UK'OLB'AL WUJ PA INTERNET Watchtower
Watchtower
UK'OLB'AL WUJ PA INTERNET
Quiché
'
  • '
  • ä
  • Ä
  • BIBLIA
  • E WUJ
  • E RIQB'AL IB'
  • nwt Lucas 1:1-24:53
  • Lucas

K'o ta video che wajun kʼutunem ri'.

Chakuyu' qamak, ri video ktziji' taj.

  • Lucas
  • Ri Biblia. Traducción del Nuevo Mundo
Ri Biblia. Traducción del Nuevo Mundo
Lucas

RI UTZ TAQ NOTICIAS XUTZʼIBʼAJ LUCAS

1 E kʼi kʼu xeʼok che ubʼanik investigar y che utzʼibʼaxik juntir ri xebʼantajik, y ri oj qas kqakubʼsaj qakʼuʼx chkij, 2 junam rukʼ ri xkiya ubʼixik chqe ri qas xeʼilow rukʼ kibʼaqʼwach ri xbʼantaj lo nabʼe y xechakun chrij ri utzij ri Dios. 3 Tat Teófilo, ri in kʼut xuqujeʼ qas tzʼaqat nubʼanom che ubʼanik investigar juntir ri xbʼantaj nabʼe loq, xwaj xintzʼibʼaj bʼi chawe rukʼ cholajil ri qas xebʼantajik, 4 rech kawetaʼmaj che ri jastaq kʼutum chawach qas kbʼanik kkubʼsax kʼuxaj chrij.

5 Pa taq uqʼij ri Herodes* ri rey re Judea, kʼo jun sacerdote re kan ri u grupo ri Abías, Zacarías ubʼiʼ. Elisabet ubʼiʼ ri rixoqil, jun chke ri u familia ri Aarón. 6 Ri e kebʼ utz ri kikʼaslemal* chuwach ri Dios y kkinimaj juntir ri utaqanik ri Jehová* y ri utoʼm chke che rajawaxik kkibʼano. 7 Pero kʼo ta kalkʼwal rumal che ri Elisabet kekʼojiʼ ta ral, y ri e kebʼ e rijabʼ taq winaq chik.

8 Are chiʼ ri Zacarías tajin kubʼan ri uchak re sacerdote chuwach ri Dios pa ri turno re ri u grupo 9 y, junam rukʼ ri kkibʼan ri sacerdotes, xok pa ri santuario re ri Jehová che ukʼatisaxik incienso. 10 Y are chiʼ xuriq ri hora kkʼatisax ri incienso, e juntir ri winaq re ri tinamit tajin kkibʼan orar pa taq ri patios re ri templo. 11 Xukʼut kʼu ribʼ ri u ángel ri Jehová chuwach chilaʼ. Takʼal pa ri uwikiqʼabʼ ri altar re incienso. 12 Are taq chiʼ ri Zacarías xrilo, sibʼalaj xuxiʼj ribʼ y xuchʼobʼ ta chik jas xubʼano. 13 Pero ri ángel xubʼij che: «Maxiʼj awibʼ Zacarías, xuta kʼu ri Dios ri xataʼ che. Kkʼojiʼ na jun akʼojol rukʼ ri Elisabet ri awixoqil, y rajawaxik Juan kakoj che ri ubʼiʼ. 14 Kanaʼ na jun nimalaj kikotemal, y qas kqʼalajin na chawe che katkikotik, y e kʼi kekikot na are chiʼ kalax ri akʼal; 15 rumal che ri areʼ nim kil na rumal ri Jehová. Pero man kutij ta vino y nijun chi uwach tzam. Nojinaq chi che espíritu santo are chiʼ majaʼ kalaxik. 16 Ktobʼan na rech e kʼi chke ri israelitas ketzalij rukʼ ri Jehová ri ki Dios. 17 Xaq uwiʼ chik, kbʼe na chuwach ri areʼ* che kitoʼik ri tataxelabʼ rukʼ ri espíritu y poder* junam rukʼ ri xkʼojiʼ rukʼ ri Elías, rech kjunamataj ri kanimaʼ ri tataxelabʼ kukʼ kech ri kalkʼwal y rech keʼutoʼ ri keniman taj rech kkibʼan jastaq rukʼ nojibʼal y rech kkibʼan ri utzilal, jeriʼ kubʼan apan ubʼanik jun tinamit che ri Jehová».

18 Ri Zacarías xubʼij che ri ángel: «¿Jas* kinbʼan che retaʼmaxik we qastzij ri kabʼij? Rumal che ri in in riʼj chik y ri wixoqil nim chi ujunabʼ». 19 Xubʼij kʼu ri ángel che: «In ri in Gabriel, ri takʼal chuwach ri Dios, xintaq loq rech kintzijon awukʼ y rech kinya ubʼixik waʼ we utz taq noticias chawe. 20 Pero katkanaj na kan mem y katkowin ta chik kabʼij nijun tzij kʼa kopan na ri qʼij che kbʼantaj ri xinbʼij chawe, rumal che xakoj ta ri nutzij, che qas kbʼantaj na pa ri tiempo chʼikom chik».* 21 Pero ri winaq keyeʼm ri Zacarías y kkimayo che tajin kbʼeyetaj pa ri santuario. 22 Are chiʼ xel loq, kkowin ta chik kchʼawik rumal riʼ ri winaq xkichʼobʼo che xa xril jun visión pa ri santuario. Rumal che mem chik, xaq uqʼabʼ chik kukojo. 23 Are chiʼ xtzʼaqat ri tiempo che ubʼanik ri uchak pa ri templo, xtzalij bʼi cho rachoch.

24 Qʼaxinaq chi kʼu kebʼ oxibʼ qʼij xkanaj yawabʼ winaq ri Elisabet ri rixoqil, y cinco ikʼ xel ta bʼi pa ri rachoch. Kubʼij kʼut: 25 «Are waʼ ri ubʼanom ri Jehová chwe in. In rilom kʼut rech kinresaj pa ri nukʼixbʼal».

26 Are chiʼ seis ikʼ chik yawabʼ winaq ri Elisabet, ri Dios xutaq bʼi ri ángel Gabriel pa jun tinamit re Galilea, Nazaret ubʼiʼ, 27 rech ketzijon rukʼ jun qʼapoj ali* ri uyaʼom chi utzij che kʼulanem rukʼ jun achi José ubʼiʼ, re ri u familia ri David. María ubʼiʼ ri qʼapoj ali. 28 Are chiʼ xok bʼi ri ángel rukʼ, xuya rutzil uwach y xubʼij che: «Sibʼalaj katqaj chuwach ri Jehová y at utewchiʼm». 29 Pero ri areʼ xuriq ta chik jas xubʼano rumal ri xubʼij ri ángel, xraj kʼut xuchʼobʼo jas kraj kubʼij ri e tzij xbʼix che. 30 Rumal riʼ ri ángel xubʼij che: «Maxiʼj awibʼ María, katqaj kʼu chuwach ri Dios. 31 ¡Chawilampeʼ!,* katkanaj na yawabʼ winaq y kkʼojiʼ na jun awal, rajawaxik kʼut Jesús kakoj che ri ubʼiʼ. 32 Ri areʼ knimar na uqʼij y kbʼix na Ukʼojol ri Nimalaj Dios che. Ri Jehová Dios kuya na ri u trono ri David che, ri utat, 33 ri areʼ kuqʼat na tzij puwiʼ ri rachoch ri Jacob ronojel tiempo. Kʼo ta ukʼistajik ri Uqʼatbʼal tzij».

34 Pero ri María xutaʼ che ri ángel: «¿Jasche* riʼ kkʼojiʼ na jun wal, we ri in in kʼolinaq ta rukʼ jun achi?».* 35 Ri ángel xubʼij che: «Kpe na espíritu santo pawiʼ at, y ri u poder ri Nimalaj Dios katuchʼuq na rukʼ ri umuʼjal. Rumal kʼu riʼ ri akʼal kkʼojiʼk kbʼix na chʼajchʼoj* y Ukʼojol ri Dios che. 36 Xaq xiw ta kʼu at xuqujeʼ ri Elisabet ri a familiar, ri riʼj winaq chik, kkʼojiʼ na jun ral. Seis ikʼ yawabʼ winaq chi ri areʼ, paneʼ nabʼe kanoq etaʼmatal uwach che kekʼojiʼ ta ral, 37 rumal che kʼo ta jun jastaq ri kubʼij ri Dios ma ta ne kbʼantajik». 38 Rumal kʼu riʼ ri María xubʼij: «¡In kʼolik riʼ, in rajchak ri Jehová! Chbʼantaj bʼaʼ wukʼ jas ri xabʼij». Rumal riʼ, xyaʼ kanoq y xbʼe ri ángel.

39 Are taq chiʼ qʼaxinaq chi jubʼiqʼ* tiempo, ri María xumaj* bʼi bʼinem y aninaq xbʼe pa jun tinamit re Judá, ri kʼo pa taq juyubʼ, 40 xok kʼu bʼi pa ri rachoch ri Zacarías y xuchʼabʼej apan ri Elisabet. 41 Are taq chiʼ ri Elisabet xuta ri uchʼabʼal ri María, xsilabʼ ri alaj akʼal ri kʼo chupam. Xqaj kʼu espíritu santo puwiʼ ri Elisabet 42 rumal riʼ ko xubʼij ri e tzij riʼ: «¡At tewchiʼm chkixoʼl ri ixoqibʼ y tewchiʼm ri kʼo chapam! 43 ¿La nim nubʼanik in che ri unan ri Wajaw kpe che wilik? 44 Rumal che are taq chiʼ xinta ri achʼabʼal, rukʼ kikotemal xsilabʼ ri alaj akʼal ri kʼo chnupam. 45 Xuqujeʼ utz* re ri xukoj ri xbʼix che, rumal che qas kbʼantaj na ronojel ri xbʼix che rumal ri Jehová».

46 Ri María xubʼij: «Ri in* kinnimarisaj uqʼij ri Jehová, 47 ri in sibʼalaj kinkikot rumal ri Dios, ri nu Salvador, 48 rumal che are xril wajun rajchak, ri sibʼalaj powr. ¡Kumaj kʼu bʼi kamik, juntir ri winaq kkibʼij na chwe che utz wech! 49 Rumal che ri kʼo u Poder ubʼanom nimaʼq taq jastaq pa nuwiʼ, y chʼajchʼoj* ri ubʼiʼ. 50 Amaqʼel kutoqʼobʼisaj kiwach ri winaq ri kkixiʼj kibʼ chuwach. 51 Ri areʼ ukʼutum ri u poder rukʼ ri uqʼabʼ; ujabʼum kiwach ri kkichomaj che sibʼalaj nim kibʼanik. 52 E resam pa ri ki trono ri kʼo ki poder y e uwalijisam ri kkimachʼ kibʼ; 53 rukʼ utz taq jastaq utzuqum ri kenumik y kʼo ta nijun jastaq uyaʼom bʼi chke ri e qʼinomabʼ* are chiʼ e resam bʼik. 54 Petinaq kʼu che utoʼik ri Israel, ri rajchak. Rumal che amaqʼel knaʼtaj che ri toqʼobʼisal wachaj 55 ri xukʼut che ri Abrahán y chke ri ralkʼwal,* junam rukʼ ri xubʼij kan chke ri qatiʼt qamam». 56 Oxibʼ ikʼ xkʼojiʼ na ri María rukʼ ri Elisabet tekʼuriʼ xtzalij bʼi cho rachoch.

57 Xuriqaʼ kʼu ri qʼij xkʼojiʼ ri ral ri Elisabet, jun alaj ala ri xkʼojik. 58 Ri u vecinos y ri u familiares xekikot rukʼ are chiʼ xketaʼmaj che ri Jehová sibʼalaj xutoqʼobʼisaj uwach. 59 Y are taq xtzʼaqat ocho qʼij xkʼam bʼi ri akʼal rech kbʼan circuncidar,* y raj* xkikoj Zacarías che ri ubʼiʼ, rumal che are ri ubʼiʼ ri utat. 60 Pero ri unan xubʼij: «¡Zacarías taj! Juan kkoj che ri ubʼiʼ». 61 Ri e areʼ xkibʼij che: «Kʼo ta jun pa ri a familia jelaʼ ubʼiʼ». 62 Rumal kʼu riʼ xaq rukʼ kiqʼabʼ xkichʼabʼej ri utat ri akʼal y xkitaʼ che jas bʼiʼaj kraj ri areʼ kkoj che ri akʼal. 63 Ri areʼ xutaʼ jun alaj tzʼalam chke y xutzʼibʼaj: «Juan ri ubʼiʼ». E juntir sibʼalaj xkimayo. 64 Aninaq xtzalij ri uchʼabʼal, xsilabʼ ri raqʼ y xumaj uyaʼik uqʼij ri Dios. 65 E juntir kʼu ri ki vecinos sibʼalaj xkimayo;* y e juntir taq ri winaq re Judea ri e kʼo pa taq juyubʼ xkimaj utzijoxik waʼ we jastaq riʼ. 66 Ri e winaq ri xkita ri xbʼantajik, xkikʼol pa kanimaʼ ri xkito y xkibʼij: «¿Jas kel na wajun akʼal riʼ?». Jeriʼ xkibʼij rumal che qas kʼo ri Jehová rukʼ ri akʼal.

67 Tekʼuriʼ ri Zacarías, ri utat, xqaj espíritu santo puwiʼ y xubʼij jun profecía, ri kubʼij: 68 «Nim uqʼij ri Jehová, ri Dios re Israel, rumal che resam lo ri utinamit y utoqʼobʼisam uwach. 69 Xuwaʼlijisaj kʼu lo jun salvador kʼo u poder pa ri rachoch ri David, ri rajchak, rech xuya chqe, 70 junam rukʼ ri e utzij xkiya ubʼixik ri tastalik taq profetas re ojer kanoq, 71 rech kojubʼan salvar pa kiqʼabʼ taq ri e qakʼulel y pa kiqʼabʼ e juntir ri itzel kojkilo, 72 rech kutoqʼobʼisaj qawach kumal ri e qatiʼt qamam y rech knaʼtaj che ri santolaj pacto xubʼano, 73 ri xubʼan jurar che ri Abrahán, ri qamam, 74 xubʼij kʼut che are chiʼ oj resam chi pa kiqʼabʼ taq ri e qakʼulel, kuya na ri eqeleʼn chqe rech rukʼ ta xiʼn ibʼ kqaqʼijilaj, 75 kʼo ta kojqʼaten che ubʼanik y utz ri qakʼaslemal chuwach ri areʼ ronojel taq qʼij re ri qakʼaslemal. 76 Y ri at, alaj akʼal, kbʼix na profeta re ri Nimalaj Dios chawe, rumal che katnabʼej na bʼi chuwach ri Jehová rech kabʼanaʼ ubʼanik ri e ubʼe, 77 rech kakʼut chkiwach ri winaq re ri utinamit che rajawaxik kkuyutaj na ri kimak rech kkiriq ri salvación 78 rumal che ri qa Dios chʼuchʼuj ri ranimaʼ che utoqʼobʼisaxik wachaj. Rumal riʼ ri utoqʼobʼisabʼal wachaj, ri luz re saqiribʼal kel na lo chikaj kul* na qukʼ 79 rech ktunun pa kiwiʼ ri e tʼuyul pa qʼequʼm y chuxeʼ ri rinochʼ* ri kamikal, y rech kukʼam kibʼe ri qaqan pa ri bʼe rech jororibʼal».

80 Xkʼiy kʼu ri akʼal y koʼalaj ala xelik,* xkanaj kʼu kan pa ri desierto* kʼa pa ri qʼij are chiʼ xukʼut ribʼ chi saq chkiwach ri e kʼo pa Israel.

2 Pa taq riʼ ri qʼij, ri César Augusto xtaqanik che e juntir ri winaq kkitzʼibʼaj ri kibʼiʼ. 2 (Are waʼ ri nabʼe censo xbʼanik are chiʼ gobernador ri Quirinio pa Siria). 3 E juntir kʼu ri winaq xebʼe che utzʼibʼaxik ri kibʼiʼ pa taq ri kitinamit. 4 Je kʼu xubʼan ri José. Xel bʼi pa Nazaret re Galilea xpaqiʼ bʼi pa ri utinamit ri David ri kbʼix Belén che ri kʼo pa Judea, rumal che ri areʼ jun chke ri aj upa rachoch ri David y ri e kʼo pa ri u familia. 5 Xukʼam bʼi ri María che utzʼibʼaxik kibʼiʼ, e kʼulan chi kʼut junam rukʼ ri xkichomaj kan nabʼe, y xa kebʼ oxibʼ qʼij chik kraj kkʼojiʼ ri ral ri María. 6 Are chiʼ e kʼo chilaʼ, xuriq ri qʼij kkʼojiʼ ri ral ri María. 7 Xkʼojiʼ kʼu ri nabʼe ral, jun ala. Xupis rukʼ taq atzʼyaq y xuqʼoyobʼaʼ* pa jun yabʼal kechaʼ awaj,* rumal che xkiriq ta chi ki lugar pa ri posada.

8 Pa riʼ ri lugar e kʼo yuqʼul taq chij cho taq ri saq tajin kekichajij ri kichij chaqʼabʼ. 9 Xaq kʼateʼ, xukʼut ribʼ ri u ángel ri Jehová chkiwach y jun luz petinaq rukʼ ri Jehová* xqʼalajin chkinaqaj, rumal riʼ sibʼalaj xkixiʼj kibʼ. 10 Pero ri ángel xubʼij chke: «Mixiʼj iwibʼ, chitampeʼ, kinya ubʼixik utz taq noticias chiwe ri kkikʼam lo nimalaj kikotemal chke juntir ri winaq. 11 Rumal che kamik xalax ri kubʼan salvar ri utinamit ri David, are ri Cristo, ri Iwajaw. 12 Are waʼ ri kixtoʼw che uchʼobʼik uwach: kiriq na jun neʼ pisom pa taq atzʼyaq y qʼoyobʼam pa jun yabʼal kechaʼ awaj». 13 Xaq kʼateʼ, e kʼi chke ri e kʼo pa ri ejército re ri kaj xeqʼalajin lo rukʼ ri ángel tajin kkiya uqʼij ri Dios y kkibʼij: 14 «Nim uqʼij ri Dios ri kʼo chilaʼ chikaj y jororibʼal chke ri winaq pa ri uwach ulew ri keqaj chuwach areʼ».*

15 Are chiʼ ri ángeles e kiyaʼom chi kanoq y e bʼenaq chi pa ri kaj, ri ajyuqʼabʼ xkimaj ubʼixik chbʼil taq kibʼ: «Rajawaxik waʼ kojbʼe pa Belén y keqilaʼ ri xbʼantajik, junam rukʼ ri uyaʼom ubʼixik ri Jehová chqe». 16 Rumal kʼu riʼ, aninaq xebʼek y xekiriqaʼ ri María y ri José e kʼo rukʼ ri alaj neʼ kiqʼoyobʼam pa ri yabʼal kechaʼ awaj. 17 Are chiʼ xekilo, xkibʼij chke ri xbʼix kan chke chrij ri akʼal. 18 Y e juntir ri winaq ri xkita ri xkibʼij ri ajyuqʼabʼ sibʼalaj xkimayo. 19 Xumaj kʼu ukʼolik ri María juntir waʼ we tzij riʼ pa ranimaʼ y xchoman chrij. 20 Xetzalij kʼu bʼi ri ajyuqʼabʼ. Xkiya uqʼij ri Dios y nim xkil wi rumal juntir ri xkilo y ri xkito, junam rukʼ ri xbʼix kan chke.

21 Qʼaxinaq chi kʼu ocho qʼij, are chiʼ xuriq ri tiempo xbʼan circuncidar ri neʼ, xkikoj Jesús che, ri bʼiʼaj uyaʼom kan ubʼixik ri ángel are chiʼ kʼa majaʼ kkanaj yawabʼ winaq ri María rukʼ ri alaj akʼal.

22 Xuqujeʼ are chiʼ xuriq ri tiempo re ri kichʼajchʼobʼisaxik e areʼ, junam rukʼ ri ktaqan wi ri Ley re ri Moisés, xkikʼam bʼi ri Jesús xepaqiʼ bʼi pa Jerusalén rech kekikʼutu chuwach ri Jehová, 23 junam rukʼ ri tzʼibʼatal kan pa ri Ley re ri Jehová, ri kubʼij: «Rajawaxik ketas ri e nabʼeʼal taq alabʼom che ri Jehová». 24 Xekiya kʼu kan ri ki sacrificio, junam rukʼ ri kubʼij ri Ley re ri Jehová: «Kebʼ tórtolas o kebʼ alaj taq palomax».

25 Xbʼantaj kʼut che pa Jerusalén kʼo jun achi kʼo ta umak y qas ujachom ribʼ che ri Dios, Simeón ubʼiʼ, reyeʼm kʼu ri kyaʼow na kubʼsabʼal kʼuʼx chke ri aj Israel, y kʼo ri espíritu santo puwiʼ ri areʼ. 26 Xuqujeʼ kʼut, rumal ri espíritu santo qʼalajisam chi chuwach che kkam ta na we kʼa majaʼ kril ri Cristo ri taqom lo rumal ri Jehová. 27 Rumal riʼ, kʼamom ubʼe rumal ri espíritu xok pa ri templo. Are chiʼ ri José y ri María xeʼok bʼi pa ri templo kukʼaʼm bʼi ri Jesús rech kekibʼanaʼ ri kubʼij ri Ley che rajawaxik kbʼanik. 28 Ri Simeón xuqʼaluj ri alaj akʼal, xuya uqʼij ri Dios y xubʼij: 29 «Nimalaj Qajaw, chanim riʼ ayaʼom chi bʼe che ri awajchak rukʼ jororemal kkamik,* junam rukʼ ri abʼim, 30 rumal che ri e nubʼaqʼwach kilom ri kakoj na rech kakʼam lo salvación, 31 rech kkil juntir ri winaq ri ataqom loq. 32 Are jun luz ri areʼ ri kresaj ri atzʼyaq ri uchʼuqum ri e tinamit y rumal ri areʼ kubʼan na nim uqʼij ri atinamit Israel». 33 Ri utat unan ri akʼal sibʼalaj xkimay ri jastaq ri xbʼix chrij. 34 Tekʼuriʼ ri Simeón xeʼutewchiʼj y xubʼij che ri María, ri unan ri akʼal: «Chatampeʼ, kojom wajun akʼal rech pa Israel e kʼi ketzaqik y e kʼi kewalij na, ri Dios kukoj na che etal y kyoqʼ na kumal ri winaq 35 (y ri at kokʼowisax na jun takʼatik espada chawe)* rech kelesax lo chi saq ri e chomanik e kʼo pa kanimaʼ e kʼi winaq».

36 Xuqujeʼ kʼo jun profetisa chilaʼ, are ri Ana umiʼal ri Fanuel, re ri u familia ri Aser. Ri areʼ riʼj winaq chik,* xa siete junabʼ xkʼojiʼ rukʼ ri rachajil are chiʼ xkʼuliʼk, 37 malkaʼn ixoq chik y 84 chi ri ujunabʼ. Amaqʼel kʼo pa ri templo, jawiʼ kuqʼijilaj wi ri Dios chi pa qʼij chi chaqʼabʼ rukʼ taq ayuno y oración. 38 Ri areʼ xqebʼ kukʼ y xumaj uyaʼik maltyoxinik che ri Dios y xumaj utzijoxik ri akʼal chke e juntir ri keyeʼm kesax Jerusalén pa ri kʼax.

39 Are taq chiʼ kibʼanom chi juntir junam rukʼ ri kubʼij ri Ley re ri Jehová, xetzalij bʼi pa Nazaret, ri kitinamit, ri kʼo pa Galilea. 40 Xkʼiy kʼu ri akʼal, xkowirik y xkʼojiʼ más unojibʼal. Y amaqʼel xqaj chuwach ri Dios.

41 Ronojel taq junabʼ ri utat unan kʼamanaq chke* kebʼe pa Jerusalén pa ri nimaqʼij re ri Pascua. 42 Are chiʼ kʼo 12 ujunabʼ ri Jesús, xepaqiʼ pa Jerusalén pa ri nimaqʼij rumal che kʼamanaq chke. 43 Are chiʼ kʼisnaq chi ri nimaqʼij, ri e areʼ xkimaj bʼi ri kibʼe rech ketzalij bʼik, pero ri Jesús* xkanaj kan pa Jerusalén, man kʼo ta xkinabʼej ri utat unan. 44 Pa kikʼuʼx* areʼ kʼo bʼi ri akʼal chuxoʼl ri grupo ri e bʼenaq wi, jun qʼij kʼu e bʼinaq chik. Xkimaj kʼu utzukuxik chkixoʼl taq ri ki familiares y ri ketaʼm kiwach. 45 Pero rumal che xkiriq ta wi, xetzalij chi bʼi pa Jerusalén y xexuliʼk xepaqiʼ che utzukuxik. 46 Tekʼuriʼ, are chiʼ qʼaxinaq chi oxibʼ qʼij, xekiriqa pa ri templo tʼuyul chkixoʼl ri maestros, tajin keʼutatabʼej y kubʼan preguntas chke. 47 Y e juntir ri ketatabʼenik sibʼalaj kemayinik rumal che qas kuchʼobʼ rij ri e jastaq y rumal ri u respuestas kubʼij. 48 Are chiʼ ri utat unan xkilo sibʼalaj xkimayo, xubʼij kʼu ri unan che: «Wal, ¿jasche jewaʼ xabʼan chqe? ¿La xa kawil taj che ri atat y ri in sachinaq qakʼuʼx che atzukuxik?». 49 Pero ri areʼ xubʼij chke: «¿Jasche tajin kinitzukuj? ¿La xa iwetaʼm taj che rajawaxik kinkʼojiʼ pa ri rachoch ri Nutat?». 50 Pero, ri e areʼ xkichʼobʼ ta ri xubʼij ri Jesús chke.

51 Are chiʼ xetzalij bʼi pa Nazaret xqaj bʼi ri Jesús kukʼ, y xuya ribʼ pa taqik chke. Y ri unan qas utz xubʼan che ukʼolik juntir ri e tzij pa ranimaʼ. 52 Xkʼiy kʼu más ri Jesús, xkʼojiʼ más unojibʼal y sibʼalaj xqaj chuwach ri Dios y chkiwach ri winaq.

3 Pa ri junabʼ 15 are chiʼ tajin kuqʼat tzij ri Tiberio César, are chiʼ gobernador ri Poncio Pilato pa Judea, ri Herodes* gobernador re distrito* re Galilea, ri Filipo rachalal ri Herodes gobernador re distrito re taq ri tinamit re Iturea y re Traconítide, y ri Lisanias gobernador re distrito re Abilene, 2 pa taq kiqʼij ri e kinimal sacerdotes, ri Anás y ri Caifás, pa ri desierto xyaʼ jun mensaje re ri Dios che ri Juan, ri ukʼojol ri Zacarías.

3 Xbʼe kʼu pa taq ri tinamit e kʼo chunaqaj ri Jordán, kubʼan predicar chke ri winaq che chkibʼanaʼ ki bautismo rech kkikʼutu che kibʼanom chi arrepentir kibʼ, jeriʼ kekuyutaj ri kimak. 4 Xbʼantaj kʼut junam rukʼ ri tzʼibʼatal kan pa ri wuj re ri profeta Isaías, ri kubʼij: «Jun winaq kuraq uchiʼ pa ri desierto, kubʼij: ‹¡Chibʼanaʼ ubʼanik ri ubʼe ri Jehová!* Chisukʼubʼaʼ ri e ubʼe. 5 Juntir ri jul rajawaxik kenojsaxik, y juntir ri juyubʼ y ri alaj taq juyubʼ rajawaxik kbʼan liʼanik chke, ri jechʼ taq bʼe rajawaxik kesukʼubʼaxik y ri kʼax taq bʼe rajawaxik kbʼan liʼanik chke. 6 E juntir kkil na ri kubʼan ri Dios che kibʼanik salvar›».

7 Rumal kʼu riʼ ri Juan xumaj ubʼixik chke ri winaq ri tajin keʼopan rukʼ rech kubʼan ki bautismo: «Ix junam kukʼ kal taq kumatz, ¿jachin xbʼin chiwe che kixanimaj chuwach ri royowal ri Dios ri kpe na? 8 Nabʼe chikʼutuʼ rukʼ ri kibʼano* che ibʼanom chi arrepentir iwibʼ che ri imak. Michomaj wariʼ chbʼil iwibʼ ‹Ri qatat are ri Abrahán›. Kinbʼij kʼu chiwe, ri Dios kkowinik keresaj ralkʼwal ri Abrahán chke taq we abʼaj riʼ. 9 Xaq xiw ta wariʼ, ri ikaj kʼo chi che ri uraʼbʼ* taq ri cheʼ. Rumal riʼ ronojel uwach cheʼ ri utz ta uwach kuyaʼo kket bʼik y kkʼaq bʼi pa ri qʼaqʼ».

10 Rumal riʼ ri winaq kkitaʼ che: «¿Jas kʼu rajawaxik kqabʼano?». 11 Ri areʼ xubʼij chke: «Ri kʼo kebʼ ratzʼyaq chuyaʼ jun che ri kʼo ta ratzʼyaq, y ri kʼo kutijo xuqujeʼ je chubʼanaʼ». 12 Xuqujeʼ ne ri kkimol impuestos xepe che ubʼanik ki bautismo y xkitaʼ che: «Maestro, ¿jas rajawaxik kqabʼano?». 13 Ri areʼ xubʼij chke: «Mitaʼ más uwiʼ ri impuesto ri rajawaxik kyaʼik». 14 Xuqujeʼ ri soldados xkitaʼ che: «¿Jas rajawaxik kqabʼano?». Ri areʼ xubʼij chke: «Mibʼan extorsionar* nijun winaq, mimol tzij chrij nijun winaq; xaneʼ chkuʼl ikʼuʼx* rukʼ ri kixtoj wi».*

15 Ri winaq xaq keyeʼm ri Cristo y e juntir kkichomaj pa kanimaʼ we are ri Juan. 16 Xuqʼalajisaj kʼu ri Juan chkiwach e juntir jas qas ubʼeʼal ri jastaq, xubʼij chke: «Ri in kinbʼan i bautismo rukʼ jaʼ pero petinaq ri más kʼo u poder chnuwach in y taqal ta chwe in kenkir ri ximibʼal uxajabʼ. Ri areʼ kubʼan na i bautismo rukʼ espíritu santo y rukʼ qʼaqʼ. 17 Kʼo ri cheʼ re jopibʼal pa uqʼabʼ rech kujosqʼij juntir ri kʼolbʼal jawiʼ kelesax wi ri pajo* che ri triko, rech kuyak ri triko y kukʼol pa ri kʼolbʼal re. Pero kuporoj na ri pajo pa jun qʼaqʼ ri kchup ta wi».

18 Xuqujeʼ xubʼij chi kan kʼi jastaq chke* taq ri winaq y xutanabʼaʼ ta utzijoxik ri utz taq noticias chke. 19 Ri Juan xuyaj ri Herodes, ri gobernador re distrito, rumal ri itzel taq jastaq ubʼanom y rumal ri ubʼanom rukʼ ri Herodías, ri rixoqil ri rachalal. 20 Y xubʼan jun chi itzelal: xutzʼapij ri Juan pa cárcel.

21 Tekʼuriʼ are chiʼ e juntir ri winaq xkibʼan ki bautismo, xuqujeʼ ri Jesús xbʼan u bautismo. Are taq chiʼ tajin kubʼan orar, xjaqataj ri kaj 22 y ri espíritu santo xqʼalajinik xqaj lo puwiʼ, junam rukʼ jun palomax, y pa ri kaj xtataj jun chʼabʼal ri kubʼij: «At ri at loqʼalaj Nukʼojol. Qas kʼu katqaj chnuwach».*

23 Treinta ujunabʼ ri Jesús are chiʼ xumaj ri uchak. Kbʼixik chi ri areʼ

ukʼojol ri José,

ukʼojol ri Helí,

24 ukʼojol ri Matat,

ukʼojol ri Leví,

ukʼojol ri Melquí,

ukʼojol ri Janaí,

ukʼojol ri José,

25 ukʼojol ri Matatías,

ukʼojol ri Amós,

ukʼojol ri Nahúm,

ukʼojol ri Eslí,

ukʼojol ri Nagái,

26 ukʼojol ri Maat,

ukʼojol ri Matatías,

ukʼojol ri Semeín,

ukʼojol ri Josec,

ukʼojol ri Jodá,

27 ukʼojol ri Joanán,

ukʼojol ri Resá,

ukʼojol ri Zorobabel,

ukʼojol ri Sealtiel,

ukʼojol ri Nerí,

28 ukʼojol ri Melquí,

ukʼojol ri Adí,

ukʼojol ri Cosam,

ukʼojol ri Elmadam,

ukʼojol ri Er,

29 ukʼojol ri Jesús,

ukʼojol ri Eliezer,

ukʼojol ri Jorim,

ukʼojol ri Matat,

ukʼojol ri Leví,

30 ukʼojol ri Simeón,

ukʼojol ri Judas,

ukʼojol ri José,

ukʼojol ri Jonam,

ukʼojol ri Eliaquim,

31 ukʼojol ri Meleá,

ukʼojol ri Mená,

ukʼojol ri Matatá,

ukʼojol ri Natán,

ukʼojol ri David,

32 ukʼojol ri Jesé,

ukʼojol ri Obed,

ukʼojol ri Boaz,

ukʼojol ri Salmón,

ukʼojol ri Nahsón,

33 ukʼojol ri Aminadab,

ukʼojol ri Arní,

ukʼojol ri Hezrón,

ukʼojol ri Pérez,

ukʼojol ri Judá,

34 ukʼojol ri Jacob,

ukʼojol ri Isaac,

ukʼojol ri Abrahán,

ukʼojol ri Taré,

ukʼojol ri Nacor,

35 ukʼojol ri Serug,

ukʼojol ri Reú,

ukʼojol ri Péleg,

ukʼojol ri Éber,

ukʼojol ri Selá,

36 ukʼojol ri Cainán,

ukʼojol ri Arpaksad,

ukʼojol ri Sem,

ukʼojol ri Noé,

ukʼojol ri Lamec,

37 ukʼojol ri Matusalén,

ukʼojol ri Enoc,

ukʼojol ri Jared,

ukʼojol ri Mahalaleel,

ukʼojol ri Cainán,

38 ukʼojol ri Enós,

ukʼojol ri Set,

ukʼojol ri Adán,

ukʼojol ri Dios.

