri e yawabʼ y ri okinaq demonios chke are chiʼ qajinaq chi bʼi ri qʼij, rokbʼal aqʼabʼ. 33 E juntir ri winaq re ri tinamit kimulim kibʼ cho ri uchiʼ ri ja. 34 Rumal kʼu riʼ ri Jesús xeʼukunaj e kʼi winaq ri kʼo jalajoj uwach taq yabʼil chke y xeresaj bʼi kʼi demonios, pero xuya ta wi bʼe* chke ri demonios kechʼawik rumal che ketaʼm chik che ri areʼ are ri Cristo.
35 Sibʼalaj aqʼabʼ are taq chiʼ kʼa qʼequʼm na,* xwalijik y xel bʼik; xbʼe pa jun lugar ktzʼinowik y xumaj ubʼanik u oración chilaʼ. 36 Pero ri Simón y ri e kʼo rukʼ xeʼel bʼik, xexuliʼk xepaqiʼ che utzukuxik pa ronojel taq lugar, 37 y are chiʼ xkiriqo xkibʼij che: «E juntir kexuliʼk kepaqiʼ che atzukuxik». 38 Pero ri areʼ xubʼij chke: «Jo pa jun chi lugar pa taq ri e tinamit ri e kʼo naqaj, rech xuqujeʼ kinbʼan predicar chilaʼ, rumal waʼ in petinaq». 39 Rumal riʼ ri Jesús xbʼe pa ronojel Galilea, xubʼan predicar pa taq ri ki sinagogas y xeresaj ri demonios.
40 Xqebʼ kʼu jun achi rukʼ ri kʼo lepra che, xxukiʼ chuwach xutaʼ toqʼobʼ* che, xubʼij: «In wetaʼm chi katkowin che nukunaxik* we kawaj». 41 Sibʼalaj xopan pa ranimaʼ ri Jesús rumal riʼ xuyuq apan ri uqʼabʼ che, xuchapo y xubʼij: «Kwaj. Chatkunatajoq». 42 Aninaq kʼu xel bʼi ri lepra chrij ri achi y xkunatajik. 43 Xutaq kʼu bʼi ri Jesús ri achi y ko xubʼij bʼi che: 44 «Kʼo mabʼij wi. Xaneʼ jat, chakʼutuʼ awibʼ chuwach ri sacerdote y chakʼamaʼ bʼi ri jastaq ri xtaqan wi kan ri Moisés rumal che at saq chik, rech katkilo chi at kunatajinaq chik». 45 Pero are chiʼ bʼenaq chi ri achi, xumaj ubʼixik ri xbʼantajik y xresaj utzijol pa ronojel taq lugar. Rumal riʼ, ri Jesús kkowin ta chik kok chisaqil pa nijun chke taq ri tinamit. Xa chrij taq ri tinamit kkʼojiʼ wi, pa taq lugares naj kʼo wi, pero ri winaq re ronojel taq lugar kepe wi na che rilik.
2 Pero, are chiʼ qʼaxinaq chi kebʼ oxibʼ qʼij, xok chi bʼi jumul ri Jesús pa Capernaúm, xel kʼu utzijol che kʼo chi cho ja. 2 Rumal riʼ e kʼi xekimulij kibʼ chilaʼ, xnoj ri ja y kʼo ta chi kekʼojiʼ wi ri winaq, ni chuchiʼ ri ja. Xumaj kʼu utzijoxik ri utzij ri Dios chke. 3 Xkʼam kʼu lo jun achi kaminaq* u cuerpo chuwach, ri telem lo kumal kajibʼ achijabʼ. 4 Pero, rumal che sibʼalaj e kʼi ri winaq e kʼolik, xekowin taj xkokisaj bʼi ri achi kʼa jawiʼ kʼo wi ri Jesús. Rumal kʼu riʼ xkitor jubʼiqʼ che ri uwiʼ ri ja jawiʼ kʼo wi ri Jesús, y pa ri teqʼ xkiqasaj wi bʼi ri pop* jawiʼ kilibʼam wi bʼi ri achi kaminaq u cuerpo. 5 Are chiʼ ri Jesús xrilo chi qas kkikubʼsaj kikʼuʼx chrij ri Dios, xubʼij che ri achi kaminaq u cuerpo: «Nukʼojol, e kuyutajinaq chi ri amak». 6 E tʼuyul* kʼu jujun taq escribas chilaʼ ri tajin kkichomaj pa kanimaʼ: 7 «¿Jasche* jelaʼ kchʼaw wajun achi riʼ? Xa tajin kukoj ribʼ che Dios. ¿La kʼo chi jun chuwach ri Dios kkowinik kukuy makaj?». 8 Aninaq kʼu xuchʼobʼ ri Jesús jas tajin kkichomaj ri escribas pa kanimaʼ, rumal riʼ xubʼij chke: «¿Jasche jelaʼ tajin kichomaj pa iwanimaʼ? 9 ¿Jas ri más kʼax ta ubʼixik? ¿La are ubʼixik che wajun achi kaminaq u cuerpo ‹e kuyutajinaq chi ri amak›, o are ubʼixik che ‹chatwalijoq, chayakaʼ ri apop y chatbʼinoq›? 10 Pero rech kiwilo chi ri Ralkʼwal Winaq kʼo taqanik pa uqʼabʼ rech kukuy makaj pa ri uwach ulew...». Xubʼij kʼu che ri achi kaminaq u cuerpo: 11 «Kinbʼij kʼu chawe: chatwalijoq, chayakaʼ bʼi ri apop y jat cho awachoch». 12 Kʼateʼ kʼu xbʼitaj ri e tzij riʼ, xwalij ri achi chkiwach ri winaq, xuyak bʼi ri upop y xbʼinik xel bʼik. E juntir xemayinik, rumal riʼ xkimaj uyaʼik uqʼij ri Dios, kkibʼij kʼut: «Kʼo ta jumul qilom laʼ leʼ».
13 Jumul chik, ri Jesús xbʼe chuchiʼ ri lago. Juntir kʼu ri e winaq kepe che rilik, y ri areʼ keʼutijoj. 14 Tekʼuriʼ, are taq chiʼ tajin kbʼinik, xril ri Leví* ukʼojol ri Alfeo tʼuyul pa ri ja ri kmol wi impuestos, y xubʼij che: «Chatteren chwij». Aninaq xwalij bʼi ri Leví y xteriʼ bʼi chrij. 15 Are chiʼ ri Jesús y ri u discípulos xewaʼ* pa ri rachoch ri Leví, xuqujeʼ xewaʼ e kʼi molol taq impuestos y kʼi ajmakibʼ kukʼ, e kʼi chke riʼ ri winaq e teren chrij. 16 Pero ri escribas che e fariseos xuqujeʼ, are chiʼ xkil ri Jesús tajin kwaʼ kukʼ ri ajmakibʼ y ri e molol taq impuestos, xkimaj ubʼixik chke ri u discípulos ri Jesús: «¿Kwaʼ bʼaʼ laʼ ri areʼ kukʼ molol taq impuestos y ajmakibʼ?». 17 Are taq chiʼ ri Jesús xuta ri tajin kkibʼij, xubʼij chke: «Ri kʼo ta yabʼil kkichʼaʼo* rajawaxik ta jun doctor chke, xaq xiw ri e yawabʼibʼ rajawaxik chke. In petinaq ta che kitzukuxik utz taq winaq,* xaneʼ are ri ajmakibʼ».
18 Ri u discípulos ri Juan kikʼamansam kibʼ kkibʼan ayuno junam rukʼ ri kkibʼan ri fariseos, rumal riʼ xepetik y xkitaʼ che ri Jesús: «¿Jasche ri u discípulos ri Juan y ri ki discípulos ri fariseos kikʼamansam kibʼ kkibʼan ayuno, pero ri a discípulos at je ta kkibʼano?». 19 Xubʼij kʼu ri Jesús chke: «Are taq chiʼ kʼo na ri novio kukʼ ri ramigos, ¿la rajawaxik lo kkibʼan ayuno e areʼ? Utz ta riʼ kkibʼan ayuno are taq chiʼ kʼo na ri novio kukʼ. 20 Pero kopan na ri qʼij kkʼam bʼi ri novio chkiwach, pa riʼ ri qʼij kkibʼan na ayuno. 21 Kʼo ta jun winaq kukoj kʼakʼ atzʼyaq che ukʼojoxik jun qʼeʼl atzʼyaq. We kʼo jun winaq jeriʼ kubʼano, are taq chiʼ kujekʼ ribʼ ri kʼakʼ kuyuquqej riʼ ri qʼel y knimar más riʼ ri teqʼ. 22 Xuqujeʼ, kʼo ta jun winaq kuya kʼakʼ vino pa qʼeʼl taq kʼolbʼal bʼanom rukʼ tzʼuʼum.* We kʼo jun jeriʼ kubʼano, kraqin riʼ ri tzʼuʼum rumal ri vino y ktix riʼ, y kechokon ta chi riʼ* ri kʼolbʼal. Xaneʼ ri kʼakʼ vino kyaʼ pa kʼakʼ taq kʼolbʼal».
23 Tekʼuriʼ, pa jun qʼij sábado ri Jesús tajin kqʼax bʼi pa taq ri tikoʼn re triko, rumal riʼ ri u discípulos xkimaj bʼi kichʼupik jujun taq uwach ri triko are chiʼ tajin kebʼinik. 24 Rumal laʼ, ri fariseos xkibʼij che: «¡Chawilaʼ bʼaʼ le leʼ! ¿Jasche tajin kkibʼan ri yaʼtal ta ubʼanik pa taq sábado?». 25 Pero ri Jesús xubʼij chke: «¿La xa kʼu isikʼim ta wi jumul ri xubʼan ri David are chiʼ ri areʼ y ri e rachiʼl xpe kinumik? 26 ¿La xa isikʼim ta chrij ri xubʼan ri David are chiʼ xok bʼi pa ri rachoch ri Dios, ri kʼo kan chupam ri xtzʼibʼax chrij ri Abiatar ri kʼamal kibʼe ri sacerdotes? Ri David xutij ri e kaxlanwa ri keya chuwach ri Dios, xuqujeʼ xuya ke ri achijabʼ ri e teren chrij. Paneʼ yaʼtal ta bʼe che jun winaq kutij re riʼ ri kaxlanwa, xaneʼ xaq xiw ri sacerdotes». 27 Rumal riʼ ri Jesús xubʼij chi chke: «Ri sábado xbʼan chke ri winaq, are ta ri winaq xebʼan che ri sábado. 28 Rumal kʼu riʼ ri Ralkʼwal Winaq xuqujeʼ are Rajaw ri sábado».
3 Jumul chik ri areʼ xok pa jun sinagoga, y chilaʼ kʼo jun achi kaminaq* jun che ri uqʼabʼ. 2 Ri fariseos kkesaj ta ri kibʼaqʼwach chrij ri Jesús che rilik we kukunaj ri achi pa ri qʼij sábado rech jeriʼ kʼo kkikoj che ubʼixik che kʼo umak. 3 Xubʼij kʼu ri Jesús che ri achi kaminaq uqʼabʼ: «Chatwalijoq y chatpet waral pa qanikʼajil». 4 Tekʼuriʼ xubʼij chke: «¿Jas yaʼtalik kbʼan pa taq sábado? ¿La are ubʼanik ri utzilal o are ubʼanik kʼax? ¿La are ubʼanik salvar uwach jun kʼaslemal o are uyaʼik bʼe ksach uwach?». Pero ri e areʼ kʼo ta jas xkibʼij. 5 Rukʼ kʼu oyowal xkaʼy ri Jesús chke ri winaq ri e kʼo chunaqaj chilaʼ. Pero kʼax xunaʼ pa ranimaʼ are chiʼ xrilo che sibʼalaj abʼajirinaq* ri kanimaʼ, xubʼij kʼu che ri achi: «Chayuquʼ le aqʼabʼ». Are chiʼ xuyuqu, xkunataj ri uqʼabʼ. 6 Xeʼel bʼi ri fariseos chilaʼ y aninaq xkimaj umulixik kibʼ kukʼ ri e teren chrij ri Herodes* rech kkichomaj ukamisaxik ri Jesús.
7 Pero ri Jesús xbʼe chuchiʼ ri lago e rachiʼl bʼi ri u discípulos, y xeteriʼ bʼi e kʼiʼalaj winaq chrij ri kepe pa Galilea y pa Judea. 8 Xuqujeʼ xeʼopan kʼiʼalaj winaq rukʼ ri kepe pa Jerusalén, pa Idumea, pa ri jun chi lado re ri Jordán y ri e kʼo chunaqaj Tiro y Sidón, rumal che kitom ronojel ri tajin kubʼano. 9 Rumal riʼ xeʼutaq ri u discípulos rech kkibʼan ubʼanik jun alaj barco ri kkʼojiʼ wi rech kpitzʼitzʼex ta kumal ri e winaq. 10 E k’i winaq e ukunam chi ri Jesús, rumal riʼ e juntir ri sibʼalaj e lawalo rumal taq yabʼil kkikʼaq kibʼ chrij rech kkichapo. 11 Xuqujeʼ ne ri itzel taq espíritus ketzaq chuwach are chiʼ kkilo y kkiraq kichiʼ che ubʼixik: «¡At riʼ ri Ukʼojol ri Dios!». 12 Pero ri Jesús kʼi mul ko xeʼuchʼabʼej xubʼij chke che kʼo makibʼij wi jachin ri areʼ.
13 Tekʼuriʼ xpaqiʼ bʼi puwiʼ jun juyubʼ y xutaq kisikʼixik ri xraj kepe rukʼ, y ri e areʼ xekimulij kibʼ rukʼ. 14 Xubʼan kʼu jun grupo chke e 12 achijabʼ, ri xubʼij apóstoles chke. Rech keteriʼ chrij y rech keʼutaq bʼi che utzijoxik ri utz taq noticias. 15 Xuqujeʼ rech kuya taqanik chke che kesaxik demonios.
16 Are waʼ ri e 12 achijabʼ re ri grupo ri xubʼano: ri Simón (ri xuqujeʼ xukoj Pedro che ri ubʼiʼ), 17 ri Santiago ukʼojol ri Zebedeo y ri Juan ri rachalal (ri xuqujeʼ xukoj Boanerges che ri kibʼiʼ, ri kel kubʼij «e ralkʼwal kaqulja»), 18 ri Andrés, ri Felipe, ri Bartolomé, ri Mateo, ri Tomás, ri Santiago ukʼojol ri Alfeo, ri Tadeo, ri Simón ri Cananita* 19 y ri Judas Iscariote (ri xkʼayin ri Jesús pa kiqʼabʼ ri ukʼulel).
Tekʼuriʼ ri Jesús xok pa jun ja, 20 kekowin ta wi kewaʼik rumal che jumul chik xkimulij kibʼ ri winaq chilaʼ. 21 Are chiʼ ri u familia xketaʼmaj ri tajin kbʼantajik, xebʼe che utzukuxik rech kkikʼam bʼik, rumal che kkibʼij: «Xa xchʼujarik».* 22 Xuqujeʼ ri escribas ri e qajinaq lo pa Jerusalén kkibʼij: «Are ri Belcebú* okinaq che. Keresaj ri demonios rukʼ ri utobʼanik ri kinimal ri demonios». 23 Pero ri Jesús xubʼij chke keqebʼ rukʼ y xukoj ejemplos rech xtzijon kukʼ. Xubʼij chke: «¿La kuya lo che ri Satanás kresaj bʼi ri Satanás? 24 We kʼo jachoj ibʼ chupam jun qʼatbʼal tzij, kkowin ta riʼ ri qʼatbʼal tzij ko ktakʼiʼk. 25 Y, we kʼo jachoj ibʼ chupam jun familia,* kkowin ta riʼ ri familia ko ktakʼiʼk. 26 Xaq junam rukʼ, we ri Satanás kchʼojin aqʼan chbʼil ribʼ y kʼo jachoj ibʼ rukʼ, kkowin ta riʼ ko ktakʼiʼk y ksach na uwach riʼ. 27 Xuqujeʼ, we jun winaq kok bʼi pa ri rachoch jun achi nim uchuqʼabʼ rech kerelaqʼaj lo ri jastaq re, nabʼe rajawaxik kuxim na ri achi. Xa jeriʼ kkowinik krelaqʼaj bʼi ri jastaq re pa ri rachoch. 28 Qastzij wi kinbʼij chiwe che kekuyutaj ronojel uwach jastaq kkibʼan ri winaq, apas uwach makaj o yoqʼonik kkibʼano. 29 Pero ri kuyoqʼ ri espíritu santo kkuyutaj ta wi umak, ksach ta uwach riʼ ri makaj chrij». 30 Jelaʼ xubʼij ri Jesús rumal che ri e areʼ kkibʼij: «Xa okinaq jun itzel espíritu che».
31 Xeʼopan kʼu ri unan y ri e rachalal, pero xekanaj apan cho ri ja y xkitaq usikʼixik. 32 E kʼi kʼu ri winaq e tʼuyul chunaqaj ri Jesús y xkibʼij che: «¿La xawilo? Ri anan* y ri e awachalal e takʼatoj apan cho ja y tajin katkitzukuj». 33 Pero ri Jesús xubʼij chke: «¿Jachin ri nunan y ri e wachalal?» 34 Xkaʼy kʼu chke ri e tʼuyutʼoj chunaqaj y xubʼij: «¡Are waʼ ri e nunan y ri e wachalal! 35 Apachin taneʼ ri kubʼan ri kraj ri Dios are riʼ ri wachalal, ri wanabʼ y ri nunan».
4 Jumul chi kʼut ri Jesús xumaj kitijoxik ri winaq chuchiʼ ri lago. Sibʼalaj e kʼi ri winaq xkimulij kibʼ chrij, rumal riʼ xaqʼan pa jun alaj barco, xtʼuyiʼ chupam y xok bʼi jubʼiqʼ puwiʼ ri jaʼ. Pero juntir ri e winaq xekʼojiʼ apan chuchiʼ ri lago. 2 Xumaj kʼu ukʼutik kʼi jastaq ri Jesús chkiwach rukʼ taq ejemplos. Are chiʼ tajin kukʼut chkiwach, xubʼij chke: 3 «Chitampeʼ. Xel bʼi jun tikonel che ubʼanik ri utikoʼn. 4 Y, are chiʼ tajin keʼutik ri semilla xetzaq apan jujun chuchiʼ ri bʼe, xepe kʼu ri chikop kʼo kixikʼ y xekitij bʼik. 5 Nikʼaj chi semilla xetzaq chuxoʼl taq abʼaj jawiʼ qas ta kʼo wi ulew y aninaq xeʼel loq rumal che qas ta pim ri ulew. 6 Pero are chiʼ xel lo ri qʼij, xekʼat ri tikoʼn, tekʼuriʼ xekamik rumal che qas ta nim bʼenaq ri uraʼbʼ* pa ri ulew. 7 Nikʼaj chik xeqaj chuxoʼl taq kʼix y are chiʼ sibʼalaj xekʼiy ri kʼix xekijiqʼsaj, rumal riʼ xewachin taj. 8 Pero nikʼaj chik xetzaq pa ri utzalaj ulew, y ri tikoʼn xeʼel loq y xekʼiyik, xkimaj uyaʼik kiwach: kʼo jujun semilla xkiya 30 kiwach; jujun chik 60, y nikʼaj chik 100». 9 Tekʼuriʼ xubʼij: «Ri kʼo uxikin rech ktatabʼenik, qas bʼaʼ chtatabʼenoq».
