RI UTZ TAQ NOTICIAS XUTZʼIBʼAJ JUAN
1 Pa ri tikitajem loq kʼo ri Tzij, ri Tzij kʼo rukʼ ri Dios y ri Tzij are jun dios. 2 Pa ri tikitajem loq ri areʼ kʼo rukʼ ri Dios. 3 Juntir ri jastaq xekʼojiʼk rumal ri areʼ, y kʼo ta nijun chke ri jastaq xkʼojiʼk we ta ma ta kʼo ri areʼ.
Ri kʼolinaq 4 rumal ri areʼ are ri kʼaslemal, y ri kʼaslemal are ri luz kech ri winaq. 5 Kchuplin* ri luz pa ri unikʼajil ri qʼequʼm, pero ri qʼequʼm kowinaq ta che uchʼakik.
6 Xpe jun achi taqom lo rumal ri Dios. Juan ubʼiʼ. 7 Wajun achi xpe che testigo, rech kchʼaw chrij ri luz, rech ronojel kiwach winaq kekojon rumal ri areʼ. 8 Ri luz are ta ri Juan, xaneʼ xpetik rech kchʼaw chrij riʼ ri luz.
9 Ri qas luz ri ktunun pa kiwiʼ konojel kiwach winaq ya kpe pa ri uwach ulew. 10 Ri areʼ* kʼut kʼo chi kukʼ ri winaq, y rumal ri areʼ xekʼojiʼ ri winaq, pero ri e winaq xkichʼobʼ ta uwach. 11 Xpe pa ri qas rachoch, pero xkʼulax ta kumal ri uwinaq. 12 Are kʼu, e juntir ri xekʼulan re xuya chke che keʼok ralkʼwal ri Dios, rumal che xkikubʼsaj kikʼuʼx chrij. 13 Y ri e areʼ rumal ta kikʼ xeʼalaxik, ni rumal jun winaq, ni rumal jun achi, xaneʼ rumal ri Dios xeʼalaxik.
14 Ri Tzij xubʼan winaq y xkʼojiʼ chqaxoʼl oj, y xqil ri unimarisabʼal uqʼij, je jas ri kubʼan jun tataxel che unimarisaxik uqʼij ri xa jun ukʼojol kʼolik. Nojinaq kʼu che ri utoqʼobʼ ri Dios* y che ri qastzij.* 15 (Ri Juan xchʼaw chrij ri areʼ. Y rukʼ chuqʼabʼ xubʼij: «¡Are waʼ ri areʼ ri xinbʼij we tzij chrij ‹Ri petinaq chwij in nabʼejinaq chnuwach, rumal che nabʼe kʼo chi chnuwach in›!»). 16 Oj juntir kqariq kʼi tewchibʼal rumal che ri areʼ amaqʼel kukʼut nimalaj utzilal chqe. 17 Rumal che ri Ley xyaʼtajik rumal ri Moisés, pero ri nimalaj utzilal y ri qastzij xeyaʼtaj rumal ri Jesucristo. 18 Kʼo ta wi jun winaq rilom uwach ri Dios. Ri xa jun kʼojolaxel,* ri kʼo rukʼ ri Tataxel, are qʼalajisanaq chqawach jas* ubʼanik ri areʼ.
19 Are waʼ ri xuya ubʼixik ri Juan chke ri sacerdotes y ri levitas re Jerusalén che xetaq bʼi kumal ri judíos che utaʼik che «¿At jachin at?». 20 Ri areʼ xresaj ta ribʼ chupam, qas xubʼij ri ubʼeʼal chke: «In ta ri in Cristo». 21 Xkitaʼ chi kʼu che: «¿At jachin kʼut? ¿La at riʼ ri Elías?». Ri areʼ xubʼij: «No, in taj». «¿La at riʼ ri Profeta?». Y xubʼij chik: «¡In taj!». 22 Rumal riʼ xkitaʼ chi che: «Chabʼij bʼaʼ chqe jachin ri at rech keqaya ubʼixik chke ri oj taqowinaq loq. ¿Jas kabʼij chawij at?». 23 Ri areʼ xubʼij: «In riʼ ri uchʼabʼal jun winaq kuraq uchiʼ pa ri desierto, kubʼij: ‹¡Chibʼanaʼ sukʼ* che ri ubʼe ri Jehová!›,* junam rukʼ ri xubʼij ri profeta Isaías». 24 Are ri fariseos e taqowinaq bʼi ri achijabʼ. 25 Y xkitaʼ che: «We at ta ri Cristo, ni ri Elías, ni ri Profeta, ¿jas kʼu che kabʼan bautismo?». 26 Ri Juan xubʼij chke: «Ri in kinbʼan bautismo pa jaʼ. Kʼo jun chixoʼl ix ri iwetaʼm ta uwach. 27 Are ri petinaq chwij in, y taqal ta chwe in kenkir ri ximibʼal uxajabʼ».* 28 Xbʼantaj wariʼ pa Betania pa ri jun chi lado che ri Jordán, jawiʼ tajin kubʼan wi bautismo ri Juan.
29 Chukabʼ qʼij, ri Juan xril ri Jesús petinaq y xubʼij: «¡Chiwilampeʼ,* ri alaj Uchij ri Dios* ri kresaj ri makaj cho ri uwach ulew! 30 Are waʼ ri areʼ ri xinbʼij we tzij chrij ‹Ri achi petinaq chwij in nabʼejinaq chnuwach, rumal che nabʼe kʼo chi chnuwach›. 31 Nabʼe kanoq ni in wetaʼm uwach, pero ri in xinpe che ubʼanik bautismo pa jaʼ rumal rech wariʼ: rech ri areʼ ketaʼmax uwach rumal ri Israel». 32 Ri Juan xuqujeʼ xuqʼalajisaj wariʼ: «Xwil ri espíritu xqaj lo pa ri kaj junam rukʼ jun palomax y xkʼojiʼ puwiʼ. 33 Nabʼe kanoq ni in wetaʼm uwach, pero ri xintaqow che ubʼanik bautismo pa ri jaʼ xubʼij chwe: ‹Kawetaʼmaj na jachin ri kbʼanow bautismo rukʼ espíritu santo, are chiʼ kawil ri espíritu kqaj loq y kkʼojiʼ puwiʼ›. 34 Y are waʼ ri xwil in, y qas nuqʼalajisam che ri areʼ are ri Ukʼojol ri Dios».
35 Chukabʼ qʼij chik kʼo chi jumul ri Juan chilaʼ e rachiʼl e kebʼ chke ri u discípulos, 36 are chiʼ xril ri Jesús tajin kbʼinik, xubʼij: «¡Chiwilampeʼ, ri alaj Uchij ri Dios!». 37 Are chiʼ ri e kebʼ discípulos xkita wariʼ, xeteriʼ bʼi chrij ri Jesús. 38 Xkaʼy kʼu ri Jesús chrij y are taq chiʼ xrilo e teren bʼi chrij xutaʼ chke: «¿Jas kitzukuj?». Ri e areʼ xkibʼij che: «Rabí, kraj kubʼij ‹maestro›, ¿jawiʼ at kanajinaq wi kanoq?». 39 Ri Jesús xubʼij chke: «Chixpetoq y kiwil na». Rumal riʼ xebʼe rukʼ xkilo jawiʼ kanajinaq wi kanoq y xekʼojiʼ kan rukʼ pa riʼ ri qʼij; pa taq a las 4 bʼenaqʼij.* 40 Ri Andrés, ri rachalal ri Simón Pedro, are jun chke ri e kebʼ ri xkita ri xubʼij ri Juan y ri xeteriʼ chrij ri Jesús. 41 Nabʼe xuriq ri Simón, ri rachalal, xubʼij che: «Xqariq ri Mesías» (kraj kubʼij Cristo), 42 y xukʼam bʼik jawiʼ kʼo wi ri Jesús. Are chiʼ xil rumal ri Jesús xbʼix che: «At riʼ ri Simón, ukʼojol ri Juan. Kbʼix na Cefas chawe at» (kraj kubʼij Pedro).
43 Chukabʼ chi qʼij, ri Jesús kraj kbʼe pa Galilea. Xuriq kʼu ri Felipe y xubʼij che: «Chatteren chwij». 44 Ri Felipe aj Betsaida, ri kitinamit ri Andrés y ri Pedro. 45 Ri Felipe xuriq ri Natanael y xubʼij che: «Qariqom ri xutzʼibʼaj kan ri Moisés pa ri Ley, xuqujeʼ ri xkitzʼibʼaj kan ri Profetas: ri Jesús ukʼojol ri José, ri aj Nazaret». 46 Pero ri Natanael xutaʼ che: «¿La kʼo lo jun utzalaj winaq kel lo pa Nazaret?». «Chatpetoq y kawil na», xcha ri Felipe che. 47 Are chiʼ ri Jesús xril ri Natanael petinaq rukʼ, xubʼij: «Chiwilampeʼ, jun israelita ri kebʼ ta upalaj». 48 Ri Natanael xutaʼ che: «¿Jasche* awetaʼm nuwach?». Ri Jesús xubʼij che: «Xatwilo are chiʼ at kʼo chuxeʼ ri higo, are taq chiʼ majaʼ katusikʼij ri Felipe». 49 Ri Natanael xubʼij che: «Rabí, at riʼ ri Ukʼojol ri Dios, at riʼ ri Rey re Israel». 50 Ri Jesús xubʼij che: «¿La katkojon chwij xa rumal che xinbʼij chawe che xatwil chuxeʼ ri higo? Kawil kʼu na jastaq más nimaʼq kibʼanik chuwach wariʼ». 51 Y xubʼij chik: «Qastzij kinbʼij chiwe che ri ix kiwil na ri kaj torotajinaq y ri ángeles re ri Dios tajin kepaqiʼk y tajin keqaj lo kʼa rukʼ ri Ralkʼwal Winaq».
2 Churox qʼij xbʼan jun waʼim re kʼulanem pa Caná re Galilea, kʼo kʼu ri unan ri Jesús chilaʼ. 2 Xuqujeʼ ri Jesús y ri u discípulos xebʼan invitar pa ri waʼim re kʼulanem.
3 Are chiʼ tajin kkʼis ri vino, ri unan ri Jesús xubʼij che: «Kʼo ta chi ki vino». 4 Pero ri Jesús xubʼij che: «Ixoq,* ¿jas qe oj che laʼ leʼ? Kʼa majaʼ na kuriqaʼ ri nu hora». 5 Ri unan xubʼij chke ri tajin ketobʼanik: «Chibʼanaʼ juntir ri kubʼij chiwe». 6 Kʼo kʼu apan seis tokʼotaʼq taq qʼebʼal bʼanom rukʼ abʼaj, yaʼom apan chilaʼ rech kkichʼaj kiqʼabʼ ri judíos are chiʼ majaʼ kewaʼik junam rukʼ ri e kʼamanaq che ubʼanik. Chkijujunal kuqʼiʼ kebʼ o oxibʼ pajbʼal joron.* 7 Xubʼij kʼu ri Jesús chke: «Cheʼinojisaj ri qʼebʼal che joron». Xkinojisaj kʼu ri qʼebʼal kʼa chuchiʼ xkiya wi. 8 Tekʼuriʼ xubʼij chke: «Chanim riʼ chiwesaj bʼi jubʼiqʼ y jeʼiya che ri tajin kilow ri waʼim». Rumal riʼ ri e areʼ xekiya che. 9 Are chiʼ ri tajin kilow ri waʼim xunaʼ ri joron ri bʼanom chi vino che, rumal che retaʼm taj jawiʼ xelesax wi lo ri xyaʼ che (paneʼ ri xeʼelesan ri joron ketaʼm), xusikʼij apan ri novio 10 xubʼij kʼu che: «E juntir ri winaq are nabʼe kkiya ri utzalaj vino tekʼuriʼ kkiya ri qas ta utz are chiʼ ri winaq e qʼabʼarelabʼ chik. Pero ri at xaq are akʼolom na ri utzalaj vino chanim». 11 Ri xubʼan ri Jesús pa Caná re Galilea are ri nabʼe chke taq ri u milagros. Jeriʼ ri areʼ xuqʼalajisaj che kʼo nim u poder, y ri u discípulos xkikubʼsaj kikʼuʼx chrij.
12 Are chiʼ bʼantajinaq chi riʼ, xqaj bʼi pa Capernaúm rachiʼl ri unan, ri e rachalal y ri u discípulos, pero kʼi ta qʼij xekʼojiʼ chilaʼ.
13 Are chiʼ xa jubʼiqʼ chi kraj kuriqaʼ ri Pascua ke ri judíos, ri Jesús xpaqiʼ bʼi pa Jerusalén. 14 E kʼo kʼu ri kʼayil taq wakax, chij y palomax pa ri templo, xuqujeʼ ri e kʼexol taq pwaq e tʼuyul pa taq ri kikʼolbʼal. 15 Rumal riʼ, are taq chiʼ ubʼanom chi jun asyar* che jun kolobʼ, xeresaj bʼi e juntir ri ajkʼayibʼ, ri e chij y ri e wakax pa ri templo, y xujabʼuj bʼi ri kirajil ri e kʼexol taq pwaq y xupakʼabʼaʼ bʼi ri ki mesas. 16 Xubʼij kʼu chke ri e kʼayil taq palomax: «¡Chiwesaj bʼi juntir wariʼ waral! ¡Xaq mibʼan jun kʼaybʼal che ri rachoch ri Nutat!». 17 Xnaʼtaj kʼu chke ri u discípulos ri tzʼibʼatal kanoq: «Kjuluw na pa wanimaʼ ri loqʼoqʼebʼal kinnaʼ chrij ri awachoch».
18 Are taq chiʼ ri judíos xkil ri xubʼano, xkitaʼ che: «¿Jas etal* katkowinik kabʼano rech kakʼut chqawach che kʼo taqanik pa aqʼabʼ che ubʼanik ri xabʼano?». 19 Xubʼij kʼu ri Jesús chke: «Chiwulij waʼ we templo, xa kʼu pa oxibʼ qʼij kinyak na». 20 Rumal riʼ ri judíos xkibʼij: «46 junabʼ xukʼam bʼik rech xbʼan waʼ we templo, ¿la katkowin lo at che uyakik xa pa oxibʼ qʼij?». 21 Pero ri templo ri tajin kchʼaw areʼ chrij are ri u cuerpo. 22 Are chiʼ xwalijisax chkixoʼl ri kaminaqibʼ, xnaʼtaj chke ri u discípulos che ri areʼ jeriʼ xubʼij, xkikoj kʼu ri kubʼij ri Tzʼibʼatalik y ri ubʼim chi ri Jesús.
23 Tekʼuriʼ, are chiʼ xkʼojiʼ pa Jerusalén pa ri nimaqʼij re ri Pascua, e kʼi xkikubʼsaj kikʼuʼx chrij are chiʼ xkil ri milagros xubʼano. 24 Pero ri Jesús qas ta xukubʼaʼ ukʼuʼx chkij, rumal che retaʼm kiwach e juntir 25 y rajawaxik ta na kbʼix che jas ubʼanik ri winaq, rumal che ri areʼ retaʼm ri kʼo pa kanimaʼ ri winaq.
3 Kʼo jun achi Nicodemo ubʼiʼ jun chke ri fariseos, ri yaʼtal chke ketaqan pa kiwiʼ ri judíos. 2 Xbʼe kʼu chaqʼabʼ che rilik ri Jesús y xubʼij che: «Rabí, qetaʼm oj che ri at at jun maestro taqom lo rumal ri Dios, rumal che kʼo ta jun winaq kkowinik kubʼan ri milagros kabʼan at we kʼo ta ri Dios rukʼ ri areʼ». 3 Ri Jesús xubʼij che: «Qastzij wi kinbʼij chawe, che we jun winaq kalax ta chi jumul,* kkowin ta riʼ kril ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios».* 4 Ri Nicodemo xubʼij che: «¿Jas modo kalax chi jumul jun winaq we riʼj chik? ¿La ma ta qastzij che kkowin taj kok chi chupam ri unan y kalax chi jumul?». 5 Ri Jesús xubʼij che: «Qastzij wi kinbʼij chawe, che we jun winaq kalax ta rumal jaʼ y rumal espíritu, kkowin taj kok pa ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios. 6 Ri xalax rumal winaq, winaq riʼ y ri xalax rumal espíritu, espíritu riʼ. 7 Mamayo* che xinbʼij chawe: ‹Ri ix rajawaxik kixalax chi na jumul›. 8 Ri kaqiqʼ kxukʼuw apawchiʼ taneʼ ri kraj wi, y paneʼ katkowinik kato, awetaʼm taj jawiʼ petinaq wi ni jawiʼ kbʼe wi. Jeriʼ kbʼantaj rukʼ ri winaq ri xalax rumal espíritu».
9 Tekʼuriʼ ri Nicodemo xutaʼ che: «¿Jas ubʼanik riʼ che kebʼantaj waʼ we jastaq?». 10 Xubʼij kʼu ri Jesús che: «At maestro yaʼ re Israel, ¿jas kʼu che awetaʼm ta we jastaq riʼ? 11 Qastzij wi kinbʼij chawe che kojtzijon chrij ri qetaʼm y kqaqʼalajisaj ri qilom, pero kikoj ta ri xqabʼij chiwe. 12 We in chʼawinaq chrij jastaq re ri uwach ulew y kikoj ta ri kinbʼij chiwe, ¿la kikoj riʼ we kinchʼaw chrij jastaq re ri kaj? 13 Xuqujeʼ nijun winaq paqal bʼi pa ri kaj xaq xiw kʼu ri qajinaq lo pa ri kaj, are ri Ralkʼwal Winaq. 14 Y junam rukʼ ri xubʼan ri Moisés che uxekebʼaxik ri kumatz cho jun cheʼ pa ri desierto, jelaʼ kkibʼan na ri winaq che uxekebʼaxik ri Ralkʼwal Winaq 15 rech ri winaq ri kkojon chrij ri areʼ kuriq kʼaslemal kʼo ta ukʼisik.
16 »Rumal che ri Dios sibʼalaj xuloqʼoqʼej ri uwach ulew* xuya ri Ukʼojol ri xa jun kʼolik rech kʼo ta jun chke ri kukubʼsaj ukʼuʼx chrij* ksach uwach, xaneʼ kuriq kʼaslemal kʼo ta ukʼisik. 17 Rumal che ri Dios xutaq ta lo ri Ukʼojol pa ri uwach ulew rech kuqʼat tzij puwiʼ ri uwach ulew, xaneʼ rech ri uwach ulew kubʼan salvar ribʼ rumal ri areʼ. 18 Ri winaq che kukubʼsaj ukʼuʼx chrij kqʼat ta tzij puwiʼ. Y ri winaq ri kukubʼsaj ta ukʼuʼx chrij, qʼatom chi tzij puwiʼ, rumal che ukubʼsam ta ukʼuʼx chrij ri xa jun Ukʼojol ri Dios. 19 Y ri kbʼanowik chi kqʼat tzij pa kiwiʼ are waʼ: are taq chiʼ xpe ri luz pa ri uwach ulew, are más loqʼ xkil wi ri qʼequʼm chuwach ri luz, rumal ri itzel taq jastaq kkibʼano. 20 Rumal che ri kubʼan itzel taq jastaq itzel kril ri luz y kbʼe ta cho ri luz, rech kqʼalajisax ta* ri kubʼano. 21 Pero ri kubʼan ri utzilal kbʼe cho ri luz, rech qas kilitajik chi ri jastaq kubʼano kʼo ubʼanik rukʼ ri kraj ri Dios».
22 Are taq chiʼ bʼantajinaq chi riʼ, ri Jesús e rachiʼl ri u discípulos xeʼok bʼi pa ri alaj taq tinamit re Judea ri kʼo pa ri juyubʼ, xkʼojiʼ na jun tiempo chilaʼ e rachiʼl ri u discípulos y xubʼan ki bautismo ri winaq. 23 Pero xuqujeʼ ri Juan tajin kubʼan ki bautismo ri winaq, pa Enón, chunaqaj Salim, rumal che xaq apawchiʼ kʼo wi jaʼ chilaʼ, y ri e winaq kepetik y kkibʼan ki bautismo rukʼ. 24 Rumal che pa riʼ ri tiempo kʼa majaʼ na ktzʼapix ri Juan pa cárcel.
25 Tekʼuriʼ ri u discípulos ri Juan xkimaj uyajik kibʼ rukʼ jun judío chrij ri uchʼajchʼobʼisaxik ibʼ. 26 Tekʼuriʼ xebʼek y xekibʼij che ri Juan: «Rabí, chawilampeʼ, ri achi ri xkʼojiʼ na awukʼ pa ri jun chi lado che ri Jordán, ri xatchʼaw chrij chkiwach ri e winaq, tajin kubʼan ki bautismo ri e winaq y e juntir tajin kebʼe rukʼ». 27 Xubʼij kʼu ri Juan: «Man kkowin ta jun winaq kʼo kubʼano we man are ri Dios kyaʼow che. 28 Qas ix testigos che ri xinbʼij chiwe ‹In ta ri in Cristo, xaneʼ xaq xiw xintaq lo chuwach ri areʼ›. 29 Ri ajchaqʼe ri novia are ri novio. Pero are chiʼ ri ramigo ri novio naqaj kʼo wi che y kuta ri uchʼabʼal, sibʼalaj kkikotik. Rumal riʼ, sibʼalaj kinkikot chanim. 30 Ri areʼ rajawaxik kpaqiʼ na más, pero ri in rajawaxik xa kinqaj na más».
31 Ri kpe chikaj kʼo pa kiwiʼ e juntir ri nikʼaj chik. Ri rech ri uwach ulew rech ri uwach ulew y kchʼaw chrij jastaq rech ri uwach ulew. Ri kpe pa ri kaj kʼo pa kiwiʼ e juntir ri nikʼaj chik. 32 Y kchʼaw chrij ri rilom y ri utom, pero nijun kukoj ri kutzijoj. 33 Ri ukojom ri xutzijoj, ukʼutum* che ri Dios qas kubʼij ri qastzij. 34 Ri taqom lo rumal ri Dios kubʼij ri e utzij ri Dios, rumal che ri Dios xa ta kupaj ri espíritu kuyaʼo.* 35 Ri Tataxel loqʼ kril wi ri Kʼojolaxel y ujachom juntir ri jastaq pa uqʼabʼ. 36 Ri winaq kukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri Kʼojolaxel kʼo ukʼaslemal kʼo ta ukʼisik, pero ri kniman ta che ri Kʼojolaxel kril ta uwach ri kʼaslemal, xaneʼ kkʼojiʼ na ri royowal ri Dios puwiʼ.