4 Tekʼuriʼ ri Jesús nojinaq che espíritu santo, naj xbʼe wi che ri Jordán, xkʼam ubʼe rumal ri espíritu pa ri desierto 2 pa 40 qʼij, y xbʼan tentar rumal ri Itzel. Kʼo ta xutij pa ri e qʼij riʼ, rumal riʼ chukʼisbʼal xpe unumik. 3 Tekʼuriʼ ri Itzel xubʼij che: «We qas at ukʼojol ri Dios, chabʼij che we abʼaj riʼ kubʼan wa* che ribʼ». 4 Pero ri Jesús xubʼij che: «Tzʼibʼatalik: ‹Xaq xiw ta rumal wa kkʼasiʼ wi ri winaq›».

5 Tekʼuriʼ ri Itzel xukʼam bʼi pa jun takʼatikalaj lugar, xukʼutula konojel ri qʼatbʼal tzij re ri uwach ulew chuwach. 6 Xubʼij kʼu ri Itzel che: «Kinya chawe ri unimal kiqʼij waʼ we e qʼatbʼal taq tzij riʼ, y kinya chawe chi kattaqan pa kiwiʼ, rumal che yaʼom waʼ we taqanik riʼ pa nuqʼabʼ y ri in kinya che apachin ri kwaj. 7 Rumal laʼ, we kinaqʼijilaj paneʼ xa jun mul, kinya juntir ri e jastaq riʼ chawe». 8 Xubʼij kʼu ri Jesús che: «Tzʼibʼatal kʼut: ‹Chaqʼijilaj ri Jehová* ri a Dios y xaq xiw ri areʼ chanimaj›».*

9 Ri Itzel xukʼam bʼi pa Jerusalén, y xuyaʼ kʼa puwiʼ ri templo* y xubʼij che: «We qas at ukʼojol ri Dios, chakʼaqaʼ bʼi awibʼ, 10 rumal che tzʼibʼatalik: ‹Keʼutaq na lo ri u ángeles awukʼ rech katkitoʼo›, 11 y ‹Katkukʼaj na bʼik rech kuriq ta kʼax ri awaqan chuwach nijun abʼaj›». 12 Ri Jesús xubʼij che: «Bʼital kʼut: ‹Mabʼan jun jastaq chuwach ri Jehová ri a Dios xa rumal che kawaj kawilo we katutoʼo›».* 13 Rumal riʼ, are chiʼ utanabʼam chi ubʼanik tentar, xel bʼi ri Itzel rukʼ ri Jesús rech kreyeʼj chi na jun tiempo kubʼan tentar.

14 Tekʼuriʼ ri Jesús, kʼamom ubʼe rumal ri espíritu, xtzalij bʼi pa Galilea. Xel kʼu utzijol pa taq ri tinamit ri e kʼo naqaj. 15 Xuqujeʼ xumaj kitijoxik ri winaq pa taq ri ki sinagogas, y e juntir ri winaq nim kkil wi.

16 Tekʼuriʼ xbʼe pa Nazaret jawiʼ xkʼiy wi, y junam rukʼ ri kubʼan pa taq sábado, xok pa ri sinagoga, xtakʼiʼ kʼu che usikʼixik uwach ri Tzʼibʼatalik. 17 Xqʼaxex kʼu apan ri rollo re ri profeta Isaías che, ri areʼ xusolo y xuriqo jawiʼ tzʼibʼatal wi kan ri e tzij riʼ: 18 «Ri u espíritu ri Jehová kʼo pa nuwiʼ, rumal che xinuchaʼo rech kinqʼalajisaj ri utz taq noticias chke ri e powr. Xinutaq loq rech kinya ubʼixik ri kitorotajik ri e tzʼapim y ri utorik ri kibʼaqʼwach ri moyabʼ,* rech ketzoqopitaj ri winaq ri kbʼan kʼax chke, 19 rech kintzijoj ri junabʼ are chiʼ ri e winaq kekowinik keqaj chuwach ri Jehová». 20 Tekʼuriʼ xubʼot chi kan ri rollo, xutzalijisaj che ri tobʼanel pa ri sinagoga y xtʼuyiʼk. E juntir kʼu ri e kʼo chilaʼ kkesaj ta wi ri kibʼaqʼwach chrij. 21 Xumaj kʼu tzijonem kukʼ, xubʼij: «Kamik tajin kbʼantaj waʼ we kubʼij pa ri Tzʼibʼatalik ri kʼateʼ xito».

22 E juntir kʼu ri winaq utz xechʼaw chrij y sibʼalaj kkimay ri jeʼlalaj taq tzij ri kel lo pa uchiʼ. Kkibʼij kʼut: «¿La ma ta are waʼ ri ukʼojol ri José?». 23 Xubʼij kʼu ri Jesús chke: «Qas wetaʼm che kibʼij na waʼ we tzij chwe: ‹Doctor, chakunaj awibʼ›. Y kibʼij na: ‹Chabʼanaʼ pa ri atinamit ri e jastaq ri xqato che xabʼan pa Capernaúm›». 24 Y xubʼij chi chke: «Qas kinbʼij chiwe che nijun profeta utz kbʼan che ukʼulaxik pa ri qas utinamit. 25 Kinkoj jun ejemplo, qas kinbʼij chiwe che pa taq uqʼij ri Elías xekʼojiʼ e kʼi malkaʼn taq ixoqibʼ pa Israel, are taq chiʼ oxibʼ junabʼ rukʼ nikʼaj xtzʼapiʼ ri kaj, y ri e winaq xkiriq nimalaj numik pa ronojel riʼ ri ulew. 26 Pero ri Elías xtaq ta bʼi kukʼ nijun chke riʼ ri ixoqibʼ, xaneʼ xaq xiw rukʼ jun malkaʼn ixoq aj Sarepta, pa taq ri ulew re Sidón. 27 Xuqujeʼ, pa taq ri uqʼij ri profeta Eliseo xekʼojiʼ e kʼi winaq pa Israel ri kʼo lepra chkij. Pero nijun chke xeʼukunaj, xaq xiw xukunaj ri Naamán ri kel pa Siria». 28 Xtakʼiʼ kʼu koyowal e juntir ri e kʼo pa ri sinagoga are taq chiʼ xkita ri xubʼij. 29 Rumal riʼ xewalij chrij, aninaq xkesaj bʼi pa ri tinamit y xkikʼam bʼi kʼa puwiʼ ri juyubʼ ri yakom wi ri tinamit rech kekikʼaqaʼ lo chilaʼ. 30 Pero ri Jesús xqʼax lo chkixoʼl ri e areʼ y xumaj chi bʼi jumul ri ubʼe.

31 Tekʼuriʼ xqaj bʼi pa Capernaúm, jun tinamit re Galilea. Pa taq sábado xkʼojiʼ chilaʼ che kitijoxik ri winaq, 32 sibʼalaj kʼu xkimay ri xubʼan che kitijoxik, rumal che rukʼ ri Dios petinaq wi ri kukʼutu. 33 Pa ri sinagoga kʼo jun achi ri okinaq jun espíritu che, jun demonio, ko xuraq uchiʼ, xubʼij: 34 «¡Ah! ¿Jas awe chqe Jesús aj Nazaret? ¿La xa at petinaq che usachik qawach? Qas wetaʼm at jachinoq: ri Chʼajchʼoj* rajchak ri Dios». 35 Pero ri Jesús xuyaj ri demonio y xubʼij che: «Chatzʼapij upachiʼ y chatel bʼi che ri achi». Tekʼuriʼ ri demonio xukʼaq ri achi cho ri ulew chkixoʼl ri winaq y xel bʼi che, pero kʼo ta kʼax xuriq kan ri achi. 36 Are taq chiʼ ri winaq xkil wariʼ, e juntir sibʼalaj xkimayo, xkimaj ubʼixik chbʼil taq kibʼ: «¡Chitampeʼ! ¡Kʼo utaqanik y kʼo u poder ri utzij are chiʼ ktzijonik! Xuqujeʼ ne ri itzel taq espíritus kkinimaj ri ktaqan wi y keʼel bʼi chke taq ri winaq». 37 Rumal riʼ xel utzijol ri Jesús pa juntir taq ri tinamit re ri ulew riʼ.

38 Are chiʼ elenaq chi bʼi ri Jesús pa ri sinagoga, xbʼe pa ri rachoch ri Simón. Ri unan ri rixoqil ri Simón kjilow pa qʼaqʼ, y xkitaʼ toqʼobʼ* che chi kutoʼo. 39 Rumal riʼ xqebʼ rukʼ ri ixoq y xuyaj ri qʼaqʼ kʼo chrij, xel kʼu bʼi ri qʼaqʼ chrij. Aninaq kʼut xwalij ri ixoq y xumaj kilixik.

40 Are chiʼ qajinaq chi bʼi ri qʼij, e juntir ri e kʼo kiyawabʼ, ri kʼo jalajoj taq uwach yabʼil chke, xekikʼam bʼi rukʼ. Y ri areʼ xuya ri uqʼabʼ pa kiwiʼ chkijujunal rech xeʼukunaj. 41 Xuqujeʼ keʼel bʼi demonios chke e kʼi winaq, kkiraq kichiʼ kkibʼij: «¡At riʼ ri Ukʼojol ri Dios!». Pero ri areʼ keʼuyajo y kuya ta bʼe* chke kechʼawik, rumal che ketaʼm che ri areʼ are ri Cristo.

42 Are chiʼ xsaqirik, ri areʼ xel bʼi chilaʼ y xbʼe pa jun lugar ktzʼinowik. Pero ri winaq xkimaj utzukuxik, xeʼopanik jawiʼ kʼo wi y xkaj xkiqʼatej rech keʼuya ta kanoq. 43 Pero ri areʼ xubʼij chke: «Xuqujeʼ rajawaxik kinqʼalajisaj ri utz taq noticias re ri Uqʼatbʼal tzij Dios* pa nikʼaj chi tinamit, rumal che are waʼ ri in taqom lo che ubʼanik». 44 Rumal riʼ xutanabʼa ta utzijoxik ri utz taq noticias pa taq ri sinagogas re Judea.

5 Kʼo jumul, ri Jesús takʼal chuchiʼ ri lago re Genesaret* y ri winaq kkipitzʼitzʼej kibʼ e kʼo rukʼ rech kkita ri utzij ri Dios. 2 Ri areʼ xeril kebʼ alaj taq barcos chuchiʼ ri lago. Ri chapal taq kar e kʼo ta chupam ri alaj taq ki barcos, tajin kkichʼaj ri kikʼat. 3 Ri areʼ xaqʼan* pa jun chke ri alaj taq barcos y xubʼij che ri Simón, ri ajchaqʼe ri alaj barco, che kuqebʼsaj apan jubʼiqʼ puwiʼ ri jaʼ. Tekʼuriʼ xtʼuyiʼ pa ri alaj barco y xumaj lo kitijoxik ri winaq chilaʼ. 4 Are chiʼ xtoʼtaj che tzijonem, xubʼij che ri Simón: «Chatok bʼi más jawiʼ nim xulan wi ri jaʼ y chikʼaqaʼ ri ikʼat chilaʼ rech kʼo kar keʼichapo». 5 Pero ri Simón xubʼij che: «Maestro, oj uxlanaq ta wi ya xojbʼe jun aqʼabʼ che kitzukuxik kar y kʼo ta qariqom; pero, rumal che at katbʼinik, kenqasaj bʼi ri kʼat». 6 Are chiʼ xekikʼaq bʼi ri kikʼat, xekichap* e kʼiʼalaj kar, sibʼalaj e kʼi rumal riʼ xumaj tʼoqopitajem ri e kʼat. 7 Rumal riʼ rukʼ kiqʼabʼ xekisikʼij apan ri e kachiʼl pa ri chak ri e kʼo pa ri jun chi alaj barco rech kebʼe che kitoʼik. Ri e areʼ xebʼek y xenoj ri alaj taq kebʼ barcos. Sibʼalaj xenoj ri alaj taq barcos rumal riʼ raj* xeqaj bʼi chuxeʼ ri jaʼ. 8 Are chiʼ ri Simón Pedro xril ri xbʼantajik, xxukiʼ chuwach ri Jesús y xubʼij che: «Matqebʼ wukʼ Wajaw, rumal che xa in ajmakalaj achi». 9 Ri areʼ kʼut y ri e kʼo rukʼ sibʼalaj xemayinik rumal juntir ri kar xkichapo, 10 xuqujeʼ je xkinaʼ ri Santiago y ri Juan, ri e ukʼojol ri Zebedeo, ri e rachiʼl ri Simón pa chak. Pero ri Jesús xubʼij che ri Simón: «Kaxiʼj ta chi awibʼ. Kamik kamaj bʼi kitzukuxik winaq junam rukʼ ri kabʼan che kitzukuxik kar». 11 Rumal riʼ, are chiʼ kiyaʼom chi kan ri alaj taq barcos chuchiʼ ri lago, xkiya kan juntir y xeteriʼ bʼi chrij.

12 Pa jun chi qʼij, are chiʼ ri areʼ kʼo pa jun chke ri e tinamit xopan jun achi rukʼ ri nojinaq lepra chrij. Are chiʼ xril ri Jesús, xxukiʼk y xuqasaj ri upalaj cho ri ulew y xutaʼ toqʼobʼ* che, xubʼij: «Wajaw, in wetaʼm che katkowin che nukunaxik* we kawaj». 13 Rumal laʼ ri Jesús xuyuq apan ri uqʼabʼ che, xuchapo y xubʼij: «Kwaj. Chatkunatajoq». Aninaq xel bʼi ri lepra chrij ri achi. 14 Tekʼuriʼ xubʼij che ri achi che kʼo mubʼij wi. Y xubʼij bʼi che: «Xaneʼ jat, chakʼutuʼ awibʼ chuwach ri sacerdote y chakʼamaʼ bʼi jun ofrenda rumal che at saq chik, junam rukʼ ri xtaqan wi kan ri Moisés, rech katkilo che at kunatajinaq chik». 15 Paneʼ jeriʼ xubʼij che ri achi xa más xel utzijol ri Jesús, y e kʼi winaq kkimulij kibʼ rech kkitatabʼej y rech kkunax ri kiyabʼ. 16 Ri areʼ kʼi mul kbʼe che ubʼanik orar pa taq lugares naj kʼo wi.

17 Jun chke riʼ ri e qʼij, are chiʼ ri areʼ tajin keʼutijoj ri winaq pa jun ja, e kʼo jujun fariseos y jujun maestros re ri Ley e tʼuyul chilaʼ. E petinaq pa juntir ri aldeas re Galilea y re Judea, xuqujeʼ re Jerusalén. Kʼo kʼu ri u poder ri Jehová* rukʼ areʼ rech keʼukunaj ri winaq. 18 Xeʼopan kʼu jujun achijabʼ kitelem bʼi jun achi chuwach jun pop* ri kaminaq u cuerpo,* kkaj kkokisaj bʼi pa ri ja rech kekiya chuwach ri Jesús. 19 Pero, rumal che e kʼi ri winaq e kʼolik, kekowin taj keʼok bʼi rukʼ ri Jesús. Rumal riʼ xepaqiʼ bʼi puwiʼ ri ja, xkesaj jujun xot che ri uwiʼ ri ja y xkiqasaj bʼi ri achi ri kʼo chuwach ri pop kʼa xopan chkixoʼl ri winaq, chuwach ri Jesús. 20 Are chiʼ ri Jesús xrilo che qas kkikubʼsaj kikʼuʼx chrij ri Dios, xubʼij che ri achi kaminaq u cuerpo: «Ri at, e kuyutajinaq chi ri amak». 21 Rumal laʼ ri escribas y ri fariseos xkimaj uchomaxik y xkibʼij: «¿Jas ubʼanik wajun achi riʼ che kukoj ribʼ che Dios? ¿La kʼo jun winaq chuwach ri Dios kkowinik kukuy makaj?». 22 Pero rumal che ri Jesús xuchʼobʼ ri tajin kkichomaj, xubʼij chke: «¿Jas tajin kichomaj pa iwanimaʼ? 23 ¿Jas ri más kʼax ta ubʼixik? ¿La are ubʼixik ‹e kuyutajinaq chi ri amak›, o are ubʼixik ‹chatwalijoq y chatbʼinoq›? 24 Pero rech kiwilo che ri Ralkʼwal Winaq kʼo taqanik pa uqʼabʼ cho ri uwach ulew rech kukuy makaj...». Xubʼij kʼu che ri achi kaminaq u cuerpo: «Kinbʼij kʼu chawe: chatwalijoq, chayakaʼ bʼi ri apop y jat cho awachoch». 25 Rumal riʼ, ri achi xtakʼiʼ chkiwach e areʼ, xuyak bʼi ri upop ri qʼoyol wi bʼik* y kuya uqʼij ri Dios xbʼe cho rachoch. 26 E juntir sibʼalaj xkimayo y xkimaj uyaʼik uqʼij ri Dios. Sibʼalaj xkixiʼj kibʼ, rumal laʼ xkibʼij: «¡Kamik qilom mayibʼal taq jastaq!».

27 Are chiʼ e bʼantajinaq chi waʼ we jastaq riʼ, ri Jesús xel bʼi chilaʼ y xril jun molol impuestos, Leví ubʼiʼ, tʼuyul pa ri ja ri kmol wi impuestos, xubʼij che: «Chatteren chwij». 28 Ri Leví xuya kan juntir, xwalij bʼik y xteriʼ bʼi chrij. 29 Tekʼuriʼ ri Leví xubʼan jun nimalaj waʼim che ukʼulaxik ri Jesús pa ri rachoch. Sibʼalaj kʼu e kʼi molol taq impuestos y nikʼaj chi winaq tajin kewaʼ* kukʼ. 30 Rumal riʼ ri fariseos y ri ki escribas xkimaj kiyajik ri u discípulos ri Jesús, xkibʼij chke: «¿Jasche ri ix kiqumuj ri jastaq iwech y kixwaʼ kukʼ molol taq impuestos y ajmakibʼ?». 31 Are chiʼ ri Jesús xril ri xkibʼano, xubʼij chke: «Ri utz kiwach rajawaxik ta jun doctor chke, xaq xiw ri e yawabʼibʼ rajawaxik chke. 32 In petinaq ta che kitzukuxik utz taq winaq,* xaneʼ are ri ajmakibʼ, rech kkibʼan arrepentir kibʼ che ri kimak».

33 Ri e areʼ xkibʼij che: «Ri u discípulos ri Juan, y ri kech ri fariseos, kʼi mul kkibʼan ayuno y kʼi mul kkibʼan orar. Pero ri e awech at je ta kkibʼano, xaneʼ kkiqumuj ri jastaq kech y kewaʼik». 34 Xubʼij kʼu ri Jesús chke: «¿La ma ta lo qastzij che ri ramigos ri novio rajawaxik taj kkibʼan ayuno are taq chiʼ kʼa kʼo na ri novio kukʼ? 35 Pero kopan na ri qʼij kkʼam bʼi ri novio chkiwach, kʼateriʼ kkibʼan na ayuno».

36 Xuqujeʼ xukoj wajun ejemplo chkiwach: «Kʼo ta jun winaq kuqopij jubʼaʼ* che jun kʼakʼ atzʼyaq tekʼuriʼ kukoj che ukʼojoxik jun qʼeʼl atzʼyaq. We kʼo jun winaq jeriʼ kubʼano, xa knimar más riʼ ri teqʼ* che ri qʼeʼl atzʼyaq rumal ri kʼakʼ atzʼyaq ri xkoj che ukʼojoxik. Xaq uwiʼ chik, ri kʼakʼ atzʼyaq kukʼulaj ta ribʼ riʼ rukʼ ri qʼeʼl atzʼyaq. 37 Xuqujeʼ, nijun winaq kukʼol kʼakʼ vino pa qʼeʼl taq kʼolbʼal bʼanom rukʼ tzʼuʼum.* We kʼo jun winaq jeriʼ kubʼano, ri kʼakʼ vino kuraqij riʼ ri e kʼolbʼal y ktix riʼ ri vino, kechokon ta chi riʼ* ri e kʼolbʼal. 38 Xaneʼ rajawaxik kkʼol ri kʼakʼ vino pa kʼakʼ taq kʼolbʼal. 39 Are taq chiʼ tijom chi ri ojer vino, nijun winaq kraj chik kutij ri kʼakʼ vino, rumal che kubʼij riʼ: ‹Más utz na ri ojer vino›».

6 Tekʼuriʼ, pa jun qʼij sábado ri Jesús tajin kqʼax bʼi pa taq ri tikoʼn re triko, xkimaj bʼi uchʼupik jujun taq uwach ri triko ri u discípulos, kkiqʼut pa kiqʼabʼ y kkitijo. 2 Rumal riʼ, e jujun taq fariseos xkibʼij chke: «¿Jasche tajin kibʼan ri yaʼtal ta ubʼanik pa taq sábado?». 3 Pero ri Jesús xubʼij chke: «¿La xa kʼu isikʼim ta wi jumul ri xubʼan ri David are chiʼ ri areʼ y ri e rachiʼl xpe kinumik? 4 ¿La ma ta xok bʼi pa ri rachoch ri Dios y la ma ta xukʼam ri e kaxlanwa ri keya chuwach ri Dios, xutijo y xuya ke ri e rachiʼl paneʼ yaʼom ta bʼe che nijun winaq kutijo, xaneʼ xaq xiw ri sacerdotes ketijowik?». 5 Tekʼuriʼ xubʼij chke: «Ri Ralkʼwal Winaq Rajaw ri sábado».

6 Pa jun chi sábado xok pa ri sinagoga y xumaj kitijoxik ri winaq. Chilaʼ kʼo jun achi kaminaq* ri uqʼabʼ, are ri uwikiqʼabʼ.* 7 Ri escribas y ri fariseos kkesaj ta ri kibʼaqʼwach chrij ri Jesús rech kkilo we kkunan pa taq sábado y jeriʼ kʼo kkikoj che ubʼixik che kʼo umak. 8 Pero rumal che ri areʼ retaʼm ri tajin kkichomaj, xubʼij kʼu che ri achi ri kaminaq uqʼabʼ: «Chatwalijoq y chattakʼal waral pa nikʼaj». Xwalij kʼu ri achi y xtakʼiʼ chilaʼ. 9 Tekʼuriʼ ri Jesús xubʼij chke: «Kʼo kwaj kintaʼ chiwe. ¿Jas yaʼtalik kbʼan pa taq sábado? ¿La are ubʼanik ri utzilal o are ubʼanik kʼax? ¿La are ubʼanik salvar uwach jun kʼaslemal* o are uyaʼik bʼe ksach uwach?». 10 Are chiʼ ukaʼyem chi e juntir ri e kʼo chunaqaj, xubʼij che ri achi: «Chayuquʼ le aqʼabʼ». Are taq chiʼ ri achi xuyuqu, xkunataj ri uqʼabʼ. 11 Pero ri e areʼ xtakʼiʼ koyowal, xkimaj kʼu utzijoxik chkixoʼl jas kkibʼan che ri Jesús.

12 Jun chke taq riʼ ri e qʼij, ri areʼ xbʼe pa ri juyubʼ che ubʼanik orar y jun aqʼabʼ xubʼan orar che ri Dios. 13 Are chiʼ saqirinaq chik, xeʼusikʼij ri u discípulos, xeʼuchaʼ kʼu e 12 chkixoʼl y xubʼij apóstoles chke: 14 Ri Simón (ri xuqujeʼ xukoj Pedro che ri ubʼiʼ), ri Andrés ri rachalal ri Pedro, ri Santiago, ri Juan, ri Felipe, ri Bartolomé, 15 ri Mateo, ri Tomás, ri Santiago ukʼojol ri Alfeo, ri Simón (ri kbʼix Ri kchakun rukʼ nojel ranimaʼ che), 16 ri Judas* ukʼojol ri Santiago, y ri Judas Iscariote (ri xkʼayin ri Jesús pa kiqʼabʼ ri ukʼulel).

17 Tekʼuriʼ xeqaj loq y ri Jesús xtakʼiʼ pa jun liʼanik lugar. Chilaʼ, e kʼo kʼi chke ri u discípulos y e kʼiʼalaj winaq re ronojel Judea, re Jerusalén y ri aj taqʼaj re ri ulew re Tiro y Sidón. E petinaq rech kkitatabʼej ri kubʼij y rech kekunaxik. 18 Xuqujeʼ ne kekunax kan ri kiriqom kʼax kumal itzel* taq espíritus. 19 Y e juntir kʼu ri winaq kkaj kkichapo rumal che kekunataj e juntir rukʼ ri poder kʼo rukʼ.

20 Tekʼuriʼ xuwalijisaj ri upalaj, xeril ri u discípulos y xubʼij:

«Utz iwe ix,* ri ix powr, rumal che iwe ix ri Uqʼatbʼal tzij Dios.*

21 »Utz iwe ix, ri kinaʼ numik kamik, rumal che sibʼalaj kixnojisax na.

»Utz iwe ix, ri kixoqʼ kamik, rumal che kixtzeʼn na.

22 »Utz iwe ix, are chiʼ rumal ri Ralkʼwal Winaq, itzel kixil kumal ri e winaq, kixkitas apanoq, kixkiyoqʼo* y kkitzʼilobʼisaj ri ibʼiʼ. 23 Chixkikotoq are chiʼ jeriʼ kbʼantajik y chixpixkʼan* rukʼ kikotemal rumal che, chitampeʼ, nim ri tojbʼal iwe pa ri kaj, je kʼu xkibʼan ri katiʼt kimam e areʼ chke taq ri profetas.

24 »Pero ¡kʼax iwe ix, ri ix qʼinomabʼ* taq winaq, rumal che ya xkubʼsataj ikʼuʼx!

25 »¡Kʼax iwe ix, ri sibʼalaj kʼo kitij kamik, rumal che kinaʼ na numik!

»¡Kʼax iwe ix, ri kixtzeʼn kamik, rumal che kixbʼison na y kixoqʼ na!

26 »¡Kʼax iwe are chiʼ e juntir ri winaq utz kechʼaw chiwij, rumal che are laʼ ri xkibʼan ri katiʼt kimam e areʼ chke taq ri xkijaluj kibʼ che e profetas!

27 »Pero ri ix, ri kinitatabʼej, kinbʼij chiwe cheʼiloqʼoj* ri ikʼulel, chibʼanaʼ* utzilal chke ri itzel kixkilo, 28 chirayij* utzilal pa kiwiʼ ri kkirayij kʼax piwiʼ ix* y chibʼanaʼ* orar pa kiwiʼ ri kixkiyoqʼo. 29 Ri kupaqʼij jun qʼabʼ che ri juperaj apalaj, chayaʼ chi ri juperaj che. Y ri kumaj kan ri awatzʼyaq kaqʼuʼuj, xuqujeʼ chayaʼ kan che ri awatzʼyaq akojom. 30 Apachin ri kʼo kutaʼ chawe, chayaʼ che. Y apachin ri kumaj ri jastaq awe, mabʼij che kutzalij ukʼaxel chawe.

31 »Xuqujeʼ chibʼanaʼ chke ri e nikʼaj chik jas ri kiwaj ix kbʼan chiwe.

32 »¿Jas kichʼako we xaq xiw keʼiloqʼoj ri kixkiloqʼoj ix? Rumal che xuqujeʼ ne ri ajmakibʼ kekiloqʼoj ri loqʼ keʼilowik. 33 ¿Jas kichʼako we xaq xiw kibʼan utzil chke ri kkibʼan utzil chiwe? Xuqujeʼ ne ri ajmakibʼ je kkibʼano. 34 Y ¿jas kichʼako we xaq xiw kiya jun jastaq iwe pa qajik che ri winaq ri kichomaj ix che kutzalij na ukʼaxel chiwe? Xuqujeʼ ne ri ajmakibʼ kkiya jastaq ke pa qajik chke e nikʼaj chi ajmakibʼ rech junam jastaq ktzalix ukʼaxel chke. 35 Ri ix kʼut, loqʼ* cheʼiwilaʼ wi ri ikʼulel, chibʼanaʼ* ri utzil y chiyaʼ* pa qajik ri jastaq iwe pero miweyeʼj ktzalix na ukʼaxel chiwe. We jeriʼ kibʼano, nim na ri tojbʼal iwe kyaʼik y kibʼan na ralkʼwal ri Nimalaj Dios, rumal che ri areʼ xuqujeʼ utz ne kukʼ ri kemaltyoxin ta wi y ri itzel taq winaq. 36 Chitoqʼobʼisaj kiwach* ri winaq, junam rukʼ ri kubʼan ri Itat che utoqʼobʼisaxik wachaj.

37 »Xuqujeʼ, miqʼat chi tzij pa kiwiʼ ri e nikʼaj chik, rech kqʼat ta tzij piwiʼ ix. Chitanabʼaʼ ubʼixik chke ri e nikʼaj chik che rajawaxik kkʼajisax kiwach, rech ri Dios kubʼij taj che ri ix rajawaxik kkʼajisax iwach. Chikuyuʼ kimak* ri e nikʼaj chik kkuy kʼu na ri imak ix. 38 Chikʼamansaj iwibʼ kiya ri kʼo iwukʼ, jeriʼ ri winaq kkiya na ri kʼo kukʼ chiwe. Utz kʼu kkibʼan na che upajik, utʼikik, uslabʼisaxik, uyaʼik uwiʼ ri kkiya chiwe cho ri iwatzʼyaq. Ri etabʼal kikoj chke ri e nikʼaj chik, are ri kkikoj na ri e nikʼaj chik chiwe ix».

39 Tekʼuriʼ xukoj wajun ejemplo chkiwach: «¿La kkowin jun moy* kukʼam ubʼe jun chi moy? ¿La ma ta e kebʼ riʼ ketzaq bʼik we kkiriq jun jul? 40 Ri estudiante* junam ta rukʼ ri u maestro, pero ri qas utz bʼanom che utijoxik kel na je jas ri u maestro.* 41 ¿Jasche are kawil ri mes kʼo pa ubʼaqʼwach ri awachalal y are ta kawil ri takʼatikalaj cheʼ kʼo pa ri awech at? 42 ¿Jasche kabʼij che ri awachalal ‹Wachalal, chayaʼ bʼe chwe kinwesaj ri mes pa abʼaqʼwach›, pero are ta kawil ri takʼatikalaj cheʼ kʼo pa ri awech at? ¡Xa kebʼ apalaj!* Nabʼe chawesaj ri takʼatikalaj cheʼ kʼo pa ri abʼaqʼwach at rech katkowinik kawesaj ri mes kʼo pa ubʼaqʼwach ri awachalal.

43 »Kʼo ta jun utzalaj cheʼ kuya qʼayinaq taq uwach, y kʼo ta jun qʼayinaq cheʼ kuyaʼ utz taq uwach. 44 Rumal che ri e cheʼ ketaʼmax kiwach rukʼ ri kiwach kkiyaʼo, xaq xiw chichomaj: ri higos kchʼup ta cho taq kʼix y ri uvas kechʼup ta lo pa jun mat kʼix. 45 Ri utz winaq kresaj lo utz taq jastaq pa ri kʼolbʼal re utzilal re ri ranimaʼ, pero ri itzel winaq kresaj lo itzel taq jastaq pa ri ukʼolbʼal re itzelal. Rumal che ri kel lo chuchiʼ jun winaq, are kukʼut ri qas kʼo pa ranimaʼ.

46 »Rumal riʼ, ¿jasche ‹¡Wajaw! ¡Wajaw!› kixcha chwe, pero kibʼan ta ri jastaq ri kinbʼij in? 47 Kinkʼut chiwach jachin rukʼ kjunamataj wi ri winaq ri kpe wukʼ in, kuta kʼu ri nutzij y kubʼan pa ukʼaslemal. 48 Kjunamataj rukʼ jun achi ri xukʼot jun nimalaj jul, y are chiʼ xuriqaʼ jun nimalaj abʼaj puwiʼ xuyak wi ri raʼ ri ja. Rumal riʼ are chiʼ xpe jun nimalaj jaʼ, rukʼ chuqʼabʼ xqaj chrij ri ja pero xkowin ta che uslabʼisaxik, rumal che qas utz bʼanom che uyakik. 49 Pero, ri winaq ri kuta ri nutzij pero kubʼan ta pa ukʼaslemal, kjunamataj rukʼ ri achi ri xuyak jun ja pa ri ulew ri kʼo ta utakʼalibʼal* xubʼano. Rukʼ chuqʼabʼ xpe ri jaʼ chrij ri ja, aninaq xyojoj ri ja xtzaqik y xsach uwach».

7 Are chiʼ ubʼim chi chke ri winaq ri rajawaxik kubʼij chke, xok bʼi pa Capernaúm. 2 Chilaʼ, kʼo jun oficial kech ri soldados ri kʼo jun rajchak sibʼalaj loqʼ chuwach, pero sibʼalaj yawabʼ y ya kkamik. 3 Are chiʼ xuta utzijol che kʼo ri Jesús chilaʼ, xeʼutaq bʼi jujun taq kʼamal bʼe kech ri judíos rech kkibʼij che ri Jesús kpe che ukunaxik ri rajchak. 4 Ri achijabʼ xebʼek jawiʼ kʼo wi ri Jesús y sibʼalaj xkitaʼ toqʼobʼ che, xkibʼij: «Taqal che waʼ we achi kabʼan toqʼobʼ che, 5 rumal che keʼuloqʼoj ri winaq y are xyakow ri qa sinagoga». 6 Rumal riʼ xbʼe ri Jesús kukʼ. Pero are chiʼ naqaj chi kʼo wi che ri ja, ri oficial kech ri soldados xeʼutaq bʼi jujun ramigos che ubʼixik che ri Jesús: «Tat, xaq matok il katpetik, taqal ta waʼ chwe katok pa ri wachoch. 7 Xuqujeʼ xinnaʼo che taqal ta chwe kinkʼut wibʼ chawach. Pero chattaqanoq, kkunataj kʼu na ri wajchak. 8 Rumal che ri in xuqujeʼ kinnimaj ri kintaq wi y kentaq ri soldados ri e kʼo chuxeʼ nutaqanik. Are taq ‹¡Jat!› kincha che jun soldado, kbʼe kʼut. Are taq ‹¡Chatpetoq!› kincha che jun chik, kpe kʼut. Y are taq ‹¡Chabʼanaʼ wariʼ!› kincha che ri wajchak, kubʼan kʼut». 9 Sibʼalaj xmayin ri Jesús are taq chiʼ xuta ri xubʼij ri oficial, xutzalkʼatij kʼu ribʼ* che kilik ri winaq e teren chrij y xubʼij: «Kinbʼij chiwe che ni pa Israel nuriqom wi jun winaq ri sibʼalaj kukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri Dios». 10 Are chiʼ ri e taqom bʼik xetzalij bʼi cho ja, utz chi uwach ri ajchak xekiriqaʼ.