10 Tekʼuriʼ are chiʼ ri Jesús xaq utukel kʼolik, ri e winaq e kʼo apan chunaqaj y ri e Doce, xkimaj utaʼik che ri Jesús jas kraj kubʼij ri ejemplos. 11 Ri areʼ xubʼij chke: «Yaʼtal chiwe ix kichʼobʼ ri jastaq re ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios* ri etaʼmatal ta nabʼe kanoq. Pero ri e nikʼaj chi winaq rukʼ taq ejemplos kbʼix chke, 12 rech paneʼ kekaʼyik kkil ta wi y paneʼ ketatabʼenik kkichʼobʼ ta wi. Jeriʼ, kekowin ta wi ketzalij rukʼ ri Dios y kkuyutaj ta ri kimak». 13 Xaq uwiʼ chik, xubʼij chke: «We ri ix kichʼobʼ ta wajun ejemplo riʼ, ¿la kixkowin lo che kichʼobʼik ri e nikʼaj chi ejemplos?
14 »Xtik ri tzij rumal ri tikonel. 15 Rumal laʼ, e kʼo ri semilla ri xeqaj chuchiʼ ri bʼe jawiʼ ktik wi ri tzij. Are riʼ ri winaq ri kkitatabʼej ri tzij, pero kpe ri Satanás y kresaj bʼi ri tzij ri xtik pa kanimaʼ. 16 Xuqujeʼ e kʼo ri xeqaj chuxoʼl taq abʼaj. Are riʼ ri winaq kkikʼam ri tzij rukʼ kikotemal are taq chiʼ kkito. 17 Pero qas ta nim qajinaq ri uraʼbʼ pa kanimaʼ. Rumal riʼ, paneʼ kkiqʼiʼ jun tiempo, are chiʼ kkimaj uriqik kʼax o kmajix ubʼanik kʼax chke rumal ri tzij, ketzaq kanoq.* 18 Xaq uwiʼ chik, e kʼo ri xeqaj kan chuxoʼl taq ri kʼix. Are kchʼaw chkij ri winaq ri kkitatabʼej ri tzij 19 pero kchʼuqutaj ri tzij ri xqaj pa kanimaʼ y kjiqʼik rumal che ksach kikʼuʼx chrij ri jastaq re taq ri e qʼij riʼ, kebʼan engañar rumal ri uchuqʼabʼ taq ri qʼinomal* y kkimaj urayixik ronojel uwach jastaq; rumal riʼ kwachin ta ri tzij kukʼ. 20 Chukʼisbʼal, e kʼo ri semilla ri xetik pa ri utzalaj ulew. Are riʼ ri winaq ri kkitatabʼej ri tzij, utz ukʼamik kkibʼano y kwachin kukʼ: jujun semilla kuya 30 uwach; jujun chik 60, y nikʼaj chik 100».
21 Xuqujeʼ xubʼij chke: «¿La ktzij jun candil* tekʼuriʼ xa kchʼuq uwiʼ rukʼ jun chakach* o xa knim chuxeʼ ri chʼat? ¿La ma ta lo xa kelesax loq rech kyaʼ chikaj pa jun kʼolbʼal re? 22 Kʼo ta jun jastaq ri kilitaj taj* ma ta ne kel na chi saq y kʼo ta jun jastaq ri qas utz uchʼuqik* bʼanom ri ma ta kqʼalajin na chkiwach ri winaq. 23 Apachin taneʼ ri kʼo uxikin rech ktatabʼenik, qas bʼaʼ chtatabʼenoq».
24 Tekʼuriʼ xubʼij chi chke: «Qas chiyaʼ ixikin che ri tajin kitatabʼej. Ri etabʼal kikoj ix are ri kkoj na chiwe ix, y más kʼo chi na ri kkoj chiwe ix. 25 Rumal che ri winaq ri kʼo kʼo rukʼ, kyaʼtaj na más che; pero ri winaq ri kʼo ta kʼo rukʼ, xuqujeʼ ne ri jubʼiqʼ ri kʼo rukʼ ktoqix na che».
26 Je chi waʼ xubʼij chke: «Ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios kjunamataj rukʼ ri kbʼantajik are chiʼ jun achi keʼukʼaq kan semilla pa ri ulew. 27 Ri areʼ kwar chaqʼabʼ y kwalij pa qʼij. Jeriʼ kubʼan ronojel qʼij, ri semilla keʼel loq y kenimar ri tikoʼn, paneʼ ri areʼ retaʼm taj jas ri qas kubʼano kkʼiyik. 28 Xaq pa rech wi ri ulew kukʼiyisaj ri tikoʼn: nabʼe kel lo ri raqan, tekʼuriʼ kel lo ri uwach y chukʼisbʼal kchaqijar ri uwach. 29 Are chiʼ chaqiʼj chi uwach ri tikoʼn, kopan ri achi che uqʼatik rumal che ya xuriq ri tiempo kyak uwach».*
30 Y xubʼij chik: «¿Jas rukʼ kqajunamaj wi ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios, o jas ejemplo kojkowinik kqakojo rech kqaqʼalajisaj? 31 Kjunamataj rukʼ jun semilla re mostaza, más nitzʼ na wajun semilla chkiwach ri nikʼaj chi semilla ri ketik pa ri ulew. 32 Pero, are chiʼ tikitajinaq chik, kkʼiy loq y más nim kel chkiwach ri nikʼaj chi tikoʼn bʼanom apanoq. Y kenimar taq ri uqʼabʼ rumal riʼ ri e chikop aj uwo kaj kekowinik kkibʼan kisok pa ri umuʼjal taq ri uqʼabʼ».
33 Kukoj kʼu kʼi ejemplos je taq kibʼanik wariʼ are chiʼ kutzijoj ri utzij ri Dios chke, are kchoman chrij ri kekowin e areʼ che uchʼobʼik. 34 Kʼo ta kʼu jumul ma ta xukoj ejemplos are chiʼ xtzijon kukʼ, pero kuqʼalajisaj chkiwach ri u discípulos pa kitukel wi ri kraj kubʼij juntir ri ejemplos.
35 Y pa riʼ ri qʼij, rokibʼal aqʼabʼ, xubʼij chke ri u discípulos: «Chojqʼax bʼi pa ri jun chi lado che ri lago». 36 Rumal riʼ are taq chiʼ ri discípulos e kitaqom chi bʼi ri winaq, xkikʼam bʼi ri Jesús pa ri alaj barco, je jas ri ubʼanom xkikʼam bʼik. Y e kʼo chi nikʼaj alaj taq barcos e kachiʼl bʼik. 37 Xaq kʼateʼ kʼut xwalij jun nimalaj kaqiqʼ. Ri olas kkikʼaq jewaʼ jeriʼ ri alaj barco, rumal riʼ raj* xnoj che jaʼ. 38 Pero ri Jesús warinaq bʼi chrij ri alaj barco, ukojom bʼi uchʼakat. Rumal riʼ, ri u discípulos xkikʼasuj y xkibʼij che: «Maestro, kojkam waʼ... ¿jasche kʼo ta kubʼij akʼuʼx?». 39 Rumal kʼu riʼ, xwalij ri Jesús y xuyaj ri kaqiqʼ y ri jaʼ: «¡Chattanaloq! ¡Xaq jun chatkʼol wi!». Xqaj kʼu uchuqʼabʼ ri kaqiqʼ y xliʼlobʼ uwach* ri jaʼ. 40 Tekʼuriʼ xubʼij chke: «¿Jasche sibʼalaj ixiʼm iwibʼ? ¿La xa kikubʼsaj ta ikʼuʼx chrij ri Dios?».* 41 Ri e areʼ sibʼalaj xkixiʼj kibʼ y xkibʼij chbʼil taq kibʼ: «¿Jachin qas wajun achi riʼ? ¡Taq xuqujeʼ keniman ri kaqiqʼ y ri jaʼ che!».
5 Xeʼopan kʼu pa ri jun chi lado che ri lago, pa taq ri kulew ri aj Gerasa. 2 Y are taq chiʼ ri Jesús xqaj pa ri alaj barco, xel lo jun achi che ukʼulaxik ri okinaq jun itzel espíritu che, upetik jawiʼ kʼo wi taq ri muqbʼal. 3 Chilaʼ kʼut, chuxoʼl taq ri muqbʼal kʼo wi, y kʼa pa riʼ ri qʼij kʼo ta jun winaq kowinaq che uximik, ni rukʼ jun cadena. 4 Kʼi mul ximom taq ri raqan y ri uqʼabʼ rukʼ cadena. Pero ri areʼ kuroqopij* taq ri cadenas. Kʼo ta jun winaq kowinaq che uchapik.* 5 Ronojel tiempo, paqʼij y chaqʼabʼ, kbʼinlobʼ chuxoʼl taq ri muqbʼal y pa taq ri juyubʼ kuraq uchiʼ y kusok ribʼ rukʼ taq abʼaj. 6 Pero, are chiʼ xril ri Jesús naj kʼo wi apanoq, aninaq xbʼe rukʼ y xpachiʼ chuwach. 7 Rumal riʼ, ko xuraq uchiʼ, xubʼij: «¿Jas awech chwe, Jesús, Ukʼojol ri Nimalaj Dios? Chabʼanaʼ jurar chuwach ri Dios che kabʼan ta kʼax chwe». 8 Ri Jesús kʼi mul ubʼim chi che: «At, itzel espíritu, chatel bʼi che ri achi». 9 Tekʼuriʼ ri Jesús xutaʼ che: «¿Jas abʼiʼ?». Ri areʼ xubʼij che: «Legión* ri nubʼiʼ, rumal che oj kʼi». 10 Y kʼi mul xutaʼ toqʼobʼ* che ri Jesús che keresaj ta bʼi pa taq riʼ ri ulew.
11 E kʼo kʼu e kʼiʼalaj aq tajin kewaʼ cho ri juyubʼ. 12 Rumal riʼ ri espíritus xkitaʼ toqʼobʼ che ri Jesús, xkibʼij: «Chojataqaʼ bʼi kukʼ ri aq rech kojok bʼi chke». 13 Ri Jesús xuya bʼe chke. Xeʼel kʼu bʼi ri itzel taq espíritus che ri achi y xeʼok bʼi chke taq ri aq, y ri e kʼiʼalaj aq xkikʼaq bʼi kibʼ pa ri swan xeqaj pa ri jaʼ. E juntir kʼu ri aq, weneʼ kʼo 2 mil, xejiqʼ pa ri lago. 14 Pero ri e chajil kech taq ri aq xeʼanimaj bʼik y xekibʼij chke ri e kʼo pa ri tinamit y pa taq ri juyubʼ. Rumal riʼ ri winaq xebʼe che rilik jas ri xbʼantajik. 15 Are taq chiʼ xeʼopanik jawiʼ kʼo wi ri Jesús, xkil ri achi ri xeʼok na jumulaj demonios che. Tʼuyul chilaʼ xekiriqaʼ, ukojom chi ratzʼyaq y kʼo chi ri uchomanik chi saq, rumal riʼ sibʼalaj xkixiʼj kibʼ. 16 Y ri xeʼilow ri xbʼantajik xkibʼij chke ri e winaq ronojel ri xbʼantaj rukʼ ri achi ri xeʼok na demonios che y ri xbʼantaj kukʼ ri aq. 17 Rumal riʼ, ri e winaq xkimaj utaʼik toqʼobʼ che ri Jesús chi kel bʼi pa ri kulew.
18 Tekʼuriʼ, are chiʼ ri Jesús tajin kaqʼan bʼi pa ri alaj barco, ri achi ri xeʼok na demonios che xutaʼ toqʼobʼ che ri Jesús rech kuya bʼe kteriʼ bʼi chrij. 19 Pero ri Jesús xuya ta bʼe che, xaneʼ xubʼij kan che: «Jat cho awachoch. Chattzalij bʼi kukʼ ri a familiares y chabʼij chke juntir ri xubʼan ri Jehová* chawe y ri xubʼan che utoqʼobʼisaxik awach». 20 Ri achi xbʼek y xumaj utzijoxik pa ri Decápolis* juntir ri jastaq ri xubʼan ri Jesús che, rumal riʼ e juntir ri winaq sibʼalaj xkimayo.
21 Xtzalij chi kʼu bʼi ri Jesús pa ri alaj barco pa ri jun chi lado che ri lago. Y, are taq chiʼ kʼa kʼo na chuchiʼ ri jaʼ, xkimulij kibʼ e kʼiʼalaj winaq chrij. 22 Xpe kʼu jun chke ri presidente re ri sinagoga, Jairo ubʼiʼ. Are taq chiʼ xril ri Jesús, xxukiʼ chuwach 23 y kʼi mul xutaʼ toqʼobʼ che, xubʼij: «Ri alaj numiʼal sibʼalaj lawalo kʼolik.* Chabʼanaʼ jun toqʼobʼ, jo wukʼ y chayaʼ ri aqʼabʼ puwiʼ rech kkunatajik y kkam taj». 24 Aninaq kʼu xbʼe ri Jesús rukʼ ri Jairo. E teren bʼi kʼiʼalaj winaq chrij, kkipitzʼitzʼej.
25 Kʼo kʼu jun ixoq chilaʼ, 12 junabʼ chik ktaniʼ ta wi ri kikʼ kqaj che. 26 Bʼenaq chi kʼu kukʼ e kʼi doctor, pero xa más kibʼanom kʼax che. Uchupum* chi kʼu juntir ri urajil, pero xa más nimatajinaq ri uyabʼ. 27 Utom ri ktzijox chrij ri Jesús, rumal riʼ xok bʼi chkixoʼl taq ri winaq, xqebʼ chrij y xuchap ri ratzʼyaq, 28 rumal che kuchomaj: «Xaq xiw taneʼ we kinchap ri ratzʼyaq, kinutzir riʼ». 29 Aninaq kʼut xtaniʼ ri kikʼ che y xunaʼ pa ri u cuerpo chi kunatajinaq chi che ri kʼaxalaj yabʼil kʼo che.
30 Aninaq kʼut xunaʼ ri Jesús chi kʼo poder xel che. Rumal riʼ xutzalkʼatij ribʼ,* xkaʼy chke ri winaq y xutaʼ chke: «¿Jachin xchapow ri watzʼyaq?». 31 Pero ri u discípulos xkibʼij che: «Kawil yaʼ che ri e winaq e teren chawij katkipitzʼitzʼej... ¿jas kʼu che kataʼ jachin xatchapowik?». 32 Paneʼ jeriʼ xbʼix che, ri areʼ xaq are kkaʼy na chke ri winaq rech krilo jachin ri xchapowik. 33 Retaʼm kʼu ri ixoq ri xukʼulmaj, rumal riʼ xbʼirbʼat che xiʼn ibʼ. Xqebʼ rukʼ ri Jesús, xxukiʼ chuwach y xuqʼalajisaj ri qas xbʼantajik. 34 Ri Jesús xubʼij che: «Numiʼal, xatkunatajik rumal che xakubʼsaj akʼuʼx chrij ri Dios. Jat pa jororibʼal y chkunataj bʼaʼ ri kʼaxalaj yabʼil kʼo chawe».
35 Are taq chiʼ kʼa tajin kchʼaw na ri Jesús, xepe jujun chke ri achijabʼ aj uwo rachoch ri presidente re ri sinagoga, xkibʼij che: «Ya xkam ri amiʼal. ¿Jasche xaq are kabʼan molestar ri Maestro?». 36 Pero ri Jesús xuta jubʼiqʼ ri tajin kkibʼij ri achijabʼ, rumal riʼ xubʼij che ri presidente re ri sinagoga: «Maxiʼj awibʼ, xaq xiw chakubʼsaj akʼuʼx chrij ri Dios». 37 Y xuya ta bʼe kbʼe jun chi winaq rukʼ, xaneʼ xaq xiw ri Pedro y ri e kebʼ kachalal kibʼ, ri Santiago y ri Juan, xebʼe rukʼ.
38 Are chiʼ xeʼopan pa ri rachoch ri presidente re ri sinagoga, ri Jesús xeril ri winaq kewojkorik,* keʼoqʼik y kkiraq kichiʼ. 39 Rumal riʼ, are taq chiʼ okinaq chi bʼik, xubʼij chke: «¿Jasche tajin kixoqʼik y sibʼalaj kixwojkorik? Ri alaj ali kaminaq taj, xa warnaq». 40 Are taq chiʼ ri winaq xkita ri xubʼij ri Jesús xkimaj utzexik uwach. Pero are taq chiʼ ri Jesús e resam chi bʼi juntir ri winaq, xok bʼik jawiʼ yaʼom wi ri alaj ali, e rachiʼl bʼi ri utat unan ri alaj ali y ri discípulos ri e bʼenaq rukʼ. 41 Tekʼuriʼ, xuchap ri alaj ali che ri uqʼabʼ y xubʼij che: «Tálitha cúmi», ri kraj kubʼij «alaj ali, kinbʼij chawe: ¡chatwalijoq!». 42 Aninaq kʼut xwaʼlij ri alaj ali y xumaj bʼinem. (12 ujunabʼ kʼolik). Are taq chiʼ ri utat unan ri alaj ali xkil ri xbʼantajik, sibʼalaj xemayinik y sibʼalaj xekikotik. 43 Pero ri Jesús kʼi mul ko xeʼuchʼabʼej y xubʼij chke che kʼo makibʼij wi. Xuqujeʼ xubʼij chke kkiya uwa ri alaj ali.
6 Tekʼuriʼ ri areʼ xel bʼi chilaʼ y xopan pa ri utinamit, e rachiʼl bʼi ri u discípulos. 2 Are chiʼ xuriq ri qʼij sábado xumaj kitijoxik ri winaq pa ri sinagoga, y e kʼi chke ri xetatabʼenik sibʼalaj xemayinik, xkibʼij: «¿Jawiʼ xretaʼmaj wi wajun achi ri e jastaq riʼ? ¿Jasche xyaʼtaj waʼ we nojibʼal che? ¿Jasche kkowinik kubʼan waʼ taq milagros? 3 ¿La ma ta are waʼ ri carpintero, ri ral ri María y kachalal ri Santiago, ri José, ri Judas y ri Simón? Y ¿la ma ta are ri e ranabʼ ri e kʼo qukʼ waral?». Rumal riʼ e kʼi xetzaq kan rumal rech.* 4 Pero ri Jesús xubʼij chke: «Nim kil wi ri profeta apawchiʼ taneʼ kbʼe wi, pero je ta kbʼan che pa ri qas utinamit kumal ri u familiares y ri e kʼo pa rachoch». 5 Rumal riʼ xubʼan ta kʼi milagros chilaʼ, xaq xiw xeʼukunaj e jujun winaq ri xuya uqʼabʼ pa kiwiʼ. 6 Sibʼalaj xmayinik are chiʼ xrilo che ri e winaq xkikubʼsaj ta kikʼuʼx chrij ri Dios. Xbʼe che kitijoxik ri winaq pa taq ri aldeas ri e kʼo naqaj.
7 Tekʼuriʼ xeʼumulij ri e Doce y pa taq kakabʼ xumaj bʼi kitaqik, xuya kʼu taqanik pa kiqʼabʼ rech kekowinik kkesaj itzel taq espíritus. 8 Xuqujeʼ xubʼij chke che kʼo jas ma kikʼam bʼi pa ri viaje, xaq xiw kkikʼam bʼi jun kichʼamiy. Rajawaxik taj kkikʼam bʼi kiwa, ni jun kichim kʼolbʼal kijastaq, ni kirajil* pa ri ximibʼal uxeʼ kipam.* 9 Xubʼij chke kkikoj bʼi kixajabʼ, pero kkikʼam ta bʼi katzʼyaq re kijalabʼal. 10 Xuqujeʼ xubʼij chke: «Are chiʼ kixok pa jun ja chixkanaj kan rukʼ ri winaq kʼa kixel na bʼi pa ri tinamit. 11 Pero, we kixkʼulax ta pa jun lugar ni kixtatabʼexik chitotaʼ kan ri ulew* kʼo che ri iwaqan are chiʼ kixel bʼi chilaʼ rech kketaʼmaj chi kʼo ta chi imak ix chke». 12 Tekʼuriʼ xkimaj bʼi kibʼe y xkimaj ubʼixik chke ri winaq che rajawaxik kkibʼan arrepentir kibʼ che ri kimak; 13 ri discípulos kekesaj kʼi demonios, kkikoj aceite chke e kʼi yawabʼibʼ y kekikunaj.