4 Are chiʼ ri Jesús* xretaʼmaj che ri fariseos xkito che ri areʼ* más e kʼi winaq tajin kubʼan ki bautismo y más e kʼi winaq tajin kubʼan discípulos chke chuwach ri Juan, 2 paneʼ are ta ri Jesús kbʼanow ki bautismo, xaneʼ are ri u discípulos, 3 xel bʼi pa Judea y xbʼe chi jumul pa Galilea. 4 Pero rajawaxik kqʼax na pa Samaria. 5 Rumal riʼ xopan pa jun tinamit re Samaria ri kbʼix Sicar che, chunaqaj ri ulew che xuya kan ri Jacob che ri José, ri ukʼojol. 6 Chilaʼ kʼu kʼo wi ri u pozo ri Jacob. Y ri Jesús xtʼuyiʼ rukʼ ri pozo, rumal che kosinaq rumal ri viaje. Pa taq a las 12 nikʼaj qʼij.*
7 Pa riʼ ri hora xopan jun ixoq aj Samaria che resaxik ujoron. Xubʼij ri Jesús che: «Chayaʼ nujoron». 8 (E bʼenaq ri u discípulos pa ri tinamit che uloqʼik kiwa). 9 Pero ri ixoq aj Samaria xutaʼ che: «Ri at at judío y ri in in aj Samaria, ¿jasche kataʼ ajoron chwe?». (Rumal che ri judíos kekichʼabʼej ta ri e aj Samaria). 10 Ri Jesús xubʼij che: «We ta xa awetaʼm ri usipam ri Dios y we ta xa awetaʼm jachin ri tajin kbʼin chawe ‹Chayaʼ nujoron›, xataʼ ta ajoron at riʼ che, y ri areʼ xuya ta kʼaslik jaʼ riʼ chawe». 11 Ri ixoq xubʼij che: «Pero tat kʼo ta kʼo awukʼ rech katkowinik kawesaj ri jaʼ, y nim qajinaq bʼi ri pozo. ¿Jawiʼ kʼu kakʼama wi ri kʼaslik jaʼ? 12 ¿La más lo nim abʼanik at chuwach ri Jacob ri qamam? Waral xelesax wi ri jaʼ ri xutij ri areʼ, ri xkitij ri e ralkʼwal y ri xkitij ri e rawaj». 13 Ri Jesús xubʼij che: «Apachin taneʼ ri kutij re wajun jaʼ riʼ kchaqij chi na uchiʼ. 14 Pero ri kutij re ri jaʼ ri kinya in, ni ta jumul chik kchaqij chi na uchiʼ. Xaneʼ ri jaʼ ri kinya in che, jetaneʼ kubʼan na jun nacimiento re jaʼ chupam, ri kbʼuqʼbʼut che uyaʼik kʼaslemal kʼo ta ukʼisik». 15 Xubʼij kʼu ri ixoq che: «Tat, chayaʼ riʼ ri jaʼ chwe rech kchaqij ta chi wi nuchiʼ y rajawaxik ta chik kʼa kinpe na pa wajun lugar che resaxik nujoron».
16 Ri areʼ xubʼij che: «Jat, jasikʼij lo ri awachajil tekʼuriʼ kattzalij lo waral». 17 «Kʼo ta wachajil», xcha ri ixoq che. Ri Jesús xubʼij che: «Qastzij wi ri kabʼij che kʼo ta awachajil, 18 rumal che e kʼolinaq chi cinco awachajil y awachajil ta ri achi kʼo awukʼ chanim. Qastzij wi ri abʼim». 19 Ri ixoq xubʼij che: «Tat, xa at profeta waʼ. 20 Ri e qatiʼt qamam xkiqʼijilaj ri Dios pa wajun juyubʼ, pero ri ix kibʼij che rajawaxik pa Jerusalén kqʼijilax wi». 21 Ri Jesús xubʼij che: «Ixoq, chakojoʼ ri kinbʼij: kuriqaʼ na ri qʼij che rajawaxik ta chik kiqʼijilaj na ri Tataxel pa wajun juyubʼ, ni pa Jerusalén. 22 Ri ix kiqʼijilaj ri iwetaʼm ta uwach; ri oj kqaqʼijilaj ri qetaʼm uwach, rumal che kukʼ ri judíos kmajtaj wi lo ri salvación. 23 Pero kopan na ri qʼij, opanaq chi kʼu ri qʼij, che ri qas kkiqʼijilaj ri Tataxel kkiqʼijilaj na pa espíritu y rukʼ ri qas ubʼeʼal. Rumal che ri Tataxel tajin keʼutzukuj winaq jeriʼ kibʼanik rech kkiqʼijilaj. 24 Ri Dios are jun espíritu, y ri keqʼijilan che rajawaxik kkiqʼijilaj pa espíritu y rukʼ ri qas ubʼeʼal». 25 Ri ixoq xubʼij che: «Wetaʼm in che kpe na ri Mesías, ri kbʼix Cristo che. Are chiʼ kpe ri areʼ kuqʼalajisaj na juntir chqawach». 26 Ri Jesús xubʼij che: «In riʼ ri areʼ, ri tajin ktzijon awukʼ».
27 Xeʼopan kʼu ri u discípulos y xkimayo che ri areʼ tajin ktzijon rukʼ jun ixoq, pero kʼo ta wi jun xutaʼ che «¿Jas tajin katzukuj?» o «¿Jasche tajin kattzijon rukʼ?». 28 Xuya kʼu kan ri uqʼebʼal ri ixoq chilaʼ, y xbʼe pa ri tinamit che ubʼixik chke ri winaq: 29 «Chixpet che rilik jun achi ri xubʼij chwe juntir ri nubʼanom. ¿La ma ta lo are waʼ ri Cristo?». 30 Xeʼel kʼu bʼi ri winaq pa ri tinamit y xebʼe che rilik.
31 Tekʼuriʼ ri u discípulos kkitanabʼaʼ ta ubʼixik che: «Rabí, chatijaʼ awa». 32 Pero ri areʼ xubʼij chke: «Kʼo jun nuwa in kintijo che iwetaʼm ta ix». 33 Rumal riʼ ri u discípulos kkibʼij chbʼil taq kibʼ: «Kʼo ta ya kʼamowinaq lo uwa, ¿o kʼolik?». 34 Ri Jesús xubʼij chke: «Ri nuwa are ubʼanik ri kraj ri xintaqow loq y ukʼisik ri uchak. 35 ¿La ma ta kibʼij che kraj na kajibʼ ikʼ che ri cosecha? Pero in kinbʼij chiwe: cheʼikaʼyej ri tikoʼn y chiwilampeʼ, saq chi keʼilitajik, xaq e kʼo chik rech kmol ri cosecha. Ya 36 tajin kukʼam chi ri tojbʼal re ri yakal cosecha y tajin kumol chi ri wachinik rech ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik. Xa jeriʼ, ri tikonel y ri yakal cosecha junam kekikotik. 37 Rumal che rukʼ wariʼ kbʼantaj ri kubʼij jun tzij ri kbʼixik ‹Jun ri ktikonijik, jun chi kʼu wi ri kyakow ri cosecha›. 38 In xixintaq bʼi che ubʼanik cosechar ri ix ta xikoj ichuqʼabʼ che uchakuxik. E nikʼaj chi kʼut ri sibʼalaj xechakunik, ix kʼut iriqom utzilal rumal ri kichak».
39 E kʼi kʼu chke ri winaq pa ri alaj tinamit riʼ re Samaria xekojon chrij ri Jesús rumal ri xubʼij ri ixoq chrij, jewaʼ xubʼij: «Xubʼij juntir chwe ri nubʼanom». 40 Rumal riʼ, are chiʼ ri e aj Samaria xebʼe che rilik, xkibʼij che chi kkanaj kan kukʼ, y ri areʼ xkanaj na kan kebʼ qʼij chilaʼ. 41 Are taq chiʼ ri e winaq xkita ri tajin kukʼutu, xa xekʼiyar más ri xekojon chrij, 42 xkibʼij kʼu che ri ixoq: «Juntir kqakoj chik pero xaq xiw ta rumal ri xabʼij at chqe. Qas rukʼ ri qaxikin xqato y qetaʼm che qastzij wi ri areʼ are ri salvador re ri uwach ulew».
43 Are chiʼ qʼaxinaq chi kebʼ qʼij, xel bʼi chilaʼ rech kbʼe pa Galilea. 44 (Qas are ri Jesús xbʼinik che ri profeta nim ta kil wi pa ri utinamit). 45 Are chiʼ xopan pa Galilea, ri e aj Galilea utz xkibʼan che ukʼulaxik, rumal che ri e areʼ xuqujeʼ xebʼe pa ri nimaqʼij y xkil juntir ri xubʼan pa Jerusalén pa ri nimaqʼij.
46 Tekʼuriʼ jumul chik xbʼe pa Caná re Galilea, jawiʼ xubʼan wi vino che ri jaʼ. Kʼo kʼu jun funcionario re ri rey ri kʼo jun ukʼojol yawabʼ pa Capernaúm. 47 Are chiʼ ri achi xuto che ri Jesús elenaq lo pa Judea rech kopan pa Galilea, xbʼe che rilik y xutaʼ toqʼobʼ* che chi kqaj bʼi rukʼ che ukunaxik ri ukʼojol, rumal che ri ukʼojol ya kkamik. 48 Pero ri Jesús xubʼij che: «Ri ix kixkojon ta riʼ we kiwil ta milagros kbʼanik o mayibʼalalaj taq jastaq». 49 Ri funcionario re ri rey xubʼij che: «Wajaw, chatqaj bʼi wukʼ rech kkam ta ri alaj nukʼojol». 50 Ri Jesús xubʼij che: «Chattzalij bʼi cho awachoch, rumal che ri akʼojol kʼaslik». Xukoj kʼu ri achi ri xubʼij ri Jesús che y xbʼek. 51 Are taq chiʼ qajinaq bʼi cho ri rachoch, xeʼel bʼi ri rajchakibʼ che ukʼulaxik rech kekibʼij che chi ri ukʼojol kʼaslik.* 52 Xutaʼ kʼu chke jas hora xunaʼ ri akʼal che tajin kutzirik. Xkibʼij che: «Iwir pa taq a la una* bʼenaqʼij xel bʼi ri qʼaqʼ chrij». 53 Chilaʼ kʼu xretaʼmaj wi ri utat ri akʼal che qas pa riʼ ri hora xubʼij ri Jesús che «Ri akʼojol kʼaslik». Rumal riʼ ri achi y e juntir ri e kʼo pa ri rachoch xekojon chrij. 54 Are waʼ ri ukabʼ milagro xubʼan ri Jesús are chiʼ xtzalij pa Galilea, upetik pa Judea.
5 Are taq chiʼ bʼantajinaq chi riʼ, xbʼan jun nimaqʼij kech ri judíos, xpaqiʼ kʼu bʼi ri Jesús pa Jerusalén. 2 Pa Jerusalén, rukʼ ri Uchiʼ ja ke Chij,* kʼo jun estanque kbʼix Betzata che pa hebreo, kʼo cinco upa raqan ja che. 3 Pa riʼ ri lugar e qʼoyol e kʼi yawabʼ, moyabʼ,* chʼokojibʼ y winaq chaqiʼj kaqan kiqʼabʼ. 4* —— 5 Kʼo kʼu jun achi chilaʼ 38 junabʼ chik yawabʼ. 6 Are chiʼ ri Jesús xril ri achi qʼoyol chilaʼ, retaʼm chik che najalaj tiempo yawabʼ chik, xutaʼ che: «¿La kawaj katutzirik?». 7 Ri yawabʼ xubʼij che: «Tat, kʼo ta jachin kinnimow pa ri jaʼ are chiʼ ksilabʼik. Are taq chiʼ kwaj kinnok chupam, kʼo wi jun knabʼejik y nabʼe kqaj pa ri jaʼ chnuwach». 8 Ri Jesús xubʼij che: «¡Chatwalijoq! Chayakaʼ bʼi ri asok* y chatbʼinoq». 9 Aninaq kʼu xutzir ri achi, xuyak bʼi ri usok y xumaj bʼinem.
Sábado riʼ ri qʼij. 10 Rumal riʼ ri judíos xkimaj ubʼixik che ri achi ri xkunaxik: «Kamik sábado. Yaʼtal taj kawukʼaj bʼi ri asok». 11 Pero ri areʼ xubʼij chke: «Pero ri achi ri xinukunaj xubʼij chwe ‹Chayakaʼ bʼi ri asok y chatbʼinoq›». 12 Ri e areʼ xkitaʼ che: «¿Jachin ri achi xbʼin chawe ‹Chayakaʼ bʼi ri asok y chatbʼinoq›?». 13 Pero ri achi retaʼm taj jachin xkunanik, rumal che ri Jesús sachinaq bʼi chkixoʼl ri winaq ri e kʼo chilaʼ.
14 Are chiʼ bʼantajinaq chi riʼ, ri Jesús xuriq ri achi pa ri templo, xubʼij che: «Chawilampeʼ, at kunatajinaq chik. Matmakun chik rech más ta lawalo kariq chi na». 15 Xbʼe kʼu ri achi y xubʼij chke ri judíos che are ri Jesús xkunanik. 16 Rumal riʼ ri judíos kkitzukuj ri Jesús, rumal che kubʼan riʼ ri jastaq pa ri qʼij sábado. 17 Pero ri Jesús kubʼij chke: «Ri Nutat kʼa tajin kchakun na chanim, y ri in xuqujeʼ kʼa tajin kinchakun na». 18 Rumal kʼu riʼ ri judíos más xkitij* chi na kichuqʼabʼ rech kkikamisaj, rumal che chkiwach areʼ kubʼan ta respetar ri sábado y kubʼij Utat che ri Dios, rumal che kujunamaj ribʼ rukʼ.
19 Xubʼij kʼu ri Jesús chke: «Qastzij wi kinbʼij chiwe che ri Kʼojolaxel kkowin taj kubʼan nijun jastaq xaq pa rech wi, xaq xiw kubʼan ri krilo kubʼan ri Tataxel. Rumal che juntir ri jastaq ri kubʼan ri Tataxel, ri Kʼojolaxel xuqujeʼ je kubʼan che ubʼanik. 20 Rumal che ri Tataxel loqʼ kril ri Kʼojolaxel y kukʼut juntir ri jastaq chuwach ri kubʼan areʼ, y kukʼut na chak chuwach más nimaʼq chkiwach riʼ ri jastaq rech ri ix kixmayinik. 21 Rumal che junam rukʼ ri Tataxel keʼukʼasuj ri kaminaqibʼ y kuya kikʼaslemal, xuqujeʼ ri Kʼojolaxel kuya ukʼaslemal ri winaq ri kraj kuya che. 22 Rumal che ri Tataxel kuqʼat ta tzij puwiʼ nijun winaq, xaneʼ uyaʼom pa uqʼabʼ ri Kʼojolaxel rech kuqʼat tzij, 23 rech e juntir nim kkil wi ri Kʼojolaxel junam rukʼ ri kkibʼan che rilik ri Tataxel. Jachin nim ta kril wi ri Kʼojolaxel nim ta kril wi ri Tataxel, ri xtaqow loq. 24 Qastzij wi ri kinbʼij chiwe che ri kuta ri nutzij y kkojon chrij ri xintaqow loq kʼo ukʼaslemal kʼo ta ukʼisik y kqʼat ta tzij puwiʼ, xaneʼ elenaq lo pa ri kamikal qʼaxinaq kʼu pa ri kʼaslemal.
25 »Qastzij wi kinbʼij chiwe che kopan ri qʼij, opanaq chi ri qʼij, che ri kaminaqibʼ kkita na ri uchʼabʼal ri Ukʼojol ri Dios, y ri xkita chʼabʼexik kekʼasiʼ na. 26 Rumal che junam rukʼ ri Tataxel kʼo u poder che uyaʼik kʼaslemal, xuqujeʼ uyaʼom ri poder pa uqʼabʼ ri Kʼojolaxel rech kuya kʼaslemal. 27 Y uyaʼom taqanik pa uqʼabʼ rech kuqʼat tzij rumal che ri areʼ are ri Ralkʼwal Winaq. 28 Mixmayin rumal wariʼ, rumal che petinaq ri hora che e juntir ri e kʼo pa taq ri muqbʼal kkita na ri uchʼabʼal 29 y keʼel na loq: ri xkibʼan utz taq jastaq, kekʼastaj na rech kkiriq kʼaslemal, y ri xkibʼan itzel taq jastaq, kekʼastaj na rech kqʼat tzij pa kiwiʼ. 30 In kinkowin taj kinbʼan nijun jastaq xaq pa wech wi. Kinqʼat tzij rukʼ ri kinto, y qas rukʼ ri ubʼeʼal kinqʼat tzij, rumal che are ta kintzukuj ri xaq kwaj in xaneʼ are ri kraj ri xintaqow loq.
31 »We xaq xiw in kinbʼin utz taq tzij chwij, kinbʼij ta riʼ ri qastzij.* 32 Pero kʼo chi jun ri kchʼaw chwij in, y wetaʼm che qastzij ri kubʼij chwij. 33 Ri ix itaqom bʼi achijabʼ rukʼ ri Juan, y ri areʼ ubʼim ri qastzij chwij. 34 Ri in rajawaxik ta chwe kchʼaw na jun winaq chwij chkiwach ri winaq, pero kinbʼij waʼ we jastaq rech ri ix kibʼan salvar iwibʼ. 35 Knikowik y kchuplin* riʼ ri achi junam rukʼ jun candil* y ri ix xa jubʼiqʼ tiempo xiwaj sibʼalaj xixkikot rukʼ ri u luz. 36 Pero ri kinqʼalajisaj in chiwach más nim na ubʼanik chuwach ri re ri Juan. Rumal che ri chak xinutaq ri Nutat che ubʼanik, waʼ we chak ri kinbʼan in, kukʼutu che are ri Tataxel xintaqow loq. 37 Y ri Tataxel ri xintaqow loq, qas ubʼim che are xintaqow loq. Ri ix ni ta jumul itom ri uchʼabʼal ni ta iwilom ri ubʼanik, 38 y kʼo ta ri utzij iwukʼ ix rumal che kixkojon ta chrij ri xutaq lo ri areʼ.
39 »Ri ix, utz kibʼan che ubʼanik estudiar ri Tzʼibʼatalik rumal che kichomaj che are riʼ kyaʼow ikʼaslemal kʼo ta ukʼisik; qas are kʼu ri Tzʼibʼatalik kechʼaw chwij in. 40 Paneʼ jeriʼ, ri ix kiwaj taj kixpe wukʼ rech kiriq ikʼaslemal. 41 Ri in kwaj taj kyaʼ nuqʼij kumal ri winaq. 42 Pero ri in qas wetaʼm che pa ri iwanimaʼ ix, loqʼ ta kiwil wi ri Dios. 43 Ri in in petinaq pa ri ubʼiʼ ri Nutat, pero ri ix kinikʼulaj taj. Pero, we ta kpe jun chik xaq pa rech wi, are utz kibʼan riʼ che ukʼulaxik. 44 ¿La kixkowin lo ix kixkojon chwij, ri utz kiwilo kyaʼ iqʼij kumal e nikʼaj chik y are ta kikoj ichuqʼabʼ rech kixqaj chuwach ri xa jun Dios kʼolik? 45 Michomaj che kixinbʼij na che ri Tataxel che utz ta ri ibʼanom. Ri kbʼinik che utz ta ibʼanom are ri Moisés, ri kikuʼbʼa wi ikʼuʼx. 46 We ta qas kixkojon chrij ri Moisés, kixkojon riʼ chwij in, rumal che ri areʼ xutzʼibʼaj kan ri kinbʼan in. 47 Pero, we kixkojon ta chrij ri xutzʼibʼaj kanoq, ¿la kixkojon riʼ chrij ri kinbʼij in?».
6 Are taq chiʼ e bʼantajinaq chi riʼ ri jastaq, ri Jesús xbʼe pa ri jun chi lado che ri lago re Galilea, o re Tiberíades. 2 Y e kʼi winaq e teren chrij rumal che kkil ri milagros kubʼano are chiʼ keʼukunaj ri yawabʼ. 3 Rumal riʼ ri Jesús xpaqiʼ bʼi puwiʼ jun juyubʼ y xtʼuyiʼ chilaʼ e rachiʼl ri u discípulos. 4 Naqaj chi kʼo wi ri Pascua, ri nimaqʼij kech ri judíos. 5 Are chiʼ ri Jesús xkaʼy apanoq xrilo che e kʼi winaq e petinaq rukʼ, xutaʼ che ri Felipe: «¿Jawiʼ keqaloqʼo wi kaxlanwa rech kewaʼ waʼ we winaq?». 6 Jeriʼ xubʼij rech krilo jas kubʼan ri Felipe, rumal che ri Jesús retaʼm chik jas kubʼan na. 7 Ri Felipe xubʼij che: «Paneʼ kʼo 200 denarios* kaxlanwa, kubʼan ta riʼ rech e juntir kkitij jubʼaʼ ke». 8 Jun chke ri u discípulos, ri Andrés, rachalal ri Simón Pedro, xubʼij che: 9 «Waral kʼo jun akʼal rukʼaʼm cinco kaxlanwa re cebada y kebʼ alaj taq kar. Pero ¿la kubʼanaʼ laʼ chke e juntir ri winaq?».
10 Ri Jesús xubʼij: «Chibʼij chke ri winaq che ketʼuyiʼk». Xetʼuyiʼ kʼu ri winaq chilaʼ rumal che kʼo kʼi qʼayes pa riʼ ri lugar. E kʼo weneʼ 5 mil achijabʼ. 11 Ri Jesús xukʼam ri kaxlanwa y, are taq chiʼ maltyoxinaq chi che ri Dios, xujach chkiwach ri e tʼuyul chilaʼ; je xubʼan rukʼ ri alaj taq kar, xkitij kʼu juntir ri xkaj. 12 Are taq chiʼ e nojinaq chik, xubʼij chke ri u discípulos: «Chiyakaʼ ri chʼaqaʼp ri xetoʼtajik, rech kʼo ta kubʼan kʼax».* 13 Rumal riʼ xkiyako y xkinojisaj 12 chakach che taq ri chʼaqaʼp kaxlanwa ri xkikʼis ta ri winaq chke ri cinco kaxlanwa re cebada.
14 Are chiʼ ri winaq xkil ri milagro xubʼano, xkimaj ubʼixik: «Qas qʼalaj che are waʼ ri Profeta bʼim kanoq che kpe na pa ri uwach ulew». 15 Xbʼe kʼu ri Jesús utukel pa ri juyubʼ rumal che retaʼm che ya kepe ri winaq rech rukʼ chuqʼabʼ kkikʼam bʼik y kkibʼan rey che.
16 Pa ri rokibʼal aqʼabʼ, ri u discípulos xeqaj bʼi chuchiʼ ri lago, 17 xepaqiʼ bʼi pa jun alaj barco y xkimaj bʼi qʼaxem puwiʼ ri lago rech kebʼe pa Capernaúm. Chaqʼabʼ chik, pero ri Jesús kʼa majaʼ kopan kukʼ. 18 Xumaj kʼu ukʼaqik ribʼ ri jaʼ jewaʼ jeriʼ, rumal che sibʼalaj kʼo uchuqʼabʼ ri kaqiqʼ. 19 Are taq chiʼ weneʼ cinco o seis kilómetros* chik kibʼinisam ri alaj barco, xkil ri Jesús tajin kbʼin puwiʼ ri jaʼ y tajin kqebʼ bʼi kukʼ, xkixiʼj kibʼ. 20 Pero ri areʼ xubʼij chke: «¡Xa in waʼ! ¡Mixiʼj iwibʼ!». 21 Ri e areʼ utz ukʼulaxik xkibʼan pa ri alaj barco, y are taq chiʼ qʼaxinaq chi jubʼiqʼ tiempo xeʼopan pa ri lugar jawiʼ kkaj kebʼe wi.
22 Chukabʼ qʼij, ri winaq ri xekanaj kan pa ri jun lado che ri lago xkilo che kʼo ta nijun alaj barco chilaʼ. Nabʼe kanoq kʼo jun chilaʼ, pero xaqʼan ta bʼi ri Jesús chupam kukʼ ri u discípulos, xaneʼ xaq kitukel e areʼ xebʼe chupam. 23 Xeʼopan kʼu jujun alaj taq barcos re Tiberíades chunaqaj ri lugar jawiʼ xewaʼ wi ri winaq are taq chiʼ ri Qajaw Jesús maltyoxinaq chi che ri Dios. 24 Rumal riʼ, are chiʼ ri winaq xkilo che ni ri Jesús ni ri u discípulos e kʼo chilaʼ, xeʼaqʼan bʼi pa ri alaj taq barcos y xebʼe pa Capernaúm che utzukuxik ri Jesús.