11 Are chiʼ kʼateʼ jubʼiqʼ tiempo qʼaxinaq, xbʼe pa jun tinamit Naín ubʼiʼ, e rachiʼl bʼi ri u discípulos y e kʼiʼalaj winaq. 12 Are taq chiʼ xeʼopan naqaj che ri okibʼal re ri tinamit, tajin kelesax bʼi jun kaminaq, ral jun malkaʼn ixoq, xaq xiw laʼ ri ral kʼolik. Xuqujeʼ sibʼalaj e kʼi ri winaq re ri tinamit e bʼenaq rukʼ ri ixoq. 13 Are chiʼ ri Qajaw Jesús xril ri ixoq, xel ukʼuʼx che y xubʼij: «Katoqʼ ta chik». 14 Aninaq xqebʼik y xuchap ri pop* ri telem wi bʼi ri kaminaq, xetakʼiʼ kʼu ri e kʼamowinaq bʼik. Tekʼuriʼ ri Jesús xubʼij: «Ala, tajin katinchʼabʼej: ¡chatwalijoq!». 15 Xtʼuyiʼ kʼu ri kaminaq y xumaj tzijonem, xyaʼ kʼu bʼi che ri unan rumal ri Jesús. 16 E juntir ri winaq sibʼalaj xkimayo y xkimaj uyaʼik uqʼij ri Dios, kkibʼij: «Jun profeta nim ubʼanik walijinaq chqaxoʼl» y «ri Dios naʼtajinaq ri utinamit che». 17 Y xel utzijol pa ronojel Judea ri kbʼix chrij ri Jesús y pa ronojel taq ri tinamit e kʼo naqaj.

18 Tekʼuriʼ, ri u discípulos ri Juan Bautista xekibʼij juntir waʼ we jastaq che. 19 Rumal riʼ, ri Juan xutaq kisikʼixik e kebʼ chke ri u discípulos y xeʼutaq bʼi che utaʼik che ri Qajaw Jesús: «¿La at riʼ ri bʼim kanoq kpe na o rajawaxik kqeyeʼj chi na jun?». 20 Are chiʼ xeʼopanik jawiʼ kʼo wi ri Jesús, ri achijabʼ xkibʼij che: «Ri Juan Bautista xojutaq lo che utaʼik chawe we at riʼ ri bʼim kanoq kpe na o rajawaxik kqeyeʼj chi na jun». 21 Pa riʼ ri hora, ri Jesús xeʼukunaj e kʼi yawabʼ, ri sibʼalaj e lawalo che taq qʼoxom, ri okinaq itzel taq espíritus chke y xutor ri kibʼaqʼwach ri moyabʼ* rech kekaʼyik. 22 Xubʼij kʼu bʼi chke: «Jix, jeʼibʼij che ri Juan ri iwilom y ri itom: kekaʼy chi ri moyabʼ, kebʼin chi ri chʼokojibʼ, tajin kekunataj* ri kʼo lepra chkij, kkita chi ri e tokon,* kekʼastajisax* ri kaminaqibʼ y tajin ktzijox ri utz taq noticias chke ri e powr. 23 Utz rech ri kʼo ta kqʼatenik rech kkojon chwij».

24 Are chiʼ e bʼenaq chi ri u discípulos* ri Juan, ri Jesús xumaj tzijonem chrij ri Juan kukʼ ri winaq, xubʼij chke: «¿Jas xixel bʼi che rilik pa ri desierto? ¿La xiwilaʼ jun aj* ri sibʼalaj silabʼisam rumal ri kaqiqʼ? 25 ¿Jas kʼu xixel bʼi che rilik? ¿La jun achi ukojom atzʼyaq paqal rajil?* Je taj, ¡xaq xiw kʼu ri winaq ri e kʼo pa kachoch ri reyes kkikoj jeʼlikalaj taq atzʼyaq y kʼo jastaq kukʼ ri paqal rajil! 26 Pero, ¿jas kʼu xiwilaʼ? ¿La xixel bʼi che rilik jun profeta? Qastzij wi chi jun profeta xiwilaʼ, y más kʼo na chuwach jun profeta. 27 Are ri tzʼibʼam kan wariʼ chrij: ‹¡Chawilampeʼ! Kintaq bʼi ri nutaqoʼn chawach y ri areʼ knabʼej bʼi chawach rech kusukʼumaj ri bʼe›. 28 Kinbʼij kʼu chiwe che chkixoʼl ri winaq kʼolinaq ta jun winaq más nim ubʼanik chuwach ri Juan. Pero ri qas ta nim ubʼanik pa ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios* más nim na ubʼanik chuwach ri areʼ». 29 Are chiʼ e juntir ri winaq y ri e molol taq impuestos xkita ri xubʼij ri Jesús, xkibʼij che qas utz juntir ri jastaq kubʼan ri Dios, rumal che xbʼan ki bautismo rumal ri Juan. 30 Pero xqʼalajinik che ri fariseos y ri kʼo nim ketaʼmabʼal chrij ri Ley xa xkixutuj ri bʼe ri ukʼutum ri Dios chkiwach,* are chiʼ xkaj taj xbʼan ki bautismo rumal ri Juan.

31 Xubʼij chi kʼu ri Jesús: «¿Jachin kukʼ kenjunamaj wi waʼ we winaq ri e kʼo kamik? ¿Jachin kukʼ kejunamataj wi? 32 E junam kukʼ ri akʼalabʼ ri e tʼuyul pa taq ri kʼaybʼal, ri kkiraq kichiʼ chbʼil taq kibʼ che ubʼixik: ‹Xqoqʼisaj* ri flauta pero xixxojow taj; xqabʼixaj bʼix re kamikal chiwe pero xixoqʼ taj›. 33 Rumal che xpe ri Juan Bautista kwaʼ taj ni kutij vino y ri ix kibʼij: ‹Xa kʼo jun demonio che›. 34 Xpe kʼu ri Ralkʼwal Winaq, kwaʼik y kutij vino, y ri ix kibʼij: ‹¡Chiwilampeʼ! ¡Jun mun* y jun tijol vino, kerachilaj ri molol taq impuestos y ri ajmakibʼ!›. 35 Pero kinbʼij chiwe, ri nojibʼal kqʼalajin rukʼ juntir ri utz taq chak kbʼanik».

36 Jun kʼu chke ri fariseos xukoj uchuqʼabʼ che ubʼanik invitar rech kewoʼq rukʼ. Xok kʼu bʼi ri Jesús pa ri rachoch ri fariseo y xetʼuyul* pa ri mesa. 37 Kʼo kʼu jun ajmakalaj ixoq ri etaʼmatal uwach pa ri tinamit, xretaʼmaj che ri Jesús tajin kwaʼ* pa ri rachoch ri fariseo, rumal riʼ xukʼam lo jun botella bʼanom rukʼ alabastro,* nojinaq che kʼokʼalaj aceite. 38 Xkʼojiʼ lo chrij ri Jesús, koqʼik xxukiʼ rukʼ taq ri raqan, y xuchʼaqabʼaʼ ri raqan ri Jesús rukʼ ri uwaʼl uwach y rukʼ ri uwiʼ xuchaqijsaj wi. Xuqujeʼ xutzʼumaj ri raqan xutix ri kʼokʼalaj aceite chrij taq ri raqan. 39 Are chiʼ ri fariseo ri xbʼanow invitar ri Jesús xril ri tajin kubʼan ri ixoq, xubʼij pa ranimaʼ: «We ta qastzij wi che profeta wajun achi riʼ retaʼm ta riʼ jachin tajin kchapowik; retaʼm ta riʼ jas ubʼanik wajun ixoq riʼ: jun ajmakalaj ixoq». 40 Pero rumal che ri Jesús retaʼm ri tajin kubʼij ri achi pa ranimaʼ, xubʼij che: «Simón, kʼo kwaj kinbʼij chawe». Ri areʼ xubʼij che: «¡Chabʼij, Maestro!».

41 «E kʼo kebʼ achijabʼ kʼo kikʼas rukʼ jun achi ajqajal pwaq; jun 500 denarios* ukʼas y ri jun chik xa 50. 42 Kʼo ta kʼu jas kkitojbʼej wi ri kikʼas che, rumal riʼ ri ajqajal pwaq rukʼ ronojel ranimaʼ xubʼij chke ri e kebʼ che kkitoj ta chi ri kikʼas. ¿Jachin kʼu chke ri kebʼ más kuloqʼoj na ri ajqajal pwaq?». 43 Ri Simón xubʼij che ri Jesús: «Kinchomaj in che are ri achi ri más nim ukʼas». Ri Jesús xubʼij che: «Utz ri xabʼij». 44 Xkaʼy kʼu ri Jesús che ri ixoq y xubʼij che ri Simón: «¿La kawil wajun ixoq riʼ? Paneʼ pa awachoch at xinok wi loq man xaya ta jaʼ chwe che uchʼajik ri waqan, pero ri areʼ xuchʼaqabʼaʼ ri waqan rukʼ ri uwaʼl taq uwach y xuchaqijsaj rukʼ ri uwiʼ. 45 Xinatzʼumaj ta chnupalaj, pero wajun ixoq are taq chiʼ xinok loq utanabʼam ta wi utzʼumaxik ri waqan. 46 Xaya ta aceite pa nujolom, pero wajun ixoq riʼ xujamamej kʼokʼalaj aceite chrij taq ri waqan. 47 Rumal riʼ kinbʼij chiwe che paneʼ ri areʼ ubʼanom kʼi makaj, kekuyutaj ri umak rumal che sibʼalaj kloqʼoqʼenik. Pero ri winaq ri qas ta kloqʼoqʼenik kkuyutaj ta juntir ri umak». 48 Rumal riʼ ri Jesús xubʼij che ri ixoq: «E kuyutajinaq chi ri amak». 49 Ri e tʼuyul* rukʼ ri Jesús pa ri mesa xkimaj ubʼixik chbʼil taq kibʼ: «¿Jas ubʼanik wajun achi riʼ che kukuy makaj?». 50 Pero ri Jesús xubʼij che ri ixoq: «Xatbʼan salvar rumal ri Dios rumal che xakubʼsaj akʼuʼx chrij. Jat pa jororibʼal».

8 Are chiʼ qʼaxinaq chi jubʼiqʼ tiempo, ri Jesús xbʼe pa taq ri tinamit y pa taq ri aldeas che ubʼanik predicar y uqʼalajisaxik ri utz taq noticias re ri Uqʼatbʼal tzij Dios.* E bʼenaq ri e Doce rukʼ, 2 xuqujeʼ e bʼenaq jujun ixoqibʼ rukʼ ri e kunam chi che taq ri kiyabʼ y elesam chi itzel taq espíritus chke: ri María, kbʼix Magdalena che, ri xeʼel siete demonios che, 3 ri Juana rixoqil ri Cuza ri kilow ri rachoch ri Herodes, ri Susana y e nikʼaj chi ixoqibʼ ri kkikoj ri jastaq kech che rilixik.

4 Kʼo kʼu e kʼiʼalaj winaq xkiyuj bʼi kibʼ chkixoʼl ri winaq ri xeʼel lo pa taq ri tinamit y xeteriʼ bʼi chrij ri Jesús, xukoj kʼu wajun ejemplo ri Jesús are chiʼ xtzijon kukʼ, xubʼij: 5 «Xel bʼi jun tikonel che utikik ri u semilla. Y, are chiʼ tajin keʼutik ri semilla, xetzaq apan jujun chuchiʼ ri bʼe, xexaqʼaleʼx kʼut y xetijow bʼi kumal taq ri chikop aj uwo kaj. 6 Nikʼaj chi semilla xetzaq puwiʼ taq abʼaj, are chiʼ xeʼel loq, xechaqijik rumal che chʼaqal ta ri ulew. 7 Nikʼaj chik xeqaj chuxoʼl taq kʼix, y ri e kʼix xekʼiy lo kukʼ, xekijiqʼisaj ri semilla. 8 Pero nikʼaj chik xetzaq pa ri utzalaj ulew y are chiʼ e kʼiyinaq chik, xewachinik, chkijujunal ri semilla xkiya más che a 100 taq kiwach». Are chiʼ ubʼim chi wariʼ, xubʼij chik: «¡Ri kʼo uxikin rech ktatabʼenik, qas bʼaʼ chtatabʼenoq!».

9 Pero ri u discípulos xkitaʼ che jas kraj kubʼij ri ejemplo xukojo. 10 Ri areʼ xubʼij chke: «Ri ix yaʼtal chiwe kichʼobʼ rij ri jastaq re ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios ri etaʼmatal ta nabʼe kanoq. Pero ri e nikʼaj chik kkʼut juntir chkiwach rukʼ taq ejemplos rumal che paneʼ kekaʼyik kkil ta wi y paneʼ kkito kkichʼobʼ ta wi. 11 Are waʼ ri kraj kubʼij ri ejemplo: Ri semilla are ri utzij ri Dios. 12 Ri xetzaq apan chuchiʼ ri bʼe are ri winaq ri kkita ri tzij pero kpe ri Itzel y kresaj bʼi pa kanimaʼ rech kkikoj ta ri xkito y rech kebʼan ta salvar. 13 Ri xetzaq puwiʼ taq abʼaj are ri winaq ri kkikʼam ri tzij rukʼ kikotemal are chiʼ kkito; pero nim ta qajinaq bʼi ri uraʼbʼ.* Xa jun tiempo kkikoj ri xkito, pero are chiʼ kopan ri qʼij re taq kʼaxkʼolil, keʼel kanoq. 14 Ri xetzaq chuxoʼl taq kʼix are ri winaq ri kkita ri tzij, pero rumal che sibʼalaj ksach kikʼuʼx,* kbʼe kikʼuʼx chrij taq ri qʼinomal* y are kkibʼan ri utz kkinaʼ pa waʼ we kʼaslemal, kejiqʼik y kkiya ta utz taq kiwach. 15 Ri xetzaq pa ri utzalaj ulew are ri e winaq ri rukʼ rutzil y usaqil kanimaʼ kkita ri tzij, are taq chiʼ kitom chik utz kkibʼan che ukʼamik y kewachinik rumal che kkiqʼiʼ ri kʼax kkiriqo.

16 »Kʼo ta jun winaq are chiʼ kʼateʼ kutzij jun candil,* xa kuchʼuq uwiʼ rukʼ jun bʼoʼj o xa kunim bʼi chuxeʼ ri chʼat, xaneʼ kuya chikaj pa jun kʼolbʼal re rech kkil ri usaqil ri keʼok bʼik. 17 Rumal che kʼo ta jun jastaq ri kilitaj taj* ma ta ne kel na chi saq, y kʼo ta jun jastaq ri qas utz uchʼuqik* bʼanom ri ma ta ketaʼmataj na y ma ta kqʼalajin na chkiwach ri winaq. 18 Rumal riʼ qas chixtatabʼenoq, rumal che ri winaq ri kʼo kʼo rukʼ kyaʼtaj na más che, pero ri winaq ri kʼo ta kʼo rukʼ xuqujeʼ ktoqix na che ri kuchomaj che kʼo rukʼ».

19 Xepe kʼu ri unan y ri e rachalal che rilik, pero kekowin taj keqebʼ rukʼ rumal kech ri winaq e kʼo chilaʼ. 20 Rumal riʼ xbʼix che: «Ri anan y ri e awachalal e takʼatoj apan cho ri ja y kkaj katkilo». 21 Ri Jesús xubʼij chke: «Are waʼ ri e nunan y ri e wachalal ri kkitatabʼej ri utzij ri Dios y kkibʼan pa kikʼaslemal».

22 Kʼo jun qʼij, ri Jesús xaqʼan bʼi pa ri alaj barco e rachiʼl ri u discípulos, xubʼij chke: «Chojqʼax bʼi pa ri jun chi lado che ri lago». Rumal riʼ xeʼel bʼi chilaʼ. 23 Pero, are chiʼ e bʼenaq puwiʼ ri jaʼ, xwar ri Jesús. Tekʼuriʼ, xumaj jun nimalaj kaqiqʼ puwiʼ ri lago, y xok jaʼ pa ri alaj barco, xaq kebʼ xubʼij pa kiwiʼ. 24 Rumal riʼ, xebʼek y xekikʼasuj ri Jesús, xkibʼij che: «¡Maestro! ¡Maestro! ¡Kojkam waʼ!». Xwaʼlij kʼu ri Jesús, xuyaj ri kaqiqʼ xuqujeʼ xuyaj ri jaʼ ktikmaʼy uwach; rumal riʼ, xtaniʼ ri kaqiqʼ y xliʼlobʼ uwach ri jaʼ, y ronojel xjamajobʼik. 25 Tekʼuriʼ xutaʼ chke: «¿Jasche kikubʼsaj ta ikʼuʼx chrij ri Dios?». Pero ri e areʼ sibʼalaj xkixiʼj kibʼ y sibʼalaj xemayinik, xkibʼij chbʼil taq kibʼ: «¿Jachin qas wajun achi riʼ? Taq xuqujeʼ ktaqan che ri kaqiqʼ y che ri jaʼ, y keniman che».

26 Xeʼopan kʼu chuchiʼ ri lago pa taq ri kulew ri aj Gerasa, ri kʼo apan chuwach Galilea. 27 Are taq chiʼ ri Jesús xqaj pa ri alaj barco, xel lo jun achi re ri tinamit ri okinaq demonios che. Naj tiempo chi qʼaxinaq kukoj ta chi ratzʼyaq, y pa ja ta chi kkʼojiʼ wi, xaneʼ chuxoʼl taq ri muqbʼal. 28 Are taq chiʼ xril ri Jesús, xuraq uchiʼ y xxukiʼ chuwach, ko kʼu xubʼij che: «¿Jas awe chwe, Jesús, Ukʼojol ri Nimalaj Dios? Kintaʼ jun toqʼobʼ chawe, kabʼan ta kʼax chwe». 29 (Rumal che ri Jesús ubʼim chi che ri itzel espíritu kel bʼi che ri achi. Kʼi taq mul ri itzel espíritu ubʼanom re che ri achi,* kʼi mul kʼut ximom taq ri raqan y ri uqʼabʼ rukʼ cadenas, y kchajixik, pero ri areʼ amaqʼel kukʼoqopij* taq ri cadenas, y ri demonio kukʼam bʼik rech kbʼe pa naj taq lugares). 30 Ri Jesús xutaʼ che: «¿Jas abʼiʼ?». Ri areʼ xubʼij: «Legión». Rumal che e kʼi ri demonios ri e okinaq che. 31 Kkitaʼ kʼu toqʼobʼ che chi meʼutaq bʼi pa ri abismo.* 32 E kʼo kʼu apan e kʼi aq tajin kewaʼ chuwach taq ri juyubʼ, rumal riʼ ri demonios xkitaʼ toqʼobʼ che ri Jesús che chuyaʼ bʼe chke keʼok bʼi chke taq ri aq. Ri Jesús xuya bʼe chke. 33 Xeʼel kʼu bʼi ri demonios che ri achi y xeʼok bʼi chke taq ri aq, kemulul kʼu ri aq xkikʼaq bʼi kibʼ pa ri swan, xeqaj pa ri lago y xejeqʼik. 34 Are chiʼ ri e chajil taq aq xkil ri xbʼantajik, xeʼanimaj bʼik, xekibʼij chke ri winaq ri e kʼo pa ri tinamit y ri e kʼo pa taq juyubʼ.

35 Xeʼel kʼu bʼi ri winaq che rilik ri xbʼantajik. Are taq chiʼ xeʼopanik jawiʼ kʼo wi ri Jesús, xekiriqa ri achi ri xeʼel bʼi demonios che, ukojom chi ratzʼyaq y tzʼaqat chi ri uchomanik, tʼuyul kʼu rukʼ taq ri raqan ri Jesús, rumal riʼ ri winaq sibʼalaj xkixiʼj kibʼ. 36 Ri xeʼilow ri xbʼantajik xkibʼij chke ri winaq jas xbʼan che ukunaxik ri achi ri xeʼok na demonios che. 37 Y e kʼi winaq re taq ri tinamit ri e kʼo naqaj, re ri ulew re Gerasa, xkitaʼ toqʼobʼ che ri Jesús kel bʼi chilaʼ, rumal che sibʼalaj kixiʼm kibʼ. Xaqʼan kʼu bʼi ri Jesús pa ri alaj barco rech kbʼek. 38 Ri achi ri xeʼel bʼi demonios che xutaʼ toqʼobʼ* che ri Jesús che kuya bʼe kteriʼ bʼi chrij, pero ri Jesús xutzalijsaj kan ri achi, xubʼij che: 39 «Jat cho awachoch y jeʼabʼij chke e juntir ri winaq ri ubʼanom ri Dios chawe». Rumal riʼ ri achi xumaj bʼi utzijoxik pa ronojel ri tinamit ri xubʼan ri Jesús che.

40 Are chiʼ xtzalij bʼi ri Jesús, utz ukʼulaxik xbʼan kumal ri e winaq, rumal che e juntir xaq keyeʼm chik. 41 Xaq kʼateʼ xpe jun achi, Jairo ubʼiʼ, presidente re ri sinagoga. Xxukiʼ chuwach ri Jesús y xumaj utaʼik toqʼobʼ che chi kbʼe rukʼ cho rachoch, 42 rumal che ya kkam ri umiʼal, xaq xiw laʼ ri ralkʼwal kʼolik y kʼateʼ 12 ujunabʼ.

Are taq chiʼ tajin kbʼin bʼi ri Jesús, kpitzʼ kumal ri winaq e teren chrij. 43 Chilaʼ, kʼo jun ixoq ri 12 junabʼ chik ktaniʼ ta wi ri kikʼ kqaj che y uriqom ta wi jun winaq ri kkowin che ukunaxik. 44 Xqebʼ kʼu ri ixoq chrij ri Jesús y xuchap ri uchiʼ ri ratzʼyaq, aninaq kʼu xtaniʼ ri kikʼ che. 45 Rumal laʼ ri Jesús xutaʼ: «¿Jachin xinchapowik?». Are taq chiʼ e juntir tajin kkibʼij che are ta xechapowik, ri Pedro xubʼij che ri Jesús: «Maestro, e kʼi ya winaq e teren chawij y katkipitzʼitzʼej». 46 Pero ri Jesús xubʼij: «Kʼo xinchapowik, rumal che wetaʼm che kʼo poder xel chwe». 47 Are taq chiʼ ri ixoq xrilo che xetaʼmax ri xubʼano, kbʼirbʼatik xqebʼ rukʼ ri Jesús, xxukiʼ chuwach y xumaj ubʼixik chkiwach e juntir ri e kʼo chilaʼ jasche xuchap ri ratzʼyaq ri Jesús y xkunatajik are chiʼ xuchapo. 48 Pero ri Jesús xubʼij che: «Numiʼal, xatkunatajik rumal che xakubʼsaj akʼuʼx chrij ri Dios. Jat pa jororibʼal».

49 Are taq chiʼ tajin kchʼaw na ri Jesús, xpe jun rajchak ri presidente re ri sinagoga y xubʼij che: «Ya xkam ri amiʼal. Xaq mabʼan chi molestar ri Maestro». 50 Are taq chiʼ xuta ri Jesús ri xubʼij ri taqoʼn, xubʼij che ri Jairo: «Maxiʼj awibʼ, ri areʼ kkʼasiʼ na xaq xiw chakubʼsaj akʼuʼx chrij ri Dios». 51 Are chiʼ xopan cho ri ja, xaq xiw ri Pedro, ri Juan, ri Santiago y ri utat unan ri alaj ali xuya bʼe xeʼok bʼi rukʼ, nijun chi winaq xok bʼik. 52 E juntir kʼu ri winaq tajin keʼoqʼik y kkitʼok ri uwo kikʼuʼx che bʼis rumal ri alaj ali. Rumal riʼ xubʼij chke: «Xaq mixoqʼ chik, rumal che kaminaq taj, xa warnaq». 53 Are taq chiʼ ri winaq xkita ri xubʼij ri Jesús xkimaj utzeʼxik uwach rumal che ketaʼm che kaminaq chi ri alaj ali. 54 Pero ri Jesús xuchap ri alaj ali che ri uqʼabʼ, ko xuchʼabʼej y xubʼij che: «Alaj ali, ¡chatwalijoq!». 55 Xtzalij chi jumul ri ruxlabʼ* ri alaj ali y aninaq xwaʼlijik. Xtaqan kʼu ri Jesús rech kyaʼ uwa ri alaj ali. 56 Ri utat unan sibʼalaj kekikotik, pero ri Jesús xubʼij chke che kʼo makibʼij wi ri xbʼantajik.

9 Tekʼuriʼ xeʼumulij ri e Doce, xuya poder chke y xuya taqanik pa kiqʼabʼ pa kiwiʼ konojel ri demonios xuqujeʼ che kikunaxik ri yawabʼibʼ. 2 Y xeʼutaq bʼi che utzijoxik ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios* y che kikunaxik ri e yawabʼ. 3 Xubʼij chke: «Kʼo ta jas kikʼam bʼi pa ri i viaje; ni ichʼamiy, ni ichim kʼolbʼal ijastaq, ni iwa,* ni irajil,* ni iwatzʼyaq re ijalabʼal.* 4 Are chiʼ kixok pa jun ja chixkanaj na chilaʼ y chilaʼ chixel chi wi bʼik. 5 Pero, we pa jun tinamit ri e winaq kixkikʼulaj taj, chitotaʼ kan ri ulew kʼo che ri iwaqan are chiʼ kixel bʼi chilaʼ rech kketaʼmaj che bʼital chi chke rumal ri Dios». 6 Rumal riʼ ri e areʼ xeʼel bʼik y xebʼe pa taq ri aldeas che uqʼalajisaxik ri utz taq noticias y che kikunaxik ri e yawabʼ ri e kʼo pa ronojel taq lugar.

7 Ri Herodes,* gobernador re distrito,* xuta utzijol ronojel ri tajin kbʼantajik y kuriq taj jas kubʼano. Rumal che jujun winaq kkibʼij che waʼlijisam lo ri Juan chkixoʼl ri kaminaqibʼ; 8 e jujun chik kkibʼij che are ri Elías xtzalij loq, y e nikʼaj chik kkibʼij che jun chke ri profetas re ojer kanoq xkʼastaj loq.* 9 Kubʼij kʼu ri Herodes: «Xinwesaj ya ri ujolom ri Juan, ¿jachin kʼu riʼ ri achi ri nutom kʼi jastaq chrij?». Rumal kʼu riʼ xraj xril uwach.

10 Are chiʼ xetzalij lo ri apóstoles, xkibʼij che ri Jesús juntir ri xkibʼano. Xekʼam kʼu bʼi rumal ri Jesús pa ri bʼe ri kbʼe pa ri tinamit kbʼix Betsaida che, rech xaq kitukel kekʼojik. 11 Pero xketaʼmaj ri winaq, rumal riʼ xeteriʼ bʼi chrij. Ri Jesús utz xubʼan che kikʼulaxik ri winaq y xumaj tzijonem kukʼ chrij ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios, y xeʼukunaj ri rajawaxik kekunaxik. 12 Rumal che tajin kbʼe más ri qʼij, xeqebʼ ri e Doce rukʼ y xkibʼij che: «Naj oj kʼo wi, rumal riʼ cheʼataqaʼ bʼi ri winaq rech kebʼe pa taq ri aldeas y pa taq ri ulew e kʼo naqaj jawiʼ e kʼo wi tikoʼn rech kkiriq ri kkitijo y kkitzukuj jawiʼ kekanaj wi kan chaqʼabʼ». 13 Pero ri Jesús xubʼij chke: «Chiyaʼ kiwa ix». Ri e areʼ xkibʼij: «Kʼo ta kʼo qukʼ oj, xaq xiw cinco kaxlanwa y kebʼ kar; xaq xiw we kojbʼe oj che uloqʼik rikil chke e juntir waʼ we winaq riʼ». 14 Weneʼ e kʼo 5 mil achijabʼ chilaʼ. Pero ri Jesús xubʼij chke ri u discípulos: «Chibʼij chke ketʼuyiʼ pa taq grupos, pa taq a 50 kkibʼano». 15 Y jeriʼ xkibʼano: xkibʼij chke juntir ketʼuyiʼk. 16 Tekʼuriʼ ri Jesús xukʼam ri cinco kaxlanwa y ri kebʼ kar, xkaʼy chikaj y xubʼan jun oración. Tekʼuriʼ xeʼupaʼij* y xumaj uyaʼik chke ri u discípulos rech ri e areʼ kkijach chkiwach ri winaq. 17 Rumal riʼ e juntir xewaʼik y sibʼalaj xenojik. Tekʼuriʼ xekimulij 12 chakach kaxlanwa ri xkʼis ta kitijik.

18 Kʼo jun qʼij, are taq chiʼ ri Jesús tajin kubʼan orar utukel, xeqebʼ ri u discípulos rukʼ, y ri areʼ xutaʼ chke: «¿Jachin riʼ ri in kkibʼij ri winaq?». 19 Ri e areʼ xkibʼij che: «Kkibʼij che at riʼ ri Juan Bautista. Pero e nikʼaj chik kkibʼij che at riʼ ri Elías. Y e kʼo jujun kkibʼij che at jun chke ri profetas rech ojer ri xkʼastaj loq».* 20 Ri areʼ xutaʼ chke: «E kʼu ri ix, ¿jachin riʼ ri in kibʼij?». Ri Pedro xubʼij che: «At riʼ ri Cristo taqom lo rumal ri Dios». 21 Rumal kʼu riʼ ko xeʼuchʼabʼej, xubʼij chke che kʼo makibʼij wi, 22 xubʼij chi kʼut: «Ri Ralkʼwal Winaq rajawaxik kokʼow na pa kʼi taq kʼaxkʼolil y kxutux na uwach kumal ri e kʼamal taq bʼe re ri tinamit, ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri escribas; xuqujeʼ rajawaxik kkamisaxik y kkʼastajisax* churox qʼij».

23 Tekʼuriʼ xumaj ubʼixik chke e juntir: «We kʼo jun winaq kraj kteriʼ chwij, xaq are machoman chbʼil ribʼ, ronojel qʼij chreqaj ri ucheʼ re kʼaxkʼolil* y muyaʼ kan nutereneʼxik. 24 Rumal che ri kraj kubʼan salvar uwach ri ukʼaslemal ksach na uwach ri ukʼaslemal, pero ri ksach uwach ri ukʼaslemal rumal wech in, kuriq kʼu na ri ukʼaslemal. 25 ¿Jas upatan che jun winaq kuchʼak juntir ri uwach ulew we ksach uwach ri ukʼaslemal o xa kubʼan kʼax chbʼil ribʼ? 26 Y we jun winaq kkʼix chwe in y che taq ri nutzij, kkʼix na ri Ralkʼwal Winaq che riʼ ri winaq are chiʼ kpetik yaʼom chi lo poder che rumal ri Utat, e rachiʼl lo ri ángeles e chaʼtalik.* 27 Pero qastzij wi kinbʼij chiwe che e jujun chke ri e kʼo waral kkil ta na uwach ri kamikal we kʼa majaʼ kkil uwach ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios».

28 Jelaʼ xbʼantajik. Are chiʼ qʼaxinaq chi ocho qʼij ubʼim waʼ we tzij riʼ, xeʼukʼam bʼi ri Pedro, ri Juan y ri Santiago rukʼ, y xpaqiʼ bʼi puwiʼ ri juyubʼ che ubʼanik orar. 29 Y are taq chiʼ tajin kubʼan ri u oración, xkʼextaj ri ubʼanik ri upalaj y ri ratzʼyaq xubʼan saqloʼloj y krepqʼunik. 30 Xaq kʼu kʼateʼ xeqʼalajin e kebʼ achijabʼ tajin ketzijon rukʼ: are ri Moisés y ri Elías. 31 Nim kiqʼij xeqʼalajinik y xkimaj tzijonem chrij ri relik bʼi ri Jesús cho ri uwach ulew, ri kbʼantaj na pa Jerusalén. 32 E warinaq jubʼiqʼ ri Pedro y ri e rachiʼl; pero are chiʼ qas xekʼastajik, nim uqʼij ri Jesús xkilo y xekil ri e kebʼ achijabʼ e takʼatoj rukʼ. 33 Y, are taq chiʼ ri Moisés y ri Elías tajin kenajir bʼi che ri Jesús, ri Pedro xubʼij che ri Jesús: «Maestro, ¡utz che oj kʼo waral! Kqabʼan oxibʼ kabʼal:* jun awe at, jun re ri Moisés y jun re ri Elías». Qas ta retaʼm ri Pedro jasche jeriʼ xubʼij. 34 Pero, are taq chiʼ tajin kubʼij waʼ we jastaq, xumulij ribʼ jun sutzʼ y xmuqiʼ chkij. Xkixiʼj kibʼ are chiʼ xechʼuqutaj rumal ri sutzʼ. 35 Tekʼuriʼ xtataj jun chʼabʼal pa ri sutzʼ ri xubʼij loq: «Are waʼ ri Nukʼojol, ri chaʼtalik. Chitatabʼej». 36 Are chiʼ xtataj ri chʼabʼal, xkanaj kan utukel ri Jesús. Ri e areʼ kʼo ta xkibʼij y pa taq ri qʼij riʼ kʼo ta xkitzijoj wi ri xkilo.

37 Chukabʼ qʼij, are chiʼ xeqaj lo cho ri juyubʼ, xeʼel lo e kʼiʼalaj winaq che ukʼulaxik. 38 Tekʼuriʼ, kʼo jun achi chkixoʼl ri winaq xumaj uraqik uchiʼ che ubʼixik: «¡Maestro, kintaʼ jun toqʼobʼ chawe kawila ri nukʼojol! Xaq xiw ri areʼ ri walkʼwal. 39 Xaq kʼateʼ ri areʼ kumaj uraqik uchiʼ, rumal che ktzoqopix ta rumal jun espíritu. Ri nukʼojol kubʼaqʼatilaʼ* ribʼ y kwosow* upuchiʼ rumal ri espíritu. Kubʼan kʼax che y kraj taj kel bʼi che. 40 Xintaʼ toqʼobʼ chke ri a discípulos kkesaj che, pero xekowin ta che resaxik». 41 Xubʼij kʼu ri Jesús: «¡Waʼ we winaq riʼ kkikubʼsaj ta kikʼuʼx chrij ri Dios* y xa jechʼ ri kikʼaslemal! ¿Kʼa jampaʼ rajawaxik kinkʼojiʼ na iwukʼ y kinqʼiʼ na ri kibʼano? Chakʼamampeʼ lo ri akʼojol jewaʼ». 42 Y, are taq chiʼ kʼateʼ tajin kqebʼ bʼi ri ala, xkʼaq rumal ri demonio choch ulew, xuyikiyaʼ y xubʼaqʼatilaʼ ri ala. Pero ri Jesús xuyaj ri itzel* espíritu, xukunaj ri ala y xuya kan che ri utat. 43 E juntir sibʼalaj xkimayo are chiʼ xkil ri nimalaj u poder ri Dios.