14 Ri rey Herodes xuta ri ktzijox chrij ri xubʼan ri Jesús, rumal che ri winaq sibʼalaj kitom ri ubʼiʼ y kkibʼij: «Walijisam lo ri Juan Bautista* chkixoʼl ri kaminaqibʼ, rumal riʼ kkowinik kubʼan milagros». 15 Pero e nikʼaj chik kkibʼij: «Are ri Elías». Y e kʼo chi jujun kkibʼij: «Are jun profeta, junam kukʼ ri profetas ojer kanoq». 16 Pero are chiʼ ri Herodes xuta ri ktzijox chrij ri Jesús, xubʼij: «Xkʼastajisax* ri Juan ri xinwesaj ujolom». 17 Nabʼe kanoq ri Herodes xtaqan che uchapik ri Juan y xuxim rukʼ cadena pa cárcel umak rech ri Herodías, ri rixoqil ri Filipo ri rachalal. Ri Herodes xkʼuliʼ rukʼ ri Herodías. 18 Rumal riʼ ri Juan kʼi mul xubʼij che: «Yaʼtal ta chawe kabʼan awixoqil che ri rixoqil ri awachalal». 19 Rumal riʼ ri Herodías kkachkat kunaʼ che ri Juan y kraj kukamisaj, pero kel ta chuwach ri kraj kubʼano, 20 rumal che ri Herodes nim kril wi ri Juan. Retaʼm chi kʼo ta umak y chʼajchʼoj achi, rumal riʼ kuya ta bʼe kbʼan kʼax che. Are taq chiʼ kuta ri kubʼij, kuriq taj jas kubʼan che; paneʼ jeriʼ, utz kuta ri kubʼij.
21 Xopan kʼu jun qʼij, ri Herodes xubʼan jun waʼim re chaqʼabʼ rumal ri u cumpleaños, xeʼubʼan kʼu invitar ri nimaʼq taq funcionarios, ri comandantes kech soldados y ri e winaq nimaʼq kiqʼij re Galilea. 22 Xok k’u b’i ri ral ri Herodías y xxojowik, ri Herodes y ri e k’o rukʼ pa ri waʼim* sibʼalaj utz xkil ri xojowem xubʼano. Rumal ri’ ri rey xubʼij che ri ali: «Chata’ chwe ri kawaj, kinya k’u na chawe». 23 Y xaq xiw ta riʼ, xaneʼ xubʼan jurar che: «Apas uwach jastaq ri kataʼ chwe kinya chawe, paneʼ kataʼ pa nikʼaj che ri nuqʼatbʼal tzij». 24 Xel kʼu bʼi ri ali y xutaʼ che ri unan: «¿Jas kintaʼ che?». «Ri ujolom ri Juan Bautista», xcha ri unan che. 25 Aninaq kʼu xutij ranim ri ali xopan chuwach ri rey y xutaʼ che: «Chanim riʼ kwaj kaya ri ujolom ri Juan Bautista chwe pa jun likʼilik laq». 26 Ri rey sibʼalaj xbʼisonik, pero xraj taj ma ta ne xuya ri xutaʼ ri ali che rumal che xchoman chrij ri xubʼan jurar che y xchoman chkij ri e ubʼanom invitar. 27 Rumal kʼu riʼ, ri rey aninaq xutaq bʼi jun chke ri uchajinelabʼ rech kukʼamaʼ lo ri ujolom ri Juan. Xbʼe kʼu ri chajinel y xeresaj lo ri ujolom ri Juan pa cárcel, 28 xukʼam kʼu lo ri ujolom pa jun likʼilik laq, xuya che ri ali y ri ali xuya che ri unan. 29 Are chiʼ ri u discípulos ri Juan xketaʼmaj ri xbʼantajik, xepetik, xkikʼam bʼi ri u cuerpo ri Juan y xekiya kan pa jun muqbʼal.
30 Xkimulij kʼu kibʼ ri apóstoles chrij ri Jesús y xkibʼij che juntir ri jastaq xkibʼano y xkikʼutu. 31 Xubʼij kʼu ri Jesús chke: «Chixpet wukʼ; jo qatukel pa jun lugar naj kʼo wi, rech kojuxlan jubʼiqʼ chilaʼ». E kʼi kʼu ri winaq kebʼek y kepetik, y ri e areʼ kʼo ta ki tiempo ni che utijik kiwa. 32 Rumal riʼ, xebʼe pa jun alaj barco pa jun lugar naj kʼo wi jawiʼ kbʼan wi kekʼojiʼ kitukel. 33 Pero e kʼo winaq xeʼilowik are chiʼ xebʼek, xuqujeʼ xetaʼmataj kumal e nikʼaj chik. Rumal riʼ, ri e winaq re ronojel taq ri tinamit aninaq xebʼe chkaqan y nabʼe xeʼopan chilaʼ chkiwach e areʼ. 34 Are taq chiʼ ri Jesús xqaj pa ri alaj barco, xeril e kʼiʼalaj winaq, rumal riʼ xel ukʼuʼx chke,* rumal che kejunamataj kukʼ chij* kʼo ta kajyuqʼ. Xumaj kʼu ukʼutik kʼi jastaq chkiwach.
35 Rumal che bʼenaq chi ri qʼij, xeqebʼ ri u discípulos rukʼ y xkibʼij che: «Naj oj kʼo wi y matam chik. 36 Cheʼataqaʼ bʼi ri winaq rech kebʼe pa taq ri ulew ri kʼo wi tikoʼn y pa taq ri aldeas e kʼo naqaj rech kekiloqʼo lo ri kkitijo». 37 Pero ri Jesús xubʼij chke: «Chiyaʼ kiwa ix». Rumal kʼu riʼ ri e areʼ xkitaʼ che ri Jesús: «¿La kawaj kojbʼe che uloqʼik 200 denarios* kaxlanwa rech kqaya ri kkitijo?». 38 Ri areʼ xubʼij chke: «¿Jampaʼ kaxlanwa kʼo iwukʼ? Jiwilampeʼ». Are chiʼ kilom chik jampaʼ kʼo kukʼ, xkibʼij che: «Kʼo cinco kaxlanwa, y kebʼ kar». 39 Rumal riʼ ri Jesús xeʼutaq ri winaq rech ketʼuyiʼ pa taq grupos cho ri raxalaj qʼayes. 40 Rumal riʼ xetʼuyiʼ pa taq grupos; pa taq a 100 y pa taq a 50. 41 Tekʼuriʼ xukʼam ri cinco kaxlanwa y ri kebʼ kar, xkaʼy chikaj y xubʼan jun oración.* Tekʼuriʼ xeʼupaʼij* ri kaxlanwa y xumaj uyaʼik chke taq ri u discípulos rech ri e areʼ kkiya chke ri e winaq. Xuqujeʼ xujach ri kebʼ kar chkiwach e juntir. 42 Rumal riʼ e juntir xewaʼik y sibʼalaj xenojik. 43 Tekʼuriʼ xekiyak 12 chakach kaxlanwa ri xkʼis ta kitijik, xuqujeʼ ri e kar. 44 E 5 mil achijabʼ xetijow ri kaxlanwa.
45 Tekʼuriʼ, xeʼukowij* ri u discípulos rech keʼaqʼan pa ri alaj barco, kenabʼej apan chuwach y keqʼax pa ri jun chi lado che ri lago rech keʼopan pa Betsaida, pero ri areʼ xkanaj na kan kukʼ ri winaq rech xeʼutaq bʼik. 46 Pero are taq chiʼ e bʼenaq chi ri winaq xbʼe pa jun juyubʼ rech kubʼanaʼ orar. 47 Are chiʼ chaqʼabʼ chik, ri alaj barco kʼo chukʼuʼx ri lago pero ri Jesús utukel kʼo na kan pa ri juyubʼ. 48 Xeril kʼut chi ri e areʼ kʼax tajin kkiriq che ubʼinisaxik ri alaj ki barco rumal che kajumum ri kaqiqʼ petinaq chkiwach. Rumal riʼ, sibʼalaj aqʼabʼ* xbʼin bʼi puwiʼ ri jaʼ rech kopan kukʼ, pero xuchomaj xaq kqʼax bʼi chkiwach. 49 Are taq chiʼ ri discípulos xkil ri Jesús tajin kbʼin puwiʼ ri jaʼ, xkichomaj: «¿Jas uwach laʼ le petinaq?».* Xkimaj kʼu uraqik kichiʼ 50 rumal che e juntir xkilo y xkixiʼj kibʼ. Pero ri areʼ aninaq xubʼij chke: «¡Masach ikʼuʼx y mixiʼj iwibʼ! Xa in waʼ». 51 Xaqʼan kʼu kukʼ pa ri alaj barco y xtaniʼ ri kaqiqʼ. Are taq chiʼ xkil ri xubʼan ri Jesús, sibʼalaj xemayinik. 52 Rumal che kichʼobʼom ta ri kraj kubʼij ri milagros ri xubʼan rukʼ taq ri kaxlanwa y ubʼanom ko ri kanimaʼ rumal laʼ kkichʼobʼ ta rij.
53 Are chiʼ e qʼaxinaq chi bʼi puwiʼ ri jaʼ, xeʼopan pa Genesaret, y xkixim kan ri alaj ki barco chilaʼ. 54 Pero are taq chiʼ xeqaj pa ri alaj barco, xchʼobʼ uwach ri Jesús kumal ri winaq. 55 Rumal riʼ ri winaq xebʼe pa taq ri e tinamit chilaʼ y xkimaj lo kikʼamik ri e yawabʼibʼ chuwach taq pop. Kebʼe pa taq ri lugar ri kkito jawiʼ kʼo wi ri Jesús. 56 Are taq chiʼ ri Jesús kok bʼi pa jun alaj tinamit pa taq ri juyubʼ, pa jun aldea o pa jun nimalaj tinamit ri e winaq kekikʼam lo ri e kiyawabʼibʼ pa taq ri kʼaybʼal y kkitaʼ toqʼobʼ che chi kuya bʼe chke kkichap ri ratzʼyaq paneʼ xaq xiw ri uchiʼ. Y e juntir ri kechapowik kekunataj kanoq.
7 Tekʼuriʼ, ri fariseos y jujun chke ri escribas ri e petinaq pa Jerusalén xkimulij kibʼ chrij ri Jesús. 2 Xekil kʼu jujun chke ri u discípulos tzʼil ri kiqʼabʼ o kichʼajom taj* tajin kewaʼik. 3 (Ri fariseos y e juntir ri e nikʼaj chi judíos kewaʼ taj we kichʼajom ta ri kiqʼabʼ kʼa rukʼ ri kichʼuʼk, rumal che kkitzoqopij ta kan ubʼanik ri costumbres kech taq ri katiʼt kimam. 4 Y, are chiʼ kʼateʼ ketzalij lo pa kʼaybʼal, kewaʼ taj we kichʼajom ta kiqʼabʼ. Xuqujeʼ kkitzoqopij ta kan kʼi uwach taq costumbres rech ojer, junam rukʼ ri bautismo re taq copas, xaruʼ y nikʼaj chi kʼolbʼal bʼanom rukʼ cobre). 5 Rumal kʼu riʼ, waʼ we fariseos y ri escribas xkitaʼ che ri Jesús: «¿Jasche ri a discípulos kkibʼan ta ri costumbres ri xkikʼut kan ri e qamam, xaneʼ tzʼil ri kiqʼabʼ kewaʼik?». 6 Ri Jesús xubʼij chke: «Xa kebʼ ipalaj,* rumal bʼaʼ riʼ ri Isaías xuya kan ubʼixik chiwij ri tzʼibʼatalik, ri kubʼij: ‹We e winaq riʼ kkiya nuqʼij xaq rukʼ ri kichiʼ, naj kʼo wi ri kanimaʼ chwe. 7 Kʼo ta upatan ri qʼijilanik tajin kkiya chwe, rumal che xa kitaqanik y kichomanik winaq ri kkikʼutu›. 8 Ri ix iyaʼom kan pa jun lado ri e utaqanik ri Dios y kitzoqopij ta wi kan ri ki costumbres ri e winaq».
9 Xubʼij chi kʼu chke: «¡Qas kixnaw che uyaʼik kan pa jun lado ri e utaqanik ri Dios rech ksach ta uwach ri i costumbres! 10 Chichomajampeʼ, ri Moisés xubʼij kanoq: ‹Nim chawilaʼ wi ri atat y ri anan›, y ‹Ri kʼax kchʼaw chrij* ri utat o ri unan, rajawaxik kkamisaxik›. 11 Pero ix kibʼij: ‹Jun winaq kkowinik kubʼij che ri utat o che ri unan: «Kinkowin taj kinya ri jastaq wech che atoʼik rumal che are corbán, kraj kubʼij kinsipaj che ri Dios»›. 12 Y jeriʼ kiya ta chi bʼe che kubʼan ni jun jastaq che ri utat o che ri unan. 13 Jeriʼ ibʼanom ix, ixutum ri utzij ri Dios rumal taq ri costumbres ri ikʼutum chkiwach ri winaq. Y kʼo kʼi jastaq je taq kibʼanik waʼ ri kibʼano». 14 Tekʼuriʼ xubʼij chi jumul chke ri e winaq chi keqebʼ rukʼ y xubʼij chke: «Chinitampeʼ iwonojel ix, y chichʼobʼoʼ rij ri kwaj kinbʼij chiwe. 15 Kʼo ta jun jastaq ri kok bʼi pa uchiʼ jun winaq, ktzʼilobʼisanik. Xaneʼ are ri jastaq ri kel lo pa uchiʼ jun winaq ri ktzʼilobʼisanik». 16* ——
17 Are chiʼ ri Jesús xeʼuya kan ri winaq, xok bʼi pa jun ja y ri discípulos xkimaj utaʼik che jas kraj kubʼij ri ejemplo xukojo. 18 Xubʼij kʼu ri Jesús chke: «¿La xuqujeʼ ix kʼa majaʼ kixkowinik kichʼobʼo? ¿La ma ta iwetaʼm che jun winaq ktzʼilobʼ ta rumal nijun chke ri jastaq kutijo? 19 Pa ri ranimaʼ ta kok wi xaneʼ pa ri upam, tekʼuriʼ pa ri letrina keʼel wi kanoq». Rukʼ ri xubʼij ri Jesús, xuqʼalajisaj che saq juntir ri jastaq ktijowik. 20 Xubʼij chi kʼut: «Ri kel lo pa uchiʼ jun winaq are ri ktzʼilobʼisanik. 21 Rumal che chupam ri winaq o pa ri ranimaʼ keʼel lo chomanik ri kubʼan kʼax: tzʼilalaj taq makaj,* elaqʼ, kamisanik, 22 makunik kukʼ achijabʼ ixoqibʼ,* urayixik uwach kʼi jastaq, ubʼanik taq kʼax, ubʼanik engaño, ubʼanik kʼixbʼalalaj taq jastaq,* titikil, yoqʼonik, ubʼanik nimal, y uchomaxik ta rij ri kbʼanik. 23 Juntir waʼ we itzel taq jastaq chupam ri winaq keʼel wi loq y kkitzʼilobʼisaj».
24 Tekʼuriʼ xel bʼi chilaʼ y xbʼe pa taq ri ulew re Tiro y Sidón. Kraj taj ketaʼmaxik che kʼo chilaʼ rumal riʼ xok pa jun ja, pero xkowin ta wi xrowaj ribʼ.* 25 Are taq chiʼ kʼateʼ xopanik, kʼo jun ixoq ri kʼo jun alaj ral okinaq jun itzel espíritu che, xuto che kʼo ri Jesús chilaʼ. Xpe kʼu rukʼ y xxukiʼ chuwach. 26 Ri ixoq, aj Grecia xalax pa sirofenicia, kʼi mul xutaʼ toqʼobʼ* che ri Jesús rech kresaj bʼi ri demonio che ri ral. 27 Pero ri Jesús xubʼij che: «Chayaʼ na bʼe che nabʼe kenoj ri alkʼwalaxelabʼ, rumal che utz taj kmaj ri kikaxlanwa ri alkʼwalaxelabʼ rech kkʼaq apan chkiwach ri alaj taq tzʼiʼ». 28 Ri ixoq xubʼij che ri Jesús: «Qastzij wi tat, pero ri alaj taq tzʼiʼ e kʼo chuxeʼ taq ri mesa xuqujeʼ ne kkitij ri uxer taq kaxlanwa ri kkitzaq ri akʼalabʼ». 29 Xubʼij kʼu ri Jesús che ri ixoq: «Jat pa utzil. Rumal ri xabʼij, ya xel bʼi ri demonio che ri awal». 30 Rumal riʼ ri ixoq xbʼe cho rachoch y xuriqa ri alaj ral qʼoyol pa ri uchʼat y elinaq chi bʼi ri demonio che.
31 Tekʼuriʼ ri Jesús xtzalij bʼik jawiʼ kʼo wi ri lago re Galilea, relik bʼi pa taq ri ulew re Tiro. Xqʼax kʼu bʼi pa Sidón y pa taq ri ulew re ri Decápolis.* 32 Xkʼam kʼu lo jun achi tokon* chuwach, xuqujeʼ qas ta kkowinik kchʼawik, xtaʼ kʼu toqʼobʼ che rech kuya ri uqʼabʼ puwiʼ. 33 Ri areʼ xukʼam bʼi jelaʼ, naj chke ri winaq. Xuya ri uwiʼ taq uqʼabʼ che ri uxikin ri achi y, are chiʼ chubʼanaq chik, xuchap ri raqʼ ri achi. 34 Y are taq chiʼ xkaʼy chikaj, xujekʼ ruxlabʼ y xubʼij: «Éffatha», ri kraj kubʼij, «Chattorotajoq».* 35 Aninaq kʼut xetorotaj ri uxikin ri achi y xkunataj ri raqʼ, xumaj k’u chʼawem junam rukʼ ri kkibʼan ri e nikʼaj chik. 36 Tekʼuriʼ ri Jesús xeʼutaq ri winaq rech kʼo makibʼij wi, pero xa más xkimaj resaxik utzijol are chiʼ ri Jesús kʼi mul xubʼij chke. 37 Rumal che sibʼalaj kemayinik, kkibʼij: «Qas utz kel juntir chuwach. ¡Kubʼano che kkita chi ri e tokon y kechʼaw chi ri memabʼ!».
8 Pa taq riʼ ri qʼij xkimulij chi jumul kibʼ e kʼiʼalaj winaq. Rumal che kʼo ta kkitijo, ri Jesús xutaq kisikʼixik ri u discípulos y xubʼij chke: 2 «Kinbʼisoj kiwach we winaq riʼ, rumal che oxibʼ qʼij e kʼo chi wukʼ y kʼo ta jas kkitijo. 3 We e woqnaq taj kentaq bʼi cho taq kachoch, keroqorobʼ* kan riʼ pa taq ri bʼe. E kʼo jujun sibʼalaj naj kepe wi». 4 Rumal kʼu riʼ ri u discípulos xkibʼij che: «Pero, sibʼalaj naj oj kʼo wi, ¿jawiʼ kkowin wi jun kukʼamaʼ wi lo kaxlanwa che kitzuqik e kʼiʼalaj winaq?». 5 Rumal riʼ ri Jesús xutaʼ chke: «¿Jampaʼ kaxlanwa kʼo iwukʼ?». «Siete» xecha che. 6 Xtaqan kʼu ri Jesús chke ri e winaq chi ketʼuyiʼ qaj choch ulew. Tekʼuriʼ xukʼam ri siete kaxlanwa, xmaltyoxin che ri Dios, xeʼupaʼij* y xumaj bʼi uyaʼik chke ri u discípulos rech kkijacho. Ri e areʼ kʼut xkimaj uyaʼik chke ri e winaq. 7 Xuqujeʼ kʼo kebʼ oxibʼ kar kukʼ, rumal kʼu riʼ, are chiʼ ubʼanom chi orar,* xubʼij chke che xuqujeʼ kkiya chke ri winaq. 8 Rumal riʼ ri winaq xewaʼik y xenojik. Xkinojisaj kʼu siete nimaʼq taq chakach che ri xkʼis ta kitijik. 9 Weneʼ e kʼo 4 mil achijabʼ. Tekʼuriʼ ri Jesús xeʼutaq bʼik.