25 Are chiʼ xkiriqaʼ pa ri jun chi lado che ri lago, xkitaʼ che: «Rabí, ¿jampaʼ xatul chiriʼ?». 26 Ri Jesús xubʼij chke: «Qastzij wi kinbʼij chiwe che ri ix kinitzukuj taj rumal che xiwilo xinbʼan milagros, xaneʼ rumal che xeʼitij ri kaxlanwa y xixnojik. 27 Mixchakun chrij ri wa ri xa kqʼayik, xaneʼ are chixchakun chrij ri wa ri naj kuchʼijo y kkʼaman bʼi pa ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik, ri kuya na ri Ralkʼwal Winaq chiwe. Are qas ri Dios, ri Tataxel, ukojom ri u sello che rech kukʼutu che kqaj chuwach».*
28 Rumal riʼ, xkitaʼ che: «¿Jas rajawaxik kqabʼano rech kqabʼan ri uchak ri Dios?». 29 Ri Jesús xubʼij chke: «Are waʼ ri uchak ri Dios: chikʼutuʼ che kixkojon chrij ri xutaq lo ri areʼ». 30 Tekʼuriʼ xkibʼij che: «Y ¿jas milagro kabʼano rech kqilo y jeriʼ kojkojon chawij? ¿Jas chak kabʼan at? 31 Ri e qatiʼt qamam xkitij ri maná pa ri desierto, junam rukʼ ri tzʼibʼam kanoq, ri kubʼij: ‹Xeʼutzuq rukʼ kaxlanwa re ri kaj›». 32 Xubʼij kʼu ri Jesús chke: «Qas kinbʼij chiwe che re ta ri kaj ri kaxlanwa xuya ri Moisés chiwe, xaneʼ ri qas kaxlanwa re ri kaj are ri Nutat kyaʼow chiwe. 33 Rumal che ri kaxlanwa re ri Dios are riʼ ri qajinaq lo pa ri kaj y kuya kikʼaslemal ri winaq». 34 Rumal riʼ xkibʼij che: «Qajaw, ronojel tiempo chayaʼ riʼ ri kaxlanwa chqe».
35 Ri Jesús xubʼij chke: «In riʼ ri kaxlanwa re ri kʼaslemal. Ri kpe wukʼ in kʼo ta chi jumul knum na, y ri kkojon chwij kʼo ta chi jumul kchaqij na uchiʼ. 36 Junam rukʼ ri nubʼim chi chiwe, paneʼ iwilom nuwach, pero kixkojon ta chwij. 37 E juntir ri kujach ri Nutat pa nuqʼabʼ kepe wukʼ in, y ri kpe wukʼ in kinxutuj ta wi. 38 Rumal che xinqaj ta lo pa ri kaj che ubʼanik ri kwaj in, xaneʼ che ubʼanik ri kraj ri xintaqow loq. 39 Are waʼ ri kraj ri xintaqow loq: che ksach ta uwach nijun chke e juntir ri xeʼujach pa nuqʼabʼ, xaneʼ kenkʼasuj na pa ri kʼisbʼal qʼij. 40 Rumal che are waʼ ri kraj ri Nutat: apachin taneʼ ri kuchʼobʼ uwach ri Kʼojolaxel y kukubʼsaj ukʼuʼx chrij kuriq na kʼaslemal kʼo ta ukʼisik, y ri in kinkʼasuj na pa ri kʼisbʼal qʼij».
41 Tekʼuriʼ ri judíos xkimaj ubʼixik tzij chrij rumal che xubʼij «In riʼ ri kaxlanwa ri xqaj lo pa ri kaj». 42 Xkimaj kʼu ubʼixik: «¿La ma ta lo are waʼ ri Jesús ukʼojol ri José? ¿La ma ta lo qetaʼm kiwach ri utat unan? ¿Jas kʼu che kubʼij chanim ‹In qajinaq lo pa ri kaj›?». 43 Xubʼij kʼu ri Jesús chke: «Xaq mibʼij chi tzij chwij. 44 Kʼo ta jun winaq kkowinik kpe wukʼ in we ta ma ta are ri Nutat, ri xintaqow loq, kkʼamow loq; y ri winaq riʼ kinkʼastajisaj na pa ri kʼisbʼal qʼij. 45 Tzʼibʼam kʼu kan chupam ri xkitzʼibʼaj ri Profetas: ‹E juntir areʼ ketijox na rumal ri Jehová›.* Ri winaq ri kutatabʼej y kretaʼmaj ri kukʼut ri Nutat kpe wukʼ in. 46 Wariʼ kraj ta kubʼij che kʼo jun winaq rilom uwach ri Tataxel, xaneʼ xaq xiw ri petinaq rukʼ ri Dios; are riʼ ri rilom uwach ri Tataxel. 47 Qastzij wi kinbʼij chiwe che ri kkojon chwij kuriq na ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik.
48 »In riʼ ri kaxlanwa re ri kʼaslemal. 49 Paneʼ ri iwatiʼt imam xkitij ri maná pa ri desierto, xekam wi na. 50 Are waʼ ri kaxlanwa kqaj lo pa ri kaj, rech ri winaq ri kutij riʼ ri kaxlanwa kkam taj. 51 In ri kʼaslik kaxlanwa xqaj lo pa ri kaj. We kʼo jun winaq kutij wajun kaxlanwa ronojel tiempo riʼ kkʼasiʼ na. Ri nutiʼoʼjil* are ri kaxlanwa ri kinjach na in rech kekʼasiʼ ri winaq».
52 Xkimaj kʼu uyajik kibʼ ri judíos y kkibʼij: «¿Jasche wajun achi kubʼij che kuya ri utiʼoʼjil chqe rech kqatijo?». 53 Rumal riʼ ri Jesús xubʼij chke: «Qastzij wi kinbʼij chiwe, we kitij ta ri utiʼoʼjil ri Ralkʼwal Winaq y kiqumuj ta ri ukikʼel, kʼo ta kʼaslemal riʼ kriqitaj iwukʼ. 54 Ri kutij ri nutiʼoʼjil y kuqumuj ri nukikʼel kʼo ukʼaslemal kʼo ta ukʼisik, y ri in kinkʼastajisaj na pa ri kʼisbʼal qʼij; 55 rumal che ri nutiʼoʼjil qas wa wi y ri nukikʼel qas kqumuxik. 56 Ri kutij ri nutiʼoʼjil y ri kuqumuj ri nukikʼel kkʼojiʼ wukʼ in, y ri in kinkʼojiʼ rukʼ ri areʼ. 57 Ri Tataxel, ri kʼaslik, are xintaqow loq y ri in in kʼaslik rumal ri Tataxel. Xaq junam rukʼ, ri kutzuq ribʼ chwe kkʼasiʼ na wumal in. 58 Are waʼ ri kaxlanwa xqaj lo pa ri kaj. Junam ta rukʼ ri xkitij ri iwatiʼt imam, ri xekam wi na. Ri kutij wajun kaxlanwa, ronojel tiempo riʼ kkʼasiʼ na». 59 Xubʼij wariʼ are taq chiʼ tajin keʼutijoj ri winaq pa jun sinagoga re Capernaúm.
60 Are chiʼ ri u discípulos xkita ri xubʼij, xkibʼij: «Utz ta kqata ri kubʼij. ¿Jachin lo ktatabʼenik?». 61 Pero ri Jesús retaʼm ri tajin kkibʼij pa kanimaʼ ri u discípulos, rumal riʼ xubʼij chke: «¿La kubʼan kebʼ ikʼuʼx rumal ri kinbʼij? 62 ¿Jas kʼu kbʼantaj riʼ we ta xa kiwil ri Ralkʼwal Winaq kpaqiʼ bʼik jawiʼ xkʼojiʼ wi nabʼe? 63 Are ri espíritu kyaʼow kʼaslemal; ri tiʼoʼjil kʼo ta upatan. Ri e tzij nubʼim chiwe e nojinaq che espíritu santo y kkiya kʼaslemal. 64 Pero e kʼo jujun chiwe ix kkikoj taj». Rumal che ri Jesús retaʼm lo nabʼe jachin taq ri kkikoj taj y jachin ri kkʼayin na pa kiqʼabʼ ri ukʼulel. 65 Y xubʼij chik: «Rumal riʼ xinbʼij chiwe che kʼo ta jun winaq kkowinik kpe wukʼ in we are ta ri Tataxel kyaʼow bʼe che».
66 Rumal riʼ, e kʼi chke ri u discípulos xetzalij kan pa ri ojer kikʼaslemal y xekʼojiʼ ta chi rukʼ. 67 Rumal riʼ ri Jesús xutaʼ chke ri e Doce: «¿La xuqujeʼ ix kiwaj kixbʼek?». 68 Ri Simón Pedro xubʼij che: «Qajaw, ¿jachin rukʼ kojbʼe chi wi? Xaq xiw awukʼ at e kʼo wi tzij re kʼaslemal kʼo ta ukʼisik. 69 Ri oj qakojom y qetaʼm che at riʼ ri Santolaj rajchak ri Dios». 70 Ri Jesús xubʼij chke: «¿La ma ta ix 12 xixinchaʼo? Pero kʼo jun itzel* chixoʼl». 71 Chrij ri Judas ukʼojol ri Simón Iscariote tajin kchʼaw wi, rumal che paneʼ jun chkixoʼl ri e Doce, kukʼayij na pa kiqʼabʼ ri ukʼulel.
7 Are chiʼ bʼantajinaq chi riʼ ri jastaq, ri Jesús xubʼan na predicar pa Galilea rumal che xraj taj xbʼe pa Judea, kom ri judíos tajin kkichomaj jampaʼ kkikamisaj. 2 Tekʼuriʼ naqaj chi kʼo wi ri kinimaqʼij ri judíos re ri Tabernáculos.* 3 Rumal riʼ xkibʼij ri e rachalal che: «Chatel bʼi waral y jat pa Judea rech ri a discípulos xuqujeʼ kkil ri chak tajin kabʼano. 4 Rumal che we jun winaq kraj ketaʼmax uwach kumal e juntir, kubʼan ta jun jastaq chawal.* We ri at kabʼan waʼ we jastaq, chakʼutuʼ awibʼ chkiwach ri winaq». 5 Xkibʼij wariʼ ri rachalal rumal che kekojon ta chrij. 6 Rumal kʼu riʼ ri Jesús xubʼij chke: «Kʼa majaʼ na kuriqaʼ ri nu tiempo pero chiwe ix utz apachike uwach tiempo. 7 Ri winaq kʼo ta jasche itzel kixkil ix, pero ri in itzel kinkilo rumal che kinqʼalajisaj chkiwach che utz ta ri jastaq kkibʼano. 8 Chixpaqal bʼi ix pa ri nimaqʼij. Ri in kinpaqiʼ ta na pa ri nimaqʼij rumal che kʼa majaʼ kuriqaʼ ri nu tiempo». 9 Jeriʼ xubʼij chke y xkanaj na kan pa Galilea.
10 Pero are taq chiʼ e paqal chi bʼi ri e rachalal pa ri nimaqʼij, ri areʼ xuqujeʼ xpaqiʼ bʼik, pero xukʼut ta ribʼ chkiwach ri winaq, xaneʼ xa xukʼuʼ ribʼ.* 11 Xmajix kʼu utzukuxik kumal ri judíos pa ri nimaqʼij, kkibʼij: «¿Jawiʼ kʼo wi riʼ ri jun achi?». 12 Chkixoʼl ri winaq e kʼo kʼi kejasjat chrij. E kʼo jujun kkibʼij: «Jun utz winaq yaʼ». E kʼo chi nikʼaj kkibʼij: «Utz winaq taj. Xa yaʼ keʼubʼan engañar ri winaq». 13 Pero, kʼo ta wi jun kraj kchʼaw chrij ri Jesús chkiwach ri winaq rumal che kkixiʼj kibʼ chkiwach ri judíos.
14 Are chiʼ pa nikʼaj chi kʼo wi ri nimaqʼij, ri Jesús xpaqiʼ bʼi pa ri templo y xumaj kitijoxik ri winaq. 15 Sibʼalaj kemayin ri judíos y kkibʼij: «¿Jasche wajun achi kʼi retaʼm chrij ri Tzʼibʼatalik, we ubʼanom ta estudiar pa taq ri escuelas?».* 16 Rumal riʼ ri Jesús xubʼij chke: «Wech ta in ri kinkʼutu, xaneʼ rech ri xintaqow loq. 17 We jun winaq kraj kubʼan ri kraj ri Dios, retaʼm riʼ we rukʼ ri Dios petinaq wi ri kinkʼut in, o xaq nuchomanik in. 18 Ri kukʼut ri xaq uchomanik xa kraj kyaʼ uqʼij. Pero ri kraj kyaʼ uqʼij ri xtaqow loq, qas are ri ubʼeʼal kubʼano, y juntir utz ri kubʼano. 19 ¿La ma ta qastzij che ri Moisés xuya ri Ley chiwe ix? Pero nijun chiwe kunimaj ri Ley. ¿Jasche kiwaj kinikamisaj?». 20 Ri winaq xkibʼij che: «¡Xa kʼo jun demonio chawe! ¿Jachin kraj katkamisanik?». 21 Rumal riʼ ri Jesús xubʼij chke: «Xa jun jastaq xinbʼano, pero ix juntir xixmayinik. 22 Chixchoman chrij wariʼ: ri Moisés xubʼij chiwe che kibʼan circuncidar* iwibʼ (rukʼ ta kʼu ri Moisés petinaq wi riʼ, xaneʼ kukʼ ri e iwatiʼt imam) y ri ix kibʼan circuncidar jun achi pa taq sábado. 23 We kibʼan circuncidar jun achi pa taq sábado rech kinimaj ri Ley re ri Moisés, ¿jas kʼu che sibʼalaj kpe iwoyowal wukʼ in rumal che xinkunaj jun achi pa jun qʼij sábado? 24 Kiqʼat ta chi tzij xa rumal ri kiwilo: qas chibʼanaʼ ri ubʼeʼal are chiʼ kiqʼat tzij».
25 Rumal riʼ e jujun chke ri winaq re Jerusalén xkimaj ubʼixik: «¿La ma ta qastzij che are wajun achi kiwaj kikamisaj? 26 Pero, chiwilampeʼ, kʼo ya chileʼ, tajin ktzijon chkiwach e juntir y kʼo ta kibʼij che. ¿La xa lo kkikoj ri kʼamal taq qabʼe che ri areʼ are ri Cristo? 27 Pero je ta kʼut; ri oj qetaʼm jawiʼ kel wi wajun achi, y are chiʼ kpe ri Cristo kʼo ta jun winaq ketaʼmanik jawiʼ kel wi». 28 Rumal kʼu riʼ are chiʼ ri Jesús tajin keʼutijoj ri winaq pa ri templo ko xubʼij: «Ri ix iwetaʼm nuwach y iwetaʼm jawiʼ kinpe wi. Pero in in petinaq taj xaq pa wech wi. Ri xintaqow loq qastzij kʼolik y ri ix iwetaʼm ta uwach. 29 Pero ri in qas wetaʼm uwach, rumal che in petinaq che u representante y are ri areʼ xintaqow loq». 30 Rumal riʼ, xkimaj utzukuxik jas kkibʼan che uchapik, pero kʼo ta kʼu jun xkowinik xutzaq uqʼabʼ che* rumal che majaʼ kuriqaʼ ri u hora. 31 Paneʼ kʼu jeriʼ kkaj kkibʼan ri winaq che, e kʼi chke ri e kʼo chilaʼ xkikubʼsaj kikʼuʼx chrij y kkibʼij: «Are chiʼ kpe ri Cristo kubʼan na kʼi milagros, ¿la ma ta lo qas are waʼ ri ubʼanom wajun achi riʼ?».
32 Xkita kʼu ri fariseos chi ri winaq kejasjat che ubʼixik ri jastaq riʼ chrij. Rumal kʼu riʼ ri e areʼ y ri e kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes xekitaq bʼi chajinelabʼ rech kekichapaʼ. 33 Xubʼij kʼu ri Jesús chke ri winaq: «Kinkʼojiʼ chi na jubʼiqʼ tiempo iwukʼ ix are taq chiʼ majaʼ kinbʼe rukʼ ri xintaqow loq. 34 Ri ix kinitzukuj na pero kiniriq ta chik. Kixkowin taj kixbʼek jawiʼ ri kinkʼojiʼ wi in». 35 Rumal riʼ ri judíos xkimaj ubʼixik chbʼil taq kibʼ: «¿Jawiʼ kʼu kuchomaj wi wajun achi kbʼe wi rech kojkowin ta che uriqik? ¿La xa lo tajin kuchomaj chi kbʼe kukʼ ri judíos ri e tukinaq chkixoʼl taq ri aj Grecia y keʼutijoj ri aj Grecia? 36 ¿Jas chrij tajin kchʼaw wi are chiʼ xubʼij ‹Ri ix kinitzukuj na pero kiniriq ta chik. Kixkowin taj kixbʼek jawiʼ ri kinkʼojiʼ wi in›?».
37 Pa ri kʼisbʼal qʼij, ri qʼij nim ubʼanik re ri nimaqʼij, ri Jesús xtakʼiʼk y ko xubʼij: «We kʼo jun kchaqij uchiʼ chpet wukʼ in y chuqumuj bʼaʼ ujoron wukʼ. 38 We kʼo jun winaq kukubʼsaj ukʼuʼx chwij, ‹keʼel na lo joron re kʼaslik jaʼ pa ranimaʼ›, junam rukʼ ri kubʼij ri Tzʼibʼatalik». 39 Rukʼ ri xubʼij tajin kchʼaw chrij ri espíritu ri kyaʼtaj na chke ri winaq ri kkikubʼsaj kikʼuʼx chrij. Pa riʼ ri tiempo, majaʼ kyaʼtaj ri espíritu chke ri winaq, rumal che ri Jesús kʼa majaʼ knimarisax uqʼij. 40 Are taq chiʼ e jujun chke ri winaq xkita riʼ ri tzij xkimaj ubʼixik: «Qas qʼalaj che are waʼ ri Profeta». 41 E nikʼaj chik kkibʼij: «Are waʼ ri Cristo». Pero e kʼo chi jujun kkibʼij: «¿La ma ta qastzij che ri Cristo pa Galilea ta kpe wi? 42 ¿La ma ta lo kubʼij ri Tzʼibʼatalik che ri Cristo chkixoʼl ri ralkʼwal ri David kel wi loq y che pa Belén kpe wi na, ri u aldea ri David?». 43 Rumal riʼ junam ta xkibʼij ri winaq chrij ri Jesús. 44 E kʼo kʼu jujun chke kkaj kkichapo pero kʼo ta jun xkowinik xutzaq uqʼabʼ che.
45 Xetzalij kʼu bʼi ri chajinelabʼ jawiʼ e kʼo wi ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri fariseos. Ri e fariseos xkibʼan waʼ we pregunta chke: «¿Jasche xikʼam ta loq?». 46 Jewaʼ xkibʼij ri chajinelabʼ chke: «¡Kʼo ta nijun achi jeriʼ chʼawinaq!». 47 Pero ri fariseos xkibʼij chke: «¿La xa xiya iwibʼ ix xixbʼan engañar xuqujeʼ? 48 ¿La xa lo kʼo jun chke ri kʼamal taq qabʼe o jun chke ri fariseos xkojon chrij? 49 Pero waʼ we winaq ri ketaʼm ta ri kubʼij ri Ley xa kʼo ta kipatan».* 50 Ri Nicodemo ri xpe che rilik ri Jesús y ri jun chkixoʼl e areʼ, xubʼij chke: 51 «Junam rukʼ ri kubʼij ri qa Ley, ¿la ma ta qastzij che kbʼan taj kqʼat tzij puwiʼ jun winaq, we tom ta ri kubʼij y etaʼmatal ta ri tajin kubʼano?». 52 Are taq chiʼ xkitaʼ ri xubʼij, ri e areʼ xkibʼij che: «¿La xa lo pa Galilea katel wi at? Chabʼanaʼ investigar, kawil kʼu na che pa Galilea kʼo ta nijun profeta kel loq».*
8 12 Xchʼaw chi kʼu jumul ri Jesús. Xubʼij: «In riʼ ri luz re ri uwach ulew. Ri kteriʼ chwij kʼo ta jumul kbʼin na pa ri qʼequʼm xaneʼ kkʼojiʼ na ri luz re ri kʼaslemal rukʼ». 13 Rumal riʼ ri fariseos xkibʼij che: «Xaq atukel utz katchʼaw chawij. Are ta ri ubʼeʼal kabʼij».* 14 Xubʼij kʼu ri Jesús chke: «Paneʼ utz kinchʼaw in chbʼil wibʼ, pero are ri ubʼeʼal ri kinbʼij rumal che wetaʼm jawiʼ xinpe wi y jawiʼ kinbʼe wi. Pero ri ix iwetaʼm taj jawiʼ xinpe wi ni jawiʼ kinbʼe wi. 15 Ri ix kiqʼat tzij junam rukʼ ri kkibʼan ri winaq; ri in kinqʼat ta tzij puwiʼ nijun winaq. 16 Y we ta kinqʼat tzij qas utz riʼ kinbʼan che uqʼatik tzij, rumal che xaq ta nutukel in kʼolik, xaneʼ kʼo ri Tataxel wukʼ, ri xintaqow loq. 17 Xuqujeʼ pa ri i Ley ix tzʼibʼatalik: ‹Are ri qastzij kyaʼ ubʼixik we e kebʼ winaq kechʼawik›. 18 Utz kinchʼaw in chwij, xuqujeʼ ri Tataxel ri xintaqow loq utz kchʼaw chwij». 19 Rumal riʼ ri fariseos xkitaʼ che: «¿Jawiʼ kʼo wi ri Atat?». Xubʼij kʼu ri Jesús chke: «Ri ix iwetaʼm ta nuwach in, ni iwetaʼm uwach ri Nutat. We ta iwetaʼm nuwach in, xuqujeʼ iwetaʼm uwach riʼ ri Nutat». 20 Xubʼij wariʼ pa ri lugar jawiʼ kʼo wi ri kʼolbʼal taq pwaq, are chiʼ tajin keʼutijoj ri winaq pa ri templo. Pero kʼo ta jun winaq xchapowik rumal che majaʼ kuriqaʼ ri u hora.
21 Rumal laʼ xubʼij chi jumul chke: «Ri in kinbʼek, y ri ix kinitzukuj na, pero kixkam na pa ri imak. Ix kixkowin taj kixbʼek jawiʼ kinbʼe wi in». 22 Ri judíos xkimaj ubʼixik: «¿La xa kraj laʼ kukamisaj ribʼ? Rumal che xubʼij ‹Ix kixkowin taj kixbʼek jawiʼ kinbʼe wi in›». 23 Xubʼij chi kʼu chke: «Ri ikʼolbʼal ix ikam kʼo wi; ri nukʼolbʼal in ajsik kʼo wi. Ri ix ix re wajun uwach ulew; ri in in re ta wajun uwach ulew. 24 Rumal laʼ xinbʼij chiwe ‹Kixkam na pa ri imak›. Rumal che we kikoj taj, in jachin in kinbʼij chiwe, kixkam na pa ri imak». 25 Rumal laʼ xkimaj utaʼik che: «¿At jachin kʼu ri at?». Ri Jesús xubʼij chke: «Xaq loqʼ riʼ kinchʼaw iwukʼ. 26 Kʼo kʼi rajawaxik kinbʼij chiwij ix y kʼo kʼi jastaq rajawaxik kinqʼat tzij puwiʼ. Ri xintaqow loq kubʼij ri qastzij, ri in kinbʼij pa ri uwach ulew ri xinta rukʼ ri areʼ». 27 Pero ri e areʼ xkichʼobʼ taj che chrij ri Tataxel tajin kchʼaw wi. 28 Rumal laʼ ri Jesús xubʼij: «Are chiʼ ri ix ipaqabʼam* chi ri Ralkʼwal Winaq, kʼateriʼ kichʼobʼo jachin ri in ri xinbʼij chiwe y che xaq ta pa wech wi kinbʼan jun jastaq, xaneʼ are kinbʼij ri xukʼut ri Tataxel chnuwach. 29 Y ri xintaqow loq kʼo wukʼ in; in uyaʼom ta kan nutukel, rumal che ronojel tiempo kinbʼan ri kqaj chuwach». 30 Are taq chiʼ tajin kubʼij riʼ ri jastaq, e kʼi xkikubʼsaj kikʼuʼx chrij.