Are taq chiʼ e juntir sibʼalaj tajin kemayin rumal ronojel ri jastaq ri tajin kubʼano, xubʼij chke ri u discípulos: 44 «Qas utz chibʼanaʼ che kitatabʼexik waʼ we tzij riʼ y chenaʼtaj chiwe, rumal che ri Ralkʼwal Winaq kjach na* pa kiqʼabʼ ri e winaq». 45 Pero ri e areʼ xkichʼobʼ ta rij ri tajin kubʼij. Rumal che, xchʼuq waʼ we jastaq chkiwach rech kkichʼobʼ ta rij. Pero kkixiʼj kibʼ kkitaʼ más che chrij ri xubʼij.

46 Tekʼuriʼ xmajtaj jun chʼaʼoj chkixoʼl chrij ri jachin más nim ubʼanik chke. 47 Rumal che ri Jesús retaʼm ri tajin kkichomaj pa kanimaʼ, xukʼam apan jun akʼal, xuya pa u lado 48 y xubʼij chke: «Ri kkʼulan wajun akʼal pa ri nubʼiʼ xuqujeʼ tajin kinukʼulaj in; y ri kinkʼulan in xuqujeʼ tajin kukʼulaj ri xintaqow loq. Rumal che ri kubʼan che ribʼ che junam rukʼ jun chke ri e chʼutiʼn chixoʼl ix, are riʼ ri nim ubʼanik».

49 Are taq chiʼ ri Juan xuta wariʼ, xubʼij che: «Maestro, xqil jun winaq tajin kukoj ri abʼiʼ che kesaxik demonios; pero, kom qukʼ ta kʼo wi, xqaj xqaqʼatej uwach». 50 Pero ri Jesús xubʼij che: «Xaq miqʼatej uwach, rumal che ri winaq ri ubʼanom ta ukʼulel chiwe, iwukʼ riʼ kʼo wi».

51 Are taq chiʼ tajin knaqajin* ri qʼij kkʼam bʼi ri Jesús chikaj, xuchomaj kbʼe pa Jerusalén. 52 Rumal riʼ xeʼutaq bʼi jujun taqoʼn rech kenabʼej apan chuwach. Xebʼe kʼut y xeʼok bʼi pa jun aldea kech ri aj Samaria rech kekibʼanaʼ ubʼanik ri kkanaj wi kan ri Jesús. 53 Pero ri aj chilaʼ xkikʼulaj taj, rumal che ri areʼ uchomam chik kbʼe pa Jerusalén. 54 Are chiʼ ri Santiago y ri Juan, ri u discípulos, xkil ri xbʼantajik, xkibʼij che: «Qajaw, ¿la kawaj kqato che kqaj lo qʼaqʼ pa ri kaj y kukʼis tzij pa kiwiʼ?». 55 Pero ri areʼ xutzalkʼatij ribʼ* che kilik y xeʼuyajo. 56 Rumal riʼ xebʼe pa jun chi aldea.

57 Are taq chiʼ ri Jesús bʼenaq pa ri bʼe, xbʼix che rumal jun achi: «Kinteriʼ chawij apawijeʼ taneʼ ri katbʼe wi». 58 Pero ri Jesús xubʼij che: «Ri zorros kʼo kijul y ri e chikop aj uwo kaj kʼo kisok, pero ri Ralkwal Winaq kʼo ta jawiʼ kuqʼoyobʼa wi ri ujolom». 59 Tekʼuriʼ xubʼij che jun chi achi: «Chatteren chwij». Ri achi xubʼij che: «Wajaw, chayaʼ bʼe chwe rech nabʼe kinbʼe che umuqik ri nutat». 60 Pero ri Jesús xubʼij che: «Cheʼayaʼ kan ri kaminaqibʼ rech kekimuq ri kikaminaqibʼ. Pero ri at, jat che uqʼalajisaxik ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios pa ronojel taq lugar». 61 Kʼo chi kʼu jun achi ri xubʼij che: «Katintereneʼj, Wajaw, pero chayaʼ bʼe chwe rech nabʼe kenchʼabʼej kan ri e kʼo pa ri wachoch». 62 Ri Jesús xubʼij che: «Ri winaq ri uyaʼom chi ri uqʼabʼ chrij ri tajibʼal ulew tekʼuriʼ kkaʼy chke ri jastaq ri e uyaʼom kan chrij, taqal ta che kok pa ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios».

10 Are chiʼ e bʼantajinaq chi ri jastaq riʼ, ri Qajaw Jesús xeʼuchaʼ chi 70 u discípulos y pa taq kakabʼ xeʼutaq bʼi chuwach, xenabʼej bʼi pa ronojel taq ri tinamit y ri lugares jawiʼ kbʼe wi na ri areʼ. 2 Tekʼuriʼ xubʼij chke: «Qastzij wi che sibʼalaj nim ri tikoʼn, pero xaq e kebʼ oxibʼ ajchakibʼ e kʼolik. Rumal riʼ chitaʼ toqʼobʼ che ri Ajchaqʼe* ri tikoʼn rech keʼutaq lo más ajchakibʼ che uyakik uwach ri tikoʼn. 3 ¡Jix! Kixintaq kʼu bʼik junam kukʼ chij* chkixoʼl taq lobos. 4 Mikʼam bʼi alaj taq ichim rech irajil, ni ichim kʼolbʼal ijastaq, nijun chi par ixajabʼ y xaq are miwilij tzijonem kukʼ ri winaq pa taq bʼe. 5 Pa apachike ja ri kixok wi, nabʼe chibʼij: ‹Chkʼol jororibʼal pa wajun ja›. 6 Y we kiwilo che chilaʼ kʼo jun winaq kraj ri jororibʼal, chkanaj kan rukʼ ri jororibʼal ri kiwaj kiya che. Pero we kʼo taj, ri jororibʼal ktzalij lo iwukʼ. 7 Rumal riʼ chixkanaj kan pa riʼ ri ja. Chitijaʼ y chiqumuj ri kyaʼ chiwe, rumal che taqal che ri ajchak ri tojbʼal re. Xaq mikʼexla ri ja kixbʼe wi.

8 »Xuqujeʼ, chitijaʼ ri kyaʼ chiwe pa apachike tinamit ri kixok wi bʼik y ri kixkʼulax wi, 9 y cheʼikunaj ri yawabʼ ri e kʼo chilaʼ xuqujeʼ chibʼij chke: ‹Naqaj chi kʼo wi ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios* chiwe›. 10 Pero pa apachike tinamit ri kixok wi bʼik y kixkʼulax taj, chixel bʼi pa taq ri nimaʼq taq bʼe kʼo chilaʼ y chibʼij: 11 ‹Rech kqaqʼalajisaj che kʼo ta chi qamak oj chiwe, xuqujeʼ ne kqatotaʼ kan ri ulew* rech ri itinamit ri xekʼojiʼ chrij ri qaqan. Pero chiwetaʼmaj wariʼ: ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios naqaj chi kʼo wi›. 12 Kinbʼij chiwe che pa riʼ ri qʼij* más kkʼajisax na uwach riʼ ri tinamit chuwach ri tinamit Sodoma.

13 »¡Kʼax awech Corazín! ¡Kʼax awech Betsaida! Rumal che we ta pa Tiro y pa Sidón xbʼan wi ri milagros ri xbʼan iwukʼ, ojer ta riʼ kibʼanom arrepentir kibʼ che ri kimak, e tʼuyul ta chi riʼ pa taq chaj y kikojom ta chi qiʼr atzʼyaq* riʼ. 14 Rumal kʼu riʼ, más kkʼajisax na iwach ix chkiwach ri tinamit Tiro y Sidón. 15 Y at Capernaúm, ¿la kataqʼanisax na kʼa pa ri kaj? ¡Xa katqasax na kʼa pa ri Muqbʼal!*

16 »Apachin ri kixtatabʼen ix xuqujeʼ kinutatabʼej in y ri kubʼan ta ri kibʼij ix kubʼan ta ri kinbʼij in. Xaq uwiʼ chik, ri kubʼan ta ri kinbʼij in xuqujeʼ kubʼan ta ri kubʼij ri xintaqow loq».

17 Kekikot kʼu ri 70 xetzalij loq y xkibʼij che ri Jesús: «Qajaw, xuqujeʼ ne ri demonios kkiya kibʼ pa taqik chqe are chiʼ kqakoj ri abʼiʼ». 18 Rumal riʼ ri Jesús xubʼij chke: «Kinwil ri Satanás tzaqinaq chi lo pa ri kaj junam rukʼ jun rayo. 19 Chiwilampeʼ, nuyaʼom taqanik pa iqʼabʼ che kixaqʼalexik kumatz y alacrán, y rech kixchʼakan puwiʼ ronojel ri u poder ri kʼulel. Y kʼo ta wi jun jastaq kbʼanow na kʼax chiwe. 20 Pero kixkikot taj xa rumal che ri espíritus keniman chiwe, xaneʼ are chixkikotoq rumal che ri ibʼiʼ tzʼibʼatal chi pa ri kaj». 21 Pa riʼ ri hora xunaʼ jun nimalaj kikotemal pa ranimaʼ rumal ri espíritu santo y xubʼij: «Tat, Rajaw ri kaj y ri ulew, kinya aqʼij chkiwach e juntir rumal che akʼutum ta ri jastaq riʼ chkiwach ri kʼo nim ketaʼmabʼal y ri kʼo kinojibʼal y are akʼutum chkiwach ri alaj taq akʼalabʼ. Nutat, xabʼan wariʼ rumal che xawilo che are laʼ ri kqaj chawach kabʼano». 22 Xuqujeʼ xubʼij: «Ri Nutat ujachom juntir ri jastaq pa nuqʼabʼ. Kʼo ta jun winaq retaʼm jachin riʼ ri Kʼojolaxel xaneʼ xaq xiw ri Tataxel retaʼm. Y kʼo ta jun retaʼm jachin riʼ ri Tataxel xaneʼ xaq xiw ri Kʼojolaxel xuqujeʼ jachin taq ri kraj ri Kʼojolaxel kuqʼalajisaj chkiwach».

23 Tekʼuriʼ xumaj chi tzijonem kukʼ ri u discípulos y xaq xiw chke areʼ xubʼij: «Utz ke ri e bʼaqʼwachaj ri kkil ri tajin kiwil ix, 24 rumal che kinbʼij chiwe che e kʼi profetas y reyes xkaj xkil ri jastaq ri tajin kiwil ix pero xkil taj, y xkaj xkita ri jastaq ri tajin kita ix pero xkita taj».

25 Xwalij kʼu jun achi nim retaʼmabʼal chrij ri Ley rech krilo we kʼo kqaj wi ri Jesús, rumal riʼ xutaʼ che: «Maestro, ¿jas rajawaxik kinbʼano rech kinriq* ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik?». 26 Ri Jesús xubʼij che: «¿Jas tzʼibʼatal pa ri Ley? ¿Jas ri kasikʼij uwach chupam?». 27 Ri achi xubʼij: «‹Chaloqʼoqʼej ri Jehová* ri a Dios rukʼ ronojel awanimaʼ, rukʼ ronojel akʼaslemal,* rukʼ ronojel achuqʼabʼ y rukʼ ronojel achomanik› y ‹chaloqʼoqʼej ri awajil atzʼaqat junam rukʼ ri kabʼan che uloqʼoqʼexik awibʼ at›». 28 Ri Jesús xubʼij che: «Utz ri xabʼij; mayaʼ kan ubʼanik ri xabʼij, kariq kʼu na ri kʼaslemal».

29 Pero rumal che ri achi xraj xukʼutu che qas kunimaj ri kubʼij ri u Ley ri Dios, xutaʼ che ri Jesús: «¿Jachin kʼu riʼ ri wajil nutzʼaqat?». 30 Ri Jesús xubʼij che: «Kʼo jun achi qajinaq lo pa Jerusalén bʼenam rij pa Jericó, xqaj pa kiqʼabʼ jujun elaqʼomabʼ, xkesaj ri ratzʼyaq y xkichʼayayej, raj* xkikamisaj kanoq. 31 Xaq kʼu xuriq apanoq, qajinaq lo jun sacerdote pa ri bʼe; pero are chiʼ xril ri achi, xokʼow bʼi pa ri jun chi lado che ri bʼe. 32 Je chi xbʼantaj rukʼ jun levita, are chiʼ xopan rukʼ ri achi, xaq xkaʼy kan che, y xokʼow bʼi pa ri jun chi lado che ri bʼe. 33 Pero kʼo kʼu jun aj Samaria ri bʼenaq pa ri bʼe, xopanik jawiʼ kʼo wi ri achi, xkaʼy che y sibʼalaj xutoqʼobʼisaj uwach. 34 Rumal kʼu riʼ xqebʼ rukʼ, xukoj vino y aceite che ri xsokotaj wi, y xeʼubʼotzʼ rukʼ atzʼyaq. Xuya bʼi chrij ri rawaj, xukʼam bʼi pa jun ja* y xrilij. 35 Chukabʼ qʼij xresaj kebʼ denarios* xuya kan che ri ajchaqʼe ri ja y xubʼij kan che: ‹Chawilij chawe, y, we kʼo más kasacho,* kintoj na chawe are chiʼ kintzalij loq›. 36 ¿Jas kachomaj? ¿Jachin chke ri e oxibʼ xok rajil utzʼaqat ri xqaj pa kiqʼabʼ ri elaqʼomabʼ?». 37 Ri achi xubʼij che: «Are ri achi ri xtoqʼobʼisan uwach». Rumal riʼ ri Jesús xubʼij che: «Jat y je chabʼanaʼ at».

38 Are taq chiʼ e bʼenaq pa ri bʼe, ri Jesús xok bʼi pa jun aldea. Kʼo jun ixoq chilaʼ Marta ubʼiʼ, xuya u posada. 39 Y ri Marta kʼo jun rachalal María ubʼiʼ, ri xtʼuyiʼ qaj rukʼ ri Qajaw Jesús y xkʼojiʼ chilaʼ che utatabʼexik ri kubʼij.* 40 Pero ri Marta are bʼenaq ukʼuʼx chrij ubʼanik taq ri uchapanik.* Rumal riʼ, xqebʼ rukʼ ri Jesús y xubʼij che: «Wajaw, ¿la xa kʼo ta kel chawach che ri wachalal xinuya kan nutukel che ubʼanik juntir? Chabʼij che kpe wukʼ y kinutoʼo». 41 Ri Qajaw Jesús xubʼij che: «Marta, Marta, sibʼalaj sachinaq akʼuʼx y katok il rumal kʼi jastaq, 42 pero kʼi ta ri jastaq rajawaxik, xaneʼ xa jun, pero ri María are xuchaʼ ri más utz na y ktoqix* ta wi che».

11 Kʼo jumul, ri areʼ tajin kubʼan orar pa jun lugar, are chiʼ xukʼis ubʼanik orar, jun chke ri u discípulos xutaʼ jun toqʼobʼ che, xubʼij: «Qajaw, chakʼutuʼ chqawach jas kqabʼan che ubʼanik ri qa oración junam rukʼ ri xubʼan ri Juan xukʼut chkiwach ri u discípulos».

2 Rumal riʼ, ri areʼ xubʼij chke: «Are chiʼ kibʼan orar, chibʼij: ‹Qatat, chnimarisax ta bʼaʼ uqʼij* ri abʼiʼ. Chpe ta bʼaʼ ri Aqʼatbʼal tzij.* 3 Chayaʼ ri qawa re jun qʼij jas ri rajawaxik chqe ronojel taq qʼij. 4 Chakuyuʼ qamak, rumal che ri oj xuqujeʼ kqakuy kimak ri e nikʼaj chik. Y mayaʼ bʼe kojqaj pa makaj›».*

5 Tekʼuriʼ xubʼij chke: «Chichomajampeʼ che kʼo jun chiwe ix, kʼo jun ramigo kopan rukʼ pa nikʼaj aqʼabʼ y kubʼij che: ‹Wamigo, kinjal na oxibʼ akaxlanwa. 6 Xa kʼo jun wamigo xul pa ri wachoch, petinaq pa viaje, y kʼo ta jas kinya che›. 7 Y ri ramigo ri kʼo lo pa ja, kubʼij lo che: ‹Xaq minabʼan chi molestar. Tzʼapil chi ri uchiʼ ja rukʼ lawe y ya oj kʼo chi pa ri chʼat kukʼ ri akʼalabʼ. Kinkowin taj kinwalij bʼi che uyaʼik ri kataʼ chwe›. 8 Kinbʼij kʼu chiwe: kwalij bʼi riʼ che uyaʼik juntir ri kutaʼ ri ramigo che, rumal taj che kamigo kibʼ, xaneʼ rumal che ri achi kutanabʼaʼ ta utaʼik y kkʼix taj rech kyaʼ bʼi ri rajawaxik che. 9 Rumal riʼ kinbʼij chiwe: mitanabʼaʼ utaʼik, kyaʼtaj kʼu na chiwe; mitanabʼaʼ tzukunem kiriq kʼu na ri kitzukuj; mitanabʼaʼ ukʼorkʼoxik ri uchiʼ ja ktorotaj kʼu na chiwach. 10 Rumal che ri winaq ri kutaʼ kyaʼtaj na che, ri winaq ri ktzukunik kuriq na ri kutzukuj y ri winaq ri kukʼorokʼaʼ ri uchiʼ ja ktorotaj na chuwach. 11 Chixoʼl ix, ¿la kʼo jun tat, we ri ralkʼwal kutaʼ jun kar che, xa jun kumatz kuya apan che che ukʼexwach jun kar? 12 O we kutaʼ jun saqmoʼl che, ¿la xa jun alacrán kuya che? 13 Rumal laʼ, paneʼ ix itzel taq winaq pero kixkowinik kisipaj utz taq jastaq chke ri iwalkʼwal, ¡más kʼu kʼo chi na ri kubʼan ri Tataxel kʼo chilaʼ chikaj che uyaʼik espíritu santo chke ri winaq ri kkitaʼ che!».

14 Tekʼuriʼ, kʼo jun achi bʼanom mem che rumal jun demonio, ri Jesús xresaj ri demonio che ri achi. Are chiʼ elenaq chi bʼi ri demonio che, ri mem xchʼawik y ri e winaq xkimay ri xbʼantajik. 15 Pero e kʼo jujun chke ri winaq xkibʼij: «Keresaj ri demonios rumal ri Belcebú,* ri kinimal ri demonios». 16 Y e kʼo chi nikʼaj kkaj kqaj pa kiqʼabʼ, xkimaj ubʼixik che chi kukʼut jun etal* re ri kaj chkiwach. 17 Pero rumal che ri Jesús retaʼm ri tajin kkichomaj, xubʼij chke: «Juntir uwach qʼatbʼal tzij ri kʼo jachoj ibʼ chupam ksach uwach y ri familia* ri kʼo jachoj ibʼ chkixoʼl ktukin uwach riʼ. 18 Xaq junam rukʼ, we kʼo jachoj ibʼ rukʼ ri Satanás, ¿jas ta kʼu lo kubʼan ri uqʼatbʼal tzij rech kkʼis ta uwach? Rumal che ri ix kibʼij che in kenwesaj ri demonios rumal ri Belcebú. 19 We rumal ri Belcebú kenwesaj in ri demonios, ¿jachin rumal kekesaj ri i discípulos ix? Rumal riʼ qas e areʼ keqʼatow na tzij piwiʼ. 20 Pero, we rumal ri uwiʼ uqʼabʼ ri Dios kenwesaj in ri demonios, xa xiwil ta riʼ che kʼo chi ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios iwukʼ. 21 We kʼo jun achi ri sibʼalaj nim uchuqʼabʼ kʼo u espadas y u flechas rech kuchajij ri rachoch, kʼo ta kuriq riʼ ri jastaq rech. 22 Pero we kchʼay rumal jun achi más nim chi na uchuqʼabʼ chuwach ri areʼ, kchʼak riʼ, kelesax juntir riʼ ri respadas y ri u flechas ri kukubʼsaj wi ukʼuʼx, tekʼuriʼ ri jastaq rech kjach bʼi chkiwach e nikʼaj chik. 23 Ri winaq ri kʼo ta wukʼ in xa kubʼan ukʼulel chwe, y ri kchakun ta wukʼ in che kimulixik winaq xa kutukij kiwach.

24 »Are taq kel bʼi jun itzel* espíritu che jun winaq, kqʼax bʼi pa chaqiʼj taq lugares che utzukuxik jun ukʼolbʼal jawiʼ kuxlan wi; pero rumal che kuriq taj, kubʼij: ‹Kintzalij na bʼi pa ri wachoch jawiʼ xinel wi loq›. 25 Y are taq chiʼ kopan chik, mesesem chik y wiqiqem chi ri kʼolbʼal. 26 Tekʼuriʼ kbʼek y keʼukʼam chi bʼi e siete espíritus ri más e lawalo na chuwach ri areʼ, y are chiʼ e okinaq chi che ri winaq, kekanaj kan chilaʼ. Y chukʼisbʼal, más knimataj na ri ubʼanik ri winaq chuwach ri ubʼanik nabʼe kanoq».

27 Are taq chiʼ ri Jesús tajin kubʼij wariʼ, jun ixoq kʼo chkixoʼl ri winaq ko xubʼij che: «¡Utz re ri ixoq ri xatrukʼaj pa ri u matriz y ri xatkʼiysan rukʼ taq ri utuʼ!». 28 Pero ri areʼ xubʼij che: «No, xaneʼ ¡are utz kech ri kkitatabʼej ri utzij ri Dios y kkibʼan pa kikʼaslemal!».

29 Are taq chiʼ xkimulij kibʼ ri winaq chrij, ri areʼ xumaj ubʼixik chke: «Waʼ we winaq re ri tiempo riʼ e itzel taq winaq. Kkitzukuj jun etal kkʼut chkiwach pero kʼo ta nijun kkʼut chkiwach, xaq xiw ri etal re ri Jonás. 30 Rumal che ri etal xkʼut chkiwach ri aj Nínive are ri Jonás y ri etal kkʼut chkiwach waʼ we winaq riʼ are ri Ralkʼwal Winaq. 31 Y pa ri qʼatoj tzij, ri reina ri kpe pa ri sur kwalij na kukʼ we winaq riʼ y kuqʼalajisaj na ri kimak. Najalaj tinamit kʼu xpe wi ri areʼ che utatabʼexik ri unojibʼal ri Salomón. Pero chiwilampeʼ, waral kʼo jun ri más nim ubʼanik chuwach ri Salomón. 32 Pa ri qʼatoj tzij, ri e winaq re Nínive kewalij na kukʼ we winaq riʼ, y kkiqʼalajisaj na che ajmakibʼ we winaq riʼ. Rumal che xkibʼan arrepentir kibʼ che ri kimak are chiʼ xkita ri xutzijoj ri Jonás chke. Pero chiwilampeʼ, waral kʼo jun ri más nim na ubʼanik chuwach ri Jonás. 33 Kʼo ta jun winaq are taq chiʼ utzijom chi jun candil* xa kukʼolo o xa kuchʼuq uwiʼ rukʼ jun chakach,* xaneʼ kuya chikaj pa jun kʼolbʼal re rech kkil ri usaqil ri keʼok bʼik. 34 Ri e abʼaqʼwach are ri luz re ri a cuerpo. Are chiʼ xa jun kbʼe wi ri abʼaqʼwach,* juntir ri a cuerpo kchupchutik.* Pero are chiʼ xaq ktiʼtot kkinaʼ ri abʼaqʼwach,* qʼequʼm riʼ ri a cuerpo. 35 Rumal riʼ, qas chawilaʼ che qʼequʼm ta ri luz ri kʼo awukʼ. 36 Rumal kʼu riʼ, we juntir ri a cuerpo kchupchutik y kʼo ta jun parte kʼo pa qʼequʼm, juntir riʼ kchupchutik junam rukʼ are chiʼ ktunun ri u luz jun candil chawij».

37 Are chiʼ ubʼim chi wariʼ, xbʼan invitar pa waʼim rumal jun fariseo. Rumal riʼ xok bʼi ri areʼ y xtʼuyiʼ pa ri mesa.* 38 Pero xumay ri fariseo are chiʼ xrilo che ri areʼ xuchʼaj ta uqʼabʼ* are chiʼ xok che waʼim. 39 Rumal riʼ ri Qajaw Jesús xubʼij che: «Chawilampeʼ, ri ix, ri ix fariseos kichʼajajej rij ri copa y rij ri laq, pero chupam nojinaq che urayixik kʼi taq jastaq y itzelal. 40 ¡Xa kichʼobʼ taj! Ri xbʼanow ri rij xuqujeʼ are xbʼanow ri upam, ¿la ma ta kʼu je lo? 41 Rumal riʼ, rukʼ ronojel iwanimaʼ chibʼanaʼ utzil chke ri kʼo kirajawaxik, y we kibʼan wariʼ qas ix saq riʼ. 42 Pero ¡kʼax iwech ix, fariseos, rumal che kiya ri diezmo re ri alwaweʼn,* re ri rora y re juntir ri uwach taq ichaj, pero are ta kiwilij ri utz kril ri Dios y ri uloqʼoqʼexik ri areʼ! Rajawaxik kibʼan ri nabʼe taq jastaq, pero xuqujeʼ rajawaxik kiwilij waʼ we nikʼaj chik. 43 ¡Kʼax iwech ix fariseos, rumal che utz kinaʼo kixtʼuyiʼ pa taq ri tem más nimaʼq kibʼanik ri kʼo pa taq ri sinagogas y utz kiwilo kixchʼabʼex kan pa taq ri kʼaybʼal! 44 ¡Kʼax iwech ix, rumal che ix junam kukʼ taq ri muqbʼal ri qas ta keʼilitaj chik: kebʼin ri winaq puwiʼ y ketaʼm taj che kʼo muqbʼal chilaʼ!».

45 Kʼo kʼu jun chke ri kʼo nim ketaʼmabʼal chrij ri Ley xubʼij che: «Maestro, xuqujeʼ tajin kojayoqʼ* oj rukʼ ri kabʼij». 46 Xubʼij kʼu ri Jesús che: «¡Kʼax iwech ix, ri kʼo nim iwetaʼmabʼal chrij ri Ley, rumal che kiya eqaʼn chkij ri winaq ri kʼax reqaxik bʼik, pero ix kiwaj taj kichap ni rukʼ jun uwiʼ iqʼabʼ!

47 »¡Kʼax iwech ix, rumal che kibʼan kiwiʼ taq ri muqbʼal kech taq ri profetas, pero are ri e iwatiʼt imam xekamisanik! 48 Qas iwetaʼm ri xkibʼan ri e iwatiʼt imam y utz xiwil ri xkibʼano, rumal che are ri e areʼ xekamisan ri profetas, pero ix kibʼan kiwiʼ taq ri kimuqbʼal. 49 Rumal bʼaʼ riʼ ri unojibʼal ri Dios xuqujeʼ kubʼij: ‹Kentaq na bʼi apóstoles y profetas kukʼ e areʼ, e jujun kʼu chke keʼoqatax na y kekamisax na kumal e areʼ, 50 rech ri kikikʼel e juntir ri profetas ri xtixik, kumaj lo pa ri utikitajik ri uwach ulew, kchʼaʼ chke we winaq riʼ. 51 Kumaj lo rukʼ ri ukikʼel ri Abel kʼa rukʼ ri ukikʼel ri Zacarías, ri xkikamisaj chuxoʼl ri altar y ri templo›. Qastzij wi ri kinbʼij chiwe: kchʼaʼ na chke we winaq riʼ.

52 »¡Kʼax iwech ix, ri kʼo nim iwetaʼmabʼal chrij ri Ley, rumal che iwesam chke ri winaq ri lawe re ri etaʼmabʼal! ¡Ri ix kʼut xixok taj y kiqʼatej kiwach ri tajin keʼokik!».

53 Are chiʼ xel bʼi chilaʼ, ri escribas y ri fariseos ko xkitakʼabʼaʼ kibʼ rech kuriq ta chik jas kubʼano y más xkikʼot chi na uchiʼ 54 rech kqaj pa kiqʼabʼ rukʼ taq ri utzij.

12 Pa riʼ ri tiempo xkimulij kibʼ e kʼi winaq, sibʼalaj e kʼi rumal laʼ xaq kkipaqchij kibʼ.* Tekʼuriʼ, ri areʼ nabʼe xtzijon kukʼ ri u discípulos, xubʼij chke: «Chichajij iwibʼ chuwach ri levadura kech ri fariseos, che xa kebʼ kipalaj.* 2 Pero kʼo ta jun jastaq ri qas utz bʼanom che uchʼuqik* ri ma ta kel na chi saq, nijun jastaq owatalik ri ma ta ketaʼmax na. 3 Rumal riʼ, ronojel ri kibʼij pa qʼequʼm ktataj na chi saq, y ri kijasjaʼ pa taq ixikin pa taq cuartos tzʼapitalik ktzijox na lo pa kiwiʼ taq ri ja. 4 Wamigos, xuqujeʼ kinbʼij chiwe: mixiʼj iwibʼ chke ri kekowinik kkikamisaj ri i cuerpo tekʼuriʼ kekowin ta chik kʼo jas kkibʼano. 5 Ri in kinkʼut na chiwach jachin chuwach rajawaxik kixiʼj wi iwibʼ. Are chixiʼj iwibʼ chuwach ri kʼo taqanik pa uqʼabʼ kkʼaqan bʼi pa ri Gehena* are taq chiʼ kamisanaq chik. Qastzij ri kinbʼij chiwe, are chixiʼj iwibʼ chuwach ri areʼ. 6 ¿La ma ta qastzij che xa kebʼ alaj taq pwaq* kkoj che kiloqʼik e cinco alaj taq chikop kexikʼikʼik?* Pero nijun chke e areʼ ksachan che ri Dios. 7 Pero ix, ajilatal ne juntir ri iwiʼ pa ijolom. Mixiʼj iwibʼ. Ri ix, más nim na ibʼanik chkiwach e kʼiʼalaj taq chikop kexikʼikʼik.

8 »Kinbʼij kʼu chiwe che ri utz kchʼaw chwij chkiwach ri winaq, ri Ralkʼwal Winaq xuqujeʼ utz kchʼaw na chrij chkiwach ri u ángeles ri Dios. 9 Pero we kʼo jun kinuxutuj chkiwach ri winaq, chkiwach ri u ángeles ri Dios kinxutuj wi na in. 10 Kkuyutaj umak ri winaq ri kʼax kchʼaw chrij ri Ralkʼwal Winaq, pero ri kuyoqʼ ri espíritu santo kkuyutaj ta ri umak. 11 Are chiʼ kixkʼam bʼi chkiwach e kʼi winaq,* chkiwach ri nimaʼq taq funcionarios re ri gobierno y ri e qʼatal taq tzij, mixok il che uchomaxik jas kibʼan na che ubʼixik ri kibʼij o jas chrij kixchʼaw wi na rech kitoʼ iwibʼ, o jas ri kibʼij na, 12 rumal che ri espíritu santo kukʼut na chiwach jas rajawaxik kibʼij pa ri hora riʼ».

13 Kʼo kʼu jun chke ri winaq xubʼij che: «Maestro, chabʼij che ri wachalal kuya wech ri herencia». 14 Ri areʼ xubʼij che: «Achi, ¿jachin xinkojow che juez o jachal herencia chixoʼl ix ix kebʼ?». 15 Rumal riʼ xubʼij chke: «Qas utz utorik ri ibʼaqʼwach chibʼanaʼ y chixutuj ronojel uwach urayixik kʼi jastaq. Rumal che paneʼ jun winaq kʼo kʼi jastaq rech, kekowin ta ri jastaq rech kkiya ukʼaslemal». 16 Rumal riʼ, xukoj wajun ejemplo chkiwach, xubʼij: «Sibʼalaj xuya uwach ri rulew jun qʼinom achi. 17 Rumal riʼ xok chuchomaxik pa ranimaʼ, xubʼij: ‹¿Jas kinbʼan chi chanim rumal che kʼo ta chi kinkʼol wi ri uwach ri nutikoʼn?›. 18 Tekʼuriʼ xubʼij: ‹Are waʼ ri kinbʼano: kenwulij na ri kʼolbʼal jastaq wech y kenyak chi na nikʼaj ri más e nimaʼq chi na, y chilaʼ kinkʼol wi na ri uwach ri nutikoʼn y ronojel ri jastaq wech. 19 Tekʼuriʼ kinbʼij chbʼil wibʼ: «Kʼo kʼi utz taq jastaq awech akʼolom rech kakoj pa kʼi junabʼ; kʼo mubʼij akʼuʼx, chatwoʼoq, chaqumuj ri jastaq awech y chanaʼa ukiʼal ri jastaq awech»›. 20 Pero ri Dios xubʼij che: ‹Xa kʼo ta anojibʼal, pa wajun chaqʼabʼ kelesax na ri akʼaslemal.* ¿Jachin kʼu kkanaj kan chuwach ri jastaq awech xakʼolo?›. 21 Jeriʼ kbʼantaj rukʼ ri winaq ri kukʼol uqʼinomal chbʼil ribʼ pero qʼinom ta chuwach ri Dios».

22 Tekʼuriʼ xubʼij chke ri u discípulos: «Rumal laʼ kinbʼij chiwe che xaq are mixok il che* ri ikʼaslemal, jas ri kitij na; o che ri i cuerpo, jas ri kikoj na. 23 Rumal che más nim na ubʼanik ri ikʼaslemal chuwach ri ktijowik, y ri i cuerpo chuwach ri atzʼyaq. 24 Chiwilampeʼ ri e joj:* ketikonij taj, kkiyak ta uwach tikoʼn, kʼo ta kʼolbʼal uwach taq tikoʼn kukʼ y kʼo ta kachoch jawiʼ kkimulij wi jastaq kech, pero ketzuq rumal ri Dios. ¿La are ta kʼu lo más nim kibʼanik ri e chikop kʼo kixikʼ chiwach ix? 25 We kixok il ¿la kixkowinik kiya jun qʼij* uwiʼ ri ikʼaslemal? 26 Rumal laʼ, we kixkowin ta che ubʼanik ri nitzʼ jastaq riʼ, ¿jasche kixok il che ri nikʼaj chi jastaq? 27 Chiwilampeʼ ri kkibʼan ri kotzʼiʼj* kekʼiyik. Kkikʼis ta kibʼ pa chak ni kkibʼan katzʼyaq; pero kinbʼij chiwe che ni ri qʼinomalaj Salomón xukoj atzʼyaq junam rukʼ ri kekaʼy ri kotzʼiʼj riʼ. 28 Rumal laʼ, we jeʼl ubʼanom ri Dios che taq ri kotzʼiʼj pa taq ri ulew cho taq ri saq, e kʼo waral kamik y chweʼq kekʼaq bʼi pa ri horno, ¡qas je kubʼan na riʼ che uyaʼik ri iwatzʼyaq ix! ¡Xa qas ta kikubʼsaj ikʼuʼx chrij ri Dios!* 29 Rumal riʼ xaq are mitzukuj jas ri kitij na o jas jastaq iwech kiqumuj na, sibʼalaj mixok chi il che taq ri e jastaq riʼ. 30 Rumal che are ri ketaʼm ta uwach ri Dios ri ksach kikʼuʼx che kitzukuxik riʼ ri jastaq, pero ri Itat retaʼm che rajawaxik waʼ we jastaq chiwe ix. 31 Rumal laʼ miya kan utzukuxik ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios* kyaʼtaj kʼu na ronojel ri rajawaxik chiwe.