10 Aninaq kʼut xaqʼan bʼi kukʼ ri u discípulos pa ri alaj barco y xopan pa taq ri ulew re Dalmanuta. 11 Xepe kʼu ri fariseos y xkimaj tzijonem rukʼ, kkaj kukʼut jun etal* re ri kaj chkiwach rech kkilo we kubʼano o kubʼan taj. 12 Rumal kʼu riʼ ri Jesús sibʼalaj xqʼoxow ri ranimaʼ y xubʼij: «¿Jasche waʼ we winaq ronojel tiempo tajin kkitzukuj jun etal kkʼut chkiwach? Qastzij wi kinbʼij che kkʼut ta jun etal chkiwach waʼ we winaq riʼ». 13 Rumal kʼu riʼ xeʼuya kanoq, xaqʼan chi jumul pa ri alaj barco y xbʼe pa ri jun chi lado che ri lago.
14 Xnaʼtaj ta kʼu bʼi ukʼamik kaxlanwa chke ri discípulos. Xa jun kaxlanwa kʼo kukʼ pa ri alaj barco. 15 Rumal riʼ ri Jesús xubʼij chke: «Qas chijaqaʼ ri ibʼaqʼwach. Chichajij iwibʼ chuwach ri levadura kech ri fariseos y ri levadura rech ri Herodes». 16 Rumal riʼ ri discípulos xkimaj ubʼixik chbʼil taq kibʼ che kʼo ta kaxlanwa kukʼ. 17 Rumal che ri Jesús xril ri tajin kkibʼano, xubʼij chke: «¿Jasche tajin kibʼij chbʼil taq iwibʼ che kʼo ta kaxlanwa iwukʼ? ¿La xa kʼa majaʼ kisikʼ rij? ¿La xa kichʼobʼ ta rij? ¿La xa kʼa ko na ri iwanimaʼ rumal riʼ kixkowin taj kichʼobʼ rij? 18 ‹¿La kʼa majaʼ kixkowinik kiwilo paneʼ kʼo ibʼaqʼwach?; ¿la kʼa majaʼ kixkowinik kito paneʼ kʼo ixikin?›. ¿La xa knaʼtaj ta chi chiwe 19 are chiʼ xa cinco kaxlanwa xenpaʼij* rech xeʼentzuq e 5 mil achijabʼ? ¿Jampaʼ chakach xnojisax che taq ri kaxlanwa ri xetoʼtaj kanoq?». «Doce», xecha ri discípulos che. 20 «Y, are chiʼ xinpaʼij ri siete kaxlanwa chke e 4 mil achijabʼ, ¿jampaʼ nimaʼq taq chakach xnojisax che taq ri kaxlanwa ri xetoʼtaj kanoq?». «Siete», xecha che. 21 Rumal kʼu riʼ ri Jesús xutaʼ chke: «Rukʼ ri iwilom chik, ¿la kʼa majaʼ kixkowinik kichʼobʼo jas chrij tajin kinchʼaw wi?».
22 Xeʼopan kʼu pa Betsaida, ri e winaq chilaʼ xkikʼam lo jun moy* chuwach, ri moy xutaʼ toqʼobʼ* che ri Jesús che kchap rumal. 23 Ri areʼ xukʼam bʼi ri moy che ri uqʼabʼ, xukʼam bʼi chrij ri aldea y, are chiʼ chubʼanaq chi che taq ri ubʼaqʼwach, xuya ri uqʼabʼ puwiʼ ri moy y xutaʼ che: «¿La kʼo kawilo?». 24 Ri achi xkaʼy chikaj y xubʼij: «Kenwil winaq, pero kejunamataj kukʼ taq cheʼ kebʼinik». 25 Xuya chi kʼu ri uqʼabʼ ri Jesús che ri ubʼaqʼwach ri achi y ri achi qas kril chik, xkunataj ri ubʼaqʼwach y qas kril chi juntir. 26 Tekʼuriʼ xutaq bʼi cho rachoch y xubʼij bʼi che: «Matok bʼi pa ri aldea».
27 Tekʼuriʼ ri Jesús xbʼe kukʼ ri u discípulos pa taq ri aldeas re Cesarea re Filipo y xumaj utaʼik chke pa taq ri bʼe, xubʼij: «¿Jachin in kkibʼij ri winaq?». 28 Ri e areʼ xkibʼij che: «Kkibʼij chi at riʼ ri Juan Bautista. Pero nikʼaj chik kkibʼij chi at riʼ ri Elías. Y e kʼo chi nikʼaj kkibʼij che at jun chke taq ri profetas». 29 Rumal riʼ ri Jesús xubʼan wajun pregunta chke: «E kʼu ri ix, ¿jachin riʼ ri in kibʼij?». Ri Pedro xubʼij che: «At riʼ ri Cristo». 30 Pero ko xeʼuchʼabʼej xubʼij chke che kʼo makibʼij wi. 31 Y xumaj ukʼutik chkiwach che ri Ralkʼwal Winaq rajawaxik kokʼow na pa kʼi kʼaxkʼolil y kxutux na kumal ri e kʼamal taq bʼe re ri tinamit,* ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri escribas, y che rajawaxik kkamisaxik y churox qʼij kkʼastajisax na.* 32 Qastzij wi chuwach xubʼij waʼ we jastaq chke. Pero ri Pedro xukʼam bʼi ri Jesús jelaʼ y xok chuyajik. 33 Ri areʼ xutzalkʼatij ribʼ,* xkaʼy chke ri u discípulos y xumaj uyajik ri Pedro, xubʼij che: «¡Chatkʼol chwij, Satanás! Junam ta tajin katchoman rukʼ ri Dios, xaneʼ xaq junam katchoman kukʼ ri winaq».
34 Xeʼusikʼij kʼu ri e winaq xuqujeʼ ri u discípulos, xubʼij chke: «We kʼo jun winaq kraj kteriʼ chwij, xaq are machoman chbʼil ribʼ, xaneʼ chreqaj bʼi ri ucheʼ re kʼaxkʼolil* y muya* kan nutereneʼxik. 35 Rumal che ri kraj kubʼan salvar uwach ri ukʼaslemal ksach na uwach ri ukʼaslemal, pero ri ksach uwach ri ukʼaslemal rumal wech in y rumal rech ri utz taq noticias kuriq kʼu na ri ukʼaslemal. 36 Rumal riʼ, ¿jas upatan che jun winaq kuchʼak juntir ri uwach ulew we ksach uwach ri ukʼaslemal? 37 ¿Jas ta kʼu lo kkowinik kuya jun winaq che ukʼexwach ri ukʼaslemal? 38 We kʼo jun winaq kkʼix chwe in y kkʼix che taq ri nutzij chkiwach waʼ we winaq ri kiyaʼom kan ri Dios y ajmakibʼ, xuqujeʼ ne ri Ralkʼwal Winaq kkʼix na che riʼ ri winaq are chiʼ kpetik yaʼom chi lo poder che rumal ri Utat e rachiʼl lo ri ángeles e chaʼtalik».
9 Xaq uwiʼ chik, xubʼij chke: «Qas kʼu kinbʼij chiwe che e jujun chke ri e kʼo waral kkil ta na uwach ri kamikal we kʼa majaʼ kkil uwach ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios* petinaq chi rukʼ nim poder». 2 Are chiʼ qʼaxinaq chi seis qʼij, ri Jesús xukʼam bʼi ri Pedro, ri Santiago y ri Juan. Xepaqiʼ bʼi puwiʼ jun nimalaj juyubʼ rech kekʼojiʼ kitukel chilaʼ. Xkʼextaj ri kilitaj ri Jesús chkiwach. 3 Ri ratzʼyaq xumaj chupchutem; xubʼan más saqloʼloj chuwach ri kkowinik kubʼan jun aj chʼojomanel che pa ri uwach ulew. 4 Xekil kʼu ri Elías y ri Moisés tajin ketzijon rukʼ ri Jesús. 5 Xubʼij kʼu ri Pedro che ri Jesús: «Rabí,* ¡utz che oj kʼo waral! Kqabʼan oxibʼ kabʼal:* jun awe at, jun re ri Moisés y jun re ri Elías». 6 Ri Pedro xubʼij wariʼ rumal che kuriq ta chik jas kubʼano, sibʼalaj kixiʼm kibʼ rukʼ ri e rachiʼl. 7 Tekʼuriʼ xemuqiʼ chuxeʼ jun sutzʼ ri xumulij ribʼ pa kiwiʼ, xtataj kʼu jun chʼabʼal chupam, kubʼij: «Are waʼ ri loqʼalaj Nukʼojol. Chitatabʼej». 8 Xaq kʼateʼ, are chiʼ xekaʼy jewaʼ jeriʼ xkilo che kʼo ta chi jun kʼo kukʼ, xaneʼ xaq xiw chi ri Jesús.
9 Are taq chiʼ e qajinaq lo cho ri juyubʼ ko xeʼuchʼabʼej xubʼij chke che kʼo makibʼij wi ri xkilo, kʼateʼ kkibʼij are taq chiʼ walijisam chi ri Ralkʼwal Winaq chkixoʼl ri kaminaqibʼ. 10 Ri e areʼ xkinimaj ri xbʼix chke,* pero kkitzijoj chkixoʼl jas kraj kubʼij che kwalijisax na chkixoʼl ri kaminaqibʼ. 11 Rumal riʼ xkimaj utaʼik che ri Jesús: «¿Jas kʼu che ri escribas kkibʼij che rajawaxik nabʼe kpe na ri Elías?». 12 Ri Jesús xubʼij chke: «Qastzij wi, ri Elías nabʼe kpetik y kulubʼanaʼ ubʼanik juntir ri jastaq.* We kʼu jeriʼ, ¿jas kʼu che tzʼibʼatalik che ri Ralkʼwal Winaq rajawaxik kuriq na kʼi kʼax xuqujeʼ itzel kil na? 13 Kinbʼij kʼu in chiwe che ri Elías qastzij wi ya xulik y xkibʼan che ri xkaj, junam rukʼ ri tzʼibʼam kanoq che kbʼantaj na rukʼ».
14 Are chiʼ xeʼopanik jawiʼ e kʼo wi ri e nikʼaj chi discípulos, xekil e kʼiʼalaj winaq e mulan chkij y e kʼo jujun escribas tajin ketzijon kukʼ ri discípulos. 15 Are taq chiʼ ri winaq xkil ri Jesús e juntir sibʼalaj xemayinik y xkitij anim xebʼe che uchʼabʼexik. 16 Ri Jesús xutaʼ chke: «¿Jas tajin kitzijoj kukʼ e areʼ?». 17 Kʼo kʼu jun chke ri e winaq xubʼij che ri Jesús: «Maestro, in xinkʼam lo ri nukʼojol rumal che okinaq jun itzel espíritu che, ri ubʼanom mem che.* 18 Are taq chiʼ kubʼan kʼax che ri nukʼojol, kukʼaq cho ri ulew y ri ala kwosow* upuchiʼ, kuquchʼuchʼej* ri uware y ktuqiʼk.* Xintaʼ kʼu toqʼobʼ chke ri a discípulos kkesaj che, pero ri e areʼ xekowin ta che resaxik». 19 Xutzalij kʼu ubʼixik ri Jesús chke: «¡Waʼ we winaq riʼ kkikubʼsaj ta kikʼuʼx chrij ri Dios!* ¿Kʼa jampaʼ rajawaxik kinkʼojiʼ na iwukʼ? ¿Kʼa jampaʼ rajawaxik kinqʼiʼ na ri kibʼano? Chikʼamampeʼ loq». 20 Rumal kʼu riʼ xkikʼam lo ri ala. Are chiʼ ri espíritu xril ri Jesús, xuyikiya y xubʼaqʼatilaʼ* ri ala. Are taq chiʼ tzaqinaq chi kan ri ala cho ri ulew, xuwolqotilaʼ ribʼ y xresaj kʼi wosow pa uchiʼ. 21 Rumal riʼ ri Jesús xutaʼ che ri utat ri ala: «¿Jampaʼ xumaj lo waʼ che we ala riʼ?». Ri utat ri ala xubʼij: «Are chiʼ kʼa nitzʼ na. 22 Kʼi mul ri espíritu kukʼaq pa ri qʼaqʼ o pa ri joron rech kukamisaj. Pero, we ri at katkowinik kʼo jas kabʼano, chatoqʼobʼisaj qawach y chojatoʼo». 23 Xubʼij kʼu ri Jesús che ri achi: «¿Jasche kabʼij ri e tzij ‹we ri at katkowinik›...? Ri winaq kukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri Dios, kbʼantaj ronojel ri kraj». 24 Aninaq kʼut ri utat ri ala xubʼij: «¡Kinkubʼsaj nukʼuʼx chrij ri Dios! Pero ¡chinatoʼo rech kinkubʼsaj más nukʼuʼx chrij!».
25 Are taq chiʼ ri Jesús xeril ri winaq kkitij anim e petinaq kukʼ, xuyaj ri itzel espíritu. Xubʼij che: «Mem y tokonalaj* espíritu, ¡chatel bʼi che ri ala y kattzalij ta chi wi loq!». 26 Are taq chiʼ ri espíritu uraqom chi uchiʼ y ko ubʼaqʼatiloʼm chi ri ala, xel bʼi che. Y ri ala jetaneʼ kaminaq xkanaj kanoq. Rumal riʼ, e kʼi kkibʼij: «¡Xkamik!». 27 Pero ri Jesús xuchap che ri uqʼabʼ y xuwalijisaj, xtakʼiʼ kʼu ri ala. 28 Are chiʼ ri areʼ y ri u discípulos e okinaq chi pa jun ja, y xaq kitukel e kʼolik ri u discípulos xkitaʼ che: «¿Jas kʼu che xojkowin ta oj che resaxik?». 29 Ri Jesús xubʼij chke: «Waʼ we espíritus riʼ xaq xiw rukʼ oración keʼel wi bʼik».
30 Xeʼel kʼu bʼi chilaʼ y xeʼokʼow bʼi pa Galilea, pero ri Jesús kraj taj che kʼo jun winaq ketaʼmanik 31 rumal che tajin keʼutijoj ri u discípulos. Kubʼij chke: «Ri Ralkʼwal Winaq kjach na* pa kiqʼabʼ taq ri e winaq y kkamisax na. Pero, paneʼ kkikamisaj, churox qʼij kkʼastaj na».* 32 Ri e areʼ xkichʼobʼ ta rij ri xubʼij chke, y kkixiʼj kibʼ kkitaʼ che.
33 Xeʼok kʼu bʼi pa Capernaúm. Are taq chiʼ e kʼo chi pa ri ja, ri Jesús xutaʼ chke: «¿Jas chrij tajin kixchʼojin wi pa ri bʼe?». 34 Xechʼaw ta chik, rumal che tajin kechʼojin chrij jachin ri más nim ubʼanik chke. 35 Rumal kʼu riʼ, ri areʼ xtʼuyiʼk, xeʼusikʼij ri e Doce y xubʼij chke: «We kʼo jun kraj kux nabʼe chkiwach ri nikʼaj chik, rajawaxik kux ri ukʼisbʼal chke e juntir y kerilij e juntir». 36 Xukʼam apan jun alaj akʼal, xuya chkixoʼl, xuya ri uqʼabʼ chrij y xubʼij chke: 37 «Ri kkʼulan jun chke waʼ taq akʼalabʼ pa ri nubʼiʼ xuqujeʼ kinukʼulaj in; y ri winaq ri kinkʼulan in xaq xiw ta tajin kinukʼulaj in, xaneʼ xuqujeʼ tajin kukʼulaj ri xintaqow loq».
38 Ri Juan xubʼij che: «Maestro, xqil jun winaq tajin kukoj ri abʼiʼ che kesaxik demonios; pero kom qukʼ ta kʼo wi, xqaqʼatej uwach». 39 Pero ri Jesús xubʼij: «Xaq miqʼatej uwach, kʼo ta jun winaq kkowinik kubʼan jun milagro pa ri nubʼiʼ tekʼuriʼ kumaj ubʼixik itzel taq tzij chwij. 40 Rumal che ri ubʼanom ta ukʼulel chqe, qukʼ oj kʼo wi. 41 Y, qastzij kinbʼij chiwe, ri winaq ri kuya juqubʼ* ijoron rumal che ix rech ri Cristo qas kyaʼ na ri tojbʼal rech. 42 Pero ri ktzaqow jun chke waʼ we chʼutiʼn ri kekojon chwij, are utz riʼ kxekebʼax chuqul jun chke ri abʼaj re ri kebʼal* ri kkisutij ri e bʼur y kkʼaq bʼi chukʼuʼx ri mar.
43 »We kʼo jumul ri aqʼabʼ katutzaq pa makaj, chaqupij bʼik. Más utz na riʼ kariq ri kʼaslemal paneʼ xa jun* ri aqʼabʼ, chuwach che paneʼ kʼo kebʼ aqʼabʼ pero kateqaj pa ri Gehena,* pa ri qʼaqʼ ri kbʼan ta uchupik. 44* —— 45 Y we ri awaqan tajin katutzaq pa makaj, chaqupij bʼik. Más utz na riʼ kariq ri kʼaslemal paneʼ xa jun ri awaqan, chuwach che paneʼ kʼo kebʼ awaqan pero katkʼaq bʼi pa ri Gehena. 46* —— 47 Y we ri abʼaqʼwach tajin katutzaq pa makaj, naj chakʼaqaʼ wi bʼik. Más utz na xa jun abʼaqʼwach katok pa ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios, chuwach che paneʼ kʼo kebʼ abʼaqʼwach pero katkʼaq bʼi pa ri Gehena, 48 jawiʼ kkam ta wi ri xujut y kchup ta wi ri qʼaqʼ.
49 »Rumal che konojel rajawaxik ketzayix rukʼ qʼaqʼ. 50 Sibʼalaj utz ri atzʼam. Pero we kʼo ta chi utzayil, ¿jas rukʼ kbʼan chi wi tza che? Chkʼol itzayil y chkʼol jororibʼal chixoʼl».