31 Tekʼuriʼ ri Jesús xumaj ubʼixik chke ri judíos ri xkikubʼsaj kikʼuʼx chrij: «We ix kitanabʼaʼ ta kinimaxik ri kinbʼij, qas ix nu discípulos riʼ; 32 kiwetaʼmaj na ri qastzij y are ri qastzij kixtzoqopin na». 33 Ri judíos xkibʼij che: «Ri oj oj ralkʼwal kan ri Abrahán y kʼo ta wi jumul xojok u esclavo jun winaq. ¿Jasche kabʼij ‹Kixtzoqopix na›?». 34 Ri Jesús xubʼij chke: «Qastzij kinbʼij chiwe che apachin taneʼ ri kmakunik kok u esclavo ri makaj. 35 Xuqujeʼ, ronojel ta tiempo kkʼojiʼ ri esclavo pa ri rachoch ri rajaw, pero ri kʼojolaxel ronojel tiempo kkʼojiʼk. 36 Rumal riʼ, we are ri Kʼojolaxel kixtzoqopinik, qastzij wi riʼ kixtzoqopitajik. 37 Wetaʼm in che ix ralkʼwal ri Abrahán; pero tajin kiwilo jas kibʼan che nukamisaxik rumal che ri kinbʼij kʼo ta kok wi chiwe. 38 Ri in kinbʼij ri jastaq chiwe ri xwil rukʼ ri Nutat are chiʼ xinkʼojiʼ rukʼ, pero ri ix are kibʼan ri jastaq ri itom rukʼ ri itat». 39 Rumal riʼ ri e areʼ xkibʼij che ri Jesús: «Ri qatat oj are ri Abrahán». Ri Jesús xubʼij chke: «We ta qas ix ralkʼwal ri Abrahán, are ta kibʼan riʼ ri xubʼan ri Abrahán. 40 Pero xa kiwaj kinikamisaj, xaq xiw ya’ tajin kinbʼij ri ubʼeʼal chiwe ri nutom rukʼ ri Dios. Jelaʼ ta xubʼan ri Abrahán. 41 Ri ix kibʼan iwe junam rukʼ ri kubʼan ri itat». Ri e areʼ xkibʼij che ri Jesús: «Ri oj oj alkʼwalaxelabʼ taj ri ma ta qetaʼm uwach ri qatat;* xa jun ri Qatat kʼolik, are ri Dios».
42 Ri Jesús xubʼij chke: «We ta are Itat ri Dios, kiniloqʼoj riʼ, rumal che are ri Dios xintaqow loq rumal laʼ in kʼo waral. Xaq ta pa wech wi in xinpetik, xaneʼ are ri areʼ xintaqow loq. 43 ¿Jasche kichʼobʼ ta ri tajin kinbʼij? Rumal che kixkowin ta che utatabʼexik ri e nutzij. 44 Ix ix ralkʼwal ri itat, ri Diablo,* y kiwaj kibʼan ri kraj ri itat. Pa ri tikitajem loq xok che kamisanel. Xkʼojiʼ ta pa ri qastzij rumal che kriqitaj ta ri qastzij rukʼ ri areʼ. Are chiʼ kubʼan tzij kukʼut ri qas ubʼanik, rumal che bʼanal tzij y utat ri bʼanoj tzij. 45 Pero rumal che in kinbʼij ri qastzij chiwe, kikoj ta we. 46 ¿Jachin chiwe ix kkowinik kukʼutu che kʼo jun makaj nubʼanom? We qastzij ri kinbʼij, ¿jasche kikoj ta we? 47 Ri winaq ri rech ri Dios kutatabʼej ri utzij ri Dios. Rumal laʼ ri ix kitatabʼej taj: rumal che ix rech ta ri Dios».
48 Are chiʼ ri judíos xkita ri xubʼij, xkibʼij che: «¿La ma ta qastzij ri kqabʼij ‹Ri at at aj Samaria y xa kʼo jun demonio chawe›?». 49 Xubʼij kʼu ri Jesús chke: «Xa ta kʼo jun demonio chwe. Ri in xaq xiw kinya uqʼij ri Nutat, y ri ix nim ta kiniwil wi. 50 Pero ri in tajin ta kintzukuj unimarisaxik nuqʼij; kʼo kʼu jun ri tajin kutzukuj, y are ri areʼ kuqʼat tzij. 51 Qastzij kinbʼij chiwe, che we kʼo jun winaq kunimaj ri kinbʼij, kril ta wi uwach ri kamikal». 52 Ri judíos xkibʼij che: «Qas qʼalaj che xa kʼo jun demonio chawe. Ri Abrahán xkamik xuqujeʼ xekam ri profetas, pero ri at kabʼij: ‹We kʼo jun winaq kunimaj ri kinbʼij, kril ta wi uwach ri kamikal›. 53 Xkam ne ri Abrahán, ri qatat, ¿la más nim abʼanik at chuwach areʼ? Xuqujeʼ ne ri profetas xekamik. ¿Jas abʼanik at kachomaj?». 54 Ri Jesús xubʼij: «We ta xaq nutukel kinnimarisaj nuqʼij chbʼil wibʼ, kʼo ta upatan riʼ ri nimarisabʼal nuqʼij. Are ri Nutat knimarisan nuqʼij, ri kibʼij i Dios ix che. 55 Pero ri ix iwetaʼm ta uwach; ri in kʼut wetaʼm uwach. Y we ta kinbʼij che wetaʼm ta uwach, xa in junam riʼ iwukʼ, in bʼanal tzij. Pero qas wetaʼm uwach y kinnimaj ri kubʼij. 56 Ri Abrahán, ri itat ix, sibʼalaj xkikotik are chiʼ xuchomaj che kril na ri nuqʼij, qas kʼu xrilo y xkikotik». 57 Xkibʼij kʼu ri judíos che: «Kʼa majaʼ ne 50 ajunabʼ, ¿jas kʼu che kabʼij che awilom chi uwach ri Abrahán?». 58 Ri Jesús xubʼij chke: «Qastzij kinbʼij chiwe, are chiʼ majaʼ kalax ri Abrahán, ya in kʼo chi in». 59 Rumal riʼ xkisikʼ abʼaj rech kkikʼaq chrij ri Jesús, pero ri areʼ xrowaj ribʼ* chkiwach y xel bʼi pa ri templo.
9 Are taq chiʼ tajin kokʼow bʼik, xril jun achi moy* chik are chiʼ xalaxik. 2 Y ri u discípulos xkitaʼ che: «Rabí, ¿jachin xmakunik rech wajun achi moy chik are chiʼ xalaxik? ¿La are ri areʼ o are ri utat unan?». 3 Ri Jesús xubʼij chke: «Ni ri utat unan ni ri areʼ xemakunik, moy chik are chiʼ xalaxik rech qas kqʼalajin ri kkowin ri Dios che ubʼanik. 4 Rajawaxik kqabʼan ri uchak ri xintaqow loq are taq chiʼ kʼa saq na. Kopan na jun chaqʼabʼ, are chiʼ nijun winaq kkowinik kchakunik. 5 Pa ri tiempo kinkʼojiʼ na in pa ri uwach ulew, in riʼ ri luz re ri uwach ulew». 6 Are taq chiʼ ubʼim chi riʼ, xchubʼan pa ri ulew y rukʼ ri uchubʼ xubʼan jubʼiqʼ xaqʼoʼl. Tekʼuriʼ xukoj che ri ubʼaqʼwach ri achi 7 y xubʼij che: «Jat che uchʼajik ri abʼaqʼwach pa ri estanque re Siloam» (kraj kubʼij «taqom loq»). Rumal riʼ ri achi xbʼek, xuchʼaj ri ubʼaqʼwach y kkaʼy chik are chiʼ xtzalij loq.
8 Ri vecinos y ri winaq ri ronojel tiempo kilom kutaʼ u limosna xkimaj ubʼixik: «¿La ma ta are wajun achi ri ktʼuyiʼ che utaʼik u limosna?». 9 E kʼo jujun kkibʼij: «Are ya laʼ». E nikʼaj chik kkibʼij: «Are taj, pero xaq junam kpe rukʼ». Y ri achi kubʼij: «In ya laʼ». 10 Rumal riʼ xkitaʼ che: «Y, ¿jasche katkaʼy chik?». 11 Ri areʼ xubʼij chke: «Ri achi ri kbʼix Jesús che xubʼan jubʼiqʼ xaqʼoʼl, xukoj che ri nubʼaqʼwach y xubʼij chwe: ‹Jat pa Siloam y chachʼajaʼ ri abʼaqʼwach›. Xinbʼek, xinchʼaj ri nubʼaqʼwach y xinkaʼyik». 12 Xkitaʼ kʼu che: «¿Jawiʼ kʼo wi riʼ ri achi?». «Wetaʼm taj», xchaʼ chke.
13 Xkikʼam kʼu bʼi chkiwach ri fariseos ri achi ri xtorotaj ubʼaqʼwach. 14 Pa jun qʼij sábado riʼ are chiʼ ri Jesús xubʼan xaqʼoʼl rech xutor ri ubʼaqʼwach ri achi. 15 Rumal riʼ xuqujeʼ ri fariseos xkimaj utaʼik che ri achi jas xubʼano rech kkaʼy chik. Ri achi xubʼij chke: «Xukoj xaqʼoʼl che ri nubʼaqʼwach, xinchʼaj in ri nubʼaqʼwach y chanim riʼ kinkaʼy chik». 16 E kʼo kʼu jujun chke ri fariseos xkimaj ubʼixik: «Ri achi riʼ man rech ta ri Dios, rumal che kubʼan ta respetar ri sábado». E nikʼaj chik kkibʼij: «Pero ¿la kʼo jun ajmak kkowinik kubʼan milagros junam rukʼ wariʼ?». Junam ta ri kkibʼij chrij. 17 Xkibʼij chi jumul che ri moy: «Rumal che xutor abʼaqʼwach, ¿jas kabʼij chrij ri achi riʼ?». Ri areʼ xubʼij chke: «Jun profeta ri areʼ».
18 Pero ri judíos xkikoj taj che ri areʼ moy kan nabʼe y kkaʼy chik, kʼateʼ xkikojo are chiʼ xekisikʼij ri utat unan ri achi. 19 Xkitaʼ chke: «¿La are waʼ ri iwalkʼwal, ri kibʼij ix che moy are chiʼ xalaxik? ¿Jas kʼu che kkaʼy chi chanim?». 20 Ri utat unan ri achi xkibʼij: «Jeʼ, are waʼ ri qalkʼwal y moy are chiʼ xalaxik. 21 Pero qetaʼm taj jasche kkaʼy chi chanim riʼ; xuqujeʼ qetaʼm taj jachin xtorow ri ubʼaqʼwach. Chitaʼ che ri areʼ, ya achi chik, rajawaxik laʼ are kbʼin chiwe jas xubʼano». 22 Je kʼu riʼ xkibʼij ri utat unan rumal che kkixiʼj kibʼ chkiwach ri judíos; ri judíos kichomam chik che kkesaj bʼi pa ri sinagoga apachin taneʼ ri kukojo che ri Jesús are ri Cristo. 23 Rumal riʼ ri utat unan ri achi xkibʼij «Achi chi yaʼ. Chitaʼ che ri areʼ».
24 Rumal riʼ, chukamul xkitaq chi usikʼixik ri achi moy kan nabʼe y xkibʼij che: «Chayaʼ uqʼij ri Dios. Ri oj qetaʼm che riʼ ri achi xa jun ajmak». 25 Ri areʼ xubʼij chke: «Wetaʼm ta in we ajmak ri areʼ. Ri wetaʼm are che in moy kan nabʼe y chanim riʼ kinkaʼy chik». 26 Rumal riʼ xkitaʼ che: «¿Jas xubʼan chawe? ¿Jas xubʼan che utorik ri abʼaqʼwach?». 27 Ri areʼ xubʼij chke: «Ya xinbʼij chiwe, pero ri ix kikoj ta we. ¿Jasche kiwaj kitaʼ chi jumul? ¿La xa lo kiwaj kibʼan u discípulos ri areʼ xuqujeʼ?». 28 Are taq chiʼ xkita ri xubʼij ri achi, ri e areʼ xkimaj uyoqʼik, xkibʼij che: «Ri at at u discípulo ri jun achi riʼ, pero ri oj oj u discípulos ri Moisés. 29 Qetaʼm che ri Dios xchʼaw rukʼ ri Moisés, pero qetaʼm taj jawiʼ elenaq wi lo wajun achi». 30 Ri achi xubʼij chke: «Qas kinmayo che ri ix kibʼij che iwetaʼm taj jawiʼ elenaq wi loq, paneʼ xutor ri nubʼaqʼwach. 31 Qetaʼm che ri Dios keʼutatabʼej ta ri ajmakibʼ, pero ri kuxiʼj ribʼ chuwach ri Dios y kubʼan ri kraj, are riʼ ri ktatabʼex rumal. 32 Kʼo ta wi jumul tatajnaq che jun winaq kkowinik kutor ri ubʼaqʼwach jun winaq moy chik are chiʼ xalaxik. 33 We ta ma ta rech ri Dios riʼ ri achi, ma ta kʼo kkowin riʼ kubʼano». 34 Rumal riʼ xkibʼij che: «Ri at, at ajmak chik are chiʼ xatalaxik, ¿la xa kawaj kojatijoj oj?». Xkesaj kʼu bʼik.
35 Xuta kʼu ri Jesús che xesax bʼik y, are chiʼ xuriqo, xutaʼ che: «¿La kakubʼsaj akʼuʼx chrij ri Ralkʼwal Winaq?». 36 Ri areʼ xubʼij: «Wajaw, ¿jachin kʼu riʼ? Chabʼij chwe rech kinkowinik kinkubʼsaj nukʼuʼx chrij». 37 Ri Jesús xubʼij che: «Ri at ya awilom chik. Tajin ne kattzijon rukʼ chanim riʼ». 38 Ri achi xubʼij che: «Kinkubʼsaj nukʼuʼx chrij, Wajaw». Rumal riʼ xumej ribʼ chuwach. 39 Ri Jesús xubʼij: «In petinaq pa wajun uwach ulew che ubʼanik jun qʼatoj tzij, rech ri kekaʼy taj kekowinik kekaʼyik y rech ri kekaʼyik kekanaj kan moy». 40 Ri fariseos e kʼo apan rukʼ chilaʼ xkitaʼ ri xubʼij y xkibʼij che: «¿La xa lo oj moy oj xuqujeʼ?». 41 Ri Jesús xubʼij chke: «We ta xa ix moy, kʼo ta makaj riʼ kriqitaj chiwij. Pero, rumal che ri ix kibʼij ‹Ri oj kojkaʼyik›, rumal riʼ ksach ta wi ri imak».
10 «Qastzij wi kinbʼij chiwe che ri kok ta bʼi chuchiʼ ri kikoral ri e chij,* xaneʼ xa pa jun chi lado kaqʼan wi bʼik, xa jun elaqʼom riʼ ri krelaqʼaj b’i ri e chij. 2 Pero ri kok bʼi pa ri uchiʼ ri koral are ri ajyuqʼ kech ri chij. 3 Are riʼ ri ktor ri uchiʼ ri koral chuwach rumal ri torol re, y ktatabʼex kʼu ri uchʼabʼal kumal ri chij. Ri ajyuqʼ keʼusikʼij ri uchij rukʼ ri kibʼiʼ y keresaj bʼi pa ri koral. 4 Are chiʼ e resam chi bʼi juntir ri e chij knabʼej bʼi chkiwach. Keteriʼ kʼu bʼi ri e chij chrij rumal che ketaʼm ri uchʼabʼal. 5 Kʼo ta wi jumul keteriʼ chrij jun winaq ketaʼm ta uwach, xaneʼ keʼanimaj bʼi chuwach rumal che ketaʼm ta ri kichʼabʼal ri e winaq ri ketaʼm ta kiwach». 6 Ri Jesús xukoj wajun ejemplo are chiʼ xtzijon kukʼ, pero ri e areʼ xkichʼobʼ ta ri tajin kubʼij chke.
7 Rumal riʼ ri Jesús xubʼij chi chke: «Qastzij wi kinbʼij chiwe che in riʼ ri uchiʼ ri koral kech ri chij. 8 E juntir ri e ulinaq kkibʼij che in riʼ ri areʼ, xa e elaqʼomabʼ y e molol bʼi re juntir, pero ri e chij kkita ta ri kichʼabʼal. 9 In riʼ ri uchiʼ ri koral; ri winaq kok chwe in kubʼan na salvar ribʼ; kkowinik kokik y kel bʼik y kuriq na kʼiʼalaj rechaʼ.* 10 Ri elaqʼom kpetik xaq xiw kerelaqʼaj bʼik, keʼukamisaj y kusach kiwach ri e chij. In in petinaq rech kiriq ikʼaslemal y jun utzalaj ikʼaslemal. 11 In riʼ ri utzalaj ajyuqʼ, y ri utzalaj ajyuqʼ kuya ri ukʼaslemal* pa kiwiʼ ri e chij. 12 Rumal che ri ajchak,* are ta ajchaqʼe ri e chij ni are ri ajyuqʼ, are chiʼ krilo kpe ri lobo, keʼuya kan kitukel ri e chij y kanimaj bʼik. Kpe kʼu ri lobo che ubʼanik kʼax chke ri chij y kutukij kiwach. 13 Ri ajchak kanimaj bʼik rumal che xaq xiw kchakun rumal ri tojbʼal rech y kʼo ta kubʼij ukʼuʼx chke ri chij. 14 In riʼ ri utzalaj ajyuqʼ. Wetaʼm kiwach ri e nuchij y ri e nuchij ketaʼm nuwach in, 15 junam rukʼ ri Tataxel retaʼm nuwach in y ri in wetaʼm uwach ri Tataxel; kinya kʼu ri nukʼaslemal pa kiwiʼ ri e chij.
16 »Y e kʼo chi nikʼaj nuchij ri e kʼo ta pa wajun koral, e areʼ xuqujeʼ rajawaxik kenkʼama loq; y ri e areʼ kkita na ri nuchʼabʼal. Kkibʼan na xa jun grupo y xa jun kajyuqʼ kkʼojiʼ na. 17 Kinuloqʼoj ri Tataxel rumal wariʼ: rumal che kinjach ri nukʼaslemal rech ktzalix chi na jumul chwe. 18 Kʼo ta jun kelesan chwe, xaneʼ qas pa wanimaʼ in kel wi loq kinjacho. Kʼo taqanik pa nuqʼabʼ kinjacho y kʼo taqanik pa nuqʼabʼ kinkʼam chi jumul. Are riʼ ri taqanik xuya ri Nutat pa nuqʼabʼ».
19 Rumal riʼ ri e tzij, jumul chik junam ta ri kkibʼij ri judíos. 20 E kʼi chke e areʼ kkibʼij: «Xa kʼo jun demonio che y xa xchʼujar laʼ.* ¿Jasche kita re?».* 21 E kʼo chi nikʼaj kkibʼij: «Jelaʼ ta kchʼaw jun winaq ri okinaq demonio che. ¿La kkowin lo jun demonio kutor kibʼaqʼwach ri e moy?».*
22 Pa taq riʼ ri fechas tajin kbʼan ri Nimaqʼij re ri Aniversario re ri Templo* pa Jerusalén. Tiempo re qʼalaj, 23 y ri Jesús kʼo pa ri templo, tajin kbʼinik jawiʼ kʼo wi ri Cholaj raqan ja re Salomón. 24 Xsutix kʼu rij kumal ri judíos y xkimaj utaʼik che: «¿Kʼa jampaʼ kabʼij chqe at jachinoq? We at riʼ ri Cristo, qas chabʼij ri ubʼeʼal chqe». 25 Xubʼij ri Jesús chke: «Ya xinbʼij, pero ri ix kikoj taj. Ri e chak kinbʼan pa ubʼiʼ ri Nutat are kkʼutuwik in jachin in. 26 Pero ri ix kikoj taj rumal che ix nuchij taj. 27 Ri e nuchij kkita ri nuchʼabʼal; wetaʼm kiwach in, y keteriʼ chwij. 28 Ri in kinya kikʼaslemal kʼo ta ukʼisik; ksachisax ta wi kiwach, y kʼo ta jun winaq ketoqin pa nuqʼabʼ. 29 Ri e chij uyaʼom ri nutat chwe más nim na kipatan, y kʼo ta jun winaq kkowinik keʼutoqij ri chij pa uqʼabʼ ri Tataxel. 30 Ri in y ri Tataxel xa oj jun».*
31 Jumul chik, ri judíos xkisikʼ abʼaj chrij ri Jesús rech kkibʼukʼ rukʼ. 32 Xubʼij kʼu ri Jesús chke: «Kʼi utzalaj taq chak petinaq rukʼ ri Tataxel nukʼutum chiwach. ¿Jachike che ri chak nubʼanom kiwaj kinibʼukʼ rukʼ abʼaj?». 33 Ri judíos xkibʼij che: «Rumal ta jun utzalaj chak kqaj katqabʼukʼ rukʼ abʼaj, xaneʼ rumal che utz ta katchʼaw chrij ri Dios; ri at, paneʼ xa at jun winaq, kabʼan dios che awibʼ». 34 Ri Jesús xubʼij chke: «¿La ma ta lo tzʼibʼatal pa ri i Ley ‹Ri in xinbʼij: «Ix ix dioses»›? 35 We ri Dios xubʼij dioses chke ri winaq ri xubʼij pa ri Utzij che kʼo kimak (kbʼan ta kʼut kchup uwach ri Tzʼibʼatalik), 36 ¿jasche kibʼij ‹che xa utz ta kinchʼaw chrij ri Dios› rumal che kinbʼij ‹in Ukʼojol ri Dios›, we are ri Tataxel xintasowik y are in taqowinaq lo pa ri uwach ulew? 37 We kinbʼan ta ri uchak ri Nutat, minikoj bʼaʼ. 38 Pero, we kinbʼan ri e chak, paneʼ kikoj ta we, are bʼaʼ chixkojon chrij ri e chak kinbʼano. Rech kiwetaʼmaj y kiya ta kan ukojik che ri Tataxel kʼo wukʼ in y ri in in kʼo rukʼ ri Tataxel». 39 Jumul chi kʼut xkaj xkichapo, pero xanimaj bʼi chkiwach.
40 Xbʼe chi jumul pa ri jun chi lado che ri Jordán, pa ri lugar jawiʼ xubʼan wi bautismo ri Juan nabʼe kanoq, xkʼojiʼ kʼu na chilaʼ. 41 E kʼi winaq xebʼe che rilik y xkimaj ubʼixik: «Kʼo ta nijun milagro xubʼan ri Juan, pero juntir ri xubʼij kan ri Juan chrij wajun achi riʼ qastzij». 42 E kʼi kʼu winaq ri e kʼo chilaʼ xekojon chrij ri Jesús.