32 »Mixiʼj iwibʼ, alaj jumulaj chij, rumal che ri Itat kraj kuya ri Uqʼatbʼal tzij chiwe. 33 Chikʼayij ri jastaq iwe y cheʼitoʼo ri kʼo kirajawaxik. Chibʼanaʼ alaj taq ichim kʼolbʼal pwaq ri keqʼelobʼ taj, jun qʼinomal* kkʼis ta uwach pa ri kaj, jawiʼ kkowin ta wi jun elaqʼom kqebʼ rukʼ y kchikopir taj. 34 Rumal che jawiʼ kʼo wi ri aqʼinomal, chilaʼ riʼ bʼenaq wi ri awanimaʼ.

35 »Xaq chibʼanaʼ preparar iwibʼ, chikojoʼ apan ri iwatzʼyaq, y chitzijaʼ apan ri i candil;* 36 chibʼanaʼ iwe jas kkibʼan ri achijabʼ ri xaq keyeʼm chi ri kajaw ktzalij lo pa ri kʼulanem rech kkitor ri uchiʼ ja chuwach are chiʼ kpetik y are chiʼ kkʼorokʼotik. 37 ¡Utz kech ri ajchakibʼ ri tajin kechajinik are chiʼ kul ri kajaw kukʼ! Qas kinbʼij chiwe che ri areʼ kukoj na ri ratzʼyaq rech kumaj kilixik, keʼutʼuyubʼaʼ* na pa ri mesa y kqebʼ na kukʼ che kilixik. 38 Y, we pa ri ukabʼ vigilia* o kʼa pa ri urox* kpetik, ¡utz kech riʼ we xaq kibʼanom chi apan preparar kibʼ! 39 Chixchoman chrij wariʼ: we ta ri rajaw jun ja retaʼm jas hora kpe jun elaqʼom, kuya ta bʼe riʼ che kok pa ri rachoch. 40 Xuqujeʼ ix, xaq chibʼanaʼ apan preparar iwibʼ, rumal che ri Ralkʼwal Winaq kpe pa ri hora che iweyeʼm ta ix».

41 Tekʼuriʼ ri Pedro xutaʼ che: «Qajaw, ¿la tajin kakoj wajun ejemplo rech katchʼaw xaq xiw chqij oj o chkij e juntir?». 42 Xubʼij kʼu ri Qajaw Jesús che: «¿Jachin qas riʼ ri nimanelalaj ajchak, kʼo unojibʼal, ri xkoj rumal ri rajaw che kilixik ri ajchakibʼ cho ja rech kuya ri tzuqbʼal kech qas pa ri tiempo rajawaxik chke? 43 ¡Utz re riʼ ri ajchak, we tajin kubʼan ri xtaq wi kanoq are chiʼ ktzalij lo ri rajaw! 44 Kinbʼij ri ubʼeʼal chiwe: kkoj na riʼ rumal ri rajaw che rilik juntir ri jastaq rech. 45 Pero, we kʼo jumul ri ajchak kumaj ubʼixik pa ranimaʼ ‹Kbʼeyetaj na riʼ ri wajaw› y kok che kichʼayik ri ajchakibʼ y ri e aj ikʼ,* kumaj waʼim y kqʼabʼarik. 46 Kpe kʼu na ri rajaw ri ajchak pa jun qʼij che reyeʼm taj y pa jun hora ri retaʼm taj, más kʼu nim na ri kʼajisabʼal wachaj kyaʼ na che y kyaʼ na kukʼ ri keniman taj. 47 Rumal riʼ, ri ajchak ri xuchʼobʼ ri qas kraj ri rajaw pero xubʼan ta preparar ribʼ ni xubʼan ri xtaq wi kan rumal, sibʼalaj kchʼay na. 48 Pero ri ajchak ri xuchʼobʼ taj xubʼan jastaq ri taqal uchʼayik, qas ta kchʼay na. Qastzij wi, ri winaq ri xyaʼ kʼi che, kʼi ktaʼ na che, y ri winaq ri xtaq che ubʼanik kʼi, más kelesax chi na uwiʼ ri ktaʼ che.

49 »Xinpe che utzijik jun qʼaqʼ pa ri uwach ulew, y ¿jas más kwaj chik we ya tajin knikow chi ri qʼaqʼ? 50 Pero kʼo jun nu bautismo ri rajawaxik kinbʼan na y sibʼalaj kqʼoxow na waʼ ri wanimaʼ, kʼateʼ ktaniʼ waʼ are chiʼ kbʼanik. 51 ¿La kichomaj ix chi in petinaq che uyaʼik jororibʼal pa ri uwach ulew? In petinaq ta che uyaʼik jororibʼal, xaneʼ in petinaq che ujachik kiwach ri winaq. 52 Rumal che kumaj bʼi chanim, e cinco kekʼojiʼ na pa jun ja, pero kʼo jachoj ibʼ chkixoʼl: e oxibʼ kechʼojin na kukʼ e kebʼ y e kebʼ kechʼojin na kukʼ e oxibʼ. 53 Kkijach na kiwach pa ri ja, ri tataxel kchʼojin na rukʼ ri ukʼojol, y ri kʼojolaxel kchʼojin na rukʼ ri utat, ri nan kchʼojin na rukʼ ri ral ali, y ri ali kchʼojin na rukʼ ri unan, ri nanaxel* kchʼojin na rukʼ ri ralibʼ y ri alibʼatz kchʼojin na rukʼ ri unan ri rachajil».

54 Xumaj kʼu tzijonem kukʼ ri winaq. Xubʼij chke: «Are chiʼ kiwilo che kwalij lo jun sutzʼ pa ri uqajbʼal qʼij, aninaq kibʼij ‹Kpe kaqiqʼ jabʼ waʼ› y je kbʼantajik. 55 Y are chiʼ kiwilo che kxukʼuw ri kaqiqʼ petinaq pa ri sur, kibʼij ‹Sibʼalaj kubʼan qʼaqʼ waʼ›, y je kbʼantajik. 56 Xa kebʼ ipalaj,* iwetaʼm kichʼobʼ rij ri ubʼanik ri uwach ulew y ri kaj, ¿jas kʼu che iwetaʼm taj kichʼobʼ rij waʼ we tiempo ri kojriqitaj wi? 57 ¿Jasche kichʼobʼ taj jachike ri utz kbʼanik? 58 Kinkoj jun ejemplo, are chiʼ at bʼenaq rukʼ ri akʼulel pa ri qʼatbʼal tzij rech kqʼat tzij piwiʼ, are chatijaʼ aqʼij rech katutzir rukʼ pa ri bʼe, jeriʼ katukʼam ta bʼi chuwach ri juez, y ri juez katujach ta bʼi pa uqʼabʼ ri chajinel re ri qʼatbʼal tzij y ri chajinel katutzʼapij ta kan pa cárcel. 59 Kinbʼij kʼu chawe che katel ta lo riʼ chilaʼ, kʼa katoj na ri kʼisbʼal centavo».*

13 Pa riʼ ri tiempo, e jujun chke ri e kʼo chilaʼ xkibʼij che ri Jesús che ri Pilato xuyuj* ri kikikʼel jujun galileos rukʼ ri ki sacrificios e areʼ. 2 Are chiʼ xuta ri xkibʼij, xubʼij chke: «¿La kichomaj ix che riʼ ri galileos xkikʼulmaj ri jastaq riʼ rumal che más e ajmakibʼ chkiwach e juntir ri nikʼaj chi galileos? 3 Kinbʼij chiwe che je taj. Ix juntir ix xuqujeʼ ksachisax na iwach we kibʼan ta arrepentir iwibʼ che ri imak. 4 O ¿la kichomaj che ri e 18 ri xekamik are chiʼ xtzaq ri torre re Siloam chkij más e ajmakibʼ na chkiwach ri e nikʼaj chi winaq re Jerusalén? 5 Kinbʼij chiwe che je taj. Ix juntir ix xuqujeʼ ksachisax na iwach junam kukʼ e areʼ we kibʼan ta arrepentir iwibʼ che ri imak».

6 Tekʼuriʼ xukoj jun ejemplo chkiwach, xubʼij: «Kʼo jun achi utikom jun mat higo pa ri tikbʼal u uva xbʼe che utzukuxik uwach ri u higo, pero kʼo ta xuriqaʼ. 7 Tekʼuriʼ xubʼij che ri achi ri kilow re ri tikbʼal u uva: ‹Chawilampeʼ, oxibʼ junabʼ chik in petinaq che utzukuxik uwach wajun mat higo pero kʼo ta wi uwach nuriqom. ¡Chaketaʼ bʼik! ¿Jasche xaq are kʼa kʼo na chuwach ri ulew we kʼo ta upatan?›. 8 Ri achi xubʼij che: ‹Wajaw, chayaʼ chi na jun junabʼ che, kinkʼot na ri ulew chrij y kinkʼaq na kikis awaj chilaʼ. 9 We are chiʼ kqʼax ri tiempo kwachinik, utz riʼ. Pero we kwachin taj, kʼateriʼ kaket bʼik›».

10 Pa jun qʼij sábado, ri areʼ tajin keʼutijoj ri winaq pa jun chke taq ri sinagogas. 11 Chilaʼ kʼut kʼo jun ixoq ri 18 junabʼ chik yawabʼ rumal jun itzel espíritu. Pachal ri rij* ri ixoq y kkowin taj sukʼ ktakʼiʼk.* 12 Are chiʼ ri Jesús xril ri ixoq, xqebʼ rukʼ y xubʼij che: «Ixoq, chel ta bʼaʼ ri yabʼil chawe». 13 Xuya ri uqʼabʼ puwiʼ y aninaq xsukʼumataj ri rij ri ixoq. Rumal riʼ xumaj uyaʼik uqʼij ri Dios. 14 Are chiʼ ri presidente re ri sinagoga xril ri xbʼantajik, utz ta xrilo rumal che ri Jesús xukunaj ri ixoq pa jun qʼij sábado, rumal riʼ xubʼij chke ri winaq: «Kʼo ya seis qʼij kixkowinik kixchakunik, pa taq riʼ ri qʼij rajawaxik kixpetik rech kixkunaxik y pa taq sábado taj». 15 Ri Qajaw Jesús xubʼij che: «Xa kebʼ ipalaj, ¿la kʼo lo jun chiwe ix ma ta kukir bʼi ri uwakax o ri ubʼur che ri tijbʼal rechaʼ pa taq sábado rech kukʼam bʼi che utijik ujoron? 16 Rumal riʼ, wajun ixoq, ri umiʼal ri Abrahán y ri xxim na 18 junabʼ rumal ri Satanás, ¿la ma ta kʼu lo rajawaxik kelesax pa ri kʼax, paneʼ pa jun qʼij sábado?». 17 Are chiʼ xbʼitaj wariʼ rumal, e juntir ri ukʼulel xekʼixik; pero e juntir ri winaq sibʼalaj xekikot rumal ri mayibʼalalaj taq jastaq tajin kubʼano.

18 Xutaqej kʼu ubʼixik chke: «¿Jas kjunamataj wi ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios,* y jas rukʼ kinkowinik kinjunamaj wi? 19 Kjunamataj rukʼ jun semilla re mostaza ri xukʼam bʼi jun achi y xutik kan rukʼ ri nikʼaj chi tikoʼn ubʼanom apanoq. Xkʼiy lo ri semilla, xubʼan jun cheʼ y ri e chikop aj uwo kaj xkibʼan kisok pa taq ri uqʼabʼ».

20 Jumul chik xubʼij chke: «¿Jas rukʼ kinkowinik kinjunamaj wi ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios? 21 Junam rukʼ ri levadura xukʼam jun ixoq y xuyujaʼj rukʼ oxibʼ nimaʼq taq pajbʼal kʼaj.* Y chukʼisbʼal xsipoj juntir ri qʼor».

22 Are taq chiʼ bʼenaq pa Jerusalén, kokʼow bʼi pa taq ri tinamit y pa taq ri aldeas che kitijoxik ri winaq. 23 Xutaʼ kʼu jun achi che: «Wajaw, ¿la xa e kebʼ oxibʼ ri kkibʼan salvar kibʼ?». Ri areʼ xubʼij chke: 24 «Qas chitijaʼ ichuqʼabʼ* rech kixok pa ri uchiʼ ja latzʼ uwach rumal che kinbʼij chiwe che e kʼi kkaj keʼokik pero kekowin taj. 25 Are chiʼ ri ajchaqʼe ri ja kwalijik y kutzʼapij ri uchiʼ ja rukʼ lawe, ri ix kixkanaj kan cho ri ja, kikʼorokʼaʼ ri uchiʼ ja y kibʼij: ‹¡Qajaw, chatoroʼ loq!›. Pero ri areʼ kubʼij na chiwe: ‹Wetaʼm taj jawiʼ kixpe wi ix›. 26 Tekʼuriʼ kimaj na ubʼixik: ‹Xojwaʼ yaʼ y xqaqumuj ya jastaq qe chawach, y xeʼatijoj ya ri winaq pa ri nimaʼq taq qabʼe›. 27 Pero ri areʼ kubʼij na chiwe: ‹Wetaʼm taj jawiʼ kixpe wi ix. ¡Chixel bʼi chnuwach ix juntir ri kibʼan ri utz taj!›. 28 Chilaʼ kʼut kixoqʼ wi na y kiquchʼuchʼej wi na ri iware,* are chiʼ keʼiwil ri Abrahán, ri Isaac, ri Jacob y e juntir ri profetas e kʼo pa ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios pero ri ix ix kʼaqom bʼi cho ri ja. 29 Xuqujeʼ kepe na winaq pa ri relebʼal qʼij y pa ri uqajbʼal qʼij, pa ri norte y pa ri sur, ketʼuyiʼ* na pa ri mesa pa ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios. 30 Chitampeʼ wariʼ: e kʼo jujun ri e ukʼisbʼal kenabʼej na bʼik, y e kʼo chi nikʼaj ri e nabʼe kekanaj na kan chukʼisbʼal».

31 Pa riʼ ri hora, xepe jujun fariseos y xkibʼij che: «Jat y chatel bʼi waral rumal che ri Herodes kraj katukamisaj». 32 Ri areʼ xubʼij chke: «Jix, jeʼibʼij che le jun achi riʼ ri junam rukʼ jun zorro: ‹Chawilampeʼ, kamik y chweʼq kenwesaj na demonios y kenkunaj na ri winaq, y churox qʼij kinkʼis ubʼanik›. 33 Pero kamik, chweʼq y kabʼij kinmaj na ri nubʼe, rumal che kbʼan ta riʼ kkamisax jun profeta pa jun chi lugar we ma ta pa Jerusalén. 34 Jerusalén, Jerusalén, ri kamisal taq kech ri profetas y keʼubʼukʼ rukʼ taq abʼaj ri e taqom bʼi rukʼ..., ¡kʼi mul xwaj xenmulij ri awal junam rukʼ ri kubʼan ri xtuʼx akʼ che kimulixik ri alaj taq ral chuxeʼ ri uxikʼ! Pero ix xiwaj taj xixinmulij. 35 ¡Chiwilampeʼ! Tajin kwonobʼax kan ri iwachoch y tajin kixya kanoq. Kinbʼij kʼu chiwe che kiniwil ta chi na kʼa are taq chiʼ kibʼij na: ‹Tewchital kʼu ri petinaq pa ri ubʼiʼ ri Jehová›».*

14 Pa jun chi mul, pa jun qʼij sábado, xbʼe pa waʼim pa ri rachoch jun kʼamal kibʼe ri fariseos, ri e kʼo chilaʼ kkesaj ta wi ri kibʼaqʼwach chrij. 2 Chilaʼ, chuwach apan ri Jesús, kʼo jun achi ri sipojnaq u cuerpo.* 3 Xutaʼ kʼu ri Jesús chke ri kʼo nim ketaʼmabʼal chrij ri Ley y chke ri fariseos: «¿La yaʼtalik kkunax jun winaq pa taq sábado o yaʼtal taj?». 4 Pero ri e areʼ kʼo ta wi xkibʼij. Rumal riʼ ri Jesús xukʼam apan ri achi, xukunaj y xutaq bʼik. 5 Tekʼuriʼ xubʼij chke: «¿Jachin chiwe ix we kʼo jun ralkʼwal o jun uwakax ktzaq bʼi pa jun pozo pa jun qʼij sábado ri ma ta aninaq kresaj?». 6 Xekowin ta kʼut xkitzalij uwach ri xubʼij.

7 Are taq chiʼ xrilo che ri e bʼanom invitar tajin kkichaʼ ri lugar más nimaʼq kibʼanik, xukoj wajun ejemplo chkiwach: 8 «Are chiʼ katbʼan invitar pa jun waʼim re kʼulanem, mattʼuyiʼ* pa ri kʼolbʼal más nim ubʼanik rumal che weneʼ xuqujeʼ bʼanom invitar jun winaq más nim na ubʼanik chawach at. 9 Kpe kʼu ri ix bʼanowinaq invitar ri ix kebʼ, kubʼij chawe: ‹Chayaʼ kan ri a lugar che wajun achi›. Kesax akʼixbʼal y katbʼe pa ri kʼisbʼal lugar. 10 Xaneʼ are chiʼ katbʼan invitar, jat y chatetʼuyul pa ri kʼisbʼal lugar, rech are chiʼ kpe ri achi ri xatbʼanow invitar kubʼij chawe: ‹Wamigo, chatpet jewaʼ pa jun lugar más nim ubʼanik›. Jeriʼ knimarisax na aqʼij chkiwach ri e nikʼaj chi invitados. 11 Rumal che apachin taneʼ ri kubʼan nim che ribʼ kelesax na ukʼixbʼal, pero ri kumachʼ ribʼ knimarisax na uqʼij».

12 Tekʼuriʼ xubʼij che ri achi ri xbʼanow invitar: «Are chiʼ kaya jun rikil o kabʼan jun waʼim re chaqʼabʼ, are masikʼij ri awamigos, ri e awachalal, ri a familiares, ri a vecinos e qʼinomabʼ.* Rumal che we e areʼ keʼasikʼij, ri e areʼ xuqujeʼ kekowin riʼ katkibʼan invitar at, y are laʼ ri tojbʼal awech kariqo. 13 Xaneʼ are chiʼ kabʼan jun waʼim, cheʼabʼanaʼ invitar ri e powr, ri tʼuʼn kaqan kiqʼabʼ, ri e chʼokojibʼ y ri e moyabʼ,* 14 katkikot kʼu na, rumal che ri e areʼ kekowin ta che utojik ukʼaxel chawe. Kyaʼ kʼu na ri tojbʼal awe pa ri kikʼastajibʼal ri e utz taq winaq».

15 Are taq chiʼ jun chke ri e bʼanom invitar xuta ri xubʼij ri Jesús, xubʼij: «Utz re ri kwaʼ na pa ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios».*

16 Ri Jesús xubʼij che: «Kʼo jun achi xubʼan invitar e kʼi winaq pa jun nimalaj waʼim re chaqʼabʼ. 17 Are taq chiʼ xuriq ri hora re ri waʼim, xutaq bʼi ri rajchak che ubʼixik chke ri e ubʼanom invitar: ‹Chixpetoq, ya bʼanom chi juntir›. 18 Pero e juntir ri winaq chkijujunal xaq xkitzukuj jas xkibʼij. Ri nabʼe xubʼij che: ‹Kʼateʼ xinloqʼ jubʼiqʼ wulew, rumal riʼ rajawaxik kinbʼe na che rilik; kintaʼ jun toqʼobʼ chawe kakuy numak›. 19 Jun chik xubʼij che: ‹Kʼateʼ xinloqʼ cinco par nuwakax* y kenwilaʼ na kanoq; kintaʼ jun toqʼobʼ chawe kakuy numak›. 20 Y jun chik xubʼij che: ‹Kʼateʼ xinkʼuliʼk, rumal riʼ kinkowin taj kinbʼek›. 21 Xbʼe kʼu ri ajchak che ubʼixik juntir che ri rajaw. Rumal riʼ ri achi re ri ja xkʼanarik y xutaq bʼi ri rajchak, xubʼij che: ‹Kowij, jat pa ri nimaʼq taq bʼe y pa taq ri bʼe chuxoʼl taq ri ja re ri tinamit, y cheʼakʼamaʼ lo ri e powr, ri tʼuʼn kaqan kiqʼabʼ, ri moyabʼ* y ri chʼokojibʼ›. 22 Are chiʼ qʼaxinaq chi jubʼiqʼ tiempo, ri ajchak xubʼij che: ‹Wajaw, ya xbʼantaj ri xattaqan wi y kʼa kʼo na lugar›. 23 Rumal riʼ xtaq chi rumal ri rajaw, xbʼix che: ‹Chatel bʼi pa taq ri bʼe y pa ri alaj taq bʼe y chabʼanaʼ obligar ri e winaq rech keʼok lo pa ri wachoch, jeriʼ knojik. 24 Rumal che kinbʼij chiwe che nijun chke ri achijabʼ ri xenbʼan invitar nabʼe, kewaʼ na pa ri waʼim re chaqʼabʼ kinbʼano›».

25 E bʼenaq kʼu e kʼiʼalaj winaq rukʼ ri Jesús; ri areʼ xumaj tzijonem kukʼ, xubʼij chke: 26 «We kʼo jun kraj kpe wukʼ in y más loqʼ kril wi* ri utat, ri unan, ri rixoqil, ri e ralkʼwal, ri e rachalal* xuqujeʼ ne ri ukʼaslemal,* kkowin taj kubʼan nu discípulo. 27 Ri kreqaj ta ri ucheʼ re kʼaxkʼolil* y kteriʼ chwij kkowin taj kubʼan nu discípulo. 28 Kinkoj jun ejemplo chiwach, ¿jachin chiwe ix ri kraj kuyak jun torre, nabʼe ta na ktʼuyiʼk rech krajilaj jampaʼ ri kukoj na chrij y rech krilo we qas kʼo rukʼ ri rajawaxik rech kukʼis ubʼanik? 29 Rumal che weneʼ xaq xiw kubʼan ri uxeʼ, pero kkowin ta che ukʼisik ri torre. E juntir kʼu ri keʼilowik kkimaj retzʼabʼexik uwach,* 30 y kkibʼij: ‹Wajun achi xumaj uyakik jun torre, pero xkowin ta che ukʼisik›. 31 O ¿la kʼo jun rey are chiʼ kbʼe pa chʼojinem rukʼ jun chi rey, ktʼuyiʼ ta na nabʼe y kuta’ unojibʼal we rukʼ 10 mil soldados kkowinik kchʼojin kukʼ ri e 20 mil e petinaq chkij? 32 Tekʼuriʼ, we krilo che kkowin taj, kutaq bʼi jun grupo achijabʼ rukʼ ri jun chi rey ri kʼa naj kʼo wi loq, rech kkʼojiʼ jororibʼal chkixoʼl. 33 Xaq junam rukʼ, qas chiwetaʼmaj che nijun chiwe ix kkowinik kubʼan nu discípulo we kuya ta kan juntir ri jastaq rech.

34 »Qastzij wi che ri atzʼam sibʼalaj utz, pero we tza ta chi ri atzʼam, ¿jas rukʼ ktzayir chi wi na? 35 Kʼo ta chi upatan che ri ulew ni che ri kikis awaj; rumal riʼ ri winaq kkikʼaq bʼik. Ri kʼo uxikin rech ktatabʼenik, qas bʼaʼ chtatabʼenoq».

15 E juntir kʼu ri molol taq impuestos y ri ajmakibʼ kkimulij kibʼ chrij rech kkitatabʼej ri kubʼij. 2 Pero ri fariseos y ri escribas kechʼaw chrij taq uwiʼ,* kkibʼij: «Wajun achi utz krilo keʼukʼulaj ri ajmakibʼ y kwaʼ kukʼ». 3 Rumal riʼ, ri Jesús xukoj wajun ejemplo chkiwach: 4 «¿La kʼo jun chiwe ix we kʼo 100 uchij* y ksach kan jun chke ma ta ne ke’uya kan ri e 99 pa ri rulew y kbʼe che utzukuxik ri xsach kanoq kʼa kuriqaʼ na loq? 5 Are chiʼ kuriqo, sibʼalaj kkikotik kreqaj lo chrij uwiʼ.* 6 Y are chiʼ kopan cho ri rachoch, keʼusikʼij ri ramigos y ri u vecinos, y kubʼij chke: ‹¡Chixkikot wukʼ, rumal che xenriqa ri nuchij ri sachinaq kanoq!›. 7 Kinbʼij kʼu chiwe che xuqujeʼ más kʼo na kikotemal pa ri kaj rumal jun ajmak ri kubʼan arrepentir ribʼ chkiwach e 99 e utz winaq ri rajawaxik taj kkibʼan arrepentir kibʼ.

8 »O ¿la kʼo jun ixoq we kʼo 10 pwaq re dracma* rukʼ y kutzaq jun chke ma ta ne kutzij jun candil* y kok che umesik ri upa rachoch rech utz kubʼan che utzukuxik kʼa kuriq na? 9 Y are chiʼ kuriqo keʼusikʼij ri ramigas y ri u vecinas y kubʼij chke: ‹¡Chixkikot wukʼ, rumal che xinriq ri pwaq re dracma ri xintzaqo!›. 10 Kinbʼij kʼu chiwe che xuqujeʼ ri u ángeles ri Dios kekikotik are chiʼ jun ajmak kubʼan arrepentir ribʼ».

11 Xubʼij chi kʼut: «Kʼo jun achi e kʼo kebʼ ukʼojol. 12 Y ri más kʼa majaʼ na xubʼij che ri utat: ‹Tat, chayaʼ ri nu herencia ri rajawaxik kaya chwe›. Rumal riʼ ri areʼ xujach ri jastaq rech chkiwach ri e kebʼ. 13 Are chiʼ qʼaxinaq chi kebʼ oxibʼ qʼij, ri más kʼa majaʼ na xumulij bʼi juntir ri jastaq rech y xbʼe pa jun najalaj país, chilaʼ utz ta xubʼan che ukojik ri u herencia xyaʼik, rumal che utz ta xubʼan pa ri ukʼaslemal. 14 Are chiʼ usachom* chi juntir ri kʼo rukʼ xpe jun nimalaj numik pa ri país, y ri areʼ kʼo ta chi kʼo rukʼ. 15 Xuqujeʼ ne xumaj chak rukʼ jun achi re ri país, rumal riʼ ri achi xutaq bʼi pa taq ri rulew che kiyuqʼuxik aq. 16 Kraj kʼut kutij rech ri kechaʼ* ri aq rumal che kkam che numik, pero kʼo ta jun winaq kʼo jas kuya che.

17 »Are chiʼ xul ri uchomanik chi saq, xubʼij: ‹¡E kʼi rajchakibʼ ri nutat kkinaʼ ta numik, y ri in tajin kinkam che numik waral! 18 Kinbʼe na, kintzalij na bʼi cho ri rachoch ri nutat, kinbʼij na waʼ che: «Tat, in makunaq waʼ chuwach ri Dios* y chawach at. 19 Taqal ta chi waʼ chwe kbʼixik che in akʼojol. Chabʼanaʼ chwe che jetaneʼ in jun chke ri awajchakibʼ»›. 20 Rumal kʼu riʼ xbʼek, xtzalij bʼi cho rachoch ri utat. Are chiʼ kʼa naj kʼo wi na loq, ri utat xril apanoq y sibʼalaj xel ukʼuʼx che. Xutij anim xbʼe che ukʼulaxik, xulaqʼapuj* y rukʼ loqʼoqʼebʼal xutzʼumaj. 21 Tekʼuriʼ ri ukʼojol xubʼij che: ‹Tat, in makunaq waʼ chuwach ri Dios y chawach at. Taqal ta chi waʼ chwe kbʼixik che in akʼojol›. 22 Pero ri utat xeʼutaq ri rajchakibʼ, xubʼij chke: ‹¡Aninaq! Chiwesalaʼ lo jun nim atzʼyaq ri más utz y chikojoʼ che. Chikojoʼ jun umulqʼabʼ* y chikojoʼ uxajabʼ. 23 Xuqujeʼ chikʼamaʼ lo ri alaj chom wakax y chipilaʼ rech kqatijo y kqabʼan nimaqʼij rumal che xtzalij loq, 24 rumal che waʼ we nukʼojol jetaneʼ kaminaq chik pero xkʼastaj chi kʼu na, xsachik pero xriqitaj chi na›. Sibʼalaj kʼu xekikotik.

25 »Ri nabʼeʼal ukʼojol bʼenaq pa taq ri kulew. Are taq chiʼ xtzalij loq y tajin knaqajin rukʼ ri ja, xuto che kʼo música tajin kbʼanik y kʼo xojowem. 26 Rumal riʼ, xusikʼij apan jun chke ri ajchakibʼ y xutaʼ che jas ri tajin kbʼantajik. 27 Ri areʼ xubʼij che: ‹Xa xtzalij lo ri awachalal y ri atat xupil ri alaj chom wakax, rumal che ri ukʼojol utz uwach xulik›. 28 Pero ri nabʼeʼal utz ta xril ri tajin kbʼantajik y xraj taj xok bʼi kukʼ. Rumal riʼ ri utat xel loq y xumaj utaʼik toqʼobʼ che kok bʼik. 29 Ri ala xubʼij che ri utat: ‹Chawilampeʼ, pa juntir waʼ we junabʼ in chakunaq awukʼ junam kukʼ ri awajchakibʼ y amaqʼel yaʼ katinnimaj; pero ri at, ni jumul xaya jun alaj kʼisikʼ chwe rech kinbʼan nimaqʼij kukʼ taq ri wamigos. 30 Pero are taq chiʼ xul laʼ le jun akʼojol ri xusach ri jastaq awe kukʼ taq ri prostitutas, aninaq xakamsaj ri alaj chom wakax che›. 31 Rumal riʼ ri utat xubʼij che: ‹Nukʼojol, at ronojel tiempo at kʼo wukʼ, y juntir ri jastaq wech awech at. 32 Xaq xiw xqabʼan jun nimaqʼij rumal che xtzalij loq y kojkikotik, rumal che ri awachalal jetaneʼ kaminaq chik pero xkʼastaj chi kʼu na. Xsachik pero xriqitaj chi na›».

16 Tekʼuriʼ, ri areʼ xuqujeʼ xubʼij chke ri u discípulos: «Kʼo jun qʼinomalaj* achi ri kʼo jun rajchak ri kilow ri upa rachoch. Xbʼix kʼut che ri ajchak riʼ utz ta tajin kubʼan che ukojik ri jastaq re ri u patrón. 2 Rumal kʼu riʼ ri patrón xusikʼij y xubʼij che: ‹¿Jas uwach wa’ we tajin kinta chawij? Chaqʼalajisaj ri tajin kabʼan che rilixik ri jastaq wech, rumal che katkowin ta chik kawilij ri jastaq wech pa ri wachoch›. 3 Rumal ri’ ri ajchak xubʼij chbʼil ribʼ: ‹¿Jas kʼu kinbʼan chi waʼ chanim, rumal che ri nu patrón kinresaj che rilixik ri jastaq rech pa ri rachoch? Kʼo ta chi nuchuqʼabʼ che kikʼotik taq ulew y kinkʼixik kintaʼ toqʼobʼ chke nikʼaj chik. 4 ¡Ah! Wetaʼm chik jas kinbʼano rech ri e winaq kinkikʼulaj pa taq ri kachoch are chiʼ ri nu patrón kinresaj che rilixik ri rachoch›. 5 Xumaj kʼu kisikʼixik chkijujunal ri kʼo kikʼas rukʼ ri u patrón. Xutaʼ che ri nabʼe: ‹¿Jampaʼ akʼas rukʼ ri nu patrón?›. 6 Ri achi xubʼij che: ‹100 pajbʼal* aceite re oliva nukʼas rukʼ›. Xubʼij kʼu ri ajchak che: ‹Riʼ, are waʼ ri wuj tzʼibʼatal wi ri akʼas. Chakowij, chattʼuyuloq y chatzʼibʼaj che xa 50 chi akʼas›. 7 Tekʼuriʼ xutaʼ chi che jun chi achi kʼo ukʼas: ‹E kʼu at, ¿jampaʼ akʼas kʼo rukʼ?›. ‹100 nimaʼq taq pajbʼal* triko› xcha ri achi che. Xubʼij kʼu ri ajchak che: ‹Ri’, are waʼ ri wuj tzʼibʼatal wi ri akʼas. Chatzʼibʼaj kan 80›. 8 Ri patrón xuya nimal uqʼij ri rajchak, paneʼ utz ta xubʼano, pero rukʼ nojibʼal xubʼan taq ri jastaq. Are taq chiʼ ri alkʼwalaxelabʼ re taq ri e qʼij riʼ kʼo kkibʼan kukʼ ri e winaq re ri ki generación,* más kʼo na kinojibʼal che ubʼanik taq jastaq chkiwach ri e ralkʼwal ri saqil.

9 »Xuqujeʼ xubʼij chke: cheʼitzukuj iwamigos are taq chiʼ kikoj ri qʼinomal re ri uwach ulew, rech are chiʼ kʼo ta chi kipatan ri qʼinomal, kixkʼulax pa taq ri lugar kʼo ta ukʼisik. 10 Ri winaq utz kubʼan pa ri nitzʼaq* taq jastaq, xuqujeʼ utz kubʼan pa ri nimaʼq taq jastaq, y ri winaq utz ta kubʼan pa ri nitzʼaq taq jastaq xuqujeʼ utz ta kubʼan pa ri nimaʼq taq jastaq. 11 Rumal riʼ, we ri ix utz ta ibʼanom che ukojik ri qʼinomal re ri uwach ulew, ¿la kʼo lo jun winaq kukubʼsaj ukʼuʼx chiwij rech kuya ri qas qʼinomal pa iqʼabʼ? 12 Y we utz ta ibʼanom che ukojik ri rech jun chik, ¿jachin kʼu kyaʼow ri tasom kan chiwe? 13 Kʼo ta jun ajchak kkowinik kchakun kukʼ kebʼ patrón, rumal che itzel kril riʼ ri jun y loqʼ kril wi riʼ ri jun chik o más kbʼe ukʼuʼx rukʼ ri jun y nim ta kril wi ri jun chik. Ri ix kixkowin taj kibʼan rajchakibʼ ri Dios we tajin kixchakun rukʼ ri Qʼinomal».