10 Tekʼuriʼ xel bʼi chilaʼ y xopan pa taq ri kʼulbʼaʼt re Judea, pa ri jun chi lado che ri Jordán. Jumul chik xkimulij kibʼ e kʼi winaq chrij. Y, xumaj kitijoxik ri winaq jas ri kʼamanaq* che ubʼanik. 2 Tekʼuriʼ xeqebʼ e jujun fariseos rukʼ rumal che kkaj kqaj pa kiqʼabʼ, rumal riʼ xkitaʼ che we yaʼtalik chi jun achi kujach bʼi* ri rixoqil. 3 Ri areʼ xubʼij chke: «¿Jas xtaqan wi kan ri Moisés?». 4 Xkibʼij kʼu ri fariseos che: «Ri Moisés xubʼij che yaʼtal che ri achi kutzʼibʼaj bʼi jun wuj re jachoj ibʼ che ri rixoqil y kresaj bʼik». 5 Ri Jesús xubʼij chke: «Ri Moisés xutzʼibʼaj kan riʼ ri taqanik rumal che kowirinaq ri iwanimaʼ ix. 6 Pero, pa ri tikitajem loq, ‹achi y ixoq xbʼan chke rumal› ri Dios 7 ‹rumal kʼu riʼ ri achi kuya na kan ri utat y ri unan 8 y ri e kebʼ xa e jun winaq chik›, rumal riʼ e kebʼ ta chik, xaneʼ xa e jun winaq chik. 9 Rumal kʼu riʼ ri xa jun ubʼanom ri Dios che, yaʼtal ta che jun winaq kujach uwach». 10 Are chiʼ xetzalij bʼi pa ri ja, ri discípulos xkimaj ukʼotik uchiʼ ri Jesús chrij wariʼ. 11 Ri areʼ xubʼij chke: «Apachin ri kujach bʼi ri rixoqil y kkʼuliʼ chi rukʼ jun, kqaj riʼ pa mak chuwach ri rixoqil. 12 Y, we kʼo jumul jun ixoq kujach kan ri rachajil y kkʼuliʼ rukʼ jun chi achi, xuqujeʼ riʼ ri ixoq kqaj pa mak».
13 Tekʼuriʼ ri e winaq xkimaj lo kikʼamik e akʼalabʼ chuwach ri Jesús rech kuya ri uqʼabʼ pa kiwiʼ y keʼutewchiʼj, pero ri discípulos xekiyajo. 14 Are taq chiʼ xril ri Jesús ri xkibʼano, utz ta xrilo rumal riʼ xubʼij chke: «Chiyaʼ bʼe chke ri akʼalabʼ keqebʼ wukʼ. Kiqʼatej ta kiwach. Rumal che ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios* kech ri winaq ri e junam kukʼ e areʼ. 15 Qas kʼu kinbʼij chiwe chi ri kukʼam ta ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios je jas jun akʼal, kok ta wi riʼ chupam». 16 Xeʼuqʼaluj kʼu ri akʼalabʼ y xumajij uyaʼik ri uqʼabʼ pa kiwiʼ rech xeʼutewchij.
17 Are chiʼ bʼenaq pa ri bʼe, xpe jun achi kutij anim, xxukiʼ chuwach y xutaʼ che: «Utzalaj Maestro, ¿jas rajawaxik kinbʼano rech kinriq* ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik?». 18 Ri Jesús xubʼij che: «¿Jasche kabʼij utz chwe? Kʼo ta jun ri utz, xaneʼ xaq xiw ri Dios utz. 19 At awetaʼm ri e utaqanik ri Dios, ri kubʼij: matkamisanik, matmakun kuk’ achijabʼ ixoqibʼ,* matelaqʼik, mayak tzij chrij jun winaq, meʼabʼan engañar ri winaq, nim chawilaʼ wi ri atat y ri anan». 20 Xubʼij kʼu ri achi che ri Jesús: «Maestro, juntir waʼ we jastaq nunimam loq are chiʼ kʼa in ala na». 21 Xkaʼy kʼu ri Jesús che, loqʼ xrilo y xubʼij che: «Kʼo jun jastaq kraj na kabʼano: Jat che ukʼayixik ri kʼo awukʼ y chayaʼ ri arajil chke ri e powr;* rech jeriʼ kkʼojiʼ aqʼinomal pa ri kaj. Tekʼuriʼ chatpetoq y chatteren chwij». 22 Pero, are taq chiʼ ri achi xuta ri xubʼij ri Jesús che, xubʼan kebʼ ukʼuʼx y sibʼalaj xbʼisonik xbʼek, rumal che kʼo kʼi jastaq rech.
23 Are chiʼ kaʼyinaq chi jewaʼ jeriʼ, ri Jesús xubʼij chke ri u discípulos: «¡Qas kʼax kkiriq ri winaq kʼo kirajil keʼok pa ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios!». 24 Xkimay kʼu ri u discípulos ri xubʼij. Rumal riʼ ri Jesús xubʼij chke: «Loq’alaj taq walkʼwal, ¡qas kʼax okem pa ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios! 25 Are kʼax ta kuriq jun camello kokʼow pa ri teqʼ re jun bʼaq* chuwach ri rokem jun qʼinomalaj winaq pa ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios». 26 Más kʼu xemayin chi na ri u discípulos rukʼ ri e tzij riʼ, rumal riʼ xkibʼij che:* «¿Jachin kʼu kkowinik kubʼan salvar ribʼ?». 27 Xkaʼy kʼu ri Jesús chke y xubʼij: «Ri winaq kkichomaj che kekowin ta che ubʼanik wariʼ, je ta kʼu che ri Dios, rumal che ri areʼ kkowin che ubʼanik juntir uwach jastaq». 28 Xumaj kʼu ubʼixik ri Pedro che: «At awilom, oj qayaʼom kan juntir rech at qaterenem». 29 Ri Jesús xubʼij chke: «Qas kʼu kinbʼij chiwe che kʼo ta jun uyaʼom kan rachoch, e rachalal,* unan, utat, ralkʼwal o rulew rumal wech in y rumal rech ri utz taq noticias 30 ma ta ne churiq chanim, pa waʼ we tiempo, 100 mul chi na; rachoch, rachalal,* unan, ralkʼwal y rulew paneʼ rukʼ kʼaxkʼolil, y pa taq ri qʼij kepe na, ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik. 31 Pero kʼi chke ri e nabʼe kekanaj na kan chukʼisbʼal y kʼi chke ri e kʼo kan chukʼisbʼal are ri kenabʼej na».
32 Tekʼuriʼ e juntir e bʼenaq pa ri bʼe ri kpaqiʼ bʼi pa Jerusalén. Nabʼe bʼi ri Jesús chkiwach, ri discípulos kemayinik e teren chrij y ri e teren bʼi chkij xok jun xiʼn ibʼ chke. Jumul chik xeʼukʼam bʼi ri e Doce pa kitukel wi y xumaj chi unaʼtajisaxik chke ri kuriq na pa kebʼ oxibʼ qʼij. 33 Xubʼij chke: «Chiwilampeʼ, tajin kojpaqiʼ bʼi pa Jerusalén, chilaʼ kjach wi na ri Ralkʼwal Winaq pa kiqʼabʼ ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri escribas. Ri e areʼ kkiqʼat na tzij puwiʼ rech kkamisaxik y kkijach na pa kiqʼabʼ ri winaq re nikʼaj chi tinamit. 34 Riʼ ri winaq kketzʼabʼej na uwach, kkichubʼaj na uwach, kkijichʼ na* y kkikamisaj na, pero churox qʼij kkʼastaj na».*
35 Xeqebʼ kʼu ri Santiago y ri Juan rukʼ, ri e ukʼojol ri Zebedeo, y xkibʼij che: «Maestro, kqaj kaya chqe jas ri kqataʼ chawe». 36 «¿Jas kiwaj kinya chiwe?», xcha ri Jesús chke. 37 Ri e areʼ xkibʼij che: «Chayaʼ bʼe chqe kojtʼuyiʼ awukʼ pa ri Aqʼatbʼal tzij, jun pa ri awikiqʼabʼ* y jun pa ri amoxqʼabʼ».* 38 Pero ri Jesús xubʼij chke: «Ix iwetaʼm taj jas ri tajin kitaʼ. ¿La kixkowin lo ix kiqumuj iwe ri kʼo pa ri copa ri tajin kinqumuj in o kbʼan i bautismo rukʼ ri bautismo ri tajin kbʼan wi nu bautismo in?». 39 «Kojkowinik» xecha che. Xubʼij kʼu ri Jesús chke: «Ix kiqumuj na iwe ri kʼo pa ri copa ri tajin kinqumuj in y kbʼan na i bautismo rukʼ ri bautismo ri tajin kbʼan wi nu bautismo in. 40 Pero in ta kinbʼinik jachin taq ketʼuyiʼ na pa nuwikiqʼabʼ o pa numoxqʼabʼ. Ri ketʼuyiʼ na pa taq ri lugar riʼ are ri kechaʼ na rumal ri Dios».
41 Are chiʼ ri e diez kachiʼl xketaʼmaj wariʼ, xpe koyowal kukʼ ri Santiago y ri Juan. 42 Pero ri Jesús xeʼumulij e juntir y xubʼij chke: «Iwetaʼm chi ri yaʼtal chke ketaqan pa taq ri tinamit kkibʼan ke che ri tinamit y ri e kiwinaq nim kiqʼij kʼo kitaqanik pa kiwiʼ ri e winaq. 43 Pero ri ix, utz taj chi je kibʼano. Xaneʼ ri kraj nim ubʼanik chixoʼl ix, rajawaxik kerilij ri e nikʼaj chik. 44 Y apachin ri kraj are nabʼe chixoʼl ix, rajawaxik kok ajchak chke e juntir. 45 Xuqujeʼ ne ri Ralkʼwal Winaq xpe taj rech kilixik xaneʼ rech kerilij ri e nikʼaj chik y rech kuya ri ukʼaslemal* junam rukʼ jun tojbʼal, rech ketzoqopitaj e kʼi winaq».
46 Xeʼok kʼu pa Jericó. Are chiʼ ri Jesús y ri u discípulos tajin keʼel bʼi pa Jericó sibʼalaj e kʼi winaq e teren chkij. Kʼo kʼu jun achi moy,* Bartimeo ubʼiʼ (ukʼojol ri Timeo), kutaʼ u limosna tʼuyul chuchiʼ ri bʼe. 47 Are taq chiʼ xuto che are ri Jesús aj Nazaret tajin kokʼow bʼi chilaʼ, xumaj uraqik uchiʼ, xubʼij: «¡Jesús, Ralkʼwal ri David, chatoqʼobʼisaj nuwach!». 48 Rumal riʼ, e kʼi xkimaj uyajik y xkibʼij che chi kuraq ta chi uchiʼ, pero ri areʼ xa más xuraq uchiʼ, xubʼij: «¡Ralkʼwal ri David, chatoqʼobʼisaj nuwach!». 49 Rumal riʼ ri Jesús xtakʼiʼk y xubʼij chke: «Chisikʼij apanoq, kwaj kpe waral». Ri e areʼ xkibʼij che ri moy: «¡Mubʼan kebʼ akʼuʼx! Chatwalijoq, tajin katusikʼij». 50 Aninaq kʼu xresala kan ri atzʼyaq uqʼuʼum, xtakʼalobʼik y xbʼek jawiʼ kʼo wi ri Jesús. 51 Xutaʼ kʼu ri Jesús che: «¿Jas kawaj kinbʼan chawe?». Ri moy xubʼij che: «Rabbóni,* kwaj kinkaʼyik». 52 Ri Jesús xubʼij che: «Jat, xatkunatajik rumal che xakubʼsaj akʼuʼx chrij ri Dios». Aninaq kʼut ri achi xkaʼy chi jumul, y xumaj bʼi utereneʼxik ri Jesús pa ri bʼe.
11 Tekʼuriʼ, are taq chiʼ xeqebʼ bʼi pa Jerusalén, are chiʼ e kʼo pa ri juyubʼ re taq ri Olivos, jawiʼ keriqitaj wi taq ri tinamit Betfagué y Betania, ri Jesús xeʼutaq bʼi kebʼ chke ri u discípulos 2 y xubʼij bʼi chke: «Jix pa le aldea leʼ, le kiwil apanoq. Are taq chiʼ kixok bʼik, kiriq na jun alaj amaʼ bʼur ximitalik ri kʼo ta jun winaq kejenaq chrij. Chikiraʼ y chikʼamaʼ loq. 3 Y we kʼo jun winaq kutaʼ chiwe ‹¿Jasche tajin kikir bʼik?›, chibʼij kan che ‹Xa rajawaxik che ri Qajaw, pero aninaq kutzalij na chiwe›». 4 Rumal kʼu riʼ xebʼek y xekiriqa ri alaj amaʼ bʼur ximital apan rukʼ ri uchiʼ ja, chuchiʼ ri bʼe, xkikir kʼu loq. 5 Pero e jujun chke ri e kʼo chilaʼ xkitaʼ chke ri discípulos: «¿Jasche tajin kikir bʼi ri alaj amaʼ bʼur?». 6 Xkibʼij kʼu ri discípulos chke ri bʼim lo chke rumal ri Jesús, xyaʼ kʼu bʼe chke xkikʼam bʼik.
7 Xkikʼam kʼu lo ri alaj amaʼ bʼur xkiya che ri Jesús y xkiya ri katzʼyaq kkiquʼuj chrij, xkejiʼ kʼu bʼi ri Jesús chrij. 8 Y e kʼi chke ri winaq xkilikʼ pa ri bʼe ri katzʼyaq kkiqʼuʼuj y e nikʼaj chik xekiqʼupuʼ uqʼabʼ alaj taq cheʼ ri e kʼo apan chilaʼ. 9 Ri winaq ri e nabʼe chuwach y ri e teren chrij kkiraq kichiʼ che ubʼixik: «¡Chabʼanaʼ jun toqʼobʼ Dios, chabʼanaʼ salvar! ¡Tewchital kʼu ri petinaq pa ri ubʼiʼ ri Jehová!* 10 ¡Tewchital ri ralkʼwal ri qatat David ri kpe che uqʼatik tzij pa qawiʼ! ¡Chabʼanaʼ jun toqʼobʼ Dios, chabʼanaʼ lo salvar chilaʼ chikaj!». 11 Are chiʼ xok bʼi ri Jesús pa Jerusalén xbʼe pa ri templo y xerilaʼ juntir ri kʼo chilaʼ. Pero rumal che ya kok aqʼabʼ, xbʼe pa Betania e rachiʼl bʼi ri e Doce.
12 Chukabʼ qʼij, are chiʼ tajin keʼel bʼi pa Betania, xpe unumik. 13 Xril kʼu apan jun mat higo kʼo uxaq ri kʼo apan jelaʼ, xbʼe kʼu che rilik we kʼo uwach. Pero, are taq chiʼ xnaqajin rukʼ ri cheʼ kʼo ta xuriqo xaq xiw ri uxaq e kʼolik, rumal che kʼa majaʼ kopan ri tiempo kewachin taq ri higos. 14 Rumal riʼ xubʼij che: «Ma ta bʼaʼ kʼo chi jumul chtijow ri awach». Xkita kʼu ri u discípulos ri xubʼij.
15 Are chiʼ opanaq chi ri Jesús pa Jerusalén, xok pa ri templo y xumaj bʼi kesaxik ri kʼayinelabʼ y ri loqʼomanelabʼ e kʼo chilaʼ. Xupakʼabʼaʼ bʼi ri ki mesas ri e kʼexol taq pwaq y ri kitem ri kʼayil taq palomax. 16 Xaq uwiʼ chik, xuya ta bʼe che nijun winaq kokʼow pa ri templo che rerexik jastaq. 17 Tekʼuriʼ xumaj kitijoxik ri e winaq y xubʼij chke: «¿La xa iwetaʼm ta ri tzʼibʼatalik, ri kubʼij ‹Ri wachoch kbʼix na ja re oración kech konojel taq ri tinamit che›? Pero ri ix xa kijul elaqʼomabʼ ibʼanom che». 18 Xketaʼmaj kʼu ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri escribas, rumal kʼu riʼ xkimaj utzukuxik ri kkibʼan che ukʼisik tzij puwiʼ. Pero kkixiʼj kibʼ kkibʼan ri kkichomaj, rumal che ri e winaq sibʼalaj kkimay ri kukʼutu.
19 Are chiʼ ya kok aqʼabʼ, ri Jesús y ri u discípulos xeʼel bʼi pa ri tinamit. 20 Chukabʼ qʼij aqʼabʼil, are chiʼ xeqʼax bʼi rukʼ ri higo, xkilo che chaqijinaq chik kʼa che ri uraʼbʼ.* 21 Xnaʼtaj kʼu che ri Pedro ri xbʼantaj rukʼ ri cheʼ, rumal riʼ xubʼij che ri Jesús: «¡Chawilampeʼ, Rabí! Xchaqij ri higo ri xabʼan maldecir». 22 Are taq chiʼ xuta ri Jesús ri xubʼij ri Pedro, xubʼij chke: «Chikubʼsaj ikʼuʼx chrij ri Dios. 23 Qas kʼu kinbʼij chiwe chi we jun winaq kubʼij che wajun juyubʼ riʼ ‹Chatwalijoq y chakʼaqaʼ bʼi awibʼ pa ri mar›, y kubʼan ta kebʼ ukʼuʼx che ubʼixik, xaneʼ kukubʼsaj ukʼuʼx che qas je kbʼantajik, qas kʼu je kbʼantaj na. 24 Rumal riʼ kinbʼij chiwe: juntir uwach jastaq ri kitaʼ pa ri i oración, chikubʼsaj ikʼuʼx che qas kyaʼtaj wi na chiwe, y qas kʼu kyaʼtaj na chiwe. 25 Are chiʼ ix takʼalik kibʼan i oración, we kʼo jun kʼax pa iwanimaʼ chrij jun winaq, chikuyuʼ umak, rech ri Itat ri kʼo chilaʼ chikaj xuqujeʼ kukuy ri imak ix». 26* ——
27 Xeʼopan chi kʼu jumul pa Jerusalén y, are taq chiʼ ri Jesús tajin kbʼin pa ri templo, xepe ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes, ri escribas y ri e kʼamal taq bʼe re ri tinamit, 28 xkitaʼ che: «¿Jachin xyaʼow taqanik pa aqʼabʼ che ubʼanik we jastaq riʼ? ¿Jachin xattaqow che kibʼanik waʼ we jastaq?». 29 Ri Jesús xubʼij chke: «Kinbʼan jun pregunta chiwe ix. We kixkowin che utzalixik uwach, kinbʼij in chiwe jachin yaʼowinaq ri taqanik pa nuqʼabʼ che ubʼanik we jastaq riʼ. 30 ¿Jachin xtaqow ri Juan che ubʼanik ki bautismo ri winaq? ¿La are ri Dios pa ri kaj o are ri e winaq? Chibʼij bʼaʼ chwe». 31 Ri e areʼ xkimaj uchomaxik rij ri xubʼij chke, xkibʼilaʼ chbʼil taq kibʼ: «We kqabʼij che are ri Dios pa ri kaj, ri areʼ kubʼij na riʼ chqe: ‹¿Jas kʼu che xixkojon ta che?›. 32 Pero ¿la kʼo jun chiwe ix kuxiʼj ta ribʼ kubʼij che chi are ri e winaq xetaqow loq?». Kkixiʼj kʼu kibʼ chkiwach ri e winaq, rumal che elenaq chi saq chkiwach e juntir che jun profeta ri Juan. 33 Rumal kʼu riʼ xkibʼij che ri Jesús: «Qetaʼm taj». Xubʼij kʼu ri Jesús chke: «Xuqujeʼ kʼu in kinbʼij ta chiwe jachin xyaʼow taqanik pa nuqʼabʼ che kibʼanik we jastaq riʼ».