11 Kʼo kʼu jun achi yawabʼ Lázaro ubʼiʼ. Pa Betania kel wi, ri aldea kel wi ri María y ri Marta, ri kachalal kibʼ. 2 Ri María riʼ are ri xutix kʼokʼalaj aceite chrij ri Qajaw Jesús y ri xsuʼw ri e raqan rukʼ ri uwiʼ. Ri Lázaro, ri uxibʼal, yawabʼ. 3 Rumal riʼ, ri e ranabʼ ri Lázaro xkitaq ubʼixik che ri Jesús: «Qajaw, chawilampeʼ, yawabʼ ri loqʼalaj awamigo». 4 Pero, are chiʼ xuta riʼ ri Jesús, xubʼij: «Wajun yabʼil riʼ kkʼaman ta bʼi pa ri kamikal, xaneʼ rech kyaʼ uqʼij ri Dios y rech ri Ukʼojol ri Dios xuqujeʼ kyaʼ uqʼij».
5 Ri Marta, ri María y ri Lázaro loqʼ keʼil wi rumal ri Jesús. 6 Pero are chiʼ xuto che yawabʼ ri Lázaro, xkʼojiʼ chi na kan kebʼ qʼij pa ri lugar jawiʼ kʼo wi. 7 Tekʼuriʼ xubʼij chke ri u discípulos: «Jo chi jumul pa Judea». 8 Pero ri discípulos xkibʼij che: «Rabí, ¿che kawaj katbʼe chi jumul chilaʼ?, kʼa majaʼ ya naj kanoq ya mer xatkibʼukʼ rukʼ abʼaj ri aj Judea». 9 Ri Jesús xubʼij chke: «¿La ma ta lo 12 horas kʼo luz pa jun qʼij? Ri winaq ri kbʼin cho ri luz re ri upa qʼij kʼo ta ktzaqowik rumal che kril ri luz re waʼ we uwach ulew. 10 Pero ri kbʼin chaqʼabʼ ktzaqik rumal che kʼo ta luz rukʼ».
11 Are chiʼ ubʼim chi riʼ ri e tzij, xubʼij chik: «Ri Lázaro ri qamigo xa warinaq, pero kinbʼe na jelaʼ rech kenkʼasuj». 12 Xkibʼij kʼu ri u discípulos che: «Qajaw, we xa tajin kwarik, kutzir na riʼ». 13 Ri qas xraj xubʼij ri Jesús are che kaminaq chi ri Lázaro. Pero ri e areʼ xkichomaj che tajin kchʼaw chrij ri qas waram, che xa tajin kuxlanik. 14 Rumal riʼ ri Jesús qas xuqʼalajisaj chkiwach: «Kaminaq chi ri Lázaro, 15 y kinkikot iwumal ix rumal che in kʼo ta chilaʼ, rech kikubʼsaj más ikʼuʼx chwij. Joʼ jawiʼ kʼo wi ri areʼ». 16 Rumal riʼ ri Tomás, ri kkibʼij Yoʼx che,* xubʼij chke ri e nikʼaj chi discípulos: «Xuqujeʼ jo oj y chojekam rukʼ».
17 Are chiʼ xopan ri Jesús, xrilo che kajibʼ qʼij chik kʼo ri Lázaro pa ri muqbʼal. 18 Naqaj che Jerusalén kʼo wi Betania pa weneʼ oxibʼ kilómetros.* 19 E kʼi judíos e petinaq che ukubʼsaxik kikʼuʼx ri Marta y ri María rumal che xkam ri kixibʼal. 20 Are chiʼ ri Marta xretaʼmaj che petinaq ri Jesús, xbʼe che ukʼulaxik; pero ri María xtʼuyiʼ kan cho ja. 21 Xubʼij kʼu ri Marta che ri Jesús: «Wajaw, we ta at kʼo waral, ma ta xkam laʼ le nuxibʼal. 22 Pero chanim riʼ, wetaʼm che juntir ri kataʼ che ri Dios, kuya na chawe». 23 Xubʼij ri Jesús che: «Kwalij na ri axibʼal». 24 Ri Marta xubʼij che: «Wetaʼm in che kwalij na are chiʼ kewalij ri kaminaqibʼ pa ri kʼisbʼal qʼij». 25 Xubʼij ri Jesús che: «In riʼ ri kʼastajibʼal y ri kʼaslemal. Ri kukubʼsaj ukʼuʼx chwij in, paneʼ kkamik, kkʼasiʼ chi na; 26 y e juntir ri e kʼaslik y ri kkikubʼsaj kikʼuʼx chwij, kekam ta chi wi. ¿La kakoj at waʼ ri kinbʼij?». 27 Ri areʼ xubʼij che: «Kinkojo Wajaw, in kinkojo che at riʼ ri Cristo, ri Ukʼojol ri Dios, ri bʼim kanoq che kpe na pa ri uwach ulew». 28 Are chiʼ jeriʼ ubʼim chik, xbʼe che usikʼixik ri María, ri rachalal, y are chiʼ xaq kitukel e kʼolik xubʼij che: «Ri Maestro kʼo chiʼ y tajin katusikʼij». 29 Are chiʼ kʼateʼ xtataj wariʼ rumal ri María, xwalij bʼik y xbʼe che rilik ri Jesús.
30 Ri Jesús kʼa majaʼ kok bʼi pa ri aldea, xaneʼ kʼa kʼo na pa ri lugar jawiʼ xekʼulax wi rumal ri Marta. 31 Are chiʼ ri judíos ri tajin kkikubʼsaj ukʼuʼx ri María pa ri rachoch xkilo che xaq kʼateʼ xwalijik y xel bʼik, xeteriʼ bʼi chrij rumal che pa kikʼuʼx areʼ keʼoqʼ rukʼ ri muqbʼal. 32 Xopan kʼu ri María jawiʼ kʼo wi ri Jesús y are chiʼ xrilo, xxukiʼ chuwach y xubʼij che: «Wajaw, we ta at kʼo waral, ma ta xkam laʼ le nuxibʼal». 33 Are taq chiʼ ri Jesús xril ri María koqʼik xuqujeʼ ri judíos e teren bʼi chrij keʼoqʼik, sibʼalaj xel ukʼuʼx chke* y xbʼisonik. 34 Xutaʼ chke: «¿Jawiʼ iyaʼom wi?». Xkibʼij che: «Qajaw, chatpetoq y chawilaʼ». 35 Xqaj kʼu uwaʼl uwach ri Jesús. 36 Are taq chiʼ ri judíos xkil ri Jesús tajin koqʼik, xkimaj ubʼixik: «¡Chiwilampeʼ, sibʼalaj loqʼ chuwach!». 37 Pero e jujun chke kkibʼij: «We xkowin wajun achi che utorik ubʼaqʼwach jun moy,* ¿jasche xkowin ta che utoʼik ri Lázaro rech xkam taj?».
38 Are taq chiʼ xbʼison chi jumul ri Jesús, xbʼe rukʼ ri muqbʼal. Jun pek* kʼu ri muqbʼal, y chʼuqum ri uchiʼ rukʼ jun abʼaj. 39 Xubʼij kʼu ri Jesús: «Chiwesaj ri abʼaj». Pero ri Marta, ri ranabʼ ri kaminaq, xubʼij che ri Jesús: «Wajaw, chu chi riʼ, rumal che ya qʼaxinaq chi kajibʼ qʼij». 40 Ri Jesús xubʼij che: «¿La ma ta nubʼim chawe che we kakoj ri kinbʼij katkowinik kawil ri nim u poder* ri Dios?». 41 Rumal riʼ, xkesaj ri abʼaj. Tekʼuriʼ ri Jesús xkaʼy cho ri kaj y xubʼij: «Tat, kinmaltyoxij chawe rumal che xinato. 42 In wetaʼm che ri at ronojel tiempo kinato, pero kinbʼij wariʼ rumal kech ri winaq e kʼo chiriʼ,* rech kkikojo che at xinattaqow loq». 43 Y are chiʼ ubʼim chi wariʼ, ko xubʼij: «¡Lázaro, chatel loq!». 44 Xel kʼu lo ri kaminaq. E bʼotzʼom ri raqan uqʼabʼ rukʼ vendas y chʼuqum ri upalaj rukʼ jun atzʼyaq. Ri Jesús xubʼij chke: «Chiwesaj ri vendas chrij y chiyaʼ bʼi bʼe che kbʼek».
45 Rumal riʼ, are taq chiʼ xkil ri xubʼan ri Jesús, e kʼi chke ri judíos ri e petinaq che uchʼabʼexik ri María xkikubʼsaj kikʼuʼx chrij ri Jesús. 46 Pero e kʼo jujun xebʼek y xekibʼij chke ri fariseos ri xubʼan ri Jesús. 47 Rumal riʼ ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri fariseos xekimulij ri e kʼo pa ri Sanedrín y xkibʼij chke: «¿Jas kʼu kqabʼano? Rumal che riʼ ri jun achi kʼi milagros tajin kubʼano. 48 We xaq kqaya bʼe che jelaʼ kubʼano, e juntir riʼ kkikubʼsaj kikʼuʼx chrij y kepe na riʼ ri e aj Roma, kkesaj na riʼ ri lugar santo* pa qaqʼabʼ y ri qatinamit». 49 Pero kʼo kʼu jun chke, are ri Caifás, ri kinimal sacerdotes pa riʼ ri junabʼ, xubʼij chke: «Ri ix, kʼo ta wi kixkowinik kichʼobʼo. 50 ¿La xa kiwil taj che más utz na we xa jun winaq kkam rumal ri tinamit, chuwach we juntir ri tinamit ksach uwach?». 51 Pero xaq ta uchomanik ri areʼ xubʼij, xaneʼ rumal che are ri kinimal sacerdotes pa riʼ ri junabʼ, xubʼan profetizar che ri Jesús kkam na puwiʼ ri tinamit. 52 Y xaq xiw ta rumal ri tinamit, xaneʼ xuqujeʼ rech keʼumulij ri ralkʼwal ri Dios ri e tukinaq. 53 Rumal riʼ pa riʼ ri qʼij xkiyak kibʼ chrij rech kkikamisaj.
54 Rumal riʼ ri Jesús kukʼut ta chi ribʼ chkiwach ri judíos are chiʼ kel bʼik y xbʼe pa taq ri ulew ri kʼo chunaqaj ri desierto, pa jun tinamit Efraín ubʼiʼ, xkʼojiʼ na kan chilaʼ kukʼ ri u discípulos. 55 Tajin kʼu knaqajin ri Pascua kech ri judíos, y e kʼi winaq re taq ri tinamit ri kʼo pa taq ri juyubʼ xepaqiʼ bʼi pa Jerusalén are chiʼ majaʼ kmajtaj ri Pascua rech kkichʼajchʼobʼisaj kibʼ junam rukʼ ri bʼim pa ri Ley. 56 Xkimaj kʼu utzukuxik ri Jesús. Kkibʼij chbʼil taq kibʼ pa ri templo: «¿Jas kichomaj ix? ¿La xa lo kpe ta riʼ pa ri nimaqʼij?». 57 Pero ri e kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri fariseos xkibʼij che we kʼo jun kretaʼmaj jawiʼ kʼo wi ri Jesús, rajawaxik kuya ubʼixik chke rech kekichapaʼ loq.
12 Are chiʼ kraj na seis qʼij kbʼan ri Pascua, xopan ri Jesús pa Betania, chilaʼ kel wi ri Lázaro ri xuwalajisaj ri Jesús chkixoʼl ri kaminaqibʼ. 2 Y chilaʼ xyaʼ uwa re chaqʼabʼ. Tajin keʼilix rumal ri Marta, y ri Lázaro jun chkixoʼl ri tajin kewaʼ rukʼ ri Jesús.* 3 Tekʼuriʼ ri María xukʼam jun libra* kʼokʼalaj aceite paqal rajil, ri qas che nardo* bʼanom wi, y xutix chrij ri raqan ri Jesús. Tekʼuriʼ xuchaqijsaj che ri uwiʼ. Xnoj kʼu ri ja che ri ukʼokʼal ri aceite. 4 Pero jun chke ri u discípulos, ri Judas Iscariote, ri ya mer kujach pa kiqʼabʼ ri ukʼulel xubʼij: 5 «¿Jasche xkʼayix ta laʼ ri kʼokʼalaj aceite rech kchʼak 300 denarios* chrij y kyaʼ ri pwaq chke ri e powr?». 6 Xubʼij ta wariʼ ri Judas rumal che kok il chke ri e powr, xaneʼ xa rumal che jun elaqʼom; rumal che rukʼ ri areʼ kʼo wi ri kaxon re ri pwaq y krelaqʼaj ri pwaq kyaʼ chupam. 7 Xubʼij kʼu ri Jesús: «Chayaʼ kan chilaʼ; chubʼanaʼ ri costumbre rumal che ya kopan ri qʼij kinmuqik. 8 Rumal che ri e powr ronojel tiempo e kʼo iwukʼ, pero ronojel ta tiempo in kʼo in iwukʼ».
9 Are taq chiʼ ri judíos xkito che kʼo chi ri Jesús pa Betania, xebʼe che rilik pero xaq xiw ta xekilaʼ ri Jesús xaneʼ xuqujeʼ ri Lázaro, ri xkʼasux chkixoʼl ri kaminaqibʼ. 10 Pero ri e kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes xkimulij kibʼ rech kkichomaj ukamisaxik ri Lázaro, 11 rumal che umak rech areʼ e kʼi judíos keʼopan pa Betania y kekojon chrij ri Jesús.
12 Chukabʼ qʼij ri e kʼiʼalaj winaq ri xepe pa ri nimaqʼij xkito che ri Jesús ya mer kopan pa Jerusalén. 13 Rumal riʼ xkiqʼup uxaq taq palmera y xebʼe che ukʼulaxik, rukʼ raqoj chiʼaj kkibʼij: «¡Chabʼanaʼ jun toqʼobʼ Dios,* chabʼanaʼ salvar! ¡Tewchital kʼu ri petinaq pa ri ubʼiʼ ri Jehová,* ri Rey rech Israel!». 14 Are chiʼ ri Jesús xuriq jun alaj bʼur, xkejiʼ chrij junam rukʼ ri tzʼibʼatal kanoq: 15 «Maxiʼj awibʼ ral Sion. ¡Chawilampeʼ! Petinaq ri a rey, kʼo chrij jun alaj bʼur». 16 Xkichʼobʼ ta kʼu ri u discípulos ri e jastaq riʼ. Pero are taq chiʼ xnimarisax uqʼij ri Jesús, xnaʼtaj chke che tzʼibʼam kan ri e jastaq riʼ chrij ri areʼ y are laʼ ri xbʼan che.
17 Tekʼuriʼ ri winaq ri e kʼo rukʼ ri Jesús are chiʼ xubʼij che ri Lázaro kel lo pa ri muqbʼal y are chiʼ xukʼasuj chkixoʼl ri kaminaqibʼ xkiya ubʼixik ri xbʼantajik. 18 Xuqujeʼ xa rumal wariʼ xebʼe ri winaq che ukʼulaxik, rumal che xkito xubʼan wajun milagro. 19 Rumal riʼ ri fariseos xkibʼilaʼ chbʼil taq kibʼ: «¿La xiwilo? Utz ta tajin kel chqawach ri xqachomaj. ¡Chiwilampeʼ e juntir ri winaq tajin keteriʼ chrij!».
20 E kʼo kʼu jujun griegos chkixoʼl ri winaq ri xepe che uqʼijilaxik ri Dios pa ri nimaqʼij. 21 Xeqebʼ rukʼ ri Felipe, ri kel pa Betsaida re Galilea, y xkibʼij che: «Tat, kqaj kqil uwach ri Jesús». 22 Ri Felipe xbʼe che ubʼixik che ri Andrés, tekʼuriʼ ri e kebʼ xebʼe che ubʼixik che ri Jesús.
23 Pero ri Jesús xubʼij chke: «Ya xopan ri hora rech knimarisax uqʼij ri Ralkʼwal Winaq. 24 Qas kinbʼij chiwe, we jun ujolom triko ktzaq ta pa ri ulew y kqʼay taj,* xaq are ujolom triko na. Pero we kqʼayik kʼatekʼuriʼ kuya kʼi uwach. 25 Ri nim kril wi ri ukʼaslemal* ksach na uwach ri ukʼaslemal. Pero ri itzel kril ri ukʼaslemal pa wajun uwach ulew, kkʼasiʼ na rech kuriq ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik. 26 We kʼo jun kraj kinrilij, chteren bʼaʼ chwij; y jawiʼ kinkʼojiʼ wi na in, chilaʼ xuqujeʼ kkʼojiʼ wi na ri kinrilij. We kʼo jun kinrilij, nim kil na rumal ri Nutat. 27 Sibʼalaj kinbʼison chanim. Y ¿jas le kinbʼij na? ¿La kinbʼij, Tat chinatoʼ chuwach ri kpe na pa nuwiʼ?* Pero xaneʼ rumal waʼ in petinaq. 28 Tat chanimarisaj uqʼij* ri abʼiʼ». Rumal riʼ xtataj jun chʼabʼal pa ri kaj ri kubʼij: «Nunimarisam uqʼij y kinnimarisaj chi na jumul uqʼij».
29 Ri winaq ri e kʼo chilaʼ xkita ri chʼabʼal y e jujun xkimaj ubʼixik che xa jun kaqulja. E nikʼaj chik xkibʼij: «Jun ángel xchʼaw rukʼ». 30 Xubʼij kʼu ri Jesús: «Xa ta rumal wech in xtataj wajun chʼabʼal xaneʼ rumal iwech ix. 31 Chanim riʼ tajin kqʼat chi tzij puwiʼ ri uwach ulew; chanim riʼ ri qʼatal tzij re we uwach ulew riʼ kesax na bʼik. 32 Pero are taq in paqabʼisam chi cho ri uwach ulew,* kepe na jalajoj kiwach winaq wukʼ». 33 Xubʼij wariʼ rech xuqʼalajisaj jas kbʼan che ukamisaxik. 34 Rumal riʼ ri e winaq xkibʼij che: «Ri oj qetaʼm che ri Ley kubʼij che ri Cristo amaqʼel kkʼasik. ¿Jas kʼu che ri at kabʼij che ri Ralkʼwal Winaq rajawaxik kpaqabʼisaxik? ¿Jachin riʼ ri Ralkʼwal Winaq?». 35 Ri Jesús xubʼij chke: «Ri luz kkʼojiʼ chi na jubʼiqʼ tiempo chixoʼl. Chixbʼinoq are taq kʼa kʼo na ri luz iwukʼ rech ri qʼequʼm kixuchʼak taj; ri kbʼin pa ri qʼequʼm retaʼm taj jawiʼ kbʼe wi. 36 Rumal riʼ are taq kʼa kʼo na ri luz iwukʼ, chikubʼsaj ikʼuʼx chrij ri luz rech kixok ralkʼwal ri luz».
Are taq xbʼitaj wariʼ rumal ri Jesús, xbʼek y xukʼol ribʼ* chkiwach ri winaq. 37 Paneʼ ubʼanom chi kʼi milagros chkiwach, ri e areʼ xkikubʼsaj ta kikʼuʼx chrij 38 rech kbʼantaj ri xubʼij kan ri profeta Isaías, ri kubʼij: «Jehová, ¿jachin ukubʼsam ukʼuʼx chrij ri qayaʼom ubʼixik? ¿Y jachin che qʼalajisam wi ri u poder ri Jehová?». 39 Ri Isaías xuqujeʼ xubʼij jasche ri winaq kkikubʼsaj ta kikʼuʼx chrij: 40 «Uchʼuqum ri kibʼaqʼwach y ukowirisam ri kanimaʼ, rech kkil ta rukʼ ri kibʼaqʼwach y ni kkichʼobʼ rukʼ ri kanimaʼ, ni ketzalij rukʼ ri Dios rech kenkunaj». 41 Ri Isaías xubʼij wariʼ rumal che xril ri unimarisabʼal uqʼij ri Cristo y xchʼaw chrij. 42 Rumal riʼ e kʼi kiqʼatal taq tzij ri judíos xkikubʼsaj kikʼuʼx chrij* ri Jesús, pero xkiya ta ubʼixik rumal che kkixiʼj kibʼ chkiwach ri fariseos rech keʼesax ta bʼi pa ri sinagoga, 43 rumal che kkaj keqaj chkiwach ri winaq are ta chuwach ri Dios.
44 Pero ri Jesús rukʼ ko chʼabʼal xubʼij: «Ri kukubʼsaj ukʼuʼx chwij in xaq xiw ta chwij in kukubʼsaj wi ukʼuʼx, xaneʼ xuqujeʼ chrij ri xintaqow loq; 45 y ri kril nuwach in xuqujeʼ kril uwach ri xintaqow loq. 46 Xinpe cho ri uwach ulew junam rukʼ jun luz, rech ri kukubʼsaj ukʼuʼx chwij in kkʼojiʼ ta chi pa qʼequʼmal. 47 Tekʼuriʼ, we kʼo jun winaq kuta ri nutzij pero kubʼan ta ri kubʼij, in ta kinqʼatow tzij puwiʼ; rumal che in petinaq ta che uqʼatik tzij puwiʼ ri uwach ulew, xaneʼ che ubʼanik salvar ri uwach ulew. 48 Kʼo wi ri kqʼatow tzij puwiʼ ri kinuxutuj in y ri kuta ta ri kinbʼij: ri xinbʼij are riʼ ri kqʼatow na tzij puwiʼ pa ri kʼisbʼal qʼij. 49 Rumal che xaq ta pa wech in xinchʼawik, xaneʼ rumal rech ri xintaqow loq, ri Nutat, ri areʼ xubʼij chwe ri rajawaxik kinbʼij y ri kintzijoj. 50 Y wetaʼm che ri xubʼij chwe, kuya kʼaslemal kʼo ta ukʼisik. Rumal riʼ ronojel ri kinbʼij, kinbʼij rumal che are laʼ ri ubʼim ri Nutat chwe».
13 Are chiʼ majaʼ kbʼan ri nimaqʼij re ri Pascua, ri Jesús retaʼm chik che xopan ri hora kuya kan ri uwach ulew rech ktzalij rukʼ ri Utat. Rumal laʼ uloqʼoqʼem ri u discípulos ri e kʼo cho ri uwach ulew, xeʼuloqʼoqʼej kʼa pa ri kʼistajik. 2 Are chiʼ tajin kkitij kiwa re chaqʼabʼ, ri Itzel ukojom chi kan pa ranimaʼ ri Judas Iscariote, ri ukʼojol ri Simón, rech kukʼayij ri Jesús. 3 Retaʼm kʼu ri Jesús che ri Tataxel uyaʼom juntir ri jastaq pa uqʼabʼ y che rukʼ ri Dios petinaq wi y ktzalij na rukʼ, 4 xwalijik, xuya apan jelaʼ ri ratzʼyaq kuqʼuʼuj, xukʼam jun toalla y xuxim chuxeʼ upam. 5 Tekʼuriʼ xuya joron pa jun palangana y xumaj uchʼajik kaqan ri u discípulos, tekʼuriʼ xusuʼ rukʼ ri toalla ri uximom chuxeʼ upam. 6 Are chiʼ xopan rukʼ ri Simón Pedro, ri Pedro xutaʼ che: «Wajaw, ¿at katchʼajow ri waqan?». 7 Xubʼij kʼu ri Jesús che: «Chanim riʼ kachʼobʼ ta ri tajin kinbʼano, pero kʼateʼ kachʼobʼ na». 8 «No, kachʼaj ta wi ri waqan», xcha ri Pedro che. «We kawaj taj kinchʼaj ri awaqan, at jun ta chke ri e wech in», xcha ri Jesús che. 9 Xubʼij chi ri Pedro che: «Wajaw, xaq xiw ta bʼaʼ kachʼaj ri waqan, xaneʼ xuqujeʼ chachʼajaʼ ri nuqʼabʼ y chabʼaqaʼ ri nuwiʼ». 10 Ri Jesús xubʼij che: «Ri ubʼanom chi u baño saq chik, xaq xiw rajawaxik kuchʼaj chi ri raqan. Y ri ix ix saq, pero ix juntir taj ix saq». 11 Xubʼij wariʼ rumal che retaʼm jachin kkʼayin na. Rumal laʼ «Ix juntir taj ix saq» xchaʼ.