14 Ri fariseos, ri loqʼ kkil ri pwaq, tajin kkitatabʼej juntir waʼ we jastaq y xkibʼan kipalaj che ri Jesús. 15 Xubʼij kʼu ri areʼ chke: «Xaq ix kiqʼalajisaj iwibʼ che ix utz chkiwach ri winaq, pero ri Dios retaʼm ri kʼo pa iwanimaʼ. Rumal che ri sibʼalaj utz kkil ri winaq sibʼalaj xabʼibʼal chuwach ri Dios.

16 »Ri Ley y ri xkitzʼibʼaj kan ri Profetas xkʼis utzijoxik kʼa rukʼ ri Juan. Pa riʼ ri tiempo xmajix uqʼalajisaxik ri utz taq noticias re ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios,* y ronojel kiwach winaq tajin kkitij kiqʼij che uriqik. 17 Are kʼax ta kbʼan che usachik uwach ri kaj y ri uwach ulew chuwach we ma ta ktzʼaqat ubʼanik jun juchʼ re jun letra re ri Ley.

18 »Apachin taneʼ ri kujach bʼi* ri rixoqil y kkʼuliʼ rukʼ jun chi ixoq, tajin kqaj riʼ pa mak,* y apachin taneʼ ri kkʼuliʼ rukʼ jun ixoq ri kijachom kibʼ rukʼ ri rachajil, tajin kqaj riʼ pa mak.

19 »Kʼo jun qʼinom achi kukoj atzʼyaq re lino y morado* kkaʼyik, juntir kʼu ri utz krilo kubʼan pa ri ukʼaslemal y xaq xiw kukoj jastaq paqal rajil. 20 Pero ronojel tiempo keyoʼq kan jun achi chuchiʼ ri rachoch rech kutaʼ u limosna, Lázaro ubʼiʼ, ri kxaqʼaqʼ chʼaʼk chrij 21 y kurayij uwach ri jastaq ketzaq lo puwiʼ ri u mesa ri qʼinomalaj achi rumal che kkam che numik. Xuqujeʼ kepe ri tzʼiʼ y kkiriqʼ uwach ri chʼaʼk kʼo chrij. 22 Y are chiʼ xqʼax ri tiempo, xkam ri achi kutaʼ u limosna y xkʼam bʼi kumal ri ángeles pa u lado* ri Abrahán.

»Xuqujeʼ xkam ri qʼinomalaj achi y xemuq kanoq. 23 Y pa ri Muqbʼal,* tajin kuriq kʼax, xkaʼy apanoq y xril ri Abrahán naj kʼo wi loq, kʼo kʼu ri Lázaro pa u lado.* 24 Xuchʼabʼej apanoq, xubʼij che: ‹Tat Abrahán, chatoqʼobʼisaj nuwach y chataqaʼ lo ri Lázaro wukʼ rech kuchʼaqabʼa lo ri uwiʼ uqʼabʼ pa joron y kutʼina jubʼiqʼ jaʼ cho ri waqʼ, rumal che tajin kinriq kʼax pa waʼ we qʼaqʼ riʼ›. 25 Xubʼij kʼu ri Abrahán che: ‹Nukʼojol, chnaʼtaj chawe che ri at xariq utz taq jastaq pa ri akʼaslemal, pero ri Lázaro xaq xiw kʼaxalaj taq jastaq xuriqo. Rumal riʼ ri areʼ kʼo waral tajin kkubʼsax ukʼuʼx, pero ri at tajin kariq kʼax. 26 Xaq xiw ta kʼu laʼ, xaneʼ bʼanom jun nimalaj jul chqaxoʼl oj iwukʼ ix, rumal riʼ ri e kʼo qukʼ oj kekowin taj keqʼax bʼi iwukʼ ix, xuqujeʼ ri winaq ri e kʼo iwukʼ ix kekowin taj keqʼax lo qukʼ oj›. 27 Rumal riʼ ri qʼinomalaj achi xubʼij che: ‹Tat, we je bʼaʼ riʼ, kintaʼ jun toqʼobʼ chawe che kataq bʼi pa rachoch ri nutat, 28 rumal che e kʼo cinco wachalal. Qas chubʼij bʼaʼ ronojel chke rech keʼok ta lo ri e areʼ pa wajun kʼolbʼal re kʼaxkʼolil›. 29 Xubʼij kʼu ri Abrahán che: ‹E kʼo ri Moisés y ri Profetas; chekitatabʼej e areʼ›. 30 Xubʼij kʼu ri qʼinomalaj achi: ‹¡Je ta riʼ, tat Abrahán! We jun chke ri kaminaqibʼ kbʼe kukʼ kkibʼan arrepentir kibʼ riʼ›. 31 Pero xubʼij kʼu ri Abrahán che: ‹We kkitatabʼej ta ri Moisés y ri Profetas, xuqujeʼ kkitatabʼej ta riʼ ri winaq ri kwalij bʼi chkixoʼl ri kaminaqibʼ›».

17 Tekʼuriʼ xubʼij chke ri u discípulos: «Kbʼan taj ma ta ne kepe jastaq ri ketzaqanik. Pero ¡kʼax re ri winaq ri umak rech kepe ri jastaq riʼ! 2 Más utz na riʼ che ri areʼ kxekebʼax jun abʼaj re kebʼal* chuqul y kkʼaq bʼi pa ri mar, chuwach we kutzaq jun chke waʼ we chʼutiʼn riʼ. 3 Chiwilij iwibʼ ix. We ri awachalal kmakunik, chaqʼilaʼ. Y, we kutaʼ kuybʼal umak chawe, chakuyuʼ umak. 4 Paneʼ siete mul kubʼan kʼax chawe pa jun qʼij y siete mul ktzalij lo awukʼ y kubʼij chawe ‹Chakuyuʼ numak›, rajawaxik kakuy umak».

5 Xkitaʼ kʼu ri apóstoles che ri Qajaw Jesús: «Chojatoʼo rech más kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Dios». 6 Ri Qajaw Jesús xubʼij chke: «We ta ri kibʼan che ukubʼsaxik ikʼuʼx chrij ri Dios junam rukʼ ri unimal jun semilla re mostaza, kixtaqan riʼ che wajun mat mora ‹¡Chabʼoqoʼ bʼi awibʼ y chatikaʼ awibʼ pa ri mar!›, kixunimaj na riʼ.

7 »¿Jachin chiwe ix we kʼo jun rajchak ktzalij lo che ukʼupik* ri ulew o che kiyuqʼuxik ri awaj, kubʼij che ‹Chatpetlobʼ pa ri mesa rech katwaʼik›? 8 ¿La ma ta lo xa kubʼij na che ‹Chabʼanaʼ nuwa,* chakojoʼ jun delantal y chinawilij kʼa kinwelej na y kʼa kqumutaj na ri jastaq wech, tekʼuriʼ katwaʼ at y kaqumuj ri jastaq awech›? 9 ¿La ma ta qastzij che rajawaxik taj kumaltyoxij che ri rajchak rumal che xubʼan ri xutaq wi? 10 Xaq junam rukʼ, are chiʼ ri ix ibʼanom chi juntir ri ix taqom che ubʼanik, chibʼij: ‹Kʼo ta taqal uyaʼik chqe rumal che xa oj ajchakibʼ, xaq xiw qabʼanom ri rajawaxik kqabʼano›».

11 Are taq chiʼ bʼenaq pa Jerusalén, xokʼow chuxoʼl Samaria y Galilea. 12 Y are chiʼ tajin kok bʼi pa jun aldea, xeʼuriq e diez achijabʼ kʼo lepra chke, pero ri achijabʼ xetakʼiʼ kʼa jelaʼ apanoq. 13 Xkimaj kʼu uraqik kichiʼ chrij, xkibʼij che: «¡Jesús, Maestro, chatoqʼobʼisaj qawach!». 14 Are chiʼ ri Jesús xeril ri achijabʼ xubʼij chke: «Jix, jeʼikʼutuʼ iwibʼ chkiwach ri sacerdotes». Rumal riʼ, are taq chiʼ e bʼenaq, xjosqʼitaj ri ki cuerpo.* 15 Jun chke ri achijabʼ are taq chiʼ xrilo che xkunatajik, kuraq uchiʼ che uyaʼik uqʼij ri Dios xtzalij bʼik. 16 Xxukiʼ chuwach ri Jesús y xuqasaj ri upalaj choch ulew xmaltyoxin kʼu che. Aj Samaria kʼu ri achi. 17 Are taq chiʼ ri Jesús xril wariʼ, xubʼij: «¿La ma ta e diez xekunatajik? ¿Jawiʼ kʼu e kʼo wi ri e nueve? 18 ¿La kʼo ta jun chik xtzalij lo che uyaʼik uqʼij ri Dios? ¿La xaq xiw wajun achi re jun chi tinamit xtzalij loq?». 19 Xubʼij kʼu che ri achi: «Chatwalijoq, jat; xatkunatajik rumal che xakubʼsaj akʼuʼx chrij ri Dios».

20 Ri fariseos xkitaʼ che jampaʼ kpe riʼ ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios,* y ri areʼ xubʼij chke: «Qas ta kqʼalajin ri kubʼan ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios are chiʼ kpetik. 21 Xuqujeʼ ri winaq kkibʼij ta na ‹¡Chiwilampeʼ, chiʼ kʼo wi!› o ‹¡Jelaʼ kʼo wi!›. Rumal che, chitampeʼ, ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios chixoʼl ix kʼo wi».

22 Xubʼij kʼu chke ri u discípulos: «Kuriqaʼ na ri tiempo kkaj kkil jun che taq ri uqʼij ri Ralkʼwal Winaq, pero kkil ta na. 23 Ri e winaq kkibʼij na chiwe: ‹¡Chiwilampeʼ, jelaʼ kʼo wi!› o ‹¡Chiwilampeʼ, chiʼ kʼo wi!›. Mixel bʼik y mixteriʼ bʼi chkij. 24 Rumal che junam rukʼ ri xkoyopaʼ kreplin* lo pa jun parte re ri kaj kopan pa jun chi parte, jeriʼ kubʼan na ri Ralkʼwal Winaq pa ri uqʼij. 25 Pero nabʼe rajawaxik kqʼax na pa kʼi taq kʼaxkʼolil y kxutux na kumal ri e winaq re taq we qʼij riʼ. 26 Xuqujeʼ junam rukʼ ri xbʼantaj pa taq uqʼij ri Noé, jeriʼ kbʼantaj na pa taq uqʼij ri Ralkʼwal Winaq: 27 ri e winaq kewaʼik, kkiqumuj ri jastaq kech, ri achijabʼ kekʼuliʼk, ri ixoqibʼ keya pa kʼulanem... kʼa xuriqaʼ ri qʼij are chiʼ ri Noé xok pa ri arca, xpe kʼu ri Diluvio y xukʼis tzij pa kiwiʼ e juntir. 28 Xuqujeʼ kbʼantaj na junam rukʼ ri xbʼantaj pa taq uqʼij ri Lot: ri winaq kewaʼik, kkiqumuj ri jastaq kech, keloqʼomanik, kekʼayinik, ketikonijik, kkiyak kachoch... 29 Pero pa ri qʼij are taq chiʼ xel bʼi ri Lot pa Sodoma xqaj lo qʼaqʼ y azufre pa ri kaj y xukʼis tzij pa kiwiʼ e juntir. 30 Jeriʼ xuqujeʼ kbʼantaj na pa taq ri qʼij are taq chiʼ ri Ralkʼwal Winaq kqʼalajisaxik.

31 »Pa ri qʼij riʼ, ri winaq che kʼo lo puwiʼ ri ja, maqaj bʼi che ukʼamik ri jastaq rech pa ri rachoch; xaq junam rukʼ, ri winaq kʼo pa ri rulew, matzalij bʼi cho rachoch che ukʼamik lo ujastaq. 32 Chnaʼtaj ri rixoqil ri Lot chiwe. 33 Ri kutij uchuqʼabʼ che uriqik ri ukʼaslemal, ksach na uwach ri ukʼaslemal, pero ri ksach uwach ri ukʼaslemal, kuriq kʼu na ri ukʼaslemal. 34 Kinbʼij kʼu chiwe che pa ri chaqʼabʼ riʼ e kʼo e kebʼ winaq pa jun chʼat: kkʼam bʼi ri jun, pero ri jun chik kyaʼ kanoq. 35 E kʼo kebʼ ixoqibʼ junam kebʼal tajin kekeʼn wi: jun chke kkʼam bʼik pero ri jun chik kyaʼ kanoq». 36* —— 37 Are taq chiʼ xkita wariʼ, ri e areʼ xkitaʼ che: «Qajaw, ¿jawiʼ kbʼantaj wi wariʼ?». Ri areʼ xubʼij chke: «Jawiʼ kʼo wi ri kaminaq chilaʼ kkimulij wi na kibʼ ri xik».

18 Xukoj kʼu jun ejemplo chkiwach ri kukʼutu che rajawaxik ronojel tiempo kkibʼan orar y kkʼistaj ta kikʼuʼx che ubʼanik. 2 Xubʼij chke: «Pa jun tinamit kʼo jun juez ri kuxiʼj ta ribʼ chuwach ri Dios y nim ta keril* ri winaq. 3 Y pa riʼ ri tinamit xuqujeʼ kʼo jun malkaʼn ixoq ri kʼi mul kopan rukʼ ri juez y kubʼij che: ‹Chbʼan justicia pa nuwiʼ pa ri chʼaʼoj kʼo chqaxoʼl rukʼ ri nukʼulel›. 4 Kʼo kʼu jun tiempo ri juez xraj taj xutoʼ ri ixoq, pero are chiʼ qʼaxinaq chi ri tiempo xubʼij chbʼil ribʼ: ‹Paneʼ kinxiʼj ta wibʼ chuwach ri Dios y nim ta kenwil ri winaq, 5 wajun malkaʼn ixoq xaq are kpe wukʼ che nubʼanik molestar, ¡ya xinqʼiʼtaj che! Rumal laʼ qas kinwil na jas kinbʼan che ubʼanik justicia puwiʼ rech kpe ta chik›». 6 Ri Qajaw Jesús xutaqej ubʼixik chke: «¡Chixchoman chrij ri xubʼij ri itzel juez! 7 E ta kʼu lo ri Dios, ¿la ma ta keʼutoʼ na ri e uchaʼom che pa qʼij chi chaqʼabʼ kkitaʼ toqʼobʼ che rech kbʼan justicia pa kiwiʼ? ¿La ma ta kʼo u paciencia kukʼ? 8 Kinbʼij chiwe che are ri Dios kbʼanow na che aninaq kbʼan justicia pa kiwiʼ. Pero, are chiʼ kul ri Ralkʼwal Winaq, ¿la qas kuriq pa ri uwach ulew jun winaq kukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri Dios?».

9 Xuqujeʼ xukoj jun chi ejemplo chkiwach e jujun ri qas kkibʼij che utz ri tajin kkibʼano y kkichomaj che kʼo ta kipatan ri e nikʼaj chik, xubʼij: 10 «E kʼo kebʼ achijabʼ xepaqiʼ bʼi pa ri templo rech kekibʼanaʼ orar: jun fariseo y ri jun chik jun molol impuesto. 11 Ri fariseo xwalijik y xumaj ubʼanik orar pa ranimaʼ. Kubʼij: ‹Ay, Dios, kinmaltyoxij chawe rumal che in junam ta kukʼ e juntir ri e nikʼaj chik: e bʼanal taq extorsión, e bʼanal taq kʼax, kemakun kukʼ achijabʼ ixoqibʼ...,* xuqujeʼ in junam ta rukʼ laʼ le jun molol impuesto. 12 Kamul kinbʼan ayuno pa jun semana y kinya ri diezmo re juntir ri nujastaq›. 13 Pero ri molol impuesto, takʼal apan kʼa jelaʼ, kunaʼo che taqal ta che kuyak ri upalaj cho ri kaj, xaneʼ kutʼok ri uwo ukʼuʼx y kubʼij: ‹Ay, Dios, chatoqʼobʼisaj nuwach, xa in ajmak›. 14 Kinbʼij kʼu chiwe che wajun achi ri xqaj bʼi cho ri rachoch más utz na chuwach ri fariseo. Rumal che apachin taneʼ ri kubʼan nim che ribʼ kqasax na uqʼij, pero ri kumachʼ ribʼ knimarisax na uqʼij».

15 Ri e winaq xuqujeʼ xekikʼam lo ri alaj taq kalkʼwal rech keʼutewchiʼj. Pero are taq chiʼ ri discípulos xkil wariʼ, xkimaj kiyajik. 16 Pero ri Jesús xubʼij che kekʼam lo ri alaj taq akʼalabʼ rukʼ y xubʼij: «Chiyaʼ bʼe chke ri akʼalabʼ keqebʼ wukʼ. Kiqʼatej ta kiwach, rumal che ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios* kech ri winaq ri e junam kukʼ areʼ. 17 Qas kʼu kinbʼij chiwe che ri kukʼam ta ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios je jas jun akʼal, kok ta wi riʼ chupam».

18 Kʼo jun kʼamal kibʼe ri judíos xutaʼ che: «Utzalaj Maestro, ¿jas rajawaxik kinbʼano rech kinriq* ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik?». 19 Ri Jesús xubʼij che: «¿Jasche kabʼij utz chwe? Kʼo ta jun ri utz, xaneʼ xaq xiw ri Dios utz. 20 At awetaʼm ri e utaqanik ri Dios, ri kubʼij: matmakun kukʼ achijabʼ ixoqibʼ,* matkamisanik, matelaqʼik, mayak tzij chrij jun winaq, nim chawilaʼ wi ri atat y ri anan». 21 Rumal riʼ ri achi xubʼij: «Juntir waʼ we jastaq nunimam loq are chiʼ kʼa in ala na». 22 Are taq chiʼ ri Jesús xuta ri xubʼij ri achi, xubʼij che: «Kʼo jun jastaq kʼa kraj na chawe: chakʼayij juntir ri kʼo awukʼ y ri kawesaj bʼik chajachaʼ chkiwach ri e powr; jeriʼ kkʼojiʼ aqʼinomal* pa ri kaj. Tekʼuriʼ chatpetoq y chatteren chwij». 23 Are taq chiʼ ri achi xuta ri xbʼix che, sibʼalaj xbʼisonik, rumal che sibʼalaj qʼinom.

24 Xkaʼy kʼu ri Jesús che ri achi y xubʼij: «¡Sibʼalaj kʼax kkiriq ri kʼo kirajil keʼok pa ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios! 25 Are kʼax ta kuriq jun camello kokʼow pa ri teqʼ re jun bʼaq* re tʼiso’m chuwach ri rokik jun qʼinomalaj winaq pa ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios». 26 Ri xkita ri xubʼij ri Jesús xkitaʼ che: «¿Jachin kʼu kkowinik kubʼan salvar ribʼ?». 27 Ri areʼ xubʼij: «Ri jastaq kkichomaj ri winaq che kekowin ta che ubʼanik, ri Dios kkowin che ubʼanik». 28 Ri Pedro xubʼij che: «At awilom, oj qayaʼom kan ri jastaq qech rech at qaterenem». 29 Ri Jesús xubʼij chke: «Qas kʼu kinbʼij chiwe che kʼo ta jun winaq ri uyaʼom kan rachoch, rixoqil, rachalal, utat unan o e ralkʼwal rumal rech ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios 30 ri ma ta ne kuriq na kʼi pa taq ri qʼij riʼ y, pa taq ri qʼij kepe na, ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik».

31 Tekʼuriʼ, xaq xiw ri e Doce xeʼukʼam bʼik y xubʼij chke: «Chiwilampeʼ, tajin kojpaqiʼ bʼi pa Jerusalén, y juntir ri xtzʼibʼax kan kumal taq ri profetas chrij ri Ralkʼwal Winaq kebʼantaj na. 32 Ri areʼ kjach na pa kiqʼabʼ ri winaq re nikʼaj chi tinamit, ketzʼabʼex na uwach, kbʼananex na kʼax che y kchubʼax na uwach. 33 Are taq chiʼ jichʼilim* chik kkamisax na, pero churox qʼij kkʼastaj na». 34 Ri e areʼ xkich’ob’ ta ri kraj kubʼij juntir ri xubʼij chke, rumal che chʼuqutal* chkiwach ri qas ubʼeʼal ri e tzij riʼ, y kkichʼobʼ ta rij ri bʼim chi chke.

35 Are chiʼ ri Jesús tajin knaqajin bʼi pa Jericó, kʼo jun achi moy* tʼuyul chuchiʼ ri bʼe y tajin kutaʼ u limosna. 36 Rumal che xuto che e kʼi winaq tajin keʼokʼow bʼi chilaʼ, xumaj utaʼik jas ri tajin kbʼantajik. 37 Xbʼix kʼu che: «¡Are ri Jesús aj Nazaret tajin kokʼowik!». 38 Are taq chiʼ xretaʼmaj che are ri Jesús tajin kokʼowik, xuraq uchiʼ, xubʼij: «¡Jesús, Ralkʼwal ri David, chatoqʼobʼisaj nuwach!». 39 Ri winaq e nabʼejnaq bʼik xkimaj uyajik y xkibʼij che chi kuraq ta chi uchiʼ. Pero ri areʼ xa más xuraq uchiʼ, xubʼij: «¡Ralkʼwal ri David, chatoqʼobʼisaj nuwach!». 40 Rumal riʼ ri Jesús xtakʼiʼk y xutaq ukʼamik lo ri achi. Are taq chiʼ xqebʼ ri achi rukʼ, ri Jesús xutaʼ che: 41 «¿Jas kawaj kinbʼan chawe?». Ri areʼ xubʼij che: «Wajaw, kwaj kinkaʼyik». 42 Rumal riʼ ri Jesús xubʼij che: «Chetorotaj ri abʼaqʼwach, xatkunatajik rumal che xakubʼsaj akʼuʼx chrij ri Dios». 43 Aninaq kʼut xkaʼyik, y xumaj uyaʼik uqʼij ri Dios teren b’i chrij ri Jesús. Are taq chiʼ e juntir ri winaq xkil ri xbʼantajik, xuqujeʼ xkiya uqʼij ri Dios.

19 Xok kʼu bʼi ri areʼ pa Jericó, xokʼow bʼi pa ri tinamit. 2 Kʼo kʼu jun achi chilaʼ, Zaqueo ubʼiʼ. Are jun chke ri kinimal molol taq impuestos. Jun qʼinomalaj achi. 3 Ri achi riʼ kraj krilo jachin riʼ ri Jesús. Pero kkowin taj kril apanoq rumal che nitzʼ raqan y e kʼi ri winaq e kʼolik. 4 Rumal riʼ xnabʼej apanoq y aninaq xaqʼan puwiʼ jun cheʼ, jun sicómoro, rech kril ri Jesús, rumal che ya kqʼax bʼi chilaʼ. 5 Are taq chiʼ ri Jesús xopan pa ri lugar riʼ xkaʼy chikaj y xubʼij che: «Zaqueo, chakowij chatqaj loq, kamik rajawaxik kinkanaj kan pa ri awachoch». 6 Aninaq kʼu xqaj lo ri Zaqueo y kkikotik xukʼulaj ri Jesús pa ri rachoch. 7 Are taq chiʼ e juntir xkil ri xbʼantajik xkimaj ubʼixik tzij chrij ri Jesús, kkibʼij: «Chiwilampeʼ, pa rachoch jun ajmak achi xkanaj wi kanoq». 8 Pero ri Zaqueo xwalijik y xubʼij che ri Qajaw Jesús: «Chawilampeʼ, Wajaw, pa nikʼaj che ri jastaq wech kinya na chke ri e powr, y juntir ri welaqʼam chke ri e nikʼaj chik kinkajmulij na utzalixik ukʼaxel chke». 9 Rumal riʼ ri Jesús xubʼij che: «Kamik riʼ ulinaq ri salvación pa wajun ja, rumal che ri areʼ xuqujeʼ ralkʼwal ri Abrahán. 10 Ri Ralkʼwal Winaq petinaq che kitzukuxik y che kibʼanik salvar ri e sachinaq kanoq».

11 Are taq chiʼ ri e areʼ tajin kkitatabʼej waʼ we jastaq, xukoj chi jun ejemplo, rumal che naqaj kʼo wi che Jerusalén y rumal che ri e areʼ kkichomaj che ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios* xaq kʼateʼ kqʼalajin loq. 12 Rumal riʼ xubʼij: «Kʼo jun achi re jun familia nim ubʼanik xbʼe pa viaje pa jun najalaj tinamit rech kerilaʼ kanoq che qas kok che rey, tekʼuriʼ ktzalij loq. 13 Xeʼusikʼij e diez chke ri rajchakibʼ, xuya kan diez minas* pa kiqʼabʼ y xubʼij kan chke: ‹Chixchakun chrij ri nurajil kʼa kintzalij na loq›. 14 Pero ri achi itzel kaʼil kumal ri winaq pa ri u país, rumal riʼ xkitaq bʼi jun grupo achijabʼ che ubʼixik: ‹Kqaj taj kok wajun achi che rey pa qawi’ oj›.

15 »Are chiʼ rilom chi kanoq che qas kok che rey, xtzalij loq, xeʼumulij ri rajchakibʼ ri xuya kan ri urajil* chke. Kraj kʼut kretaʼmaj jampaʼ kichʼakom chrij ri urajil pa taq ri chak kibʼanom. 16 Xqebʼ kʼu ri nabʼe rukʼ y xubʼij che: ‹Wajaw, xinchʼak diez minas chrij ri a mina›. 17 Ri rey xubʼij che: ‹¡Utz xabʼan che ri achak, utzalaj ajchak! Rumal che qas utz xabʼan che ukojik ri jubʼiqʼ xinya kan chawe, kinya na taqanik pa aqʼabʼ pa kiwiʼ e diez tinamit›. 18 Tekʼuriʼ xpe chi ri ukabʼ ajchak y xubʼij che: ‹Wajaw, xinchʼak cinco minas chrij ri a mina›. 19 Ri rey xuqujeʼ je xubʼij che: ‹Ri at kattaqan na pa kiwiʼ e cinco tinamit›. 20 Pero xpe jun chik y xubʼij che: ‹Wajaw, riʼ, are waʼ ri a mina, xa xinkʼol pa jun payu.* 21 Jewaʼ xinbʼano rumal che at kʼanalaj achi, y kinxiʼj wibʼ in chawach; kawesaj ri at ta at kʼolowinaq y kayak uwach ri at ta at tikowinaq›. 22 Xubʼij kʼu ri rey che: ‹Itzelalaj ajchak, rumal ri atzij kinqʼat tzij pawiʼ. ¿Awetaʼm bʼaʼ riʼ che in kʼanalaj achi, kinwesaj ri in ta in kʼolowinaq y kinyak uwach ri in ta in tikowinaq? 23 ¿Jas kʼu che xaya ta ri nurajil* pa banco? Jeriʼ, are taq chiʼ xintzalij loq, xinchʼak ta ral riʼ chrij›.

24 »Xubʼij kʼu chke ri e kʼo chilaʼ: ‹Chiwesaj ri mina che y chiyaʼ che ri kʼo diez minas rukʼ›. 25 Pero ri e areʼ xkibʼij che: ‹¡Qajaw, ri areʼ kʼo chi diez minas rukʼ!›. 26 Ri areʼ xubʼij chke: ‹Qas kinbʼij chiwe che apachin taneʼ ri kʼo kʼo rukʼ kyaʼ na más che, pero ri winaq ri kʼo ta kʼo rukʼ xuqujeʼ ne ri jubʼiqʼ kʼo rukʼ ktoqix na che. 27 Xuqujeʼ cheʼikʼamaʼ lo ri nukʼulel waral ri kkaj taj kinok che ki rey y cheʼikamisaj chnuwach›».

28 Are chiʼ ubʼim chi wariʼ, xutaqej bʼi ubʼe pa Jerusalén, xpaqiʼ bʼik. 29 Y, are chiʼ xnaqajin che taq ri tinamit Betfagué y Betania, rukʼ ri juyubʼ ri kbʼix ri juyubʼ re taq ri Olivos che, xeʼutaq bʼi kebʼ chke ri u discípulos 30 y xubʼij bʼi chke: «Jix pa le aldea leʼ, le kiwil apanoq. Are chiʼ ix okinaq chi bʼik, kiriq na jun alaj amaʼ bʼur ximitalik ri kʼo ta jun winaq kejenaq chrij. Chikiraʼ y chikʼamaʼ loq. 31 Y, we kʼo jun winaq kutaʼ chiwe ‹¿Jasche tajin kikir bʼik?›, chibʼij che ‹Xa rajawaxik che ri Qajaw›». 32 Rumal riʼ xebʼe ri discípulos ri xetaq bʼik y xekiriqa junam rukʼ ri xubʼij bʼi ri Jesús chke. 33 Pero, are taq chiʼ tajin kkikir ri alaj amaʼ bʼur, ri e ajchaqʼe xkitaʼ chke: «¿Jasche tajin kikir bʼi ri alaj amaʼ bʼur?». 34 «Xa rajawaxik che ri Qajaw», xecha chke. 35 Tekʼuriʼ xkikʼam bʼi ri alaj bʼur che ri Jesús, xkilikʼ chrij ri awaj ri katzʼyaq kkiqʼuʼuj, tekʼuriʼ xkitoʼ ri Jesús rech xkejiʼ bʼi chrij.

36 Are taq chiʼ paqalem ubʼanom, ri e areʼ kkilikʼ pa ri ubʼe ri katzʼyaq kkiqʼuʼuj. 37 Are chiʼ xenaqajin rukʼ ri bʼe ri kqaj lo pa ri juyubʼ re taq ri Olivos, e juntir ri kʼiʼalaj discípulos sibʼalaj xekikotik y xkimaj uyaʼik uqʼij ri Dios rukʼ raqoj chiʼaj rumal juntir ri milagros xkilo. 38 Kkibʼij: «¡Tewchital ri Rey petinaq pa ri ubʼiʼ ri Jehová!* ¡Jororibʼal pa ri kaj y qʼijilanik chilaʼ chikaj!». 39 Pero e kʼo jujun chke ri fariseos ri e kʼo bʼi chkixoʼl ri winaq xkibʼij che: «Maestro, chabʼij chke ri a discípulos kkiraq ta chi kichiʼ». 40 Ri areʼ xubʼij chke: «Kinbʼij chiwe che we ta ma ta kechʼaw e areʼ, kkiraq kichiʼ riʼ ri abʼaj».

41 Are chiʼ xopan chunaqaj ri tinamit y xkaʼy che, xoqʼik 42 y xubʼij: «Pa waʼ we qʼij riʼ, ri at, xaq ta ne kachʼobʼ rij riʼ ri jastaq ri kʼo ubʼanik rukʼ ri jororibʼal... Pero e chʼuqutal* chi chawach. 43 Rumal che kopan na ri qʼij ri e akʼulel kkiyak na jun cerco chawij ri bʼanom rukʼ jisikʼ* taq cheʼ; kkisutij na awij y kkibʼananej na kʼax chawe pa ronojel taq lado. 44 Ri at katwulix na y ri e awinaq kekʼaq na* cho ri ulew, y kkanaj ta kan jun abʼaj puwiʼ jun chi abʼaj, rumal che xawil ta ri tiempo are chiʼ xpe ri Dios che awilik».*

45 Xok kʼu pa ri templo y xumaj kesaxik bʼi ri tajin kekʼayin chilaʼ. 46 Kubʼij kʼu chke: «Tzʼibʼatalik ‹Kbʼix na ja re oración che ri wachoch›, pero ri ix xa kijul elaqʼomabʼ ibʼanom che».

47 Ri areʼ xutaqej kitijoxik ri winaq ronojel taq qʼij pa ri templo. Pero ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes, ri escribas y ri e winaq nimaʼq kiqʼij pa ri tinamit kkaj kkikʼis tzij puwiʼ. 48 Pero kkiriq taj jas kkibʼan che ubʼanik ri kichomam, rumal che e juntir ri winaq qas kkaj kkitatabʼej ri kubʼij.

20 Jun qʼij are taq chiʼ ri areʼ tajin keʼutijoj ri winaq pa ri templo y tajin kuya ubʼixik ri utz taq noticias, xepe ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri escribas e kachilam ri e kʼamal taq bʼe re ri tinamit, 2 xkitaʼ che: «Chabʼij chqe, ¿jachin xyaʼow taqanik pa aqʼabʼ che ubʼanik we jastaq riʼ? ¿Jachin xattaqow che kibʼanik?». 3 Ri areʼ xubʼij chke: «In xuqujeʼ kinbʼan jun pregunta chiwe, y kwaj che ix kixtzalin uwach. 4 ¿Jachin xtaqow ri Juan che ubʼanik ki bautismo ri winaq? ¿La are ri Dios pa ri kaj o are ri e winaq?». 5 Rumal riʼ ri e areʼ xkichomaj chkiwach jas ri kkibʼij. Kkibʼij kʼut: «We kqabʼij che are ri Dios pa ri kaj, ri areʼ kubʼij na riʼ chqe: ‹¿Jas kʼu che xixkojon ta che?›. 6 Pero we kqabʼij are ri e winaq, e juntir riʼ ri e kʼo pa ri tinamit kojkibʼukʼ na rukʼ taq abʼaj, rumal che elenaq chi saq chkiwach che ri Juan are jun profeta». 7 Rumal riʼ xkibʼij che ri Jesús ketaʼm taj jachin xtaqow ri Juan. 8 Xubʼij kʼu ri Jesús chke: «Xuqujeʼ kʼu in kinbʼij ta chiwe jachin xyaʼow taqanik pa nuqʼabʼ che kibʼanik we jastaq riʼ».