12 Tekʼuriʼ xumaj tzijonem kukʼ rukʼ taq ejemplos. Xubʼij chke: «Kʼo jun achi xutik uvas pa ri rulew y xuyak jun cerco chrij.* Xaq uwiʼ chik, xukʼot jun pitzʼbʼal uva y xuyak jun torre.* Tekʼuriʼ xuya pa qajik* ri utikoʼn chke jujun taq tikonelabʼ y xbʼe pa jun viaje naj che ri utinamit. 2 Are chiʼ xopan ri tiempo re ri cosecha, xutaq bʼi jun rajchak kukʼ ri tikonelabʼ rech kukʼama lo ri uwach ri tikoʼn ri rajawaxik kyaʼ che. 3 Pero ri tikonelabʼ xkichap ri rajchak, xkimaj uchʼayik y are chiʼ xkitzalijsaj bʼik kʼo ta xkiya bʼi che. 4 Ri ajchaqʼe ri tikoʼn xutaq bʼi jun chi rajchak, xkichʼay kʼu pa taq ujolom y xkesaj ukʼixbʼal. 5 Tekʼuriʼ xutaq bʼi jun chi rajchak, pero xkamisax kumal ri tikonelabʼ. Xeʼutaq chi kʼu bʼi e kʼi, jujun kʼu chke xechʼayik y e nikʼaj chik xekamisaxik. 6 Kʼo kʼu na jun ri majaʼ kutaq bʼik: are ri loqʼalaj ukʼojol. Rumal kʼu riʼ chukʼisbʼal xutaq bʼi ri areʼ, rumal che kubʼij: ‹Are nim kkil riʼ ri nukʼojol›. 7 Pero ri tikonelabʼ xkibʼilaʼ chbʼil taq kibʼ: ‹Are waʼ ri kkanaj kan rukʼ juntir ri herencia. Joʼ, chqakamisaj; jeriʼ kojkanaj kan rukʼ ri herencia›. 8 Rumal riʼ xkichapo, xkikamisaj y xkesaj bʼi pa ri tikoʼn re uva. 9 ¿Jas kubʼan na riʼ ri ajchaqʼe ri tikoʼn? Kpe kʼu na, keʼukamisaj ri tikonelabʼ y kuya na ri tikoʼn chke e nikʼaj chik. 10 ¿La xa kʼu isikʼim ta ri xtzʼibʼax kan chupam ri Tzʼibʼatalik, ri kubʼij: ‹Ri abʼaj ri xxutux kumal ri yakal taq ja, are uxinaq ri abʼaj nim ubʼanik* ri kchapow jun ja›? 11 Y, ¿la xa isikʼim ta wariʼ: ‹Rukʼ ri Jehová* petinaq wi wariʼ y mayibʼal ubʼanik chqawach oj›?».
12 Xkichʼobʼ kʼu ri ukʼulel che chkij e areʼ xchʼaw wi are chiʼ xukoj ri ejemplo rumal laʼ xkaj xkichapo, pero kkixiʼj kibʼ chkiwach ri e winaq. Rumal riʼ xkiya kanoq y xebʼek.
13 Xekitaq kʼu bʼi jujun chke ri fariseos y ri e teren chrij ri Herodes rech kqaj ri Jesús pa kiqʼabʼ rukʼ taq ri utzij. 14 Are taq chiʼ xeʼopan rukʼ, ri e taqom bʼik xkibʼij che: «Maestro, qetaʼm che amaqʼel kabʼij ri ubʼeʼal y xa ta chkiwach ri winaq kawaj katqaj wi, rumal che are ta kawilo jas kekaʼy ri winaq, xaneʼ are kakʼut ri qas ubʼeʼal chrij ri ubʼe ri Dios. ¿La utz kqatoj impuesto* che ri César,* o utz taj? 15 ¿La rajawaxik kqatojo o rajawaxik taj?». Pero are taq chiʼ ri Jesús xrilo che xa kebʼ kipalaj, xubʼij chke: «¿Jasche kiwaj kinqaj pa iqʼabʼ? Chikʼamampeʼ lo jun denario* rech kinwilo». 16 Rumal kʼu riʼ xkikʼam lo ri denario, xkiya che y ri areʼ xutaʼ chke: «¿Jachin ajchaqʼe waʼ we palajaj y ri bʼiʼaj tzʼibʼatal waral?». «Re ri César», xecha che. 17 Rumal kʼu riʼ ri Jesús xubʼij chke: «Chitojoʼ bʼaʼ che ri César ri rech ri César, pero che ri Dios ri rech ri Dios». Ri e areʼ sibʼalaj xkimay ri xubʼij.
18 Xepe kʼu ri saduceos, ri kkibʼij che kekʼastaj ta ri kaminaqibʼ, y xkitaʼ che: 19 «Maestro, ri Moisés xutzʼibʼaj kan chqe che we kkam ri rachalal jun achi; kkanaj kan malkaʼn ri rixoqil y e kʼo ta kalkʼwal xekʼojiʼk. Rajawaxik che ri achi kkʼuliʼ rukʼ ri malkaʼn ixoq rech kekʼojiʼ ralkʼwal rukʼ, jeriʼ ri alkʼwalaxelabʼ jetaneʼ e rech ri xkamik. 20 E kʼo kʼu siete achijabʼ kachalal kibʼ. Xkʼuliʼ kʼu ri nabʼeʼal pero xkamik, xekʼojiʼ ta ralkʼwal rukʼ ri ixoq. 21 Xkʼuliʼ kʼu ri ukabʼ rukʼ ri malkaʼn pero xuqujeʼ xkamik, xekʼojiʼ ta kan ralkʼwal rukʼ ri ixoq; je kʼu xbʼantaj rukʼ ri urox. 22 Nijun kʼu chke ri e siete xkʼojiʼ kan ralkʼwal rukʼ ri ixoq. Are chiʼ e kaminaq chi juntir, xkam ri ixoq. 23 Are chiʼ kekʼastaj lo ri kaminaqibʼ, ¿jachin kʼu rukʼ riʼ kkʼuliʼ chi wi na ri ixoq? Rumal che ri e siete xekʼuliʼ na rukʼ». 24 Ri Jesús xubʼij chke: «Ix iwetaʼm ta ri kubʼij ri Tzʼibʼatalik y ri u poder ri Dios, ¿la man are ta lo waʼ bʼanowinaq che ix sachinaq? 25 Rumal che are chiʼ kekʼastaj ri kaminaqibʼ, kekʼuliʼ ta ri achijabʼ y kekʼulubʼax ta ri ixoqibʼ, xaneʼ kejunamataj kukʼ ri ángeles pa ri kaj. 26 Pero are chiʼ kekʼastajisax* ri kaminaqibʼ, ¿la xa isikʼim ta pa ri wuj re ri Moisés, jawiʼ tzʼibʼatal wi, are chiʼ ri Dios xubʼij lo che pa jun mat kʼix: ‹In riʼ ri Dios re ri Abrahán, ri Dios re ri Isaac y ri Dios re ri Jacob›? 27 Ri areʼ ki Dios ta kaminaqibʼ xaneʼ kech ri e kʼaslik. Ri ix xa qas ix sachinaq».
28 Jun kʼu chke ri escribas ri e opanaq xuta ri tajin kkitzijoj. Are taq chiʼ xrilo che ri Jesús utz xubʼan che utzalixik uwach ri kitzij ri saduceos, xutaʼ che: «¿Jachike riʼ ri nabʼe taqanik* re ronojel ri kʼo pa ri Ley?». 29 Ri Jesús xubʼij che: «Are waʼ ri nabʼe: ‹Chatatabʼej bʼaʼ, Israel. Ri Jehová ri qa Dios xa jun Jehová ri areʼ. 30 Chaloqʼoqʼej ri Jehová ri a Dios rukʼ ronojel awanimaʼ, rukʼ ronojel akʼaslemal,* rukʼ ronojel achomanik y rukʼ ronojel achuqʼabʼ›. 31 Y ri ukabʼ are wariʼ: ‹Chaloqʼoqʼej ri awajil atzʼaqat junam rukʼ ri kabʼan che uloqʼoqʼexik awibʼ at›. Kʼo ta chi jun taqanik más nim ubʼanik chkiwach waʼ we kebʼ taqanik riʼ». 32 Ri escriba xubʼij che: «Maestro, utz xabʼan che utzalixik uwach, qas rukʼ ri ubʼeʼal xatchʼawik: ‹Xa jun ri areʼ, y kʼo ta chi jun chuwach ri areʼ›. 33 Y uloqʼoqʼexik rukʼ ronojel qanimaʼ, rukʼ ronojel qachʼobʼobʼal y rukʼ ronojel qachuqʼabʼ, y uloqʼoqʼexik ri qajil qatzʼaqat junam rukʼ ri kqabʼan che uloqʼoqʼexik qibʼ oj más nim na kipatan chuwach ronojel taq ri ofrendas keporoxik y ri awaj kekamisaxik». 34 Are taq chiʼ ri Jesús xril ri achi che rukʼ nojibʼal xchʼawik, xubʼij che: «Naj ta at kʼo wi che ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios».* Y kʼo ta chi kʼu jun xraj xukʼot más uchiʼ.
35 Pero ri Jesús xutanabʼa ta kan kitijoxik ri winaq pa ri templo, rumal riʼ xutaʼ: «¿Jas kʼu che ri escribas kkibʼij che ri Cristo ralkʼwal ri David? 36 Pero are chiʼ ri David kʼamom ubʼe rumal ri espíritu santo, xubʼij: ‹Ri Jehová xubʼij che ri Wajaw: «Chattʼuyul pa ri nuwikiqʼabʼ kʼa kenya kʼu na ri akʼulel chuxeʼ taq ri awaqan»›. 37 We ri David kubʼij Wajaw che; ¿jas kʼu che kbʼix ralkʼwal ri David che?».
Ri e kʼiʼalaj winaq qas utz utatabʼexik kkibʼano. 38 Are chiʼ tajin kukʼut kʼi jastaq chkiwach, xubʼij chke: «Chichajij iwibʼ chkiwach ri escribas, ri utz kkilo kewaʼkat rukʼ charachaq* taq atzʼyaq y utz kkilo kechʼabʼex kan pa taq ri kʼaybʼal, 39 y ketʼuyiʼ pa taq ri tem más nimaʼq kibʼanik ri kʼo pa taq ri sinagogas y pa taq ri lugar nimaʼq kibʼanik are chiʼ kbʼan waʼim re chaqʼabʼ. 40 Kkibʼan ke che ri jastaq kech* ri e malkanibʼ y, rech kkesaj kibʼ chupam ri kimak, naj kkibʼan ri ki oración. Más nim na ri kʼajisabʼal wachaj kyaʼ na chke e areʼ».
41 Xtʼuyiʼ kʼu pa jun lugar ri kilitaj wi lo ri kʼolbʼal pwaq, xumaj kʼu rilik ri kkibʼan ri winaq che uyaʼik kan ri pwaq chupam taq ri kʼolbʼal; e kʼi kʼu qʼinomabʼ kkiya kan kʼi pwaq chupam. 42 Xpe kʼu jun ixoq malkaʼn ri sibʼalaj powr, xuya kan kebʼ alaj taq pwaq ri qas ta kʼo kuloqʼo.* 43 Rumal riʼ ri Jesús xeʼusikʼij ri u discípulos y xubʼij chke: «Qastzij wi kinbʼij chiwe che waʼ we malkaʼn ixoq riʼ, paneʼ powr, are más nim xuya kan chkiwach ri e nikʼaj chik chupam taq ri kʼolbʼal pwaq. 44 Rumal che e juntir xaq xiw ri toʼtajinaq chi kan che ri kirajil kkiyaʼo; pero ri areʼ paneʼ sibʼalaj powr* xuya kan juntir ri kʼo rukʼ, juntir ri tzuqbʼal ribʼ».
13 Are chiʼ ri areʼ tajin kel bʼi pa ri templo, jun chke ri u discípulos xubʼij che: «Chawilampeʼ Maestro, ¡sibʼalaj mayibʼal taq ri abʼaj y ri nimaʼq taq ja re ri templo!». 2 Pero ri Jesús xubʼij che: «¿La kawil waʼ we nimaʼq taq ja re ri templo? Waral, kkanaj ta kan jun abʼaj puwiʼ jun chi abʼaj. Juntir kwulix na».
3 Are taq chiʼ ri Jesús tʼuyul pa ri juyubʼ re taq ri Olivos jawiʼ kilitaj wi lo ri templo, ri Pedro, ri Santiago, ri Juan y ri Andrés xeqebʼ rukʼ y xkitaʼ che: 4 «Chabʼij chqe, ¿jampaʼ kebʼantaj na riʼ ri jastaq y jas kkʼutuwik che naqaj chi kʼo wi ri kʼisbʼal re juntir riʼ ri jastaq?». 5 Rumal kʼu riʼ ri Jesús xok che ubʼixik chke: «Chichajij iwibʼ. Kʼo mixbʼanow engañar.* 6 E kʼi kʼu kepe na kkikoj ri nubʼiʼ, ‹In riʼ› kecha na, y kekibʼan na engañar e kʼi winaq. 7 Xaq uwiʼ chik, are chiʼ kita na ri chʼaʼoj kbʼan chinaqaj y kita na utzijol chʼaʼoj kbʼan naj, masach ikʼuʼx, rumal che rajawaxik kebʼantaj na juntir we jastaq riʼ, pero kʼa majaʼ na kuriqaʼ ri kʼisbʼalil.
8 »Kchʼojin na jun tinamit rukʼ jun chi tinamit y kchʼojin na jun qʼatbʼal tzij rukʼ jun chi qʼatbʼal tzij, y kubʼan na kebʼraqan pa jalajoj taq tinamit y kkinaʼ na numik ri winaq. Are waʼ ri umajibʼal nimaʼq taq kʼaxkʼolil.*
9 »Ri ix kʼut, chichajij iwibʼ. Kixkʼam na bʼi pa ri e qʼatbʼal tzij,* kixchʼay na pa taq ri sinagogas y rumal wech in kkoj na bʼi chuqʼabʼ chiwe rech keʼikʼutu iwibʼ chkiwach taq gobernadores y reyes, xa jeriʼ kixkowinik kixtzijon kukʼ chrij ri kixkojon wi. 10 Xaq uwiʼ chik, nabʼe rajawaxik ktzijox na ri utz taq noticias pa ronojel taq ri tinamit. 11 Pero are chiʼ kixkʼam bʼik rech kixejach pa kiqʼabʼ ri qʼatal taq tzij, nabʼe mixok il che uchomaxik jas ri kibʼij na; ri ix kiriq na jas kibʼij pa riʼ ri hora, rumal che ix ta kixchʼaw na, xaneʼ are ri espíritu santo. 12 Xaq uwiʼ chik, ri achalaxik kujach na ri rachalal rech kkamisaxik, ri tataxel je kubʼan che ri ukʼojol, y ri alkʼwalaxelabʼ kewalij na chkij ri kitat kinan y kekijach na pa kamikal. 13 Itzel kixilitaj na kumal e juntir ri winaq rumal ri nubʼiʼ. Pero ri kuchʼij kʼa pa ri kʼisbʼalil are riʼ ri kbʼantaj na kan salvar.
14 »Tekʼuriʼ are chiʼ kiwil ri xabʼibʼalalaj jastaq ri kubʼan kʼax che juntir takʼal chik jawiʼ rajawaxik taj ktakʼiʼ wi (chkʼol ukʼoxomanik* ri sikʼil uwach wuj), ri e kʼo pa Judea cheʼanimaj bʼi pa taq ri juyubʼ. 15 Ri kʼo puwiʼ ri ja maqaj bʼik y mok bʼi pa ri rachoch che resaxik lo ri jastaq rech, 16 y ri kʼo pa ri rulew matzalij bʼi cho ja che utzukuxik ri ujastaq ri xuya kanoq, junam rukʼ ri ratzʼyaq kuqʼuʼuj. 17 ¡Toqʼobʼ kiwach ri ixoqibʼ ri e yawabʼ winaq chik y ri e kʼo kal kʼa ketuʼn na pa taq riʼ ri qʼij! 18 Kʼi mul chitaʼ che ri Dios rech pa qʼalaj taj kebʼantaj wi waʼ ri jastaq. 19 Rumal che e qʼij re kʼaxkʼolil* riʼ ri e qʼij. Umajim lo pa ri tiempo are chiʼ xebʼan ri jastaq, ri xeʼubʼan ri Dios, kʼa kamik, ilom ta jun kʼaxkʼolil junam rukʼ riʼ ri kʼaxkʼolil, y ni jumul chik kilitaj chi na. 20 Y we ta ma ta ri Jehová* kresaj ta jubʼiqʼ che riʼ ri tiempo re kʼaxkʼolil, kʼo ta jun riʼ kkʼasiʼ kanoq. Pero rumal kech ri e chaʼtalik, ri xeʼuchaʼ ri areʼ, kresaj na jubʼiqʼ che riʼ ri tiempo.
21 »Xuqujeʼ, we kʼo jun winaq kubʼij chiwe ‹Chiwilampeʼ, waral kʼo wi ri Cristo› o ‹Chiwilampeʼ, jelaʼ kʼo wi›, mikojo. 22 E kʼo winaq kkijaluj na kibʼ che e cristo y winaq ri kkijaluj kibʼ che e profetas, y kkibʼan na milagros y nimaʼq taq jastaq mayibʼal rilik rech kekesaj kan ri winaq, y we kbʼanik xuqujeʼ ri e chaʼtalik. 23 Rumal kʼu riʼ, chichajij iwibʼ. Nubʼim chi kʼu chiwe are chiʼ kʼa majaʼ kebʼantajik.
24 »Pero pa taq riʼ ri qʼij, are taq chiʼ kʼateʼ kkʼis ri kʼaxkʼolil, kqʼequmar na ri qʼij, kkaʼy ta chi ri ikʼ, 25 ketzaq lo ri chʼumil e kʼo chikaj y keyikopisax na* ri jastaq ri e kʼo cho ri kaj. 26 Tekʼuriʼ kkil na ri Ralkʼwal Winaq petinaq pa taq ri sutzʼ rukʼ nim u poder y nim uqʼij. 27 Ri areʼ kʼut keʼutaq na ri ángeles y keʼumulij na ri e chaʼtalik pa ri kajibʼ relebʼal lo kaqiqʼ, kumaj bʼi pa ri utzaʼm ri ulew kopan kʼa pa ri utzaʼm ri kaj.
28 »Chiwetaʼmaj bʼaʼ ri kukʼut wajun ejemplo re ri higo. Are taq chiʼ kraxar* ri kʼakʼ taq uqʼabʼ y kel lo uxaq, iwetaʼm ix chi naqaj chi kʼo wi ri saqʼij. 29 Junam kʼu rukʼ, are chiʼ ix kiwil we jastaq riʼ, chiwetaʼmaj chi ri areʼ* naqaj chi kʼo wi, kʼo chi chuchiʼ ri ja. 30 Qas kʼu kinbʼij chiwe che ri winaq re we tiempo riʼ ksach ta na kiwach kʼa kebʼantaj na juntir we jastaq riʼ. 31 Ri e nutzij ksach ta wi kiwach, paneʼ ksach kiwach ri kaj y ri uwach ulew.
32 »Pero kʼo ta jun winaq retaʼm ri qʼij y ri hora, ni ri ángeles pa ri kaj ni ri Kʼojolaxel; xaq xiw ri Tataxel retaʼm. 33 Xaq bʼaʼ chixkaylobʼoq, chixkʼaskʼatoq, rumal che iwetaʼm taj jampaʼ kuriqaʼ ri tiempo chʼikom chik.* 34 Wariʼ kjunamataj rukʼ ri achi xbʼe pa jun viaje naj che ri utinamit, are taq chiʼ xuya kan ri rachoch xeʼukoj kan ri rajchakibʼ che rilixik, xuya kʼu kan kichak chkijujunal, xutaq kan ri chajil uchiʼ ja che rajawaxik ronojel tiempo kkʼaskʼatik.* 35 Rumal kʼu riʼ ronojel tiempo chixkʼaskʼatoq rumal che iwetaʼm taj jampaʼ kpe ri rajaw ri ja, we rokbʼal aqʼabʼ, nikʼaj aqʼabʼ o sibʼalaj aqʼabʼ* o weneʼ are chiʼ ksaqirik. 36 Rech are chiʼ xaq kʼateʼ kpetik, ix warinaq taj kixuluriqaʼ. 37 Ri kinbʼij chiwe ix, kinbʼij chke e juntir: ronojel tiempo bʼaʼ xaq chixkʼaskʼatoq».