12 Are taq chiʼ xchʼajtaj ri kaqan ri u discípulos rumal, ukojom chi ri ratzʼyaq kuqʼuʼuj y tʼuyul* chi pa ri mesa, xubʼij chke ri u discípulos: «¿La xichʼobʼo jasche jelaʼ xinbʼan chiwe? 13 Maestro y Qajaw kixcha chwe, y qastzij wi ri kibʼij, rumal che qas jelaʼ nubʼanik. 14 Rumal laʼ, we ri in, ri Iwajaw y ri i Maestro, xinchʼaj ri iwaqan, ri ix xuqujeʼ rajawaxik kichʼaj ri iwaqan chbʼil taq iwibʼ. 15 Ri in xinya ri ejemplo chiwach rech xuqujeʼ je kibʼan ix. 16 Qastzij kinbʼij chiwe, más ta nim ubʼanik ri ajchak chuwach ri rajaw y más ta nim ubʼanik ri xtaq loq chuwach ri xtaqow loq. 17 Kixkikot na we kibʼan ri jastaq riʼ, ri iwetaʼm chik. 18 Chiwe ta ix juntir tajin kinbʼij wi wariʼ; rumal che wetaʼm kiwach ri xinchaʼo. Pero xinbʼij wariʼ rech kbʼantaj ri kubʼij ri Tzʼibʼatalik: ‹Xwalij chwij ri utijom re ri nukaxlanwa›. 19 Are chiʼ majaʼ kbʼantajik kinbʼij wariʼ chiwe, rech are chiʼ kbʼantajik kikojo che in riʼ ri xinbʼij. 20 Qas kinbʼij chiwe che ri kukʼulaj ri xintaq bʼi in xuqujeʼ kinukʼulaj in, y ri kinukʼulaj in xuqujeʼ kukʼulaj ri xintaqow loq».
21 Are taq chiʼ xbʼitaj wariʼ rumal ri Jesús, xbʼisonik y xubʼij: «Qastzij wi kinbʼij chiwe, jun chiwe ix kinukʼayij na pa kiqʼabʼ ri nukʼulel». 22 Xkikaylaʼ kibʼ ri u discípulos, rumal che ketaʼm taj jachin chrij tajin kchʼaw wi. 23 Jun chke ri u discípulos ri Jesús, ri más loqʼ chuwach, tʼuyul rukʼ. 24 Rumal riʼ ri Simón Pedro rukʼ ri ujolom xuchʼabʼej rech kutaʼ che: «¿Jachin chrij tajin kchʼaw wi?». 25 Rumal riʼ ri areʼ xtzaliʼ* cho uwo ukʼuʼx ri Jesús y xutaʼ che: «Wajaw, ¿jachin chrij tajin katchʼaw wi?». 26 «Are ri kinya chʼaqap* ukaxlanwa ri kinmuʼ na», xcha ri Jesús che. Y are chiʼ xmuʼtaj ri kaxlanwa rumal, xuya che ri Judas ukʼojol ri Simón Iscariote. 27 Are chiʼ xkʼamtaj ri chʼaqap kaxlanwa rumal, xok ri Satanás che. Tekʼuriʼ ri Jesús xubʼij che: «Aninaq chabʼanaʼ ri kawaj kabʼano». 28 Pero nijun chke ri tʼuyul pa ri mesa xuchʼobʼ ri xubʼij ri Jesús. 29 Rumal che rukʼ ri Judas kʼo wi ri kaxon re ri pwaq, e jujun xkichomaj che ri Jesús tajin kubʼij che ri Judas «Chaloqʼoʼ ri jastaq ri rajawaxik chqe pa ri nimaqʼij», o weneʼ rech kuya jubʼiqʼ pwaq chke ri e powr. 30 Are chiʼ xkʼamataj ri jubʼaʼ kaxlanwa rumal ri Judas, xel bʼik. Y chaqʼabʼ chik xbʼek.
31 Are chiʼ bʼenaq chi ri Judas, ri Jesús xubʼij: «Xopan ri hora knimarisax uqʼij ri Ralkʼwal Winaq, y rumal ri areʼ knimarisax uqʼij ri Dios. 32 Are ri Dios knimarisan uqʼij, y aninaq kunimarisaj uqʼij. 33 Alaj taq walkʼwal, xa jubʼiqʼ tiempo chik kinkʼojiʼ in iwukʼ. Kinitzukuj na; pero kinbʼij chiwe ri xinbʼij kan chke ri judíos: ‹Kixkowin ta ix kixbʼek jawiʼ kinbʼe wi in›. 34 Kinya jun kʼakʼ taqanik chiwe: chiloqʼoj iwibʼ; junam rukʼ ri nubʼanom in che iloqʼoqʼoqʼexik, jelaʼ chibʼanaʼ ix che uloqʼoqʼexik iwibʼ. 35 Rukʼ wariʼ ketaʼmaxik che ix nu discípulos: we kiloqʼoqʼelaʼ iwibʼ».
36 «Wajaw, ¿jawiʼ le katbʼe wi?», xcha ri Simón Pedro che. «Katkowin ta na katbʼek jawiʼ le kinbʼe wi in, pero kʼateʼ katbʼe na wukʼ», xcha ri Jesús che. 37 «Wajaw, ¿jasche kinkowin ta na kinbʼe awukʼ? Kinya ri nukʼaslemal pawiʼ», xcha ri Pedro che. 38 «¿Che kaya ri akʼaslemal pa nuwiʼ? Qas kinbʼij chawe are chiʼ majaʼ koqʼ ri amaʼ akʼ, ri at oxmul kabʼij na che awetaʼm ta nuwach» xcha ri Jesús che.
14 «Kixbʼison taj. Chikubʼsaj ikʼuʼx chrij ri Dios y chikubʼsaj ikʼuʼx chwij in. 2 Pa ri rachoch ri Nutat kʼo kʼi lugar jawiʼ kixkʼojiʼ wi. We ta ma ta e kʼo riʼ ri lugar, ma ta xinbʼij riʼ chiwe, rumal che kinbʼe na che usukʼumaxik jun lugar chiwe. 3 Xuqujeʼ, are chiʼ in bʼenaq chik y nubʼanom chi ubʼanik jun lugar chiwe, kintzalij chi na jumul y kixinkʼulaj na cho ja wukʼ, rech jawiʼ kinkʼojiʼ wi na in xuqujeʼ chilaʼ kixkʼojiʼ wi na ix. 4 Y ri ix iwetaʼm ri bʼe rech kixbʼek jawiʼ kinbʼe wi in».
5 Ri Tomás xubʼij che: «Qajaw qetaʼm taj jawiʼ le katbʼe wi. ¿Jas kʼu kqabʼan oj che retaʼmaxik ri bʼe?».
6 Ri Jesús xubʼij che: «In riʼ ri bʼe, ri qastzij y ri kʼaslemal. We ta ma ta rumal wech in kʼo ta jun riʼ kkowinik kopan rukʼ ri Tataxel. 7 We iwetaʼm nuwach in, xuqujeʼ kiwetaʼmaj na uwach ri Nutat. Chanim riʼ ximaj retaʼmaxik uwach y iwilom uwach».
8 Ri Felipe xubʼij che: «Qajaw, chakʼutuʼ ri Tataxel chqawach, rech rukʼ laʼ kkubʼiʼ qakʼuʼx».
9 Ri Jesús xubʼij che: «Felipe, kʼi chi tiempo in kʼo iwukʼ, ¿la kʼa majaʼ na kawetaʼmaj nuwach? Ri rilom nuwach in xuqujeʼ rilom uwach ri Nutat. ¿Jasche kabʼij ‹Chakʼutuʼ ri Tataxel chqawach›? 10 ¿La xa kakoj taj che ri in in kʼo rukʼ ri Tataxel y ri Tataxel kʼo wukʼ in? Ri tajin kinbʼij chiwe xaq ta nuchomanik in, xaneʼ rech ri Tataxel ri kʼo wukʼ in, ri tajin kchakunik. 11 Qas chikojoʼ ri kinbʼij chiwe are chiʼ kinbʼij che ri in in kʼo rukʼ ri Tataxel y ri Tataxel kʼo wukʼ in. Y we kikoj taj chikojoʼ bʼaʼ ri chak kinb’ano. 12 Qas kinbʼij chiwe che ri kukubʼsaj ukʼuʼx chwij in xuqujeʼ kubʼan na ri e chak kinbʼan in. Y más nimaʼq taq chak kubʼan na, rumal che ri in kinbʼe na rukʼ ri Nutat. 13 Y apas uwach jastaq* kitaʼ pa ri nubʼiʼ, kinya na chiwe, rech ri Kʼojolaxel kuya nimal uqʼij ri Tataxel. 14 We kʼo jun jastaq kitaʼ pa ri nubʼiʼ, ri in kinya na chiwe.
15 »We kiniwaj, kinimaj riʼ ri kixintaq che ubʼanik. 16 Y ri in kintaʼ toqʼobʼ* che ri Tataxel rech kuya jun toʼl iwech,* ri ronojel qʼij kkʼojiʼ iwukʼ: 17 ri espíritu ri kubʼij ri qastzij, ri kyaʼtaj ta chke ri winaq rumal che kkil ta uwach ni ketaʼm uwach. Ri ix iwetaʼm uwach rumal che kʼo iwukʼ y kkanaj kan iwukʼ. 18 Kixinya ta kan itukel. Kintzalij na iwukʼ. 19 Pa kebʼ oxibʼ qʼij ri e winaq kkil ta chi nuwach, pero ri ix kiniwil na rumal che in kʼaslik y ri ix kixkʼasiʼ na. 20 Pa riʼ ri qʼij kiwetaʼmaj na che ri in in kʼo rukʼ ri Nutat, ri ix ix kʼo wukʼ in y ri in in kʼo iwukʼ ix. 21 Ri kukʼam ri kintaqan wi y kunimaj are riʼ ri kinraj. Y ri kinraj in kajawax na rumal ri Nutat y ri in kinwaj na y kinkʼut na wibʼ chuwach».
22 Ri Judas, are ta ri Iscariote, xutaʼ che: «Qajaw, ¿jas xariqo? ¿Jasche kakʼut awibʼ chqawach oj y chkiwach ta e juntir ri winaq?».
23 Ri Jesús xubʼij che: «We kʼo jun kinraj, y kunimaj ri kinbʼij che. Kajawax na rumal ri Nutat y ri oj oj kebʼ kojpe na rukʼ areʼ y kojkʼojiʼ kan rukʼ. 24 Ri kinraj taj, kunimaj ta ri kinbʼij che. Ri e tzij itom ix wech ta in, xaneʼ rech ri Tataxel ri xintaqow loq.
25 »Kinbʼij wariʼ chiwe are taq in kʼo na iwukʼ. 26 Pero ri toʼl iwech, ri espíritu santo, ri kutaq lo ri Tataxel pa nubʼiʼ are riʼ ri kkʼutuw na juntir ri jastaq chiwach y kunaʼtajsaj na chiwe juntir ri nubʼim chiwe. 27 Kinya kan ri jororemal chiwe; kinya kan ri nujororemal chiwe. Kinya ta chiwe jacha kkibʼan ri winaq. Mixbʼisonik y mixiʼj iwibʼ. 28 Xita kʼu ri xinbʼij chiwe: ‹Kinbʼe na y kintzalij na lo iwukʼ›. We kiniwaj, kixkikot na riʼ kinbʼe rukʼ ri Tataxel, rumal che ri Tataxel más nim na* chnuwach in. 29 Kinbʼij wariʼ chiwe are chiʼ majaʼ kbʼantajik, rech are taq chiʼ kbʼantajik, ri ix kikojo. 30 Kintzijon ta chi más iwukʼ, rumal che petinaq ri qʼatal tzij re ri uwach ulew, pero kʼo ta u poder pa nuwiʼ in. 31 Pero, rech ri e winaq kkilo che kwaj ri Nutat, kinbʼan ri kinutaq ri Nutat che ubʼanik. Chixwalijoq, chojel bʼi waral.
15 »In ri qas ucheʼal ri uva y ri tikonel are ri Nutat. 2 Ri areʼ kuket bʼi juntir ri uqʼabʼ uva ri kkiya ta kiwach, pero ri uqʼabʼ ri kkiya uwach kujosqʼij rech kkiya más kiwach. 3 Ri ix ix saq chik rumal ri e tzij nubʼim chiwe. 4 Chixkʼol wukʼ in y ri in kinkʼojiʼ iwukʼ. Junam rukʼ ri uqʼabʼ ri uva kkowin taj kuya uwach we tiqil ta che ri ucheʼal, ri ix xuqujeʼ kixkowin taj kixwachinik we ix kʼo ta wukʼ. 5 In ri ucheʼal uva y ri ix are ri uqʼabʼ. Ri kʼo wukʼ, y ri in kʼo rukʼ, are riʼ ri kuya kʼi uwach. Rumal che we kitas iwibʼ chwij kʼo ta kixkowinik kibʼano. 6 We kʼo jun kkʼojiʼ ta wukʼ, kkʼaq bʼik junam rukʼ ri kbʼan che ri uqʼabʼ cheʼ y kchaqijik. Tekʼuriʼ kemol bʼi ri uqʼabʼ taq cheʼ y keporox pa ri qʼaqʼ. 7 We amaqʼel kixkʼojiʼ wukʼ y kikʼol ri nutzij pa iwanimaʼ, chitaʼ ri kiwaj y kyaʼtaj na chiwe. 8 Are waʼ ri kuya nimal uqʼij ri Nutat: ronojel tiempo kiya iwach y kikʼutu che qas ix nu discípulos. 9 Junam rukʼ ri Nutat in uloqʼoqʼem, ri in xuqujeʼ ix nuloqʼoqʼem; rumal laʼ miya kan nuloqʼoqʼexik. 10 We kibʼan ri kintaqan wi, kinya ta kan iloqʼoqʼexik, junam rukʼ ri nubʼanom in nunimam ri ubʼim ri Nutat chwe, rumal laʼ uyaʼom ta kan nuloqʼoqʼexik.
11 »Nubʼim wariʼ chiwe rech kixkikotik junam wukʼ in y rech kinaʼ jun nimalaj kikotemal. 12 Are waʼ ri kixintaq chubʼanik: chiloqʼoqʼelaʼ iwibʼ jas ri nubʼanom in che iloqʼoqʼexik. 13 Ri kuya ri ukʼaslemal* pa kiwiʼ ri ramigos, are riʼ ri más kloqʼoqʼenik. 14 Ix wamigos we kibʼan ri kintaqan wi. 15 Kinbʼij ta chi ajchakibʼ chiwe rumal che ri ajchakibʼ ketaʼm taj jas kubʼan ri kajaw. Kinbʼij wamigos chiwe rumal che nubʼim chiwe juntir ri xinta lo rukʼ ri Nutat. 16 Ix taj xinichaʼ. Xaneʼ in xixinchaʼ. Ix nuchaʼom rech kixbʼek y kiya ta kan uyaʼik iwach, ri iwachinik naj kuchʼijo. Jeriʼ ri Tataxel kuya apachike jastaq chiwe ri kitaʼ pa nubʼiʼ.
17 »Kinbʼij waʼ taq jastaq chiwe, rech kiloqʼoqʼelaʼ iwibʼ. 18 Ri winaq* itzel xinkil in, rumal laʼ xuqujeʼ itzel kixkil ix. 19 We ta kibʼan iwe ri kkibʼan ri winaq, ix loqʼ ta riʼ chkiwach rumal che ix jun chkixoʼl. Pero, kom kibʼan ta iwe ri kkibʼano, xaneʼ xixinchaʼ chkixoʼl, rumal laʼ itzel kixkilo. 20 Masach chiwe ri xinbʼij chiwe: más ta nim ubʼanik ri ajchak chuwach ri rajaw. We ri e areʼ kibʼanom kʼax chwe in xuqujeʼ kkibʼan na kʼax chiwe ix; we kinimam ri nubʼim chke xuqujeʼ kkinimaj na ri kibʼij ix chke. 21 Kkibʼan na juntir we jastaq riʼ chiwe rumal ri nubʼiʼ, rumal che ketaʼm ta uwach ri xintaqow loq. 22 We ta ma ta xinpe in y we ta ma ta xinchʼaw kukʼ, e ajmakibʼ ta riʼ ri e areʼ. Pero kamik kekowin taj kkesaj kibʼ pa ri kimak. 23 Ri itzel kinril in xuqujeʼ itzel kril ri Nutat. 24 We ta ma ta nubʼanom ri chak chkiwach, ri kʼo ta jun bʼanowinaq, e ajmakibʼ ta riʼ; pero kilom chi nuwach kamik y itzel in kilom xuqujeʼ itzel kilom ri Nutat. 25 Xbʼantaj wariʼ rech kbʼantaj ri tzʼibʼatal kan pa ri ki Ley: ‹Itzel xinkilo paneʼ kʼo ta numak›. 26 Kintaq na lo jun toʼl iwech ri kuya na ri Nutat. Ri espíritu re ri ubʼeʼal,* ri kpe rukʼ ri Nutat, kchʼaw na pa nuwiʼ. 27 Ri ix xuqujeʼ rajawaxik kixchʼaw pa nuwiʼ, rumal che ix ix nabʼe ix kʼo wukʼ.
16 »Nubʼim wariʼ chiwe rech kiniya ta kanoq. 2 Kixesax na bʼi pa ri sinagoga. Kpe kʼu na ri qʼij, ri winaq ri kixkikamisaj kkichomaj na che xa jun chak tajin kkibʼan che ri Dios. 3 Pero kkibʼan na juntir wariʼ rumal che majaʼ kketaʼmaj uwach ri Tataxel y majaʼ kketaʼmaj nuwach in. 4 Nubʼim juntir waʼ taq jastaq chiwe, rech are chiʼ kpe ri qʼij kbʼantaj wariʼ, knaʼtaj na chiwe ri xinbʼij kan chiwe.
»Xinbʼij ta we jastaq riʼ chiwe nabʼe rumal che in kʼo iwukʼ. 5 Pero chanim riʼ kintzalij bʼi rukʼ ri xintaqow loq, y nijun kutaʼ chwe ‹¿Jawiʼ katbʼe wi?›. 6 Xaneʼ kbʼison ri iwanimaʼ rumal che nubʼim chi ri e jastaq riʼ chiwe. 7 Kinbʼij ri qastzij chiwe: kinbʼek rech kiriq utzil. Rumal che we kinbʼe taj, kpe ta ri toʼl iwech; pero we kinbʼek, kintaq na lo ri areʼ iwukʼ. 8 Y are chiʼ kpe ri toʼl iwech, kubʼij na ri kimak ri winaq, kubʼij na che utz ri kinbʼano y kubʼij na chkiwach ri winaq jachin puwiʼ kuqʼat na tzij ri Dios. 9 Ri areʼ kubʼij na ri kimak ri winaq, rumal che kkikubʼsaj ta kikʼuʼx chwij. 10 Ri areʼ kubʼij na chkiwach ri winaq che utz ri kinbʼano, rumal che kinbʼe na rukʼ ri Tataxel rumal laʼ kiwil ta chi nuwach. 11 Xuqujeʼ ri areʼ kubʼij na jachin puwiʼ kuqʼat wi tzij ri Dios, rumal che ri Dios uqʼatom chi tzij puwiʼ ri qʼatal tzij re wajun uwach ulew.
12 »Kʼi na rajawaxik kinbʼij chiwe, pero kixkowin ta riʼ chuchʼobʼik chanim. 13 Pero, are taq chiʼ kpe ri areʼ,* ri espíritu re ri ubʼeʼal,* kixukʼam na bʼi pa ri ubʼeʼal, rumal che xaq ta pa rech wi kchʼawik xaneʼ kubʼij ri kuto y kutzijoj na ri jastaq ri kebʼantaj na. 14 Ri areʼ kunimarisaj na nuqʼij rumal che kutzijoj na ri utom bʼi wukʼ. 15 Juntir ri jastaq ri kʼo rukʼ ri Tataxel e wech in. Rumal laʼ xinbʼij che ri areʼ kutzijoj na ri utom bʼi wukʼ. 16 Pa kebʼ oxibʼ qʼij kiwil ta chi nuwach, pero pa kebʼ oxibʼ qʼij kiwil chi na nuwach».
17 Are chiʼ e jujun discípulos xkita ri xubʼij ri Jesús, xkibʼilaʼ chbʼil taq kibʼ: «¿Jas xraj xubʼij ‹Pa kebʼ oxibʼ qʼij kiwil ta chi nuwach, pero pa kebʼ oxibʼ qʼij kiwil chi na nuwach›? ¿Y jasche xubʼij ‹Rumal che kinbʼe na rukʼ ri Tataxel›?». 18 Xuqujeʼ kkibʼij: «¿Jas chrij xchʼaw wi are chiʼ xubʼij ‹Pa kebʼ oxibʼ qʼij›? Qetaʼm taj jas chrij kchʼaw wi». 19 Xril kʼu ri Jesús che kkaj kkibʼan preguntas che, rumal laʼ xubʼij chke: «¿La xa tajin kitaʼ chbʼil taq iwibʼ jasche xinbʼij ‹Pa kebʼ oxibʼ qʼij kiwil ta chi nuwach, pero pa kebʼ oxibʼ qʼij kiwil chi na nuwach›? 20 Qas kinbʼij chiwe che ri ix kixoqʼ na y sibʼalaj kixbʼison na, pero ri winaq kekikot na; ri ix kinaʼ na qʼoxom pero ri iqʼoxom kkʼextaj na pa kikotemal. 21 Are taq chiʼ tajin kkʼojiʼ ral jun ixoq, sibʼalaj kunaʼ qʼoxom rumal che xopan ri hora kkʼojiʼ ri ral. Pero, are taq chiʼ kʼo chi ri ral, ksach kan juntir ri qʼoxom che rumal che kkikotik xpe jun akʼal cho ri uwach ulew. 22 Jelaʼ kiriq na ix. Chanim riʼ sibʼalaj kixbʼisonik; pero ri in kinwil chi na jumul iwach, y sibʼalaj kkikot na ri iwanimaʼ y kʼo ta jun kkowinik kresaj ri kikotemal kinaʼo. 23 Pa riʼ ri qʼij kibʼan ta chi nijun pregunta chwe. Qas kinbʼij chiwe che apachike jastaq kitaʼ che ri Tataxel pa ri nubʼiʼ, kuya na chiwe. 24 Chanim riʼ kʼo ta nijun jastaq itom pa ri nubʼiʼ. Chitaʼ y kyaʼtaj na chiwe, rech qas kixkikotik.
25 »Rukʼ taq ejemplos xinbʼij wariʼ chiwe. Kopan na ri qʼij kinkoj ta chi ejemplos iwukʼ, xaneʼ qas kinqʼalajisaj chiwach ri ubʼanik ri Tataxel. 26 Pa riʼ ri qʼij kikoj na ri nubʼiʼ che utaʼik jastaq che ri Tataxel. Rukʼ wariʼ tajin ta kinbʼij che in kinchʼaw piwiʼ. 27 Ri ix, ix loqʼ chuwach ri Tataxel rumal che kiniwaj y qas ikojom che are ri Dios in taqowinaq loq. 28 Xinpe cho ri uwach ulew rumal che are ri Tataxel xintaqow loq. Chanim riʼ kinya kan ri uwach ulew y kintzalij rukʼ ri Tataxel».