9 Tekʼuriʼ xukoj wajun ejemplo chkiwach ri e winaq are taq chiʼ tajin ktzijon kukʼ, xubʼij: «Kʼo jun achi xutik uvas pa ri rulew y xuya pa qajik chke jujun taq tikonelabʼ, xbʼe pa jun viaje naj che ri utinamit y najalaj tiempo xkʼojiʼ chilaʼ. 10 Are chiʼ xopan ri tiempo re ri cosecha, xutaq bʼi jun rajchak kukʼ ri tikonelabʼ rech kyaʼ lo che ri uwach ri tikoʼn ri rajawaxik kyaʼ che. Pero are chiʼ ri tikonelabʼ kichʼayom chi ri ajchak, xkitzalijisaj bʼik kʼo ta xkiya bʼi che. 11 Ri achi xutaq bʼi jun chi rajchak. Xuqujeʼ xkichʼayo, xkesaj ukʼixbʼal y kʼo ta xkiya bʼi che are chiʼ xkitzalijisaj bʼik. 12 Xutaq chi kʼu na bʼi jun urox rajchak ri achi. Xuqujeʼ xkisok ri ajchak y xkesaj bʼi pa ri tikoʼn. 13 Tekʼuriʼ ri ajchaqʼe ri tikoʼn xubʼij: ‹¿Jas kʼu kinbʼano? Kintaq na bʼi ri loqʼalaj nukʼojol. Weneʼ are nim kkil ri areʼ›. 14 Are chiʼ ri tikonelabʼ xkil ri ala xkimaj uchomaxik chkiwach. Kkibʼij kʼut: ‹Are waʼ ri kkanaj kan rukʼ juntir ri herencia. Chqakamisaj rech pa qaqʼabʼ oj kkanaj wi kan ri herencia›. 15 Rumal riʼ xkesaj bʼi pa ri tikoʼn re uva y xkikamisaj. ¿Jas kubʼan na riʼ ri ajchaqʼe ri tikoʼn chke? 16 Kpe kʼu na, keʼukamisaj ri tikonelabʼ y kuya na ri utikoʼn chke e nikʼaj chik».

Are taq chiʼ ri winaq xkita ri xubʼij, xkibʼij: «¡Ma ta bʼaʼ chbʼantaj riʼ!». 17 Pero ri Jesús qas xeʼukaʼyej y xubʼij: «¿Jas kraj kubʼij waʼ we tzʼibʼatalik riʼ: ‹Ri abʼaj ri xxutux kumal ri yakal taq ja, are uxinaq ri abʼaj nim ubʼanik* ri kchapow jun ja›? 18 Ri winaq ri ktzaq puwiʼ we abʼaj riʼ kqʼaj na. Y, we kqaj wajun abʼaj chrij jun winaq, kwachʼ na rumal».

19 Rumal laʼ ri escribas y ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes xkaj xkichapo, rumal che xkichʼobʼo che chkij e areʼ xchoman wi ri Jesús are chiʼ xukoj ri ejemplo. Pero kkixiʼj kibʼ chkiwach ri winaq. 20 Rumal kʼu riʼ, are chiʼ qas kilom chi ri kubʼan ri Jesús, xaq chkʼuyal* xekimok jujun achijabʼ, ri kkibʼan che kibʼ che e utz taq winaq, xekitaq bʼik rech kqaj ri Jesús pa kiqʼabʼ rukʼ taq ri utzij. Xa kkaj kkijach pa kiqʼabʼ ri e kʼo pa ri gobierno y pa uqʼabʼ ri gobernador. 21 Ri achijabʼ e taqom bʼik xkitaʼ che ri Jesús: «Maestro, qetaʼm che qas utz ri kabʼij y ri kakʼutu, y xa ta keʼachaʼ ri winaq,* xaneʼ are kakʼut ri qas ubʼeʼal chrij ri ubʼe ri Dios. 22 ¿La utz kqatoj impuesto* che ri César,* o utz taj?». 23 Pero are taq chiʼ ri Jesús xrilo che xa chubʼanik kkibʼano, xubʼij chke: 24 «Chikʼutumpeʼ jun denario* chnuwach. ¿Jachin ajchaqʼe waʼ we palajaj y ri bʼiʼaj tzʼibʼatal chuwach?». «Re ri César», xecha che. 25 Ri areʼ xubʼij chke: «Chitojoʼ bʼaʼ che ri César ri rech ri César, pero che ri Dios ri rech ri Dios». 26 Chukʼisbʼal, kʼo ta xekowinik xkibʼano rech xqaj pa kiqʼabʼ rukʼ taq ri xubʼij chkiwach ri e winaq. Sibʼalaj kʼu xkimay ri xubʼij, y kʼo ta chi xkibʼij.

27 Xepe kʼu jujun chke ri saduceos, ri kkibʼij che kekʼastaj ta ri kaminaqibʼ, y xkitaʼ che: 28 «Maestro, ri Moisés xutzʼibʼaj kan chqe: ‹We ri rachalal jun achi kkamik y e kʼo ta ralkʼwal kekʼojiʼ rukʼ ri rixoqil, rajawaxik che ri achi kkʼuliʼ rukʼ ri malkaʼn ixoq rech kekʼojiʼ ralkʼwal rukʼ, jeriʼ ri alkʼwalaxelabʼ jetaneʼ e rech ri xkamik›. 29 E kʼo kʼu siete achijabʼ kachalal kibʼ. Xkʼuliʼ kʼu ri nabʼeʼal, pero xkamik y xekʼojiʼ ta ralkʼwal rukʼ ri rixoqil. 30 Xuqujeʼ ri ukabʼ 31 y ri urox xekʼuliʼ rukʼ ri ixoq. Xaq junam xbʼantaj kukʼ ri e siete: xekamik, pero kʼo ta kalkʼwal xekʼojiʼ rukʼ ri ixoq. 32 Chukʼisbʼal kʼut, xuqujeʼ xkam ri ixoq. 33 Rumal kʼu riʼ, ¿jachin kʼu rukʼ riʼ kkʼuliʼ chi wi na ri ixoq are chiʼ kekʼastaj lo ri kaminaqibʼ? Rumal che ri e siete xekʼuliʼ na rukʼ».

34 Ri Jesús xubʼij chke: «Ri e winaq re we e qʼij riʼ kekʼuliʼk y kejach pa taq kʼulanem, 35 pero ri qas taqal chke kekʼastajisax chkixoʼl ri kaminaqibʼ y kkiriq ri kʼaslemal pa taq ri qʼij kepe na, kekʼuliʼ taj y kejach ta pa kʼulanem. 36 Ri e areʼ xuqujeʼ ne kekam ta chi wi, rumal che e junam kukʼ ri ángeles, y e ralkʼwal ri Dios rumal che e ralkʼwal ri kʼastajibʼal. 37 Xuqujeʼ ne ri Moisés xuqʼalajisaj ri xbʼantaj pa ri mat kʼix chrij ri kikʼastajibʼal ri kaminaqibʼ, are chiʼ xubʼij ‹ri Dios re ri Abrahán, ri Dios re ri Isaac y ri Dios re ri Jacob› che ri Jehová.* 38 Ri areʼ ki Dios ta kaminaqibʼ xaneʼ kech ri e kʼaslik, rumal che chuwach ri areʼ e juntir e kʼaslik». 39 Are chiʼ e jujun chke ri escribas xkita ri xubʼij, xkibʼij che: «Maestro, utz ri respuesta xayaʼo». 40 Rumal che kkaj taj kel kikʼixbʼal kʼo ta chi jun kraj kukʼot más uchiʼ.

41 Xutaʼ kʼu ri Jesús chke: «¿Jas kʼu che kibʼij ix che ri Cristo ralkʼwal ri David? 42 Kubʼij kʼu ri David pa ri wuj re taq ri Salmos: ‹Ri Jehová xubʼij che ri Wajaw: «Chattʼuyul pa nuwikiqʼabʼ 43 kʼa kenya na ri akʼulel chuxeʼ taq ri awaqan, junam rukʼ jun takʼalibʼal»›. 44 Wajaw kcha ya ri David che. ¿Jas kʼu che kbʼixik che ralkʼwal ri David?».

45 Tekʼuriʼ, are taq chiʼ e juntir ri winaq re ri tinamit tajin kkitatabʼej ri kubʼij, xubʼij chke ri u discípulos: 46 «Chichajij iwibʼ chkiwach ri escribas ri utz kkilo kewaʼkat rukʼ charachaq* taq atzʼyaq y utz kkinaʼo kechʼabʼex kan pa taq ri kʼaybʼal y ketʼuyiʼ pa taq ri tem más nimaʼq kibʼanik ri kʼo pa taq ri sinagogas y pa taq ri lugares más nimaʼq kibʼanik are chiʼ kbʼan waʼim re chaqʼabʼ. 47 Kkibʼan ke che ri jastaq kech* ri malkanibʼ y, rech kkesaj kibʼ chupam ri kimak, naj kkibʼan ri ki oración. Más nim na ri kʼajisabʼal wachaj kyaʼ na chke e areʼ».

21 Tekʼuriʼ, are chiʼ xkaʼy apanoq xeril ri qʼinomabʼ* taq winaq tajin kkiya kan kikuchuj pa taq ri kʼolbʼal pwaq. 2 Xril kʼu jun ixoq malkaʼn ri kʼo urajawaxik tajin kuya kan kebʼ alaj taq pwaq ri qas ta kʼo kuloqʼo,* 3 xubʼij kʼut: «Qastzij wi kinbʼij chiwe che waʼ we malkaʼn ixoq riʼ are más nim xuya kan chkiwach e areʼ. 4 Rumal che e juntir waʼ we qʼinomabʼ taq winaq riʼ xaq xiw kkiya che kikuchuj ri toʼtajnaq chi kan che ri kirajil; pero ri areʼ paneʼ sibʼalaj powr xuya kan juntir ri tzuqbʼal ribʼ».

5 Tekʼuriʼ, are chiʼ e jujun tajin ketzijon chrij ri bʼanom che uwiqik ri templo rukʼ jeʼlalaj taq abʼaj y ri jastaq yaʼom che ri Dios, 6 ri areʼ xubʼij: «Kuriqaʼ na taq ri qʼij ri kkanaj ta na kan jun abʼaj puwiʼ jun chi abʼaj re waʼ we kiwil chanim riʼ. Juntir kwulix na». 7 Tekʼuriʼ xkitaʼ che: «Maestro, ¿jampaʼ qas kebʼantaj riʼ ri jastaq y jas kkʼutuwik are chiʼ ya kebʼantajik?». 8 Xubʼij chke: «Chichajij iwibʼ. Mixbʼan engañar. Rumal che e kʼi kʼu kepe na, kkikoj ri nubʼiʼ y kkibʼij: ‹In riʼ›, o ‹Naqaj chi kʼo wi ri tiempo bʼim kanoq›. Mixteriʼ chkij. 9 Xuqujeʼ are chiʼ kita na ri chʼaʼoj kbʼan chinaqaj y kkichʼay kibʼ ri winaq, mixbʼirbʼot che xiʼn ibʼ. Rumal che rajawaxik nabʼe kebʼantaj na riʼ ri jastaq, pero aninaq ta na kpe ri kʼisbʼal».

10 Tekʼuriʼ xubʼij chke: «Kchʼojin na jun tinamit rukʼ jun chi tinamit y kchʼojin na jun qʼatbʼal tzij rukʼ jun chi qʼatbʼal tzij. 11 Kubʼan na nimaʼq taq kebʼraqan y pa jalajoj taq lugar kkinaʼ na numik ri winaq xuqujeʼ kepe na kʼi taq yabʼil.* Keʼilitaj kʼu na xibʼibʼalalaj taq jastaq y nimaʼq taq etal* cho ri kaj.

12 »Pero are taq chiʼ kʼa majaʼ kebʼantaj juntir riʼ ri jastaq, kixchap na bʼi ix y kixtereneʼx na rech kbʼan kʼax chiwe. Kixeyoʼq na pa taq ri sinagogas y kixtzʼapix na pa cárcel. Y rumal rech ri nubʼiʼ kixkʼam na bʼi chkiwach taq reyes y gobernadores. 13 Ri kbʼan chiwe kixutoʼ na rech kixchʼaw chwij. 14 Rumal kʼu riʼ qas chkʼol pa ri ichomanik che rajawaxik taj kibʼan apan preparar iwibʼ rech kitoʼ iwibʼ, 15 rumal che ri in kinya na inojibʼal y kixintoʼ na rech kiriqo jas ri kibʼij, rech ri ikʼulel kkiriq ta chik jas kkibʼij chiwe. 16 Xuqujeʼ kixjach na pa kiqʼabʼ ri jueces kumal ri itat inan, ri e iwachalal, ri i familiares y ri iwamigos. E kʼo kʼu jujun chiwe kekamisax na. 17 Y e juntir ri winaq itzel kixkil na rumal ri nubʼiʼ. 18 Paneʼ kbʼan juntir ri jastaq riʼ chiwe, ktzaq ta na nijun che ri iwiʼ pa ijolom. 19 Kibʼan na salvar ri ikʼaslemal we kichʼij ri kiriqo.

20 »Are taq kʼu kiwil ri tinamit Jerusalén sutim rij kumal soldados chiwetaʼmaj che naqaj chi kʼo wi ri nimalaj kʼax kuriqo. 21 Ri e kʼo pa Judea cheʼanimaj bʼi pa taq ri juyubʼ; ri e kʼo pa unikʼajil Jerusalén cheʼel bʼi chilaʼ, y ri e kʼo pa taq ri kulew, meʼok chi bʼi pa Jerusalén. 22 Rumal che are e qʼij waʼ rech ri Dios kukʼajisaj kiwach ri winaq, rech ktzʼaqat kibʼanik juntir ri jastaq ri e tzʼibʼatal kanoq. 23 ¡Toqʼobʼ kiwach ri ixoqibʼ ri e yawabʼ winaq chik y ri e kʼo kal kʼa ketuʼn na pa taq riʼ ri qʼij! Rumal che kriqitaj na nimalaj kʼaxkʼolil pa waʼ we ulew y kqasax na nimalaj oyowal chrij wajun tinamit. 24 Y kekamisax kʼu na rukʼ taq espada y e yutum kekʼam na bʼi pa ronojel taq ri tinamit; y kxaqʼalex na Jerusalén kumal taq ri e tinamit* kʼa ketzʼaqat na ri tiempos chʼikom chik kech taq ri tinamit.

25 »Xuqujeʼ keʼilitaj na etal* pa ri qʼij, pa ri ikʼ y pa taq ri chʼumil. Pa ri uwach ulew kriqitaj na nimalaj kʼaxkʼolil chkixoʼl taq ri tinamit, ketaʼm ta kʼut jas kkibʼan chuwach ri uchuqʼabʼ ri mar. 26 Kesachiʼ na* ri winaq rumal xiʼn ibʼ y ksach na kikʼuʼx chuwach taq ri jastaq ri kepe na cho ri uwach ulew, rumal che keyikopisax na* ri jastaq e kʼo cho ri kaj. 27 Kilitaj kʼu na ri Ralkʼwal Winaq petinaq pa taq ri sutzʼ kʼo u poder y nim uqʼij. 28 Pero, are taq chiʼ kmajtaj ubʼanik waʼ we jastaq riʼ, chixtakʼaloq y chiwalijisaj ri ijolom rumal che naqaj chi kʼo wi ri itoʼtajem».

29 Rukʼ ri ubʼim chik xukoj jun ejemplo chkiwach, xubʼij chke: «Chiwilampeʼ ri higo y juntir ri nikʼaj chi cheʼ. 30 Are chiʼ kpe kitux,* ri ix qas kichʼobʼo y iwetaʼm che naqaj chi kʼo wi ri saqʼij. 31 Xaq kʼu junam, are chiʼ ix kiwil we jastaq riʼ, chiwetaʼmaj che naqaj chi kʼo wi ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios.* 32 Qas kʼu kinbʼij chiwe che ri e winaq re we tiempo riʼ ksach ta na kiwach kʼa kebʼantaj na juntir ri jastaq. 33 Ri e nutzij ksach ta wi kiwach, paneʼ ksach kiwach ri kaj y ri uwach ulew.

34 »Pero xaq chichajij iwibʼ ix, rech kbʼe ta ikʼuʼx che utijik kʼi jastaq, utijik kʼi tzam y kixok il che ri ikʼaslemal rumal che weneʼ xaq kʼateʼ kpe ri qʼij chiwij 35 junam rukʼ jun trampa. Rumal che kpe na pa kiwiʼ e juntir ri winaq e kʼo cho ronojel ri uwach ulew. 36 Rumal riʼ, xaq chixkʼaskʼatoq y ronojel tiempo xaq chitaʼ toqʼobʼ rech kixkowinik kixanimaj chuwach juntir riʼ ri jastaq ri rajawaxik kebʼantaj na y rech kixkowinik kixtakʼiʼ chuwach ri Ralkʼwal Winaq».

37 Pa qʼij kʼu keʼutijoj ri winaq pa ri templo, pero chaqʼabʼ kel bʼi chilaʼ y kekʼol pa ri juyubʼ ri kbʼix ri juyubʼ re taq ri Olivos che. 38 Y sibʼalaj aqʼabʼ e juntir ri winaq re ri tinamit kebʼe pa ri templo che utatabʼexik.

22 Tajin kʼu knaqajin ri Nimaqʼij re ri Kaxlanwa Yaʼom ta Levadura rukʼ, ri kbʼix Pascua che. 2 Ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri escribas kkitzukuj jas kkibʼan che ukʼisik tzij puwiʼ, rumal che kkixiʼj kibʼ chkiwach ri winaq. 3 Xok kʼu ri Satanás che ri Judas, ri kbʼix Iscariote che, ri jun chke ri e Doce pa riʼ ri tiempo, 4 ri areʼ xbʼe che kichʼabʼexik ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri e kinimaqil chajinelabʼ re ri templo rech kkichomaj jas kubʼan che ujachik ri Jesús pa kiqʼabʼ.* 5 Ri e areʼ utz xkito y xkibʼij che kkiya pwaq* che. 6 Ri Judas utz xuta ri xkibʼij, rumal riʼ xumaj lo uchomaxik jas kubʼan che ukʼayixik pa kiqʼabʼ* pero chkiwach ta ri e winaq.

7 Xuriqaʼ kʼu ri nabʼe qʼij re ri Nimaqʼij re ri Kaxlanwa Yaʼom ta Levadura rukʼ, are chiʼ kyaʼ ri sacrificio re ri Pascua. 8 Xetaq kʼu bʼi ri Pedro y ri Juan rumal ri Jesús, jewaʼ xbʼix bʼi chke: «Jix, jibʼanaʼ ubʼanik ri waʼim re ri Pascua rech kqatijo». 9 Xkitaʼ kʼu ri e areʼ che: «¿Jawiʼ kawaj keqabʼanaʼ wi ubʼanik?». 10 Ri areʼ xubʼij chke: «Chiwilampeʼ, are chiʼ kixok bʼi pa ri tinamit, kiriq na iwibʼ rukʼ jun achi ri utelem bʼi jun qʼebʼal joron. Chixteren bʼi chrij y chixok bʼi pa ri ja jawiʼ kok wi bʼi ri areʼ. 11 Chibʼij kʼu che ri ajchaqʼe ri ja: ‹Jewaʼ kubʼij ri Maestro chawe: «¿Jawiʼ kʼo wi ri cuarto rech kinbʼan ri waʼim re ri Pascua kukʼ ri nu discípulos?»›. 12 Y ri achi kukʼut na jun nimalaj cuarto chiwach kʼo ajsik, kʼo chi juntir ri rajawaxik chupam y xaq ukojik chik. Chibʼanaʼ ubʼanik ri Pascua chilaʼ». 13 Xebʼe kʼu ri u discípulos y xekiriqa juntir ri jastaq junam rukʼ ri xubʼij bʼi ri Jesús chke; xkibʼan ubʼanik juntir ri kkoj pa ri Pascua.

14 Rumal riʼ, are chiʼ xuriq ri hora, ri areʼ xtʼuyiʼ* pa ri mesa e rachiʼl ri apóstoles. 15 Y xubʼij chke: «Sibʼalaj xweyeʼj kinbʼan waʼ we waʼim re ri Pascua iwukʼ are chiʼ kʼa majaʼ kinmaj uriqik kʼax...; 16 rumal che kinbʼij chiwe che kʼo ta chi jumul kintij na wariʼ kʼa katzʼaqat na pa ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios».* 17 Y are chiʼ ukʼamom chi jun copa, xmaltyoxin che ri Dios y xubʼij chke: «Chiqumuj iwe y chiqʼaxej bʼi chiwach. 18 Rumal che kinbʼij chiwe che kumaj bʼi chanim kinqumuj ta chi na jumul ri uwach ri uvas kʼa kpe na ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios».

19 Tekʼuriʼ xukʼam jun kaxlanwa, xmaltyoxin che ri Dios, xupaʼij,* xuya chke y xubʼij: «Wariʼ kukʼutunisaj ri nu cuerpo ri kyaʼ na rech kiriq utzilal ix. Mitanabʼaʼ ubʼanik wariʼ che nunaʼtajisaxik». 20 Xuqujeʼ, are chiʼ kitijom chi kiwa chaqʼabʼ, je xubʼan rukʼ ri copa. Xubʼij chke: «Wajun copa kukʼutunisaj ri kʼakʼ pacto, ri kʼo uchuqʼabʼ rumal ri nukikʼel, ri kturuw na rech kiriq utzilal.

21 »Pero, chiwilampeʼ, ri uqʼabʼ ri kinkʼayin na kʼo wukʼ puwiʼ ri mesa. 22 Qastzij kʼu wi, juntir ri tzʼibʼatal kan chrij ri Ralkʼwal Winaq kebʼantaj na. Pero ¡kʼax kʼu rech ri kkʼayin na ri Ralkʼwal Winaq!». 23 Rumal kʼu riʼ xkimajij uchʼaʼik chkixoʼl jachin chke riʼ ri e areʼ kjachow na pa kiqʼabʼ ri ukʼulel.

24 Xuqujeʼ kʼut, xmajtaj jun nimalaj chʼaʼoj chkixoʼl ri discípulos chrij ri jachin más nim ubʼanik chke. 25 Pero ri areʼ xubʼij chke: «Ri reyes re taq ri tinamit kkibʼan ke che ri tinamit, y ri kʼo kitaqanik pa kiwiʼ ri e winaq, bʼanal taq utzilal keʼuchaxik. 26 Pero ri ix, je mibʼano. Xaneʼ ri más nabʼeʼal chixoʼl ix, chubʼanaʼ bʼaʼ che are ri más kʼa majaʼ na, y ri kukʼam bʼe, cherilij ri nikʼaj chik. 27 ¿Jachin kʼu riʼ ri más nim ubʼanik? ¿La are ri kwaʼik* o are ri kerilij ri nikʼaj chik? ¿La ma ta lo are ri kwaʼik? Pero je ta bʼantajinaq wukʼ in, xaneʼ in tajin kixinwilij.

28 »Pero ri ix, ix kʼolinaq wukʼ pa taq ri kʼax nuriqom. 29 Y ri in kinbʼan jun pacto rech jun qʼatbʼal tzij iwukʼ, junam rukʼ ri pacto ubʼanom ri Nutat wukʼ in, 30 rech kixwaʼik y kixqumun pa ri mesa re ri Nuqʼatbʼal tzij y kixtʼuyiʼ pa taq tronos che uqʼatik tzij pa kiwiʼ ri e 12 tribus re Israel.

31 »Simón, Simón, chawilampeʼ, ri Satanás ix utom ix juntir rech kixslabʼsax junam rukʼ triko. 32 Pero in nutom toqʼobʼ pawiʼ at rech kaya ta kan ukubʼsaxik akʼuʼx chrij ri Dios. Ri at kʼut, are chiʼ kattzalijik, chayaʼ kichuqʼabʼ ri awachalal». 33 Xubʼij kʼu ri areʼ che: «Wajaw, in kʼolik riʼ rech kinbʼe awukʼ pa cárcel xuqujeʼ ne rech kinkam awukʼ». 34 Pero ri Jesús xubʼij che: «Pedro, are chiʼ kʼa majaʼ ktiriqiʼn* ri amaʼ akʼ kamik, oxmul kabʼij na che awetaʼm ta nuwach».

35 Xuqujeʼ xubʼij chke: «Are chiʼ xinbʼij chiwe chi kikʼam ta bʼi jun alaj ichim re kʼolbʼal irajil, ni ichim kʼolbʼal ijastaq, ni ixajabʼ, ¿la kʼo xraj na chiwe?». «¡Kʼo taj!», xecha che. 36 Tekʼuriʼ xubʼij chke: «Pero, chanim, ri kʼo jun alaj uchim rech ri urajil, chukʼamaʼ bʼik, xuqujeʼ chukʼamaʼ bʼi jun uchim kʼolbʼal ujastaq; y ri kʼo ta u espada, chukʼayij ri ratzʼyaq kuqʼuʼuj y chuloqʼoʼ jun re. 37 Rumal che kinbʼij chiwe che rajawaxik kbʼantaj na wukʼ waʼ we tzʼibʼatalik: ‹Xbʼixik che jun bʼanal kʼax›.* Qastzij kʼu wi che tajin kbʼantaj wariʼ wukʼ in». 38 Tekʼuriʼ ri e areʼ xkibʼij che: «Qajaw, chawilampeʼ, kʼo kebʼ espadas waral». Ri areʼ xubʼij chke: «Xaq kubʼanaʼ laʼ».

39 Are taq chiʼ xel bʼik, xbʼe pa ri juyubʼ re taq ri Olivos junam rukʼ ri kʼamanaq* che ubʼanik y xeteriʼ bʼi ri u discípulos chrij. 40 Are chiʼ xeʼopan pa ri lugar, xubʼij chke: «Chixkanaj kan waral, chibʼanaʼ orar rech kixqaj ta pa mak».* 41 Y ri areʼ xqebʼ apan jelaʼ chke ri u discípulos. Xumej ri uchʼek, xumaj ubʼanik orar, 42 kubʼij: «Tat, we kawaj, chawesaj wajun copa chnuwach. Pero mabʼantaj bʼaʼ ri kwaj in, xaneʼ are chbʼantaj ri kawaj at». 43 Xukʼut kʼu ribʼ jun ángel re ri kaj chuwach y xyaʼ uchuqʼabʼ rumal. 44 Paneʼ jeriʼ, sibʼalaj nim ri qʼoxom pa ranimaʼ rumal ri bʼis, rumal riʼ xa más xukoj chi uchuqʼabʼ che ubʼanik u oración y ri ukʼatanal xubʼan jetaneʼ kikʼ kturuw cho ri ulew. 45 Are chiʼ bʼantajinaq chi u oración, xwalijik, xbʼek jawiʼ e kʼo wi ri u discípulos y e warinaq xeʼuriqaʼ, qas ta kʼo chi kichuqʼabʼ rumal bʼis. 46 Xubʼij chke: «¿Jasche ix warinaq? Chixwalijoq y ronojel tiempo chibʼanaʼ orar rech kixqaj ta pa makaj».*

47 Are chiʼ kʼa tajin ktzijon na, xeʼopan kʼi winaq kukʼ. Nabʼejnaq bʼi jun chke ri e Doce chkiwach, ri kbʼix Judas che, xqebʼ kʼu rukʼ ri Jesús che utzʼumaxik chupalaj. 48 Pero ri Jesús xutaʼ che: «Judas, ¿la katzʼumaj ri Ralkʼwal Winaq rech kajach pa kiqʼabʼ ri ukʼulel?». 49 Are chiʼ ri e kʼo rukʼ xkil ri ya kbʼantajik, xkitaʼ che: «Qajaw, ¿la kojbʼe chkij rukʼ espada?». 50 Y jun chke ri areʼ xbʼe chrij ri rajchak ri kinimal sacerdotes y xresaj ri uxikin, are ri uwikiqʼabʼ. 51 Are chiʼ ri Jesús xril ri xbʼantajik, xubʼij: «Chayaʼ chilaʼ». Xuchap kʼu ri uxikin ri ajchak y xkunatajik. 52 Tekʼuriʼ ri Jesús xubʼij chke ri e kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes, ri e kinimaqil chajinelabʼ re ri templo y ri e kʼamal taq bʼe re ri tinamit ri e bʼenaq che utzukuxik chilaʼ: «¿Jasche rukʼ espadas y rukʼ cheʼ ix petinaq che nuchapik jetaneʼ xa in elaqʼom? 53 Ronojel qʼij yaʼ xinkʼojiʼ iwukʼ pa ri templo y man xinichap ta yaʼ. Pero are waʼ ri hora iwech ix y ri hora che are qas ktaqan ri qʼequʼm».

54 Tekʼuriʼ xchap bʼik, xkʼam bʼik y xoksax bʼi pa ri rachoch ri kinimal sacerdotes. Kʼa jelaʼ kʼu apanoq teren bʼi ri Pedro chkij. 55 Ri e areʼ xkinukʼ jun qʼaqʼ chunikʼajil ri uwo ja y xetʼuyiʼ chrij ri qʼaqʼ. Xuqujeʼ tʼuyul ri Pedro chkixoʼl. 56 Are taq chiʼ e tʼuyul chrij ri qʼaqʼ krepowik, xilitaj ri Pedro rumal jun aj ikʼ,* xkaʼy che y xubʼij: «Wajun achi xuqujeʼ rachiʼl ri areʼ». 57 Pero ri Pedro xresaj ribʼ chupam. Xubʼij: «Ixoq, wetaʼm ta uwach in ri areʼ». 58 Tekʼuriʼ kʼo chi jun xilowik y xubʼij che: «Xuqujeʼ at at jun yaʼ chkixoʼl e areʼ». Pero ri Pedro xubʼij che: «Achi, in jun ta in». 59 Are chiʼ qʼaxinaq chi weneʼ jun hora, kʼo chi jun achi kutanabʼaʼ ta ubʼixik: «¡Qastzij wi che wajun achi xuqujeʼ rachiʼl ri areʼ! Qas qʼalaj che aj Galilea». 60 Pero ri Pedro xubʼij che: «Achi, wetaʼm taj jas ri tajin kabʼij». Are taq chiʼ tajin kchʼaw na ri Pedro, xtiriqiʼn jun amaʼ akʼ. 61 Rumal riʼ ri Qajaw Jesús xutzalkʼatij ribʼ,* xkaʼy lo che ri Pedro. Xnaʼtaj kʼu che ri Pedro ri uqʼalajisam chi kan ri Qajaw Jesús are chiʼ xubʼij: «Kamik, are chiʼ kʼa majaʼ ktiriqiʼn jun amaʼ akʼ, ri at oxmul kabʼij na che awetaʼm ta nuwach». 62 Xel kʼu bʼik, sibʼalaj xukʼis ribʼ che oqʼej.

63 Tekʼuriʼ ri achijabʼ ri tajin kechajin ri Jesús xkimaj retzʼabʼexik uwach y xkimaj uchʼayik. 64 Are taq chiʼ kichʼuqum chi ri upalaj, kʼi mul xkibʼij che: «¡We qas at profeta, chabʼij chqe jachin xatchʼayowik!». 65 Y kʼi taq yoqʼbʼal kkibʼij chrij.

66 Are chiʼ xsaqirik xkimulij kibʼ ri e jumulaj kʼamal taq bʼe re ri tinamit xuqujeʼ ri e kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri escribas. Ri e areʼ xkikʼam bʼi ri Jesús chupam ri ja jawiʼ kkimulij wi kibʼ ri e kʼo pa ri Sanedrín y xkibʼij che: 67 «Chabʼij chqe we at riʼ ri Cristo». Ri areʼ xubʼij chke: «Paneʼ kinbʼij chiwe, kikoj ta wi riʼ. 68 Xuqujeʼ we kʼo kintaʼ chiwe, kʼo ta jas kibʼij riʼ. 69 Pero kumaj bʼi chanim, ri Ralkʼwal Winaq katʼuyiʼ na pa ri uwikiqʼabʼ ri Dios ri kʼo u poder». 70 Rumal riʼ e juntir xkitaʼ che: «¿At bʼaʼ riʼ ri Ukʼojol ri Dios?». «In, qas ix tajin kixbʼinik che in riʼ», xcha ri areʼ chke. 71 Rumal riʼ ri e areʼ xkibʼij: «¿La rajawaxik na jun chi winaq kbʼin na chqe? Qas oj xojtow rukʼ ri qaxikin ri xel lo chuchiʼ».

23 Rumal riʼ e juntir ri winaq xewalijik, nijun xel kanoq, xkikʼam kʼu bʼi ri Jesús chuwach ri Pilato. 2 Xkimaj kʼu uqʼabʼaxik tzij chrij. Kkibʼij: «Xqariq wajun achi tajin keʼutukij ri winaq re ri qatinamit, kuqʼatej kiwach rech kkitoj ta impuestos che ri César y kubʼij che ri areʼ are ri Cristo, jun rey». 3 Tekʼuriʼ, ri Pilato xubʼan wajun pregunta che: «¿La at riʼ ri ki rey ri judíos?». Xubʼij kʼu ri Jesús che: «In, qas at kʼu tajin katbʼinik». 4 Xubʼij kʼu ri Pilato chke ri e kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri e winaq: «Kʼo ta jun makaj kinriq in chrij wajun achi riʼ». 5 Pero ri e areʼ kkitanabʼaʼ ta ubʼixik: «Tajin keʼutukij ri e winaq, rumal che keʼutijoj e juntir pa ronojel Judea; xumajij lo pa Galilea y ulinaq kʼa waral». 6 Are taq chiʼ ri Pilato xuta ri xkibʼij, xuto we aj Galilea ri achi. 7 Are taq chiʼ retaʼmam chik che ri Jesús kel pa jun tinamit ri kʼo utaqanik ri Herodes puwiʼ, xutaq bʼi rukʼ ri Herodes ri xuqujeʼ kʼo pa Jerusalén pa taq riʼ ri qʼij.

8 Sibʼalaj xkikot ri Herodes are taq chiʼ xril ri Jesús. Ojer chi kʼut kraj kril uwach, rumal che utom kʼi jastaq chrij y kraj kril jun milagro kbʼan chuwach. 9 Xumaj kʼu ubʼanik kʼi preguntas che, pero ri Jesús xutzalij ta uwach nijun che ri u preguntas. 10 Pero ri e kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri escribas e qʼaqʼarinaq che oyowal,* rumal riʼ kewalijik y kkiqʼabʼaj taq tzij chrij. 11 Rumal riʼ ri Herodes e rachiʼl ri u soldados xresaj ukʼixbʼal ri Jesús y xukoj jun jeʼlalaj atzʼyaq chrij rech xretzʼabʼej uwach. Tekʼuriʼ xutaq chi bʼi rukʼ ri Pilato. 12 Pa riʼ ri qʼij, ri Herodes y ri Pilato xkibʼan kamigos kibʼ paneʼ nabʼe kanoq kikʼulel kibʼ.