14 Tekʼuriʼ, are taq chiʼ xqʼax kebʼ qʼij, xuriqaʼ ri qʼij re ri Pascua y ri Nimaqʼij re ri Kaxlanwa Yaʼom ta Levadura rukʼ. Y ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri escribas tajin kkitzukuj jas kkibʼan che uchapik ri Jesús rech kqaj pa kiqʼabʼ y kkikamisaj. 2 Rumal che kkibʼij: «Pa ri nimaqʼij ta kqachapo, rumal che weneʼ kewojkorin* ri winaq».
3 Are chiʼ ri Jesús kʼo pa Betania, tajin kwaʼ* pa ri rachoch ri Simón ri xkʼojiʼ na lepra chrij, xqebʼ jun ixoq rukʼ ri rukʼam kʼokʼalaj aceite paqal rajil ri kʼo pa jun botella bʼanom rukʼ alabastro,* qas rukʼ nardo* bʼanom wi ri aceite. Xuwotzʼij ri botella, xumaj kʼu utixik pa ujolom ri Jesús. 4 Utz ta xkil e jujun are taq chiʼ xkil ri xubʼano, rumal riʼ xkibʼilaʼ chkiwach: «¿Jasche laʼ xaq tajin ktix apan ri kʼokʼalaj aceite? 5 Xa taneʼ xkʼayix laʼ le kʼokʼalaj aceite, xchʼak taneʼ más 300 denarios* laʼ chrij... ¡y xa taneʼ xyaʼ riʼ ri pwaq chke ri e powr!». Sibʼalaj xpe koyowal chrij ri ixoq.* 6 Pero ri Jesús xubʼij chke: «Chiyaʼ chilaʼ. ¿Jasche jelaʼ kibʼan che? Ri areʼ utz ubʼanom chwe in. 7 Ri e powr e kʼo iwukʼ ronojel tiempo y kixkowinik keʼitoʼ pa apachike tiempo, pero ri in ronojel tiempo taj kinkʼojiʼ iwukʼ. 8 Ri areʼ xubʼan ri xkowinik xubʼano, xujamij kʼokʼalaj aceite chrij ri nu cuerpo are taq kʼa majoʼq kinmuqik. 9 Qas kʼu kinbʼij chiwe chi pa ronojel ri uwach ulew pa apachike lugar ri ktzijox wi na ri utzalaj taq noticias xuqujeʼ kyaʼ na ubʼixik ri xubʼan wajun ixoq, jeriʼ kbʼan che unaʼtajisaxik».
10 Ri Judas Iscariote, jun chke ri e Doce, xbʼe che kilik ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes rech kujach* ri Jesús pa kiqʼabʼ. 11 Utz xkita* ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes are chiʼ xkita ri xubʼij ri Judas chke, xkibʼij kʼu che chi kkiya pwaq* che. Rumal riʼ, ri Judas xumaj lo uchomaxik jas kubʼan che ukʼayixik ri Jesús pa kiqʼabʼ.
12 Tekʼuriʼ pa ri nabʼe qʼij re ri Nimaqʼij re ri Kaxlanwa Yaʼom ta Levadura rukʼ, are taq chiʼ kyaʼ ri sacrificio re ri Pascua, ri u discípulos xkitaʼ che: «¿Jawiʼ kawaj keqabʼanaʼ wi ubʼanik ri waʼim re ri Pascua rech katijo?». 13 Rumal kʼu riʼ xeʼutaq bʼi kebʼ chke ri u discípulos rukʼ waʼ we taqkil riʼ: «Jix pa ri tinamit. Chilaʼ kixuriq wi na jun achi ri utelem bʼi jun qʼebʼal joron. Chixteren bʼi chrij, 14 y apawchiʼ taneʼ ri kok wi bʼik, chibʼij che ri rajaw ri ja: ‹Ri Maestro kubʼij: «¿Jawiʼ kʼo wi ri cuarto rech kinbʼan in ri waʼim re ri Pascua kukʼ ri nu discípulos?»›. 15 Y ri areʼ kukʼut na jun nimalaj cuarto chiwach kʼo chikaj, kʼo chi juntir ri rajawaxik chupam y xaq ukojik chik. Chilaʼ chibʼanaʼ wi ubʼanik ri kqakoj na». 16 Xebʼe kʼu ri discípulos, xeʼok bʼi pa ri tinamit y xekiriqa juntir ri jastaq junam rukʼ ri ubʼim bʼi ri Jesús chke. Rumal kʼu riʼ xkibʼan ubʼanik juntir ri kkoj pa ri Pascua.
17 Are chiʼ qajinaq chi bʼi ri qʼij, ri Jesús xopan chilaʼ e rachiʼl bʼi ri e Doce. 18 Y, are taq chiʼ e tʼuyul* pa ri mesa tajin kewaʼik, xubʼij chke: «Qastzij wi kinbʼij chiwe, jun chiwe ix kinukʼayij na pa kiqʼabʼ ri nukʼulel, jun chiwe ix ri tajin kixwaʼ wukʼ». 19 Rumal kʼu riʼ ri e areʼ sibʼalaj xebʼisonik y chkijujunal xkibʼilaʼ che: «¿La in riʼ?». 20 Ri areʼ xubʼij chke: «Jun chke ri e Doce, ri kumuʼ ri ukaxlanwa wukʼ pa ri laq. 21 Kbʼe na ri Ralkʼwal Winaq junam rukʼ ri tzʼibʼam kan chrij. Pero ¡kʼax re ri winaq ri kkʼayin na ri Ralkʼwal Winaq pa kiqʼabʼ ri ukʼulel! Más utz riʼ we ta ma ta xalaxik».
22 Are taq chiʼ kʼa tajin kewaʼ na, ri areʼ xukʼam jun kaxlanwa, xubʼan jun oración,* xupaʼij,* xuya chke y xubʼij: «Chikʼamaʼ iwe; wariʼ kukʼutunisaj ri nu cuerpo». 23 Tekʼuriʼ xukʼam jun copa, xumaltyoxij che ri Dios, xuya chke ri u discípulos y e juntir xkiqumuj ke ri kʼo chupam. 24 Y xubʼij chke: «Wariʼ kukʼutunisaj ri nukikʼel, ‹ri kikʼ rech ri pacto›, ri kturuw na rech kkiriq utzilal e kʼi winaq. 25 Qastzij kʼut kinbʼij chiwe che kintij ta chi wajun vino riʼ kʼa are chiʼ kopan ri qʼij kentijaʼ na ri kʼakʼ vino pa ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios».* 26 Chukʼisbʼal, are chiʼ e bʼixonaq chik,* xebʼe pa ri juyubʼ re taq ri Olivos.
27 Ri Jesús xubʼij chke: «Ix juntir ix kiniya na kanoq, rumal che tzʼibʼatalik: ‹Kinbʼan na kʼax che ri ajyuqʼ y ketukin na ri uchij›. 28 Pero, are chiʼ in kʼastajisam* chi pa ri kamikal, kinnabʼej na bʼi chiwach pa ri bʼe kbʼe pa Galilea». 29 Ri Pedro xubʼij che: «Paneʼ e juntir katkiya kanoq, ri in katinya ta wi kanoq». 30 Tekʼuriʼ ri Jesús xubʼij che: «Qas kinbʼij chawe che kamik, pa we chaqʼabʼ riʼ, kʼa majoʼq kamul ktiriqiʼn* jun amaʼ akʼ ri at oxmul kabʼij na che awetaʼm ta nuwach». 31 Pero ri areʼ xutij uchuqʼabʼ* che ubʼixik che: «Maj wi jumul kinbʼij na chi wetaʼm ta awach, paneʼ kinkamisax awukʼ». Je kʼu xkimaj ubʼixik e juntir.
32 Tekʼuriʼ xeʼopan pa jun lugar kbʼix Getsemaní che, y ri areʼ xubʼij chke ri u discípulos: «Chixtʼuyul na kan waral, kenbʼana na orar in». 33 Xeʼukʼam bʼi ri Pedro, ri Santiago y ri Juan, y xumajij unaʼik nimalaj kʼax rumal ri bʼis y xqʼoxow ri ranimaʼ. 34 Xubʼij chke: «Kqʼoxow ri wanimaʼ che bʼis jetaneʼ kinnaʼo che kinkamik. Chixkʼol kan waral y chixkʼaskʼat wukʼ». 35 Tekʼuriʼ xqebʼ apan jelaʼ, xxukiʼk, xuqasaj ri upalaj cho ri ulew y xumaj utaʼik pa oración che we kbʼanik ma ta bʼaʼ chopan riʼ ri kʼaxalaj hora. 36 Xubʼij: «Abba,* Tat, at katkowin che ubʼanik juntir; chawesaj wajun copa chnuwach. Pero mabʼantaj bʼaʼ ri kwaj in, xaneʼ are chbʼantaj ri kawaj at». 37 Xtzalij kʼu bʼik jawiʼ e kʼo wi ri u discípulos y e warinaq xeʼuriqaʼ. Y xutaʼ che ri Pedro: «Simón, ¿jasche xatwarik? ¿La xa kʼo ta achuqʼabʼ xatkʼasiʼ wukʼ paneʼ xa jun hora? 38 Chixkʼaskʼatoq y amaqʼel chibʼanaʼ orar rech kixqaj ta pa makaj.* Paneʼ utz ri kiwaj ix kibʼano, pero ri i cuerpo kʼo ta uchuqʼabʼ». 39 Tekʼuriʼ xbʼe chi jumul che ubʼanik orar y xutaʼ chi jumul ri jastaq ri utom chi nabʼe. 40 Xtzalij chi jumul y e warinaq xeʼuriqaʼ, rumal che xaq kmoyoy* rij taq kibʼaqʼwach che kiwaram. Y ri e areʼ kkiriq taj jas kkibʼij che ri Jesús. 41 Xtzalij chi bʼi churox mul kukʼ y xubʼij chke: «¡Chanim riʼ, hora taj kixwarik y kixuxlanik! ¡Xaq chubʼanaʼ laʼ! ¡Xopan ri hora! Chiwilampeʼ, ri Ralkʼwal Winaq kjach bʼi* pa kiqʼabʼ ri ajmakibʼ. 42 Chixwalijoq, joʼ. Chiwilampeʼ, naqaj chi kʼo wi ri kinukʼayij na pa kiqʼabʼ ri nukʼulel».
43 Aninaq kʼut, are chiʼ kʼa tajin ktzijon na ri Jesús, xopan ri Judas, jun chke ri e Doce, e rachiʼl bʼi e kʼi winaq kukʼam bʼi ki espadas y kicheʼ, e taqom bʼi kumal ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes, ri escribas y ri e kʼamal taq bʼe re ri tinamit. 44 Ri kʼayil re ri Jesús uchomam chi kukʼ ri e winaq jas kubʼan che ujachik pa kiqʼabʼ, ubʼim chi bʼi chke: «Ri kintzʼumaj chupalaj, are riʼ ri achi. Chichapaʼ bʼik y qas utz chibʼanaʼ bʼi che ukʼamik». 45 Rumal riʼ are chiʼ xopanik, qas rukʼ ri Jesús taqal wi, xqebʼ rukʼ y «¡Rabí!» xcha che, tekʼuriʼ xutzʼumaj. 46 Rumal kʼu riʼ ri e winaq xkiyalaʼ kiqʼabʼ chrij y xkichapo. 47 Pero jun chke ri e kʼo chilaʼ xresaj ri u espada, xbʼe chrij ri rajchak ri kinimal sacerdotes y xresaj ri uxikin. 48 Xubʼij kʼu ri Jesús chke: «¿Jasche rukʼ espadas y rukʼ cheʼ ix petinaq che nuchapik jetaneʼ xa in elaqʼom? 49 Ronojel qʼij yaʼ xinkʼojiʼ iwukʼ pa ri templo che kitijoxik ri winaq, man xinichap ta yaʼ. Pero xbʼantaj wariʼ rech kbʼantaj ri Tzʼibʼatalik».
50 E juntir kʼut xkiwonobʼaʼ kanoq y xeʼanimaj bʼik. 51 Pero kʼo kʼu jun ala ri xaq xiw ukojom bʼi jun atzʼyaq re utzalaj lino xumaj bʼi utereneʼxik naqaj apanoq. Raj* kʼu xchapik, 52 pero xujolij* kan ri ratzʼyaq re lino y kchʼanchʼatik* xanimaj bʼik.
53 Xkikʼam kʼu bʼi ri Jesús chuwach ri kinimal ri sacerdotes, y xkimulij kibʼ e juntir ri e kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes, ri e kʼamal taq bʼe re ri tinamit y ri escribas. 54 Ri Pedro naj apanoq xteriʼ bʼi chrij kʼa xeʼopan na chuwach ri rachoch ri kinimal sacerdotes, xtʼuyiʼ kʼu kan kukʼ ri ajchakibʼ re ri ja rech kumeqʼ ribʼ chrij ri qʼaqʼ. 55 Ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y e juntir ri e kʼo pa ri Sanedrín xkaj xkiqʼabʼaj taq tzij chrij ri Jesús rech kkamisaxik, pero kʼo ta xekowinik xkiqʼabʼaj chrij. 56 Y paneʼ e kʼi xeʼopan che uqʼabʼaxik taq tzij chrij, xjunamataj ta wi ri xkibʼij. 57 Xuqujeʼ e kʼo jujun xetakʼiʼk y xkimaj uqʼabʼaxik waʼ we tzij chrij: 58 «Oj xqato are chiʼ xubʼij: ‹In kinqasaj na uwach waʼ we templo riʼ ri bʼanom kumal winaq y xa pa oxibʼ qʼij kinkowinik kinyak chi na jun ri e winaq taj e bʼanowinaq›». 59 Pero rukʼ ri e tzij riʼ xuqujeʼ kekowin taj junam kkibʼij.
60 Xtakʼiʼ kʼu ri kinimal sacerdotes chkixoʼl, xutaʼ che ri Jesús: «¿La kʼo ta kabʼij? ¿Jas uwach waʼ we tajin kkibʼij ri achijabʼ chawij?». 61 Pero ri areʼ xchʼaw taj, kʼo ta wi xubʼij. Jumul chik, ri kinimal sacerdotes xumaj ukʼotik uchiʼ. Xutaʼ che: «¿La at riʼ ri Cristo, ri Ukʼojol ri Tewchiʼmalaj Dios?». 62 Xubʼij kʼu ri Jesús: «In. Y ri ix kiwil kʼu na ri Ralkʼwal Winaq tʼuyul pa uwikiqʼabʼ ri Dios ri kʼo u poder y petinaq pa taq ri sutzʼ re ri kaj». 63 Are taq chiʼ ri kinimal sacerdotes xuta ri xubʼij ri Jesús, xuraqij* ri ratzʼyaq y xubʼij: «¿Jas más testigos rajawaxik chi chqe? 64 Qas rukʼ ixikin xito che tajin kuyoqʼ ri Dios. ¿Jas ri kiwaj kbʼan che?». E juntir kʼut xkibʼij chi taqal che kkamisaxik. 65 E kʼo kʼu jujun xkimaj uchubʼaxik uwach, xkichʼuq ri upalaj, xkimaj utʼokik rukʼ taq qʼabʼ y kkibʼij che: «¡We qas at profeta, chabʼij chqe jachin xatchʼayowik!». Y, are taq chiʼ kipaqʼim chi qʼabʼ chupalaj, xkʼam bʼi kumal ri e chajinelabʼ re ri qʼatbʼal tzij.
66 Are taq chiʼ tʼuyul ri Pedro ikam cho ri uwo ja, xopan jun chke ri e raj ikʼ* ri kinimal sacerdotes. 67 Are chiʼ xril ri Pedro tajin kumeqʼ ribʼ chrij ri qʼaqʼ, sibʼalaj kkaʼy che, rumal riʼ xubʼij che: «At xuqujeʼ at teren yaʼ chrij ri aj Nazaret, ri kbʼix Jesús che». 68 Pero ri Pedro xresaj ribʼ chupam. Xubʼij: «Wetaʼm ta uwach, ni kinchʼobʼ ri kabʼij». Tekʼuriʼ xel apan chuchiʼ ri okibʼal re ri uwo ja. 69 Pero xilitaj rumal ri aj ikʼ y jumul chik xumaj ubʼixik chke ri e kʼo chilaʼ: «Jun yaʼ wajun achi chkixoʼl». 70 Pero ri Pedro xaq xresaj ribʼ chupam. Are chiʼ qʼaxinaq chi jubʼiqʼ tiempo, ri e kʼo chilaʼ, xkimaj chi ubʼixik che ri Pedro: «Qastzij wi chi at at jun chkixoʼl e areʼ, qas qʼalaj che at aj Galilea». 71 Rumal kʼu riʼ, xok che ubʼanik maldecir ribʼ y xubʼan jurar: «¡Wetaʼm ta uwach ri achi ri kibʼij!». 72 Xaq kʼateʼ xtiriqiʼn chi chukamul jun amaʼ akʼ y xnaʼtaj che ri Pedro ri bʼim kan che rumal ri Jesús: «Are chiʼ majaʼ ktiriqiʼn chukamul jun amaʼ akʼ, ri at oxmul kabʼij na che awetaʼm ta nuwach». Kʼax kʼax kʼax xunaʼo, rumal riʼ xutzoqopij oqʼej.
15 Are taq chiʼ kʼateʼ xsaqirik, ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes, ri e kʼamal taq bʼe re ri tinamit y ri escribas, o e juntir ri e kʼo pa ri Sanedrín, xkimulij kibʼ rech kkichomaj jas kkibʼano; y, are chiʼ kiximom chi ri Jesús, xkikʼam bʼik y xekijachaʼ chuwach ri Pilato. 2 Y ri Pilato xutaʼ che: «¿La at riʼ ri ki rey ri judíos?». Xubʼij kʼu ri Jesús che: «In, qas at kʼu tajin katbʼinik». 3 Pero ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes xa más xkimaj uqʼabʼaxik kʼi taq jastaq chrij. 4 Tekʼuriʼ ri Pilato xutaʼ chi che: «¿La kʼo ta kabʼij? Chatampeʼ juntir ri kkiqʼabʼaj chawij». 5 Pero ri Jesús kʼo ta chi wi xubʼij che, rumal riʼ sibʼalaj xmayin ri Pilato.
6 Pa ronojel nimaqʼij, ri Pilato kutzoqopij bʼi jun winaq ri tzʼapital pa cárcel ri kkaj ri winaq katzoqopix bʼik. 7 Pa riʼ ri tiempo kʼo jun achi tzʼapital pa cárcel Barrabás ubʼiʼ, tzʼapim kukʼ ri itzel taq winaq ri xkibʼan kamisanik are chiʼ xkiyak kibʼ chkij ri qʼatal taq tzij. 8 Rumal riʼ ri e winaq xebʼe rukʼ ri Pilato y xkibʼij che chi chubʼanaʼ ri kkitaʼ che, junam rukʼ ri kʼamanaq* che ubʼanik. 9 Ri areʼ xubʼij chke: «¿La kiwaj kintzoqopij bʼi ri ki rey ri judíos?». 10 Retaʼm kʼu ri Pilato che xa ktiʼtot kkinaʼ ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes che ri Jesús rumal riʼ xekijachaʼ kan chuwach. 11 Pero ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes xekitaqchiʼj ri e winaq rech kkibʼij che are utz ktzoqopix bʼi ri Barrabás. 12 Rumal kʼu riʼ xutaʼ chi ri Pilato chke: «¿Jas kʼu kinbʼan che we achi riʼ ri kibʼij ki rey ri judíos che?». 13 Ri e areʼ rukʼ raqoj chiʼaj xkibʼij: «¡Chxekebʼax cho ri cheʼ!».* 14 Y ri Pilato xubʼij chke: «Pero, ¿jasche? ¿Jas kʼax ubʼanom?». Paneʼ jeriʼ xubʼij ri Pilato, ri e winaq xa más xkimaj uraqik kichiʼ, xkibʼij: «¡Chxekebʼax cho ri cheʼ!». 15 Rumal che ri Pilato kraj kubʼan ri kkaj ri e winaq, xutzoqopij bʼi ri Barrabás. Y, are taq chiʼ taqanaq chik rech kjichʼilix* ri Jesús, xujach bʼi pa kiqʼabʼ rech kxekebʼax cho ri cheʼ.