29 Ri u discípulos xkibʼij che: «Chanim riʼ qas qʼalaj chi ri katchʼawik, rajawaxik ta chik kakoj ejemplos. 30 Qas qetaʼm chik che awetaʼm ronojel y rajawaxik taj kʼo ktaʼ na chawe. Rumal laʼ qas kqakojo che rukʼ ri Dios at petinaq wi». 31 Ri Jesús xubʼij chke: «¿La kʼateʼ kikoj we chanim? 32 Chitampeʼ wariʼ. Kpe na ri hora, ya oj kʼo chi pa ri hora, rech kjabʼux iwach.* Ix juntir kixbʼe na cho taq iwachoch y xaq nutukel kiniya na kanoq. Pero xaq ta nutukel kinkʼojiʼk rumal che kʼo ri Tataxel wukʼ. 33 Xinbʼij waʼ we jastaq chiwe rech kinaʼ jororemal rumal wech in. Kiriq na kʼax pa ri uwach ulew. Pero ¡mixiʼj iwibʼ!, rumal che ri in in chʼakanaq puwiʼ ri uwach ulew».
17 Are chiʼ kʼateʼ xbʼitaj wariʼ rumal, ri Jesús xkaʼy chikaj y xubʼij: «Tat ya xopan ri hora. Chanimarisaj uqʼij ri akʼojol rech ri areʼ kunimarisaj aqʼij at, 2 junam rukʼ ri xabʼano are chiʼ xaya bʼe che ktaqan pa kiwiʼ juntir ri winaq, rech ri areʼ kuya kʼaslemal kʼo ta ukʼisik chke ri winaq ri xaya che. 3 Rech ri e areʼ kkiriq ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik, rajawaxik kketaʼmaj awach,* xiw ri at at qastzijalaj Dios, y kketaʼmaj uwach ri Jesucristo ri xataq uloq. 4 Nunimarisam aqʼij cho ri uwach ulew y xinkʼis ri chak ri xinataq lo che ubʼanik. 5 Rumal laʼ Tat chanimarisaj nuqʼij awukʼ, junam rukʼ ri xabʼan chwe nabʼe are chiʼ xinkʼojiʼ awukʼ, are chiʼ majaʼ ktikitaj ri uwach ulew.
6 »Nukʼutum ri abʼiʼ chke ri xaya chwe cho ri uwach ulew. E awech at pero xeʼaya chwe y kinimam ri atzij. 7 Ketaʼm chik che juntir ri jastaq xaya chwe, at xatyaʼow chwe; 8 rumal che xinbʼij chke ri xabʼij lo chwe y xkikojo, xkichʼobʼo che awukʼ in petinaq wi y xkikojo che at xinataq uloq. 9 Kinchʼaw pa kiwiʼ areʼ; pa kiwiʼ ta juntir ri winaq kinchʼaw wi, xaneʼ xaq xiw pa kiwiʼ ri xeʼaya chwe rumal che e awech at; 10 juntir ri wech in awech at y juntir ri awech at wech in, y nimarisam nuqʼij chkixoʼl areʼ.
11 »Ri in kinya kan wajun uwach ulew rumal che kinbʼe na awukʼ, pero ri e areʼ e kʼo na cho ri uwach ulew. Santolaj Nutat, cheʼachajij rumal ri abʼiʼ, ri bʼiʼaj ri xakoj chwe, rech xaq junam kekʼojiʼk jacha ri qabʼanom oj awukʼ xaq junam oj kʼolik. 12 Are chiʼ xinkʼojiʼ kukʼ, xeʼinchajij rumal ri abʼiʼ, ri bʼiʼaj ri xakoj chwe; qas xeʼinchajij rumal laʼ kʼo ta jun sachinaq uwach, xaneʼ xaq xiw ri ukʼojol ri sachbʼal wachaj, rech kbʼantaj ri Tzʼibʼatal kanoq. 13 Pero chanim ri’ kinbʼe in awukʼ, y kinbʼij waʼ taq tzij riʼ rumal che in kʼo na cho ri uwach ulew, rech ri e areʼ kekowinik kkinaʼ jun nimalaj kikotemal pa kanimaʼ. 14 Nubʼim chi ri atzij chke pero itzel keʼil pa ri uwach ulew rumal che e rech ta chi ri uwach ulew, junam wukʼ in in rech ta wajun uwach ulew.
15 »Kintaʼ ta chawe keʼawesaj cho ri uwach ulew, xaneʼ cheʼachajij chuwach ri Bʼanal kʼax. 16 Ri e areʼ e rech ta wajun uwach ulew, junam wukʼ in in rech ta wajun uwach ulew. 17 Chabʼanaʼ saq chke* rumal ri qastzij; ri atzij are ri qastzij. 18 Junam ri xabʼan at wukʼ xinataq lo cho ri uwach ulew, ri in xentaq bʼi cho ri uwach ulew. 19 Kinsaqirsaj wibʼ kumal e areʼ, rech ri e areʼ kkisaqirsaj kibʼ rumal ri qastzij.
20 »Xaq xiw ta pa kiwiʼ areʼ kinchʼaw wi, xaneʼ xuqujeʼ pa kiwiʼ e juntir ri kkikubʼsaj kikʼuʼx chwij in rumal ri kkitzijoj areʼ, 21 rech xaq junam kekʼojiʼk. Junam rukʼ ri abʼanom at, Tat, at kʼo wukʼ in y ri in in kʼo awukʼ, chekʼol ta bʼaʼ e areʼ qukʼ oj; rech ri winaq kkikojo che at xinattaqow loq. 22 Xinya nimal kiqʼij junam rukʼ ri xaya at chwe rech xaq jun kkibʼano junam ri qabʼanom oj awukʼ: 23 ri in kinkʼojiʼ kukʼ e areʼ y ri at katkʼojiʼ wukʼ in rech pa junamam kekʼojiʼk. Rech ri winaq kketaʼmaj che at xinataq loq y xeʼaloqʼoqʼej e areʼ junam rukʼ ri xabʼan at che nuloqʼoqʼexik. 24 Tat, kwaj che ri xaya chwe kekʼojiʼ wukʼ rech kkil ri abʼanom che unimarisaxik nuqʼij, rumal che kinawaj chik are chiʼ majaʼ ktikitaj ri uwach ulew. 25 Utzalaj Tataxel ri e winaq qas ta ketaʼmam awach, pero in qas wetaʼm awach y ri e areʼ xketaʼmaj che at xinataq loq. 26 Nukʼutum ri abʼiʼ chkiwach, y kinya ta kan ukʼutik chkiwach rech ri e areʼ kekiloqʼoqʼej ri nikʼaj chik junam rukʼ ri xabʼan at che nuloqʼoqʼexik, y kinkʼojiʼ kukʼ areʼ».
18 Are taq chiʼ xbʼantaj ri u oración ri Jesús, xbʼe kukʼ ri u discípulos pa ri jun chi lado re ri ubʼe jaʼ re Cedrón* y xeʼok bʼi pa jun tikoʼn ri kʼo chilaʼ. 2 Ri Judas, ri kukʼayij na ri Jesús pa kiqʼabʼ ri ukʼulel, retaʼm ri lugar rumal che ri Jesús kʼi mul kumulij ribʼ kukʼ ri u discípulos chilaʼ. 3 Rumal riʼ ri Judas xbʼe chilaʼ rachiʼl bʼi ri soldados y ri chajil kech ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri fariseos. Kukʼam bʼi ki antorchas, ki candil,* kicheʼ y ki espada. 4 Rumal che ri Jesús retaʼm ri kbʼantaj na, xtakʼiʼ chkiwach y xutaʼ chke: «¿Jachin kitzukuj?». 5 «Are ri Jesús aj Nazaret», xecha che. «In riʼ» xcha ri Jesús. Kʼo kʼu ri Judas kukʼ, ri xkʼayin ri Jesús pa kiqʼabʼ.
6 Are chiʼ «In riʼ» xcha ri Jesús chke, xetzalij chkij y xetzaqik. 7 Rumal laʼ jumul chik xutaʼ chke: «¿Jachin kitzukuj?». «Ri Jesús aj Nazaret» xecha che. 8 Ri Jesús xubʼij chke: «Ya xinbʼij chiwe che in riʼ. Rumal laʼ we in tajin kinitzukuj, chiyaʼ bʼe chke we achijabʼ riʼ kebʼek». 9 Xbʼantaj wariʼ rech kbʼantaj ri ubʼim kanoq: «Kʼo ta jun sachinaq uwach chke ri xaya chwe».
10 Tekʼuriʼ ri Simón Pedro xresaj ri u espada y xbʼe chrij ri rajchak ri kinimal sacerdotes, y xresaj ri uxikin ri kʼo pa ri uwikiqʼabʼ.* Malco ubʼiʼ ri ajchak. 11 Pero ri Jesús xubʼij che ri Pedro: «Chanima ri a espada pa ri ukʼolbʼal. ¿La ma ta rajawaxik kintij ri kʼo pa ri copa ri uyaʼom ri Nutat chwe?».
12 Tekʼuriʼ ri soldados, ri ki comandante y ri chajil kech ri judíos xkichap bʼi ri Jesús y xkixim bʼik. 13 Nabʼe xkʼam bʼi chuwach ri Anás rumal che are ri utat ri rixoqil ri Caifás, pa riʼ ri junabʼ are ri kinimal sacerdotes. 14 Ri Caifás riʼ are xbʼin chke ri judíos che más utz na we xa jun winaq kkam rumal ri tinamit.
15 Tekʼuriʼ ri Simón Pedro y jun chi discípulo xeteriʼ bʼi chrij ri Jesús. Rumal che ri discípulo riʼ retaʼm uwach ri kinimal sacerdotes, xok bʼi rukʼ ri Jesús chuwach ri rachoch ri kinimal sacerdotes. 16 Pero ri Pedro xok ta bʼik, xaq chuchiʼ ri ja xkʼojiʼ wi kanoq. Rumal riʼ ri jun chi discípulo ri retaʼm uwach ri kinimal sacerdotes, xel chi bʼik, xetzijon rukʼ ri ixoq ri kuchajij uchiʼ ja y xrokisaj bʼi ri Pedro. 17 Tekʼuriʼ ri aj ikʼ,* ri kchajin ri uchiʼ ja, xutaʼ che ri Pedro: «¿La ma ta at jun chke ri u discípulos ri achi riʼ?». «No, in jun taj», xcha ri Pedro. 18 Rumal che kʼo tew, ri ajchakibʼ y ri chajinelabʼ kinukʼum kiqʼaqʼ che carbón y e takʼatoj chrij ri qʼaqʼ rech kkimeqʼ kibʼ. Xuqujeʼ ri Pedro tajin kumeqʼ ribʼ kukʼ.
19 Ri kʼamal kibʼe ri sacerdotes* xumaj utaʼik che ri Jesús chkij ri u discípulos y chrij ri kukʼutu. 20 Ri Jesús xubʼij che: «Xintzijon kukʼ e juntir ri winaq. Amaqʼel xintzijon pa ri sinagogas y pa ri templo, jawiʼ ri kkimulij wi kibʼ ri judíos, y kʼo ta jas xinwowaj.* 21 ¿Jasche chwe in kataʼ wi? Chataʼ chke ri winaq ri xkita ri xintzijoj». 22 Are chiʼ xbʼitaj wariʼ rumal ri Jesús, jun chke ri chajinelabʼ ri e kʼo chilaʼ xupaqʼij jun qʼabʼ chupalaj ri Jesús y xubʼij che: «¿Jasche jelaʼ kabʼij che ri kʼamal kibʼe ri sacerdotes?». 23 Ri Jesús xubʼij che: «We kʼo utz ta xinbʼij, chabʼij chwe jas riʼ; pero we are ri qastzij xinbʼij, ¿jasche xinachʼayo?». 24 Tekʼuriʼ ri Anás xutaq bʼi rukʼ ri Caifás, ri kinimal ri sacerdotes. Kʼa ximital na ri Jesús.
25 Kʼa takʼal kʼu na ri Simón Pedro chrij ri qʼaqʼ, tajin kumeqʼ ribʼ. Rumal riʼ xtaʼ che: «¿La ma ta at jun chke ri u discípulos?». Xresaj ribʼ chupam, xubʼij: «No, in jun taj» xchaʼ. 26 Jun chke ri rajchak ri kinimal sacerdotes, jun rachalaxik ri achi ri xesax uxikin rumal ri Pedro, xubʼij che: «Xatinwil ya rukʼ pa ri tikoʼn». 27 Jumul chik ri Pedro xresaj ribʼ chupam, y aninaq xtiriqiʼn* jun amaʼ akʼ.
28 Are chiʼ xsaqirik xkesaj bʼi ri Jesús pa ri rachoch ri Caifás y xkikʼam bʼi pa ri nimalaj ja ri kuqʼat wi tzij ri gobernador. Pero xeʼok ta bʼi pa ri nimalaj ja ri kuqʼat wi tzij ri gobernador rech kkitzʼilobʼisaj ta kibʼ y kekowinik kkitij ri waʼim re ri Pascua. 29 Rumal laʼ ri Pilato xel lo chkiwach ri judíos y xutaʼ chke: «¿Jas umak wajun achi chiwach?». 30 Xkibʼij che: «We ta ma ta bʼanal kʼax wajun achi riʼ, ma ta xqakʼam lo waʼ chawach». 31 Rumal laʼ ri Pilato xubʼij chke: «Chikʼamaʼ bʼik y chiqʼata tzij ix puwiʼ junam rukʼ ri kubʼij ri i Ley». Ri judíos xkibʼij che: «Yaʼom ta bʼe chqe oj kqakamisaj jun winaq». 32 Xbʼantaj wariʼ rech kbʼantaj ri xubʼij kan ri Jesús chrij ri kbʼan na che ukamisaxik.
33 Xok chi bʼi ri Pilato pa ri nimalaj ja ri kuqʼat wi tzij ri gobernador, xuchʼabʼej ri Jesús y xutaʼ che: «¿La at riʼ ri ki rey ri judíos?». 34 Ri Jesús xubʼij che: «¿La tajin kataʼ wariʼ chwe rumal che qas kawaj kawetaʼmaj o xa rumal ri kkibʼij ri winaq chwij?». 35 Ri Pilato xubʼij che: «¿La xa in judío in? Are ri atinamit y ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes xatkijach pa nuqʼabʼ. ¿Jas xabʼano?». 36 Ri Jesús xubʼij che: «Ri Nuqʼatbʼal tzij rech ta wajun uwach ulew. We ta ri Nuqʼatbʼal tzij rech wajun uwach ulew, xechʼojin ta riʼ ri e toʼl wech rech kinjach ta pa kiqʼabʼ ri judíos. Pero ri Nuqʼatbʼal tzij rech ta wajun uwach ulew». 37 «¿At rey bʼa laʼ?», xcha ri Pilato che ri Jesús. Ri Jesús xubʼij che: «In rey, at xatbʼinik che in rey. Xaneʼ rumal waʼ xinkʼojiʼk y xinpe cho ri uwach ulew: rech kintzijoj ri qastzij. Apachin winaq ri kutoʼ uwiʼ ri qastzij kutatabʼej ri nuchʼabʼal». 38 «¿Jas riʼ ri qastzij?», xcha ri Pilato che.
Are chiʼ xbʼitaj wariʼ rumal ri Pilato, xel chi bʼi jumul chkiwach ri judíos y xubʼij chke: «Kʼo ta umak wajun achi kwil in. 39 Y rumal che kʼamanaq chiwe che pa ri Pascua kintzoqopij bʼi jun winaq tzʼapital pa cárcel. ¿La kiwaj kintzoqopij bʼi ri ki rey ri judíos?». 40 Jumul chik rukʼ raqoj chiʼaj xkibʼij: «¡No, are ta katzoqopij b’i ri areʼ! ¡Are chatzoqopij bʼi ri Barrabás!». Y jun elaqʼom k’u ri Barrabás.
19 Tekʼuriʼ ri Pilato xtaqanik rech kkʼam bʼi ri Jesús y kjichʼik.* 2 Y ri soldados xkipachʼuj kʼix rech xkibʼan jun u corona y xkikoj pa ujolom, tekʼuriʼ xkikoj jun morado* atzʼyaq chrij. 3 Keqebʼ rukʼ y kkibʼij che: «¡Nim uqʼij ri ki rey ri judíos!». Y kkipaqʼij qʼabʼ chupalaj. 4 Xel chi kʼu lo ri Pilato y xubʼij chke ri winaq: «¡Chitampeʼ! Kinwesaj lo chiwach rech kiwilo che kʼo ta umak xinriq in». 5 Tekʼuriʼ xel lo ri Jesús, kojom lo ri corona re kʼix che y ri morado atzʼyaq. Xubʼij kʼu ri Pilato: «¡Chiwilampeʼ! ¡Are waʼ ri achi!». 6 Pero, are taq chiʼ ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri oficiales xkilo, rukʼ raqoj chiʼaj xkibʼij: «¡Chxekebʼax cho ri cheʼ! ¡Chxekebʼax cho ri cheʼ!». Xubʼij kʼu ri Pilato: «Chikʼamaʼ bʼik y chikamisaj ix cho ri cheʼ, rumal che kʼo ta umak nuriqom in». 7 Ri judíos xkibʼij: «Kʼo jun qa ley oj, ri ley riʼ kubʼij che rajawaxik kkamisaxik, rumal che xukoj ribʼ che are ukʼojol ri Dios».
8 Are chiʼ ri Pilato xuta ri xkibʼij ri winaq, más xuxiʼj chi ribʼ 9 y xok chi bʼi pa ri nimalaj ja ri kuqʼat wi tzij ri gobernador y xutaʼ che ri Jesús: «¿Jawiʼ katel wi at?». Kʼo ta xubʼij ri Jesús che. 10 Rumal riʼ ri Pilato xubʼij che: «¿Jasche kawaj taj katchʼawik? ¿La ma ta awetaʼm che kʼo taqanik pa nuqʼabʼ rech katintzoqopij bʼik y kʼo taqanik pa nuqʼabʼ rech katinkamisaj cho ri cheʼ?». 11 Ri Jesús xubʼij che: «Kʼo ta ataqanik riʼ pa nuwiʼ we ta ma ta are ri Dios yaʼowinaq chawe. Rumal laʼ más ajmak na ri achi ri xinjachow pa aqʼabʼ».
12 Rumal wariʼ ri Pilato xutzukuj jas xubʼano rech kutzoqopij bʼik. Pero ri judíos rukʼ raqoj chiʼaj kkibʼij: «¡We katzoqopij bʼik, awamigo ta ri César!* ¡Ri kukoj ribʼ che rey kubʼan ukʼulel che ri César!». 13 Are chiʼ ri Pilato xuta ri xkibʼij ri winaq, xresaj lo ri Jesús y ri Pilato xtʼuyiʼ pa ri utem jawiʼ kuqʼat wi tzij, ri lugar kbʼix Empedrado che, Gábbatha kbʼix che pa hebreo. 14 Are ri qʼij kbʼan kan ubʼanik juntir ri jastaq re ri Pascua, pa taq a las 12 nikʼaj qʼij.* Ri Pilato xubʼij chke ri judíos: «¡Chiwilampeʼ! ¡Are waʼ ri i rey!». 15 Pero ri e areʼ kkiraq kichiʼ che ubʼixik: «¡Chkamsaxoq! ¡Chkamsaxoq! ¡Chxekebʼax cho ri cheʼ!». Ri Pilato xutaʼ chke: «¿La kinkamisaj ri i rey?». Ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes xkibʼij: «Xaq xiw ri César qa rey». 16 Tekʼuriʼ xujach bʼi ri Jesús pa kiqʼabʼ rech kxekebʼax cho ri cheʼ.
Y ri e areʼ xkilo jas xkibʼan che ri Jesús. 17 Reqam bʼi ri ucheʼ re kʼaxkʼolil* xumaj bʼi bʼinem rech kbʼe pa ri Lugar re ri Ubʼaqil jolomaj,* Gólgota kbʼix che pa hebreo. 18 Chilaʼ xkibʼajij* cho ri cheʼ kukʼ e kebʼ achijabʼ, jujun pa taq u lado y pa kinikʼajil xyaʼ wi ri Jesús. 19 Xuqujeʼ ri Pilato xubʼan jun rótulo y xubʼajij chuwach ri cheʼ re kʼaxkʼolil. Kubʼij: «Jesús ri aj Nazaret, ri ki rey ri judíos». 20 E kʼi chke ri Judíos xkisikʼij ri kubʼij chuwach ri rótulo, rumal che ri lugar ri xbʼajix wi ri Jesús kʼo chunaqaj ri tinamit. Y ri kubʼij cho ri rótulo kʼo pa hebreo, pa latín y pa griego. 21 Pero ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes, xkibʼij che ri Pilato: «Katzʼibʼaj ta ‹Ri ki rey ri judíos› chuwach, xaneʼ chatzʼibʼaj ‹In ki rey ri judíos› rumal che jelaʼ xubʼij». 22 Ri Pilato xubʼij chke: «Ri xintzʼibʼaj, are laʼ ri kkanaj kanoq».
23 Are chiʼ kibʼajim chi ri Jesús cho ri cheʼ, ri soldados xkikʼam ri ratzʼyaq y pa kajibʼ xkijach wi, a jujun taq ke xkikʼam bʼik, tekʼuriʼ xkikʼam ri upam ratzʼyaq. Pero tʼisom ta ri upam ri ratzʼyaq xaneʼ juntir kemom. 24 Rumal laʼ xkibʼij chbʼil taq kibʼ: «Qaraqij taj.* Qakʼaqa suerte rech kqilo jachin kkʼamow bʼik». Xbʼantaj wariʼ rech kbʼan ri kubʼij ri Tzʼibʼatalik: «Xkijach ri watzʼyaq chkiwach, y xkikʼaq suerte chrij ri watzʼyaq». Y are waʼ ri xkibʼan ri soldados.
25 Chunaqaj ri cheʼ re kʼaxkʼolil jawiʼ xekel wi ri Jesús kʼo ri unan y ri rachalal ri unan; xuqujeʼ kʼo ri María ri rixoqil ri Clopas y ri María Magdalena. 26 Are chiʼ ri Jesús xrilo che kʼo ri unan rukʼ y ri discípulo ri más loq chuwach, xubʼij che ri unan: «¡Ixoq, kʼo le awal leʼ awukʼ!». 27 Kʼatekʼuriʼ xubʼij che ri discípulo: «¡Kʼo ri anan awukʼ!». Y pa riʼ ri tiempo ri discípulo xukʼam bʼi ri María cho rachoch.
28 Tekʼuriʼ, rumal che ri Jesús retaʼm chik che xbʼantaj juntir ri bʼim, xubʼij: «Kchaqij nuchiʼ». Jeriʼ xbʼantaj ri kubʼij ri Tzʼibʼatalik. 29 Y rumal che chilaʼ kʼo jun xaʼr nojinaq che kaʼalaj vino, xkimubʼaʼ jun esponja pa ri kʼaʼalaj vino tekʼuriʼ xkikoj che jun aj* re hisopo y xkiqebʼsaj chuchiʼ. 30 Are chiʼ ri Jesús xutij ri kaʼalaj vino, xubʼij: «¡Ya xbʼantajik!». Tekʼuriʼ xupachabʼaʼ ri ujolom y xkamik.*
31 Rumal che are ri qʼij ri kbʼan kan ubʼanik juntir ri jastaq, ri judíos xkibʼij che ri Pilato che kkiqʼaj ri kaqan ri achijabʼ y keqasax kan cho ri cheʼ, rech kekanaj ta kan chuwach taq ri cheʼ re kʼaxkʼolil pa ri qʼij sábado (rumal che ri sábado riʼ nim ubʼanik). 32 Rumal laʼ ri soldados xebʼe rukʼ ri nabʼe achi y xkiqʼaj ri raqan y jelaʼ xkibʼan che ri jun chi achi ri kʼo pa ri jun chi u lado ri Jesús. 33 Pero are chiʼ xeʼopan rukʼ ri Jesús xkilo che kaminaq chik, rumal laʼ xkiqʼaj ta ri raqan. 34 Pero jun chke ri soldados xujut bʼi jun lanza pa ukʼalkʼax ri Jesús, y aninaq xel lo kikʼ y jaʼ che. 35 Ri kbʼin wariʼ are ri qas xilowik y qastzij ri kubʼij. Y ri areʼ retaʼm che qastzij ri kubʼij, rech ri ix kikoj ri kubʼij. 36 Y xbʼantaj juntir waʼ taq jastaq riʼ rech kbʼantaj ri kubʼij pa ri Tzʼibʼatalik: «Kʼo ta nijun bʼaq kqʼaj che». 37 Xuqujeʼ bʼim kan waʼ pa ri Tzʼibʼatalik: «Kkil na uwach ri xjut ri lanza che».