13 Tekʼuriʼ ri Pilato xeʼumulij ri e kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes, ri yaʼtal chke ketaqan pa taq ri tinamit xuqujeʼ ri e winaq, 14 xubʼij chke: «Ri ix xikʼam lo wajun achi chnuwach, kibʼij kʼut che ri areʼ keʼutaq* ri winaq rech kkiyak kibʼ chkij ri e qʼatal taq tzij re ri tinamit. Pero chiwilampeʼ, xinkʼot uchiʼ chiwach ix y kʼo ta kkʼutuwik che ajmak che taq ri jastaq tajin kiqʼabʼaj ix chrij. 15 Xuqujeʼ ne ri Herodes kʼo ta makaj xuriq chrij, rumal riʼ xutzalijsaj lo qukʼ. Chiwilaʼ kʼut, wajun achi kʼo ta jun jastaq ubʼanom rech taqal che kkamisaxik. 16 Rumal laʼ, xaq xiw kinkʼajisaj na uwach tekʼuriʼ kintzoqopij bʼik». 17 ——* 18 Pero e juntir ri winaq xkimaj uraqik kichiʼ che ubʼixik: «¡Chakamisaj laʼ le jun achi y are chatzoqopij bʼi ri Barrabás!». 19 (Tzʼapim ri Barrabás pa cárcel rumal che xuyak ribʼ chkij ri e qʼatal taq tzij re ri tinamit y rumal che kamisanel). 20 Xesikʼix chi kʼu jumul rumal ri Pilato, rumal che kraj kutzoqopij bʼi ri Jesús. 21 Xkimaj kʼu uraqik kichiʼ che ubʼixik: «¡Chxekebʼax cho ri cheʼ! ¡Chxekebʼax cho ri cheʼ!». 22 Xubʼij chi kʼu chke churox mul: «Pero ¿jasche? ¿Jas kʼax ubʼanom wajun achi? Kʼo ta jun makaj nuriqom chrij rech taqal che kkamisaxik. Rumal laʼ, xaq xiw kinkʼajisaj na uwach tekʼuriʼ kintzoqopij bʼik». 23 Rumal riʼ, ri e winaq xkiraq kichiʼ y xkikoj kichuqʼabʼ che ubʼixik che kxekebʼax cho ri cheʼ, are kʼu xbʼan ri xkibʼij. 24 Rumal riʼ ri Pilato xtaqanik rech kbʼan ri xkito. 25 Xutzoqopij bʼi ri achi ri xkibʼij ri e winaq che ktzoqopix bʼik, ri tzʼapital pa cárcel rumal che xuyak ribʼ chkij ri e qʼatal taq tzij re ri tinamit y rumal che kamisanel. Xujach kʼu bʼi ri Jesús pa kiqʼabʼ rech kkibʼan che ri kkaj.

26 Are taq chiʼ kʼateʼ tajin kkesaj bʼi chilaʼ, xkikʼam apan jun achi aj Cirene, Simón ubʼiʼ, upetik pa taq ri ulew* y xkiya bʼi ri cheʼ re kʼaxkʼolil* chrij rech kreqaj bʼik, kteriʼ bʼi chrij ri Jesús. 27 E kʼiʼalaj winaq e teren bʼi chrij, e kʼo ixoqibʼ chkixoʼl che kkitʼok ri uwo kikʼuʼx rumal ri bʼis y kkiraq kichiʼ rumal che kkibʼisoj uwach. 28 Ri Jesús xutzalkʼatij ribʼ* che kilik ri ixoqibʼ y xubʼij chke: «Ri ix ral Jerusalén, kiwoqʼej ta chi nuwach. Xaneʼ are chiwoqʼej iwibʼ ix y ri e iwal; 29 rumal che, chiwilampeʼ, tajin kenaqajin ri e qʼij che kbʼix na: ‹¡Utz ke ri ixoqibʼ ri xkʼojiʼ ta kal, ri xkowin ta ri ki matriz che uyaʼik jun kal y ri kʼo ta kal xkiya kituʼ!›. 30 Kkimaj kʼu na ubʼixik chke taq ri juyubʼ ‹¡Chixtzaq lo pa qawiʼ!› y chke ri alaj taq juyubʼ ‹¡Chojichʼuquʼ!›. 31 We kibʼan waʼ we jastaq are taq chiʼ rax na ri cheʼ, ¿jas kʼu kibʼan riʼ are chiʼ chaqiʼj chik?».

32 Xuqujeʼ e kʼamom chi bʼi e kebʼ achijabʼ, e bʼanal taq kʼax, rech kexekebʼax rukʼ. 33 Y, are chiʼ xeʼopan pa ri lugar kbʼix Ubʼaqil jolomaj* che, xbʼajix* cho ri cheʼ kukʼ ri e bʼanal taq kʼax: jun pa ri uwikiqʼabʼ y jun chik pa ri umoxqʼabʼ. 34 Pero ri Jesús kubʼij: «Tat, chakuyuʼ kimak, rumal che xa ketaʼm ta ri kkibʼano». Xuqujeʼ xkikʼaq suerte rech kkijach ri ratzʼyaq chkiwach. 35 Y e takʼatoj ri winaq chilaʼ che rilik, pero ri yaʼtal chke ketaqan pa kiwiʼ xkimaj retzʼabʼexik uwach ri Jesús, kkibʼij kʼut: «Xkowinik xeʼutoʼ e nikʼaj chik; chutoʼo bʼaʼ ribʼ ri areʼ we qas are ri Cristo re ri Dios, ri Chaʼtalik». 36 Xuqujeʼ ne ri soldados kketzʼabʼej uwach keqebʼ rukʼ che uyaʼik kʼaʼalaj vino che 37 kkibʼij: «We bʼaʼ at riʼ ri ki rey ri judíos, chatoʼo bʼaʼ awibʼ». 38 Xaq uwiʼ chik, xkitzʼibʼaj puwiʼ ri ujolom jasche xqʼat tzij puwiʼ, ri kubʼij: «Are waʼ ri ki rey ri judíos».

39 Jun kʼu chke ri e bʼanal taq kʼax ri e xekebʼam apan chilaʼ xumaj ukʼaqik taq tzij chrij ri Jesús. Kubʼij che: «¿La ma ta lo at riʼ ri Cristo? ¡Chatoʼo bʼaʼ awibʼ y chojatoʼo oj xuqujeʼ!». 40 Are taq chiʼ ri jun chi bʼanal kʼax xuta ri xubʼij ri rachiʼl, xuyajo, jewaʼ xubʼij che: «¿La xa lo kaxiʼj ta wi awibʼ chuwach ri Dios, paneʼ junam tajin kbʼan che ukʼajisaxik awach? 41 Ri qech oj xaq utz waʼ chqe, rumal che are tajin kqatoj ri xqabʼano pero wajun achi kʼo ta jas kʼax ubʼanom». 42 Xubʼij chi kʼut: «Jesús, chinnaʼtaj chawe are chiʼ katok che rey». 43 Ri Jesús xubʼij che: «Qas kinbʼij chawe kamik: katkʼojiʼ na wukʼ pa ri Paraíso».

44 Paneʼ ya kuriqaʼ pa taq a las 12 nikʼaj qʼij,* ronojel riʼ ri ulew xmuqiʼ pa qʼequʼm, kʼa pa taq a las 3 bʼenaqʼij* xtaniʼk 45 rumal che xchup uwach ri qʼij. Xraqarobʼ* kʼu pa nikʼaj ri cortina re ri santuario. 46 Xubʼij ri Jesús rukʼ raqoj chiʼaj: «¡Tat, pa aqʼabʼ kinya wi ri nukʼaslemal!». Are taq chiʼ ubʼim chi riʼ, xkamik.* 47 Are chiʼ ri oficial kech ri soldados xril ri xbʼantajik xumaj uyaʼik uqʼij ri Dios, xubʼij: «Qastzij wi, kʼo ta umak wajun achi». 48 Y are chiʼ ri winaq ri kimulim kibʼ chilaʼ xkil juntir ri mayibʼal taq jastaq xbʼantajik, kkitʼok ri uwo kikʼuʼx xetzalij bʼi cho taq kachoch. 49 E juntir ri ketaʼm uwach e takʼatoj apan jelaʼ. Xuqujeʼ ri ixoqibʼ ri e teren lo chrij pa Galilea, tajin kkil ri xbʼantajik.

50 Kʼo kʼu jun achi José ri ubʼiʼ, jun utz achi y kʼo ta umak, jun chke ri e kʼo pa ri Sanedrín. 51 (Ri areʼ xuya ta utzij rech ktobʼan che kimulixik e kʼi winaq y rech ktobʼan che ri xkibʼano). Ri areʼ aj Arimatea, jun tinamit re Judea, y reyeʼm ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios.* 52 Xopan kʼu chuwach ri Pilato y xutaʼ ri u cuerpo ri Jesús che. 53 Xuqasaj ri u cuerpo ri Jesús y xupis lo pa jun atzʼyaq re utzalaj lino. Tekʼuriʼ xuya pa jun muqbʼal ri kʼotom pa jun nimalaj abʼaj, ri kʼo ta yaʼom chupam. 54 Pa riʼ ri qʼij ya kbʼan kan ubʼanik juntir ri jastaq, y ya kuriq ri qʼij sábado. 55 Ri ixoqibʼ ri xeteriʼ lo chrij kʼa pa Galilea xuqujeʼ xeʼopan kʼa chilaʼ che rilik ri upam ri muqbʼal, xkil kʼut jas bʼanom kan che uyaʼik ri u cuerpo ri Jesús. 56 Tekʼuriʼ xetzalij chi bʼi che ubʼanik preparar kʼokʼalaj taq kunabʼal bʼanom rukʼ qʼayes y kʼokʼalaj taq aceite. Pero xeʼuxlan kʼu pa ri sábado, junam rukʼ ri kubʼij ri taqanik yaʼom.

24 Pa ri nabʼe qʼij re ri semana, ri ixoqibʼ sibʼalaj aqʼabʼ xebʼe rukʼ ri muqbʼal. Kukʼaʼm bʼi ri kʼokʼalaj taq kunabʼal bʼanom rukʼ qʼayes, ri e areʼ xebʼanowik. 2 Pero are chiʼ xeʼopanik, xkilo che wolqotim chi apan ri abʼaj ri yaʼom chuchiʼ ri muqbʼal, 3 y are taq chiʼ xeʼok bʼik xkiriq ta ri u cuerpo ri Qajaw Jesús. 4 Rumal riʼ ri ixoqibʼ kkiriq ta chik jas kkibʼano, xaq kʼateʼ xeqʼalajin lo e kebʼ achijabʼ pa taq ki lado ri kikojom atzʼyaq kchupchutik.* 5 Ri e areʼ xkixiʼj kibʼ y xaq pa ulew xekaʼy chi wi. Rumal riʼ ri achijabʼ xkibʼij chke: «¿Jasche tajin kitzukuj ri kʼaslik chkixoʼl taq ri kaminaqibʼ? 6 Waral ta kʼo wi, xaneʼ kʼastajisam chi bʼik. Chnaʼtaj chiwe ri xubʼij kanoq are chiʼ kʼa kʼo na pa Galilea. 7 Xubʼij kan chiwe che ri Ralkʼwal Winaq rajawaxik kjach na pa kiqʼabʼ ajmakibʼ y kkamisax cho ri cheʼ, pero churox qʼij rajawaxik kkʼastajik». 8 Chilaʼ kʼu xnaʼtaj wi chke ri ixoqibʼ ri xubʼij ri Jesús. 9 Xeʼel kʼu bʼi pa ri muqbʼal, xetzalij bʼik y juntir ri xkilo xekibʼij chke ri e Once y chke ri e nikʼaj chik. 10 Ri ixoqibʼ are ri María Magdalena, ri Juana y ri María unan ri Santiago. Xuqujeʼ ri e nikʼaj chi ixoqibʼ ri e kʼo kukʼ xkibʼij ri jastaq riʼ chke ri apóstoles. 11 Pero ri apóstoles xkichomaj che qas ta nim ubʼanik ri xkibʼij ri ixoqibʼ, rumal riʼ xkikoj ta ke.

12 Pero ri Pedro xwalij bʼik y xutij bʼi anim kʼa xopan chuchiʼ ri muqbʼal y, are taq chiʼ xpachiʼ bʼi che rilik ri upam ri muqbʼal, xaq xiw xril chi ri atzʼyaq re lino kʼo kanoq. Rumal riʼ xumaj bʼi uchomaxik jas qas ri xbʼantajik.

13 Pa riʼ ri qʼij e kebʼ chke ri discípulos e bʼenaq pa ri bʼe ri kbʼe pa ri aldea kbʼix Emaús che, ri 11 kilómetros* kʼo che Jerusalén. 14 Tajin kkitzijoj juntir ri xbʼantajik.

15 Are taq chiʼ e bʼenaq, tajin ketzijonik y kechʼaw chrij riʼ ri jastaq, ri Jesús xqebʼ kukʼ y xumaj bʼi bʼinem kukʼ, 16 pero xyaʼ ta bʼe chke che ri kibʼaqʼwach kkichʼobʼ uwach. 17 Xutaʼ kʼu ri Jesús chke: «¿Jas chrij tajin kixtzijon wi pa ri bʼe?». Ri e areʼ xetakʼiʼ jubʼiqʼ, kqʼalajin che ri kipalaj che kebʼisonik. 18 Y ri Cleopas ubʼiʼ, xubʼij che ri Jesús: «¿Jasche awetaʼm ta ri xbʼantaj pa Jerusalén, chilaʼ yaʼ katel wi? ¿La xa pa jun chi tinamit katpe wi?». 19 «¿Jas xbʼantajik?», xcha chke. Ri e areʼ xkibʼij che: «Ri xbʼantaj rukʼ ri Jesús ri aj Nazaret, ri xuqʼalajisaj chuwach ri Dios y chkiwach e juntir ri winaq che are jun profeta kʼo u poder rukʼ ri xubʼano y rukʼ ri xubʼij. 20 Ri e kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri yaʼtal chke ketaqan pa ri qatinamit xkijacho rech kqʼat tzij puwiʼ rech xkamisaxik y xkibʼajij* cho ri cheʼ. 21 Pero ri oj xqeyeʼj che are ri areʼ ktobʼanik rech ktzoqopitaj ri tinamit Israel. Xuqujeʼ kamik qʼaxinaq chi oxibʼ qʼij e bʼantajinaq chi riʼ ri e jastaq. 22 Xuqujeʼ sibʼalaj kqamay ri xkibʼij jujun ixoqibʼ ri e kʼo chqaxoʼl oj. Ri e areʼ sibʼalaj aqʼabʼ xewalij bʼi che rilik ri muqbʼal 23 y, are chiʼ xkiriq ta ri u cuerpo ri Jesús, xetzalij loq y kkibʼij che xkil jun mayibʼal visión, xekil jujun ángeles ri xkibʼij che xkʼastaj ri Jesús. 24 Tekʼuriʼ e kʼo jujun ri e kʼo qukʼ oj, xebʼe che rilik ri muqbʼal y xekiriqaʼ juntir ri jastaq junam rukʼ ri kibʼim chi ri ixoqibʼ, pero xkil ta chi ri Jesús».

25 Xubʼij kʼu ri areʼ chke: «¡Ri ix xa kichʼobʼ taj y kikoj ta pa iwanimaʼ juntir ri jastaq ri xkibʼij ri profetas! 26 ¿La ma ta lo rajawaxik kuriq na riʼ ri kʼax ri Cristo rech knimarisax uqʼij?». 27 Xuqʼalajisaj chkiwach ri e jastaq bʼim kan chrij pa juntir ri Tzʼibʼatalik, kumaj lo rukʼ ri xutzʼibʼaj ri Moisés kʼa rukʼ ri xkitzʼibʼaj kan e juntir ri Profetas.

28 Tekʼuriʼ xenaqajin che ri aldea ri kkaj kebʼe wi y ri Jesús xubʼano che jetaneʼ naj kbʼe wi na. 29 Pero ri e kebʼ discípulos xkitij* kichuqʼabʼ che ubʼixik che kkanaj kan kukʼ, kkibʼij che: «Chatkanaj kan qukʼ ya kok aqʼabʼ y ri qʼij ya kkʼisik». Rumal kʼu riʼ ri areʼ xok bʼik y xkanaj kan kukʼ. 30 Are chiʼ kʼo kukʼ pa ri waʼim re chaqʼabʼ,* xukʼam ri kaxlanwa, xubʼan jun oración,* xupaʼij* y xuya chke. 31 Tekʼuriʼ xjaqataj ri kibʼaqʼwach, rumal riʼ xkichʼobʼ uwach; pero ri areʼ xsach bʼi chkiwach. 32 Xkibʼij kʼu chbʼil taq kibʼ: «¿La ma ta lo kjuluw ri qanimaʼ are chiʼ ktzijonik petinaq qukʼ pa ri bʼe, are chiʼ utz xubʼan che uqʼalajisaxik* chqawach ri Tzʼibʼatalik?». 33 Xewalij kʼu bʼik, xetzalij bʼi pa Jerusalén jawiʼ xkiriq wi kibʼ kukʼ ri e Once y ri kimulim kibʼ kukʼ, 34 kkibʼij kʼut: «¡Qas kʼastajisam chi ri Qajaw y xukʼut ribʼ cho ri Simón!». 35 Xkitzijoj kʼu chke juntir ri xbʼantaj pa ri bʼe y ri xkibʼan che uchʼobʼik uwach are chiʼ xupaʼij ri kaxlanwa.

36 Are taq chiʼ tajin ketzijon chrij ri jastaq riʼ, xukʼut ribʼ ri Jesús chkixoʼl y xubʼij chke: «Chkʼol jororemal chixoʼl». 37 Pero, sibʼalaj xkixiʼj kibʼ kkiriq ta chik jas kkibʼano, rumal che xkichomaj che jun espíritu tajin kkilo. 38 Rumal riʼ xubʼij chke: «¿Jasche sachinaq ikʼuʼx? ¿Jasche ubʼanom kebʼ ikʼuʼx xuqujeʼ? 39 Chiwilampeʼ ri taq nuqʼabʼ y ri e waqan: qas in waʼ. Chinichapaʼ y chiwilaʼ, rumal che jun espíritu kʼo ta utiʼjol, kʼo ta ubʼaqil jas ri kʼo chwe in kiwilo». 40 Are chiʼ tajin kubʼij wariʼ chke xukʼut ri uqʼabʼ y ri raqan chkiwach. 41 Pero rumal che sibʼalaj kekikotik y kemayinik, kkikoj ta ri tajin kkilo. Rumal laʼ ri Jesús xutaʼ chke: «¿La kʼo jun jastaq iwukʼ rech kintijo?». 42 Ri e areʼ xkiya jubʼaʼ bʼolom kar* che. 43 Xukʼam kʼut y xumaj utijik chkiwach.

44 Tekʼuriʼ xubʼij chke: «Are waʼ ri e tzij ri xinbʼij chiwe are chiʼ kʼa in kʼo na iwukʼ: che rajawaxik ketzʼaqat na juntir ri jastaq tzʼibʼatal kan chwij pa ri Ley re ri Moisés, y chupam ri xkitzʼibʼaj kan ri Profetas y pa ri Salmos». 45 Xujaq kʼu ronojel ri kichomanik rech kkichʼobʼo jas kraj kubʼij ri kʼo kan pa ri Tzʼibʼatalik 46 y xubʼij chke: «Are waʼ ri tzʼibʼam kanoq: ri Cristo kuriq na kʼax y churox qʼij kwalij na chkixoʼl ri kaminaqibʼ 47 y pa juntir taq ri tinamit, kumaj bʼi pa Jerusalén, ktzijox na chke ri winaq che pa ri ubʼiʼ rajawaxik kkibʼan arrepentir kibʼ rech kkuyutaj ri kimak. 48 Ri ix kʼut kitzijoj na waʼ we jastaq riʼ. 49 Y chiwetaʼmaj bʼaʼ che kintaq na lo piwiʼ ri xubʼij ri Nutat kuya na chiwe. Pero chixkanaj na kan pa ri tinamit kʼa kyaʼtaj na ri poder chiwe ri petinaq chikaj».

50 Tekʼuriʼ xeresaj bʼi pa ri tinamit, xeʼukʼam bʼi kʼa pa Betania, y xuyak ri uqʼabʼ che kitewchixik. 51 Are chiʼ tajin keʼutewchiʼj, xbʼe apan jelaʼ chke y xkʼam bʼi pa ri kaj. 52 Xepachiʼ kʼu ri e areʼ chuwach y sibʼalaj kekikotik xetzalij bʼi pa Jerusalén. 53 Y ronojel tiempo e kʼo pa ri templo che uyaʼik uqʼij ri Dios.

Chawilaʼ ri diccionario.

O «e justos».

Chawilaʼ ri tema A5.

Waral chrij ri Dios tajin kchʼaw wi.

O «rukʼ ronojel ranimaʼ y uchuqʼabʼ».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Su».

O «bʼim chik».

O «ali kʼolinaq ta rukʼ jun achi», «virgen».

Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Sutan».

O «kʼolinaq ta nu relaciones sexuales rukʼ jun achi».

O «santo».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «sqeʼn».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xujeq».

O «kikotemal».

O «Rukʼ ri nu alma». Chawilaʼ ri diccionario.

O «santo».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «bʼiʼomabʼ».

Pa ri idioma griego, «rijaʼlil».

Chawilaʼ ri diccionario.

O «ya mer».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xkijiqʼaj».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «keqaj».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «umuʼjal».

Pa ri idioma griego, «ko pa espíritu xelik».

Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xukotzʼbʼaʼ».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «pesebre».

Chawilaʼ ri tema A5.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «ri kʼo ri utoqʼobʼ kukʼ».

O «kbʼek».

O «che ri a alma».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «nim winaq chik».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kikʼalam kibʼ».

Pa ri idioma griego, «ri akʼal Jesús».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Chi kikʼoʼx».

Are ri Herodes Antipas.

Pa ri idioma griego, «tetrarca». Jun príncipe yaʼom taqanik che pa kiwi’ e tinamit rumal ri emperador re Roma.

Chawilaʼ ri tema A5.

Pa ri idioma griego, «iwachinik».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «raʼ».

O «Kitoqij ta urajil».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «chkubʼiʼ ikʼuʼx».

O «ri kyaʼ chiwe».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kʼem», «paja».

O «xeʼubʼan kan animar».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Kʼo nutoqʼobʼ awukʼ».

Pa ri idioma griego, «kaxlanwa».

Chawilaʼ ri tema A5.

O «xaq xiw ri areʼ chabʼanaʼ servir».

O «ri más takʼatik che ri templo».

O «Makʼambʼejaj ri Jehová ri a Dios».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «e potzʼ».

O «ri Santo».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xkitaʼ utzil».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kuya ta alaj».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

Are ri mar re Galilea.

O «xpaqiʼ».

Pa ri idioma griego, «xkitzʼapij».

O «ya mer».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xutaʼ utzil».

O «nuchʼajchʼobʼexik».

Chawilaʼ ri tema A5.

O «camilla».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «chaqijnaq u cuerpo», «sikirnaq u cuerpo».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «ktzʼol wi bʼik».

O «kiqʼabʼam kibʼ cho ri mesa».

Waral kchʼaw chkij ri winaq ri kkichomaj che más e utz na chkiwach ri e nikʼaj chik.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «chʼaqap».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «teʼl».

O «odres». Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kʼo ta chi kipatan riʼ».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «chaqijnaq», «sikirnaq».

O «ri u derecha».

O «jun alma».

Xuqujeʼ kbʼix Tadeo che.

Pa ri idioma griego, «e tzʼil».

Pa ri idioma griego, «Kikotemal iwe ix».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

O «kkiyak iwoyowal», «kixkitzuru».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «chixchʼoplin», «chixxokʼpan».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «bʼiʼomabʼ».

Waral ri verbo griego kubʼij che ktanabʼax ta ubʼanik.

Waral ri verbo griego kubʼij che ktanabʼax ta ubʼanik.

Waral ri verbo griego kubʼij che ktanabʼax ta ubʼanik.

O «kixkibʼan maldecir».

Waral ri verbo griego kubʼij che ktanabʼax ta ubʼanik.

Waral ri verbo griego kubʼij che ktanabʼax ta ubʼanik.

Waral ri verbo griego kubʼij che ktanabʼax ta ubʼanik.

Waral ri verbo griego kubʼij che ktanabʼax ta ubʼanik.

Waral ri verbo griego kubʼij che ktanabʼax ta ubʼanik.

Waral ri verbo griego kubʼij che ktanabʼax ta ubʼanik.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «potzʼ».

O «discípulo».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kub’an na pacha’ ri u maestro».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «¡Xa kebʼ awach!».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «raʼ».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xutzʼolqʼomij kʼu ribʼ».

O «camilla».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «e potzʼ».

O «e saq chi».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «soʼr», «tak», «tzʼoʼr».

Pa ri idioma griego, «kewalijisax».

Pa ri idioma griego, «ri e utaqoʼn».

O «caña».

Pa ri idioma griego, «chʼuchʼuj».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

O «xa xkixutuj ri kraj ri Dios kubʼan pa kiwiʼ».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Xqachʼowisaj».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «wiʼj».

O «xqʼaʼiʼ».

O «ri Jesús qʼaʼal cho ri mesa».

Chawilaʼ ri diccionario.

Chawilaʼ ri tema B14.

O «e qʼaʼal».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «raʼ».

O «keʼok il».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «bʼiʼomal».

O «lámpara».

O «owatalik», «kʼutalik».

O «utz rowaxik», «utz ukʼuʼik».

O weneʼ «ko uchapapem pa najalaj tiempo».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kutʼoqopij».

Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xutaʼ utzil».

O «ri kyoʼw ukʼaslemal».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

Pa ri idioma griego, «ni ikaxlanwa».

Pa ri idioma griego, «pwaq bʼanom rukʼ plata».

Pa ri idioma griego, «kebʼ iwatzʼyaq».

Are ri Herodes Antipas.

Pa ri idioma griego, «tetrarca». Jun príncipe yaʼom taqanik che rumal ri emperador pa kiwiʼ taq ri e tinamit.

Pa ri idioma griego, «xwaʼlij loq».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xeʼupiro», «xeʼuchʼaqapij».

Pa ri idioma griego, «xwaʼlij loq».

Pa ri idioma griego, «kwaʼlijisax».

Chawilaʼ ri diccionario.

O «santos».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «nitzʼaq taq ja».

O «kubʼalkatilaʼ».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kpuluw», «kwoqow».

O «xa kʼo ta ki fe».

Pa ri idioma griego, «tzʼil».

O «kbʼan na traicionar».

Pa ri idioma griego, «ktzʼaqat».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xutzolqʼomij ribʼ».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Rajaw».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «karneʼl».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «puqlaj».

Are ri Qʼij re Qʼatoj tzij.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «ko atzʼyaq», «atzʼyaq kjoxonik». Chawilaʼ ri diccionario.

O «Hades». Kraj kubʼij ri lugar simbólico jawiʼ e uxlanaq wi ri kaminaqibʼ. Chawilaʼ ri diccionario.

O «rech kyaʼ che nu herencia».

Chawilaʼ ri tema A5.

O «a alma».

O «ya mer».

Jun cuarto kkitoj ri e bʼenaq pa viaje rech kekanaj kan chaqʼabʼ.

Chawilaʼ ri tema B14.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kachupu».

Pa ri idioma griego, «ri utzij».

O «ri roficio».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kelesax», «kmaj».

O «chchʼajchʼobʼin ta bʼaʼ».

O «ri a Reino». Chawilaʼ ri diccionario.

O «kojqaj pa tentación».

O «Beelzebub». Jun bʼiʼaj kojom chrij ri Satanás.

O «señal».

Pa ri idioma griego, «ja».

Pa ri idioma griego, «tzʼil».

O «lámpara».

Jun kʼolbʼal kpajbʼex chaqiʼj taq jastaq.

Pa ri idioma griego, «sencillo ri abʼaqʼwach».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «klaqʼpunik».

Kraj kubʼij, we más kkirayij kʼi jastaq.

O «xqʼaʼiʼ cho ri mesa».

Ri fariseos y nikʼaj chi judíos kʼo jun ki costumbre kkibʼan che uchʼajik ri kiqʼabʼ.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «qʼebʼun».

O «kojatzur».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kkichʼikmij kibʼ».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kebʼ kiwach».

O «rowaxik», «ukʼuʼik».

Chawilaʼ ri diccionario.

Pa ri idioma griego, «kebʼ asarion». Chawilaʼ ri tema B14.

O «gorriones».

O weneʼ «pa taq sinagogas».

O «a alma».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «mibʼisoj».

Pa ri idioma griego, «cuervos». Wajun chikop kjunamataj rukʼ ri chʼok, xaq xiw che más nim na.

Pa ri idioma griego, «jun codo». 44,5 centímetros.

Pa ri idioma griego, «lirios».

O «qas ta kʼo i fe».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «bʼiʼomal».

O «lámpara».

O «keʼuqʼabʼa».

Weneʼ kumaj bʼi a las 9 de la noche kopan nikʼaj aqʼabʼ.

Weneʼ kumaj bʼi nikʼaj aqʼabʼ kopan a las 3 de la mañana.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «mokom alitomabʼ».

Pa ri idioma griego, «suegra».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Xa kebʼ iwach».

Pa ri idioma griego, «ri kʼisbʼal leptón». Chawilaʼ ri tema B14.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xuxol».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Bʼusul rij», «Lukulik ri rij».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kkowin taj kukolomaj ribʼ».

O «u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

Weneʼ jun arow kʼaj.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «chikojoʼ ichuqʼabʼ».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kiqitzʼitzʼej wi na ri iware». Are waʼ ri kkibʼano are chiʼ petinaq koyowal y kkiriq taj jas kkibʼano.

O «keqʼaʼi».

Chawilaʼ ri tema A5.

O «hidropesía». Are jun joron (liquído) kkʼiy pa ri u cuerpo jun winaq.

O «matqʼaʼi».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «bʼiʼomabʼ».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «potzʼ».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

Are ri e amaʼ wakax.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «potzʼ».

Pa ri idioma griego, «y itzel ta kril».

Kchʼaw chrij ri uxbʼal, ri ranabʼ, ri ratz o ri uchaqʼ jun winaq.

O «u alma».

Chawilaʼ ri diccionario.

O «utzeʼxik uwach».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «chrij taq uxikin».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «ukarneʼl».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «chrij uqul».

Chawilaʼ ri tema B14.

O «lámpara».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «uchupum».

O «algarrobas».

Pa ri idioma griego, «ri kaj».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xumatzej», «xuqʼaluj».

O «u anillo».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «bʼiʼomalaj».

Pa ri idioma griego, «batos». 22 litros kʼo pa jun bato. Chawilaʼ ri tema B14.

Pa ri idioma griego, «coros». 375 libras kʼo pa jun coro. Chawilaʼ ri tema B14.

O «ri e winaq re ri ki tiempo».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xnitʼ».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

O «kubʼan divorciar ribʼ rukʼ».

Chawilaʼ ri diccionario.

O «púrpura». Chawilaʼ ri diccionario.

Pa ri idioma griego, «cho ukʼuʼx».

O «Hades». Kraj kubʼij ri lugar simbólico jawiʼ e uxlanaq wi ri kaminaqibʼ. Chawilaʼ ri diccionario.

Pa ri idioma griego, «cho ukʼuʼx».

Chawilaꞌ ri diccionario.

Ri kbʼan che ukʼotik (utajixik) ri ulew are chiʼ kbʼan tikoʼn chuwach.

Pa ri idioma griego, «nuwa re chaqʼabʼ».

O «xekunatajik».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «ri kaypaʼ karukʼplin».

Chawilaʼ ri tema A3.

O «ni keʼubʼan respetar».

Chawilaʼ ri diccionario.

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

O «rech kyaʼ che nu herencia».

Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikꞌaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «abʼiʼomal».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «akuxa».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «rapum», «chʼayom».

O «owatal», «kʼutal».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «potzʼ».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

Jun mina griega kpajan 340 gramos, kʼo 100 dracmas chupam. Chawilaʼ ri tema B14.

Pa ri idioma griego, «ri pwaq de plata».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «nitzʼ suʼt», «alaj atzʼyaq».

Pa ri idioma griego, «ri pwaq de plata».

Chawilaʼ ri tema A5.

O «owatal», «kʼuʼtal».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «jun koral chawij ri bʼanom rukʼ tzʼiptzʼik».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «keponix na», «kebʼirix na».

O «asolixik», «aqʼatuxik».

Wajun abʼaj chikaj kkoj wi che utiqik kebʼ paredes rech ko kkʼojiʼ ri ja. Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xaq chawal».

O «xa ta e jujun e loqʼ chawach».

O «tributo». Wajun impuesto riʼ are ri ktaʼ chke ri winaq chkijujunal.

Chawila’ ri diccionario.

Chawilaʼ ri tema B14.

Chawila’ ri tema A5.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «nimaʼq».

Pa ri idioma griego, «ri kachoch».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «bʼiʼom».

Pa ri idioma griego, «kebʼ leptones». Chawilaʼ ri tema B14.

O «yabʼil koqanik», «yabʼil ktʼiqonik».

O «señal».

Kraj kubʼij, ri kitinamit ta ri judíos.

O «señales».

Pa nik’aj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Kebʼayken na».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kesilabʼisax na».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Are chiʼ tʼon chik».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

O «ubʼanik traicionar ri Jesús».

Pa ri idioma griego, «pwaq de plata».

O «ubʼanik traicionar».

O «xqʼaʼiʼ».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xupiro», «xuchʼaqapij».

O «kqʼaʼiʼ cho ri mesa».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «k’a majaʼ koqʼ», «k’a majaʼ kuraq uchiʼ».

Pa ri idioma griego, «Xkoj chkixoʼl ri winaq ri kʼo ta ki ley».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «ukʼalam».

O «rech kixqaj ta pa tentación».

O «rech kixqaj ta pa tentación».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «mokom ali».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xutzolqʼomij ribʼ».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «sibʼalaj petinaq koyowal».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kukoj kipam».

Chawilaʼ ri tema A3.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «pa taq juyubʼ».

Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xutzolqʼomij ribʼ».

O «Calavera».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xqʼosix».

Pa ri idioma griego, «chunaqaj ri hora sexta».

Pa ri idioma griego, «chunaqaj ri hora novena».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xjisin», «xbʼitʼin», «xrachʼapin».

Pa ri idioma griego, «xel ruxlabʼ».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «klaqʼpunik».

O «weneʼ 7 millas». Pa ri idioma griego, «60 estadios». Jun estadio kʼo 185 metros chupam. Chawilaʼ ri tema B14.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xkiqʼosij».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xkikoj».

O «uqʼabʼam ribʼ cho ri mesa»

O «xutewchiʼj».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xupiro», «xuchʼaqapij».

O «ujaqikʼ juntir».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «chʼaqaʼp saʼom kar».

    E wuj pa quiché (1993-2025)
    Uk'isik sesión
    Umajixik sesión
    • Quiché
    • Chataqa b'ik
    • Ri qas utz kawilo
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ri kta' chawe rech kakojo
    • Keta'max ta ri xatz'ib'aj
    • Configuración de privacidad
    • JW.ORG
    • Umajixik sesión
    Chataqa b'ik