16 Tekʼuriʼ ri soldados xkikʼam bʼi cho ri uwo ja, ri kʼo pa ri nimalaj ja ri kuqʼat wi tzij ri gobernador, y xekisikʼij ri nikʼaj chi soldados. 17 Xkikoj kʼu jun morado* atzʼyaq chrij y xkipachʼuj kʼix rech xkibʼan jun u corona tekʼuriʼ xkikoj pa ujolom. 18 Xkimaj kʼu uraqik kichiʼ che ubʼixik: «¡Nim uqʼij ri ki rey ri judíos!». 19 Xaq uwiʼ chik, xkimaj uchʼayik pa ujolom rukʼ jun raqan aj* y xkimaj uchubʼaxik. Xuqujeʼ xexukiʼ chuwach y xepachiʼ chuwach. 20 Are taq chiʼ kitanabʼam chi retzʼabexik uwach, xkesaj ri morado atzʼyaq chrij y xkikoj chi bʼi jumul ri qas ratzʼyaq. Tekʼuriʼ xkesaj bʼik rech kekibʼajij* cho ri cheʼ. 21 Tajin kʼu kokʼow bʼi jun achi chilaʼ ri upetik pa taq ri ulew,* Simón ubʼiʼ, aj Cirene, kitat ri Alejandro y ri Rufo, y ri soldados xkitaqo rech ktobʼan bʼi che reqaxik ri cheʼ re kʼaxkʼolil.*
22 Xkʼam bʼi ri Jesús pa ri lugar Gólgota ubʼiʼ, ri kraj kubʼij ri «lugar re ri ubʼaqil jolomaj».* 23 Are chiʼ e kʼo chi chilaʼ xkaj xkiya vino yujaʼm* rukʼ mirra* che, pero ri areʼ xraj taj xutijo. 24 Xkibʼajij kʼu cho ri cheʼ y xkikʼaq suerte rech kkijach ri ratzʼyaq chkiwach, kkaj kʼut kketaʼmaj jas kkikʼam bʼi che ri ratzʼyaq chkijujunal. 25 Pa taq a las 9 aqʼabʼil* xkibʼajij cho ri cheʼ. 26 Xtzʼibʼax kʼu puwiʼ jasche xqʼat tzij puwiʼ, kubʼij: «Are waʼ ri ki rey ri judíos». 27 Xaq uwiʼ chik, rukʼ ri areʼ xexekebʼax kebʼ elaqʼomabʼ chuwach taq cheʼ, jun pa ri uwikiqʼabʼ y jun chik pa ri umoxqʼabʼ. 28* —— 29 Y ri keqʼax bʼi chilaʼ kkibʼij kan tzij che, kkisutusa kan ri kijolom y kkibʼij: «¡Uy!* Kabʼij ya at che katkowinik kaqasaj uwach ri templo y xa pa oxibʼ qʼij kayak chik, 30 chatqaj bʼa lo cho ri cheʼ re kʼaxkʼolil y chatoʼo bʼaʼ awibʼ». 31 Je kʼu xkibʼan ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes e kachiʼl ri escribas che retzʼabʼexik uwach. Kkibʼij chkiwach aqʼanoq: «¡Xkowinik xeʼutoʼ e nikʼaj chik, pero kkowin taj kutoʼ ribʼ areʼ! 32 Chqaj bʼaʼ lo chanim cho ri cheʼ re kʼaxkʼolil, ri Cristo, ri rey re Israel. Are taq chiʼ kqilo kqaj loq, kojkojon chrij». Xuqujeʼ ne ri e kʼo pa taq u lado cho taq ri cheʼ xkibʼij tzij che.
33 Are chiʼ xuriq pa taq a las 12 nikʼaj qʼij* ronojel riʼ ri ulew xmuqiʼ pa qʼequʼm, kʼa pa taq a las 3 bʼenaqʼij* xtaniʼk. 34 Y pa taq a las 3 bʼenaqʼij, ri Jesús ko xuraq uchiʼ, xubʼij: «Éli, Éli, ¿láma sabakhtháni?», ri kraj kubʼij «Nu Dios, nu Dios, ¿jasche xinawonobʼa kanoq?». 35 Are taq chiʼ xkita e jujun chke ri e kʼo chilaʼ, xkimaj ubʼixik: «¡Chitampeʼ, are ri Elías tajin kusikʼij!». 36 Tekʼuriʼ kʼo jun xutij anim xbʼe che umuʼik jun esponja pa kʼaʼalaj vino, xuya puwiʼ jun raqan aj y xuqebʼsaj chuchiʼ rech kutijo. Xubʼij kʼut: «¡Chiyaʼ kan chilaʼ! Chqilaʼ na we kpe ri Elías che uqasaxik». 37 Pero ri Jesús ko xuraq chi uchiʼ y xkamik. 38 Y ri cortina re ri santuario xraqarobʼ* pa kebʼ, xumaj lo ajsik xopan kʼa ikam. 39 Tekʼuriʼ ri oficial kech ri soldados ri takʼal chuwach ri Jesús, xril ronojel ri xbʼantajik are chiʼ xkamik, xubʼij: «Qas qʼalaj che Ukʼojol ri Dios wajun achi».
40 Xuqujeʼ e kʼo jujun ixoqibʼ ri naj kekaʼy wi loq, chkixoʼl kʼo ri María Magdalena, ri María ri kinan ri Santiago ri Chʼutiʼn y ri Josés, y ri Salomé. 41 Ri ixoqibʼ riʼ, xeteriʼ chrij y xkilij are chiʼ xkʼojiʼ pa Galilea. Xuqujeʼ e kʼo nikʼaj chi ixoqibʼ xeteriʼ bʼi chrij are chiʼ xpaqiʼ bʼi pa Jerusalén.
42 Rumal che ya kok aqʼabʼ y are ri qʼij kbʼan kan ubʼanik juntir ri jastaq, o are chiʼ majaʼ kuriq ri qʼij sábado, 43 ri José aj Arimatea, jun chke ri e kʼo pa ri Sanedrín ri nim keʼilik, ri xuqujeʼ reyeʼm ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios,* xubʼan bʼi kowil xbʼe chuwach ri Pilato y xutaʼ ri u cuerpo ri Jesús che. 44 Pero ri Pilato xraj xretaʼmaj we kaminaq chi ri Jesús, rumal riʼ xutaq usikʼixik ri oficial kech ri soldados y xutaʼ che ri areʼ. 45 Are taq chiʼ ri oficial kech ri soldados xuya ubʼixik che kaminaq chi ri Jesús, ri Pilato xuya bʼi bʼe che ri José kukʼam bʼi ri u cuerpo ri Jesús. 46 Ri José xuloqʼ bʼi atzʼyaq re utzalaj lino y xuqasaj ri u cuerpo ri Jesús. Tekʼuriʼ xupis pa ri atzʼyaq y xuya pa jun muqbʼal, ri kʼotom pa jun nimalaj abʼaj; tekʼuriʼ xuwolqotij kan jun abʼaj chuchiʼ ri muqbʼal rech xuchʼuq kanoq. 47 Pero ri María Magdalena y ri María unan ri Josés xekanaj kan che rilik ri lugar jawiʼ xyaʼ wi kan ri Jesús.
16 Tekʼuriʼ, are chiʼ qʼaxinaq chi ri sábado, ri María Magdalena, ri María ri unan ri Santiago, y ri Salomé xkiloqʼ kʼokʼalaj taq kunabʼal bʼanom rukʼ qʼayes rech kekikojo chrij ri u cuerpo ri Jesús. 2 Y sibʼalaj aqʼabʼ pa ri nabʼe qʼij re ri semana, are taq chiʼ elenaq chi lo ri qʼij, xebʼe rukʼ ri muqbʼal. 3 Y kkibʼij chbʼil taq kibʼ: «¿Jachin kojtoʼw waʼ che uwolqotixik ri abʼaj ri kʼo chuchiʼ ri muqbʼal?». 4 Pero are taq chiʼ xekaʼy apanoq, xkilo che wolqotim chi ri abʼaj, paneʼ sibʼalaj nim. 5 Are chiʼ xeʼok pa ri muqbʼal, xkil jun ala tʼuyul pa ri kiwikiqʼabʼ ri ukojom jun nimalaj ratzʼyaq saq kkaʼyik. Koʼl* kʼu xkixiʼj kibʼ. 6 Rumal riʼ xubʼij chke: «Mixiʼj iwibʼ. Ri ix are ri Jesús aj Nazaret kitzukuj, ri xxekebʼax cho ri cheʼ. Ya xkʼastajisaxik.* Kʼo ta chi waral. Chiwilampeʼ, pa waʼ we lugar riʼ xyaʼ wi kanoq. 7 Pero jix, chibʼij chke ri u discípulos y che ri Pedro: ‹Nabʼejinaq bʼi chiwach pa ri bʼe kbʼe pa Galilea. Chilaʼ kʼut kiwil wi na, junam rukʼ ri xubʼij chiwe›». 8 Rumal riʼ xeʼel bʼi pa ri muqbʼal y xeʼanimaj bʼik. Kebʼirbʼot kʼu che xiʼn ibʼ y kemayinik. Kʼo ta che nijun xkibʼij wi rumal che kixiʼm kibʼ.*
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «ujeqik».
O «ri evangelio».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «su».
Chawilaʼ ri diccionario.
O «ri kkʼamow bʼi ri nutzij».
Chawilaʼ ri tema A5.
Pa ri idioma griego, «ri kubʼan bautismo».
Chawilaʼ ri diccionario.
O «keʼunim bʼiʼ».
Jun alaj chikop junam rukʼ ri lol.
O «u sandalias».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Kʼo nutoqʼobʼ awukʼ».
O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «sqeʼn».
Ri Jesús y e jujun chke ri u discípulos.
Pa ri idioma griego, «tzʼil».
O «ri Santo».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «ubʼalkatim».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xuya ta alaj».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kʼa kmuqmut na».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «utzil».
Pa ri idioma griego, «nuchʼajchʼobʼexik».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «chaqijnaq», «sikirnaq».
O «camilla».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kuʼl».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Sutan».
Xuqujeʼ kbʼix Mateo che.
O «xkiqʼabʼa kibʼ cho ri mesa».
O «Ri kʼo ta yabʼil chke».
Waral kchʼaw chkij ri winaq ri kkichomaj che más e utz na chkiwach ri e nikʼaj chik.
O «odres». Chawilaʼ ri diccionario.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kʼo ta chi kipatan riʼ».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «chaqijnaq», «sikirnaq».
O «ko».
Chawilaʼ ri diccionario.
O «ri kchakun rukʼ nojel ranimaʼ».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Xa xmoxirik», «Xa xkonarik».
O «Beelzebub». Jun bʼiʼaj kojom chrij ri Satanás.
Pa ri idioma griego, «ja».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «achuch».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «raʼ».
O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.
O «keʼel kan pa ri kikojbʼal».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «bʼiʼomal».
O «lámpara».
Jun kʼolbʼal kpajbʼex chaqiʼj taq jastaq.
O «ri owatalik», «ri kʼutalik».
O «utz rowaxik», «utz ukʼuʼik».
O «re ri cosecha».
O «ya mer».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xjamajobʼ uwach», «xtaniʼk».
O «¿La xa kʼa majaʼ kʼo i fe?».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kutukij».
O «kowinaq che uchuqʼabʼexik».
O «Jumulaj».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xutaʼ utzil».
Chawilaʼ ri tema A5.
O «ri lugar ri e kʼo wi Diez Tinamit».
O «numiʼal kamik kubʼano».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Usachom».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xutzolqʼomij ribʼ».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «keʼel chʼuʼj».
O «xubʼan kebʼ kikʼuʼx chrij».
Pa ri idioma griego, «cobre».
Jun ximibʼal uxeʼ upam jun winaq ri kʼo jun alaj kʼolbʼal pwaq che.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «puqlaj».
Pa ri idioma griego, «ri kubʼan bautismo».
Pa ri idioma griego, «Xwalijisax».
O «ri kiqʼabʼam kibʼ cho ri mesa».
O «xqʼutut ranimaʼ chke», «xqʼoxow ranimaʼ chke».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «karneʼl».
Chawilaʼ ri tema B14.
O «xutewchiʼj».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xeʼuchʼaqapij», «xeʼupir».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xeʼuchoqʼabʼej».
Pa ri idioma griego, «ukaj vigilia chaqʼabʼ». Weneʼ kumaj bʼi a las 3 de la mañana kopan pa ri usaqiribʼal (weneʼ a las 6 de la mañana).
O «¡Jun visión!».
Ri fariseos y nikʼaj chi judíos kʼo jun ki costumbre kkibʼan che uchʼajik ri kiqʼabʼ.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Xa kebʼ iwach».
O «Ri kurayij kʼax puwiʼ».
Chawilaʼ ri tema A3.
Waral ri tzij griega pornéia kchʼaw chrij kʼi uwach makaj. Chawilaʼ ri diccionario.
Chawilaʼ ri diccionario.
Pa griego kbʼix asélgueia che. Chawilaʼ ri diccionario.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xukʼuʼ ribʼ».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xutaʼ utzil».
O «ri lugar ri e kʼo wi Diez Tinamit».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «soʼr», «tak», «tzʼoʼr».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Chatjaqatajoq».
O «ketzaq».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xeʼupiro», «xeʼuchʼaqapij».
O «are chiʼ utewchiʼm chik».
O «jun señal».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xenpiro», «xenchʼaqapij».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «potzʼ».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xutaʼ utzil».
Pa ri idioma griego, «tataʼibʼ».
Pa ri idioma griego, «kwalijisax na».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xutzolq’omij rib’».
Chawilaʼ ri diccionario.
O «mutanabʼaʼ».
O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.
O «Maestro».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «nitzʼaq taq ja».
O weneʼ «kʼo ta xkibʼij che jun chik jas ri xbʼantajik».
O «kuluya chi jumul juntir ri jastaq pa taq kikʼolbʼal».
Pa ri idioma griego, «jun memalaj espíritu».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kpuluw», «kwoqow».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kuqitzʼitzʼej».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kqaj uchuqʼabʼ».
O «xa kʼo ta ki fe».
O «xubʼalkatilaʼ».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «soʼralaj», «takalaj».
O «kbʼan na traicionar».
Pa ri idioma griego, «kwalijisax na».
Pa ri idioma griego, «jun vaso».
Chawilaʼ ri diccionario.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «tʼuʼn».
Chawilaʼ ri diccionario.
Chawilaʼ ri tema A3.
Chawilaʼ ri tema A3.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «ukʼalam».
O «jun achi kubʼan divorciar ribʼ rukʼ».
O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.
O «rech kyaʼ che nu herencia».
Chawilaʼ ri diccionario.
O «mebʼaʼibʼ».
Bʼaq re tʼisoʼm. Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «akuxa».
O weneʼ «xkibʼilaʼ chbʼil taq kibʼ».
Kchʼaw chrij ri uxbʼal, ri ranabʼ, ri ratz o ri uchaqʼ jun winaq.
Kchʼaw chrij ri uxbʼal, ri ranabʼ, ri ratz o ri uchaqʼ jun winaq.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «krapux na», «kchʼay na».
Pa ri idioma griego, «kwalij na».
O «a derecha».
O «a izquierda».
O «ri u alma». Chawilaʼ ri diccionario.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «potzʼ».
Kraj kubʼij ‹maestro›.
Chawilaʼ ri tema A5.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «raʼ».
Chawilaʼ ri tema A3.
O «y xusutij rij».
Are jun lugar jawiʼ kkaʼy wi lo jun winaq rech keʼok ta elaqʼomabʼ o chikop pa ri tikoʼn.
O «xubʼan alquilar».
Wajun abʼaj chikaj kkoj wi che utiqik kebʼ paredes rech ko kkʼojiʼ ri ja. Chawilaʼ ri diccionario.
Chawilaʼ ri tema A5.
O «tributo». Wajun impuesto riʼ are ri ktaʼ chke ri winaq chkijujunal.
Chawilaʼ ri diccionario.
Chawilaʼ ri tema B14.
Pa ri idioma griego, «kewalijisax».
O «ri más nim ubʼanik».
O «a alma».
O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.
O «nimaʼq».
Pa ri idioma griego, «ri kachoch».
Pa ri idioma griego, «kebʼ leptones, jun cuadrante wariʼ». Chawilaʼ ri tema B14.
Pa ri idioma griego, «paneʼ kʼo urajawaxik».
O «mixelesan kanoq».
Pa ri idioma griego, «qʼoxom rech alanik».
O «alaj taq Sanedrín ke ri judíos».
O «u discernimiento».
O «re tribulación».
Chawilaʼ ri tema A5.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kesilabʼisax na».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kubʼan tʼon».
Are kchʼaw chrij ri Ralkʼwal Winaq.
O «ri bʼim chik».
O «kchajinik».
Pa ri idioma griego, «are chiʼ ktiriqiʼn ri amaʼ akʼ».
O «kwaʼlij koyowal».
O «uqʼabʼam ribʼ cho ri mesa».
Chawilaʼ ri diccionario.
Chawilaʼ ri diccionario.
Chawilaʼ ri tema B14.
O «Xkiyaj kʼu ri ixoq».
O «kubʼan traicionar».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Kiʼ xkita».
Pa ri idoma griego, «pwaq de plata».
O «kiqʼabʼam kibʼ».
O «xutewchiʼj».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xupiro», «xuchʼaqapij».
O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.
O «kibʼanom chi alabanzas», «kibʼixom chi salmos».
Pa ri idioma griego, «walijisam».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «koqʼ», «kuraq uchiʼ».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xukoj uchuqʼabʼ».
Jun tzij pa idioma hebreo o arameo ri kraj kubʼij ‹¡oh, tat!›, kjunamataj rukʼ ri tzij pa español papá.
O «rech kixqaj ta pa tentación».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «ktzʼapitaj».
O «kbʼan traicionar».
O «Ya mer».
O «xresaj».
O «qas ta kʼo ratzʼyaq ukojom».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xutʼbʼuj», «xujis», «xubʼit».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «alitomabʼ e mokom rumal».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «ukʼalam».
Chawilaʼ ri diccionario.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «krapux», «kchʼay».
O «púrpura». Chawilaʼ ri diccionario.
O «caña».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kekiqʼosij».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «pa taq juyubʼ».
Chawilaʼ ri diccionario.
O «calavera».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xolom».
Are chiʼ kyujaʼx uwach kubʼan droga.
Pa ri idioma griego, «Pa ri urox hora».
Chawilaʼ ri tema A3.
O «¡Jaʼ!».
Pa ri idioma griego, «ri hora sexta».
Pa ri idioma griego, «ri hora novena».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xjisin», «xbʼitʼin», «xrachʼapin».
O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.
O «Sibʼalaj».
Pa ri idioma griego, «xwalijisaxik».
Ri Evangelio re Marcos pa ri versículo 8 kkʼis wi, junam rukʼ ri kkibʼij jujun manuscritos re ojer kanoq ri kkubʼsax kʼuxaj chkij. Chawilaʼ ri tema A3.