38 Tekʼuriʼ ri José ri aj Arimatea (are jun chke ri u discípulos ri Jesús, pero kubʼij taj rumal che kuxiʼj ribʼ chkiwach ri judíos) xutaʼ che ri Pilato we kkowinik kukʼam bʼi ri u cuerpo ri Jesús. Xuya bʼe ri Pilato che, rumal laʼ xbʼek y xukʼam bʼi ri u cuerpo ri Jesús. 39 Xuqujeʼ xopan ri Nicodemo, are waʼ ri achi ri xopan rukʼ ri Jesús chaqʼabʼ, rukʼam bʼi mirra ri yujaʼm rukʼ áloe,* 72 libras* kpajanik. 40 Xkikʼam bʼi ri u cuerpo ri Jesús y xkipis pa ri atzʼyaq re lino ri kʼo kʼokʼalaj taq qʼayes chrij, jelaʼ kkibʼan ri judíos are chiʼ kkimuq ri kikaminaq. 41 Kʼo kʼu jun tikoʼn pa ri lugar jawiʼ xkamisax wi ri Jesús cho ri cheʼ, pa ri tikoʼn riʼ kʼo jun kʼakʼ muqbʼal, kʼo ta jun kaminaq yaʼom chupam. 42 Xkiya kan ri Jesús chilaʼ, rumal che are ri qʼij che ri judíos kkibʼan kan ubʼanik juntir ri jastaq y naqaj kʼo wi ri muqbʼal.
20 Pa ri nabʼe qʼij re ri semana, aqʼabʼ* xbʼe ri María Magdalena rukʼ ri muqbʼal, kʼa qʼequʼm na xbʼek, y xrilo che esam chi kan ri abʼaj chuchiʼ ri muqbʼal. 2 Rumal laʼ xutij anim xbʼe* rukʼ ri Simón Pedro y ri jun chi discípulo, ri más loqʼ chuwach ri Jesús, y xubʼij chke: «¡Kʼo ta chi ri Qajaw pa ri muqbʼal, xkikʼam bʼik y qetaʼm taj jawiʼ xkiya wi kanoq!».
3 Tekʼuriʼ ri Pedro y ri jun chi discípulo xebʼe rukʼ ri muqbʼal. 4 Ri e kebʼ panim xebʼek, pero ri jun chi discípulo más aninaq kutij anim chuwach ri Pedro rumal laʼ are nabʼe xopan rukʼ ri muqbʼal. 5 Are chiʼ xpachiʼ qajoq rech kkaʼy pa* ri muqbʼal, xril ri atzʼyaq re lino pero xok ta pa ri muqbʼal. 6 Tekʼuriʼ ri Simón Pedro, ri xteriʼ kanoq, xopanik y xok bʼi pa ri muqbʼal. Xril ri atzʼyaq re lino kʼo kanoq. 7 Ri atzʼyaq ri xkoj pa ujolom ri Jesús kʼo ta rukʼ ri e nikʼaj chi atzʼyaq, xaneʼ bʼotom kanoq y yaʼom kan pa jun chi lugar. 8 Tekʼuriʼ xok chi bʼi ri jun chi discípulo, ri xopan nabʼe rukʼ ri muqbʼal, xrilo y xukoj ri xbʼix che. 9 Kʼa majaʼ kʼu na kkichʼobʼ ri yaʼom kan ubʼixik pa ri Tzʼibʼatalik, ri kubʼij che rajawaxik kkʼasux chkixoʼl ri kaminaqibʼ. 10 Rumal riʼ xetzalij bʼi ri discípulos cho taq kachoch.
11 Pero ri María xtakʼiʼ kan chuwach ri muqbʼal, oqʼej kubʼano. Koqʼik xpachiʼ che rilik ri kʼo pa ri muqbʼal 12 y xeril kebʼ ángeles saq katzʼyaq e tʼuyul cho ri lugar ri xlibʼax wi kan ri Jesús; jun kʼo jawiʼ xkʼojiʼ wi ri ujolom y ri jun chik jawiʼ xkʼojiʼ wi ri raqan. 13 Ri ángeles xkitaʼ che: «Ixoq, ¿jasche tajin katoqʼik?». Ri areʼ xubʼij: «Rumal che xkʼam bʼi ri Wajaw y wetaʼm taj jawiʼ xyaʼ wi kanoq». 14 Are chiʼ xbʼitaj waʼ rumal, ri areʼ xutzalkʼatij ribʼ* y xril ri Jesús takʼal chilaʼ, pero xuchʼobʼ ta uwach. 15 Rumal laʼ xutaʼ ri Jesús che: «Ixoq, ¿jasche katoqʼik? ¿Jachin katzukuj?». Xuchomaj che are ri achi ri kchajin ri tikoʼn, rumal laʼ xubʼij che: «Tat, we at xatkʼamow bʼik, chabʼij chwe jawiʼ xaya wi y kinkʼam bʼi in». 16 «¡María!», xcha ri Jesús che. Are chiʼ ri María xkaʼy chrij xubʼij che pa hebreo: «¡Rabbóni!» (kraj kubʼij «maestro»). 17 Ri Jesús xubʼij che: «Chinatzoqopij rumal che majaʼ kinbʼe rukʼ ri Tataxel. Jat kukʼ ri wachalal y chabʼij chke: ‹Kinbʼe rukʼ ri Nutat y ri Itat ix, ri nu Dios y ri i Dios ix›». 18 Ri María Magdalena xbʼe kukʼ ri discípulos y xubʼij chke: «¡Xwil ri Qajaw!». Xuqujeʼ xubʼij chke ri xbʼix lo che rumal ri Jesús.
19 Matam chi pa riʼ ri qʼij, ri nabʼe qʼij re ri semana, y rumal che ri discípulos kkixiʼj kibʼ chkiwach ri judíos xkilawej juntir ri uchiʼ ja ri kimulim wi kibʼ. Tekʼuriʼ xukʼut ribʼ ri Jesús chkixoʼl y xubʼij chke: «Chkʼol jororemal chixoʼl». 20 Are chiʼ xbʼitaj wariʼ rumal, xukʼut ri uqʼabʼ chkiwach y ri ukʼalkʼaʼx. Sibʼalaj xekikot ri discípulos are chiʼ xkil ri Qajaw Jesús. 21 Ri Jesús xubʼij chi jumul chke: «Chkʼol jororemal chixoʼl. Junam ri xubʼan ri Tataxel wukʼ in xinutaq loq, ri in xuqujeʼ kixintaq bʼik». 22 Are chiʼ xbʼitaj wariʼ chke, xeʼuxutʼij pa kiwiʼ y xubʼij chke: «Chikʼamaʼ ri espíritu santo. 23 We ri ix kikuy umak jun winaq, kkuyutaj ri umak; we ri ix kikuy ta ri umak, kkuyutaj ta ri umak».
24 Pero ri Tomás, jun chke ri e Doce, ri kbʼix Yoʼx che, kʼo ta kukʼ ri discípulos are chiʼ xkil ri Jesús. 25 Rumal laʼ ri nikʼaj chi discípulos xkibʼij che: «¡Xqil uwach ri Qajaw!». Pero ri areʼ xubʼij chke: «Kʼa kinwil na ri retal ri klawux pa uqʼabʼ y kinnim bʼi ri uwiʼ nuqʼabʼ pa ri ujul ri klawux y kinnim ri nuqʼabʼ pa ri ukʼalkʼax, kʼateriʼ kinkoj ri kibʼij».
26 Are chiʼ qʼaxinaq chi ocho qʼij, ri discípulos xkimulij chi kibʼ pa ri ja, y kʼo ri Tomás kukʼ. Paneʼ e lawetal kan ri uchiʼ ja, ri Jesús xukʼut ribʼ chkixoʼl y xubʼij chke: «Chkʼol jororemal chixoʼl». 27 Tekʼuriʼ xubʼij che ri Tomás: «Chayaʼ ri uwiʼ aqʼabʼ chiriʼ y chawilaʼ ri nuqʼabʼ; kʼamaʼ lo ri aqʼabʼ y chanimaʼ pa ri nukʼalkʼax. Kubʼan ta chi kebʼ akʼuʼx, chakojoʼ che qas in wi». 28 «¡Wajaw y nu Dios!», xcha ri Tomás che. 29 Tekʼuriʼ ri Jesús xubʼij che: «¿La kʼateʼ xakojo rumal che xawil nuwach? Utz kech ri kilom taj pero kekojon chrij».
30 Ri Jesús xuqujeʼ xubʼan nikʼaj chi milagros chkiwach ri discípulos y xtzʼibʼax ta kan pa wajun wuj riʼ. 31 Pero xtzʼibʼax kan wariʼ rech ri ix kikojo che ri Jesús are ri Cristo, ri Ukʼojol ri Dios, y rech ri kekojon chrij kkiriq kʼaslemal rumal ri ubʼiʼ.
21 Are chiʼ xbʼantaj wariʼ, ri Jesús xukʼut chi jumul ribʼ chkiwach ri discípulos are chiʼ e kʼo chuchiʼ ri lago re Tiberíades. Je waʼ xubʼan che ukʼutik ribʼ chkiwach. 2 Chilaʼ kʼo ri Simón Pedro, ri Tomás (ri kbʼix Yoʼx che), ri Natanael ri kel pa Caná re Galilea, ri e ukʼojol ri Zebedeo y e nikʼaj chi kebʼ u discípulos. 3 Ri Simón Pedro xubʼij chke: «Kenchapa na kar». Y ri e nikʼaj chik xkibʼij che: «Kojbʼe awukʼ». Rumal laʼ xebʼek y xeʼaqʼan pa ri alaj ki barco, pero kʼo ta jun kar xkichap pa riʼ ri chaqʼabʼ.
4 Are chiʼ xsaqirik, ri Jesús kʼo chuchiʼ ri lago, pero ri discípulos xkichʼobʼ ta uwach che are kʼo chilaʼ. 5 Xubʼij kʼu ri Jesús chke: «Loqʼalaj taq walkʼwal, ¿la kʼo kitijo?». «Kʼo taj» xecha che. 6 Ri Jesús xubʼij chke: «Chikʼaqaʼ ri ikʼat pa ri uwikiqʼabʼ ri barco y chilaʼ kʼo kiriqo». Are chiʼ xkikʼaqo xnoj ri kikʼat che kar y kekowin ta chik kkijikʼo. 7 Rumal laʼ, ri discípulo ri más loqʼ chuwach ri Jesús xubʼij che ri Pedro: «¡Are ri Qajaw!». Are chiʼ ri Simón Pedro xuto che are ri Qajaw Jesús, aninaq xukojlaʼ ri ratzʼyaq, rumal che chʼanalik* y xukʼaq bʼi ribʼ pa ri lago. 8 Pero ri e nikʼaj chi discípulos xepe pa ri alaj ki barco kichararem ri kʼat nojinaq che kar, rumal che nim ta e okinaq bʼi pa ri lago; xa 90 metros* e okinaq bʼik.
9 Are chiʼ xeʼopan chuchiʼ ri lago, xkil jun qʼaqʼ nukʼum. Yaʼom kar puwiʼ y kaxlanwa. 10 «Chikʼamaʼ lo kebʼ oxibʼ kar ri kʼateʼ xichapaʼ loq», xcha ri Jesús chke. 11 Rumal riʼ ri Simón Pedro xaqʼan pa ri alaj barco y xresaj lo ri kʼat pa ri jaʼ, ri nojinaq che chomaʼq taq kar: 153 kar kʼo chupam. Pero xtʼoqopitaj ta* ri kʼat, paneʼ e kʼi kar kʼo chupam. 12 Ri Jesús xubʼij chke: «Chixpetoq chitijaʼ iwa». Pero nijun chke ri discípulos kkaj kkitaʼ che «¿At jachinoq?», rumal che ketaʼm che are ri Qajaw Jesús. 13 Xqebʼ kʼu ri Jesús, xukʼam ri kaxlanwa y xuya chke, xuqujeʼ je xubʼan che ri kar. 14 Are waʼ ri urox mul xukʼut ribʼ ri Jesús chkiwach ri discípulos are chiʼ kʼastajisam chi chkixoʼl ri kaminaqibʼ.
15 Are chiʼ xtijtaj kiwa aqʼabʼ, ri Jesús xutaʼ che ri Simón Pedro: «Simón ukʼojol ri Juan, ¿la más kinawaj chkiwach wariʼ?». «Katwaj, Wajaw, at awetaʼm che katwaj», xcha ri Pedro che. «Cheʼatzuquʼ ri alaj taq nuchij», xcha ri Jesús che. 16 Chukamul xutaʼ chi ri Jesús che: «Simón ukʼojol ri Juan, ¿la kinawaj?». «Katwaj, Wajaw, at awetaʼm che katwaj», xcha ri Pedro che. «Cheʼayuqʼuj ri alaj taq nuchij», xcha ri Jesús che. 17 Churox mul, xutaʼ chi ri Jesús che: «Simón ukʼojol ri Juan, ¿la kinawaj?». Xbʼison ri Pedro rumal che oxmul xutaʼ ri Jesús che «¿La kinawaj?». Rumal laʼ xubʼij che ri Jesús: «Wajaw, at awetaʼm juntir; awetaʼm che katwaj». Ri Jesús xubʼij che: «Cheʼatzuquʼ ri alaj taq nuchij. 18 Qastzij kinbʼij chawe che are chiʼ kʼa at ala na, atukel kakoj ri awatzʼyaq, katwakatik jawiʼ kawaj katbʼe wi; pero are chiʼ katrijobʼik, kalikʼ na ri aqʼabʼ, kkoj na ri awatzʼyaq y katkʼam bʼik jawiʼ kawaj taj katbʼe wi». 19 Xubʼij wariʼ ri Jesús rech xubʼij kanoq jas kbʼan che ukamisaxik ri Pedro, rech kunimarisaj uqʼij ri Dios. Are chiʼ xbʼitaj wariʼ rumal, xubʼij chi che: «Amaqʼel chinatereneʼj».
20 Are chiʼ xutzalkʼatij ribʼ* ri Pedro, xrilo petinaq ri discípulo ri más loqʼ chuwach ri Jesús, ri xtzaliʼ* chukʼux ri Jesús are chiʼ tajin kkitij kiwa chaqʼabʼ y ri xutaʼ che «Wajaw, ¿jachin ri katkʼayin na?». 21 Rumal laʼ are chiʼ ri Pedro xrilo, xutaʼ che ri Jesús: «Wajaw, ¿e kʼu ri areʼ jas kuriq na?». 22 Ri Jesús xubʼij che: «We kwaj kkʼojiʼ kan waral kʼa are chiʼ kinpetik, ¿jas awe at che? Chatok il at che nutereneʼxik». 23 Rumal laʼ ri e qachalal xkichomaj che ri discípulo riʼ kkam taj. Pero ri Jesús xubʼij taj che kkam taj. Xaneʼ xubʼij: «We kwaj kkʼojiʼ kan waral kʼa are chiʼ kinpetik, ¿jas awe at che?».
24 Are waʼ ri discípulo ri xbʼin waʼ taq jastaq riʼ y ri xtzʼibʼan kanoq, y qetaʼm che qastzij ri kubʼij.
25 Kʼo chi na kʼi jastaq xubʼan ri Jesús, we ta ktzʼibʼax juntir, kinchomaj in che kubʼanaʼ ta riʼ ri uwach ulew che ukʼolik juntir ri wuj ktzʼibʼaxik.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Kaniklaj», «Krepan», «Klaqʼpun».
Kchʼaw chrij «ri Tzij».
O «ri nimalaj rutzilal ri Dios».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «ubʼeʼal», «saqalaj tzij».
Ri kʼojolaxel kchʼaw chrij waral «are jun dios». Wajun dios xbʼan rumal ri Tatataxel.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «su».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kolom».
Chawilaʼ ri tema A5.
O «u sandalias».
Chawilaʼ ri diccionario.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Ukarnel ri Dios».
Pa ri idioma griego, «pa taq ri hora décima».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Sutan».
Are chiʼ kkoj ri tzij ixoq, kraj ta kubʼij che xa kbʼan ta respetar jun ixoq.
Weneʼ ri pajbʼal joron are ri bato, kʼo 22 litros riʼ chupam. Chawilaʼ ri tema B14.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «rapubʼal».
O «señal».
O weneʼ «kalax ta che ri chikaj».
O «u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Majiqʼaj».
Waral riʼ «uwach ulew» are kchʼaw chkij ri winaq.
O «ri kʼo u fe chrij».
O «rech kqʼil ta rumal».
Pa ri idioma griego, «ubʼanom sellar».
Pa nik’aj chi lugar jewa’ kb’ix che: «xa ta kukʼekʼej ri espíritu kuyaʼo».
Pa ri idioma griego, «Ajaw».
Pa ri idioma griego, «Jesús».
Pa ri idioma griego, «chunaqaj ri hora sexta».
Pa nik’aj chi lugar jewa’ kb’ix che: «xuta’ utzil».
O «tajin kkunatajik».
Pa ri idioma griego, «pa ri hora séptima».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Karneʼl».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «e potzʼ».
Chawilaʼ ri tema A3.
O «ri a camilla».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xkikoj».
O «kʼo ta upatan riʼ ri kinbʼij».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kaniklaj», «krepan», «klaqʼpun».
O «lámpara».
Chawilaʼ ri tema B14.
O «rech xaq ta kkʼaq bʼik».
O «weneʼ oxibʼ o kajibʼ millas». Pa ri idioma griego, «weneʼ 25 o 30 estadios». Chawilaʼ ri tema B14.
Pa nik’aj chi lugar jewa’ kb’ix che: «che kʼo ri utoqʼobʼ rukʼ».
Chawilaʼ ri tema A5.
O «Ri nu cuerpo».
O «diablo», «b’anal tzij».
O «re taq ri Kabʼal». Chawilaʼ ri diccionario.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «chkʼuyal».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xrowaj ribʼ».
Kraj kubʼij ri escuelas rabínicas.
Chawilaʼ ri diccionario.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xukoj uqʼabʼ che».
O «xa e bʼanom maldecir».
Pa kʼi manuscritos re ojer kanoq ri kkubʼsax kʼuʼx chkij kʼo ta ri versículo 53 re wajun capítulo ni ri versículos 1 al 11 re ri capítulo 8.
O «Kʼo ta upatan ri kabʼij».
Kraj kubʼij, xekebʼam chuwach jun cheʼ.
Pa ri idioma griego, «pa tzʼilalaj taq makaj ta xojalax wi». Pa griego, pornéia. Chawilaʼ ri diccionario.
Chawilaʼ ri diccionario.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xukʼuʼ ribʼ».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «potzʼ».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «ri e karneʼl».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kuriq na kʼi uwa».
O «u alma».
O «tojom uqʼij».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xa xmoxir laʼ», «xa xkonar laʼ».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «¿Sutan kitatabʼej?».
Pa nik’aj chi lugar jewa’ kb’ix che: «e potzʼ».
Chawilaʼ ri diccionario.
O «oj kʼo pa junamam».
O «ri kkibʼij Gemelo che».
O «weneʼ kebʼ millas». Pa ri idioma griego, «weneʼ 15 estadios». Chawilaʼ ri tema B14.
O «xqʼutut ranimaʼ chke», «xqʼoxow ranimaʼ chke».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «jun potzʼ».
Are jun jul kʼotom pa jun nimalaj abʼaj.
O «ri unimal uqʼij».
O «kisutim wij», «e kʼo chwij».
Kraj kubʼij ri templo.
O «ri kiqʼabʼam kibʼ rukʼ cho ri mesa».
Are jun libra romana, kpajan 11,5 onzas. Chawilaʼ ri tema B14.
Chawilaʼ ri diccionario.
Chawilaʼ ri tema B14.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Dios chabʼanaʼ utzil».
Chawilaʼ ri tema A5.
Pa ri idioma girego, «kkam taj».
O «u alma».
Pa ri idioma griego, «wajun kʼaxalaj hora riʼ».
O «chachʼajchʼobʼisaj».
Kraj kubʼij xekebʼam chuwach jun cheʼ.
Pa nik’aj chi lugar jewa’ kb’ix che: «xrowaj ribʼ».
O «xekojon chrij».
O «qʼaʼal».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xqʼaʼi».
Pa nik’aj chi lugar jewa’ kb’ix che: «sqeʼn», «jubʼaʼ».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Y xaq pasuʼ cosa».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kintaʼ utzil».
O «rech kʼo jun kkubʼsan ikʼuʼx».
O «más nim na ubʼanik».
O «ri u alma».
O «ri aj uwach ulew».
O «ri qastzij».
Pa taq ri versículos 13 y 14, ri tzij areʼ are kchʼaw chrij ri tobʼanel ri kyaʼ ubʼixik pa ri versículo 7. Ri Jesús xukoj ri tzij ri toʼl iwech (ri pronombre kojom che wajun tzij are masculino) che ri espíritu santo, rech xukʼutu che jetaneʼ jun winaq. Pero ri tzij espíritu santo are ta jun winaq, pa ri idioma griego kubʼij taj we jun achi o ixoq.
O «ri qastzij».
O «rech kjach iwach».
Waral ri verbo griego kubʼij che ktanabʼax ta kan ubʼanik.
O «Cheʼabʼana santificar».
Xaq xiw kqʼax jaʼ chilaʼ are chiʼ kubʼan nimaʼq taq jabʼ.
O «ki lámparas».
O «ri u derecha».
Pa nik’aj chi lugar jewa’ kb’ix che: «mokom ali».
Are ri Anás.
Pa nik’aj chi lugar jewa’ kb’ix che: «xinkʼuʼ».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xoqʼ», «xuraq uchiʼ».
Pa nik’aj chi lugar jewa’ kb’ix che: «krapuxik», «kchʼayik».
O «púrpura». Chawila’ ri diccionario.
Chawilaʼ ri diccionario.
Pa ri idioma griego, «chunaqaj ri hora sexta».
Chawilaʼ ri diccionario.
O «Calavera».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xkiqʼosij».
Pa nik’aj chi lugar jewa’ kb’ix che: «Qarachʼapij taj», «Qarichʼij taj», «Qatʼubʼuj taj».
O «caña».
O «xel ranimaʼ», «xel ruxlabʼ».
Are ubʼiʼ jun cheʼ ri sibʼalaj kʼokʼ ruxlabʼ, y xkoj che ubʼanik perfumes ojer kanoq.
Pa ri idioma griego, «100 libras». We libras riʼ are libras romanas. Chawila’ ri tema B14.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «bʼajcheʼ».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xbʼe aninaq», «kasumumik xbʼek».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Are chiʼ xxuyiʼ che rilik».
Pa nik’aj chi lugar jewa’ kb’ix che: «xutzolqʼomij ribʼ».
O «qas ta kʼo ratzʼyaq ukojom».
Weneʼ 300 pies. Chawila’ ri tema B14.
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xtʼubʼitaj ta».
Pa nik’aj chi lugar jewa’ kb’ix che: «xutzolqʼomij ribʼ».
Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xqʼaʼi».