UK'OLB'AL WUJ PA INTERNET Watchtower
Watchtower
UK'OLB'AL WUJ PA INTERNET
Quiché
'
  • '
  • ä
  • Ä
  • BIBLIA
  • E WUJ
  • E RIQB'AL IB'
  • nwt Hechos 1:1-28:31
  • Hechos

K'o ta video che wajun kʼutunem ri'.

Chakuyu' qamak, ri video ktziji' taj.

  • Hechos
  • Ri Biblia. Traducción del Nuevo Mundo
Ri Biblia. Traducción del Nuevo Mundo
Hechos

HECHOS (RI XKIBʼAN RI APÓSTOLES)

1 Ri nabʼe wuj ri xintzʼibʼaj bʼi chawe, Teófilo, are xintzijon chrij juntir taq ri jastaq ri xumaj* ubʼanik ri Jesús y ri xukʼutu, 2 kʼa pa ri qʼij are chiʼ xkʼam bʼi rumal ri Dios chikaj, y are chiʼ rumal ri espíritu santo ri Jesús xubʼij kan ri rajawaxik kkibʼan ri apóstoles ri uchaʼom. 3 Are chiʼ ri Jesús uqʼaxem chi juntir ri kʼax y ri kamikal, kʼi mul xukʼut ribʼ chkiwach ri apóstoles rech qas kkikojo che kʼaslik y 40 qʼij xkil uwach. Ri Jesús xtzijon kukʼ chrij ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios.* 4 Are taq chiʼ kʼo kukʼ ri apóstoles, xubʼij chke: «Mixel bʼi pa Jerusalén. Chiweyeʼj na ri ubʼim ri Tataxel ri kuya na chiwe, ri xuqujeʼ xinbʼij in chiwe. 5 Rumal che rukʼ jaʼ xubʼan bautismo ri Juan, pero pa kebʼ oxibʼ qʼij kbʼan na i bautismo ix rukʼ espíritu santo».

6 Are chiʼ xkimulij kibʼ ri apóstoles, xkitaʼ che: «Qajaw, ¿la xa tajin kabʼan ubʼanik ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios pa Israel pa taq we qʼij riʼ?». 7 Ri Jesús xubʼij chke: «Xaq xiw ri Tataxel ri kʼo chilaʼ chikaj taqal che kuchaʼ ri tiempo riʼ, ri ix rajawaxik taj kiwetaʼmaj. 8 Pero kyaʼ na poder pa iqʼabʼ are chiʼ kpe ri espíritu santo piwiʼ. Y kixok na nu testigo pa Jerusalén, pa ronojel Judea y pa Samaria, xuqujeʼ kʼa pa ri lugar más naj kʼo wi pa ri uwach ulew». 9 Are chiʼ ubʼim chi wariʼ chke, xpaqabʼsax bʼi chkiwach. Tekʼuriʼ xchʼuqutaj rumal jun sutzʼ chkiwach. 10 Ri apóstoles e kaynaq che are chiʼ xbʼe chikaj, xaq kʼateʼ xkil e kebʼ achijabʼ e takʼal kukʼ ri kikojom saq taq atzʼyaq, 11 y xbʼix chke: «Achijabʼ re Galilea, ¿jasche* tajin kixkaʼy chikaj? Ri Jesús ri xkʼojiʼ na iwukʼ y ri xkʼam bʼi chikaj ktzalij na loq, je jas xubʼano xbʼek je kubʼano ktzalij na loq».

12 Tekʼuriʼ ri apóstoles ri e kʼo pa ri juyubʼ re taq ri Olivos xetzalij bʼi pa Jerusalén, wajun juyubʼ riʼ chunaqaj Jerusalén kʼo wi. Y ri unimal ri bʼe xkibʼinibʼej are ri rajawaxik kbʼinibʼex pa taq sábado. 13 Are taq chiʼ xoʼpanik, xepaqiʼ pa ri cuarto ri kʼo ajsik jawiʼ e kanajinaq wi kanoq. Kʼo ri Pedro, ri Juan, ri Santiago y ri Andrés, ri Felipe y ri Tomás, ri Bartolomé y ri Mateo, ri Santiago ukʼojol ri Alfeo, ri Simón ri kchakun rukʼ nojel ranimaʼ, y ri Judas ukʼojol ri Santiago. 14 Konojel xaq junam kichomanik y amaqʼel* kkibʼan orar, kachilam e jujun ixoqibʼ, ri e rachalal ri Jesús y ri María ri unan ri Jesús.

15 Pa taq riʼ ri qʼij, ri Pedro xtakʼiʼ chkixoʼl ri qachalal (weneʼ e 120 winaq e kʼo pa ri grupo) y xubʼij chke: 16 «Qachalal achijabʼ, rajawaxik kbʼantaj ri xutzʼibʼaj kan ri David rukʼ ri utobʼanik ri espíritu santo chrij ri Judas, ri Judas riʼ are xkʼamow kibʼe ri winaq ri xechapow bʼi ri Jesús. 17 Ri areʼ xkʼojiʼ na pa ri qa grupo y xchaʼik rech junam kojpatanin rukʼ. 18 (Ri achi riʼ xuloqʼ jun ulew che ri pwaq ri xuchʼak che ubʼanik itzelal y, are chiʼ chʼikil uwiʼ xtzaqik, xchikin ri u cuerpo y xel lo ri rixkoʼl. 19 E juntir ri winaq re Jerusalén xkita ri xbʼantajik y xkibʼij Akéldama che ri ulew riʼ, pa ri kichʼabʼal kraj kubʼij ‹ulew re kikʼ›). 20 Rumal che pa ri wuj re Salmos tzʼibʼatal kanoq: ‹Kwonobʼax kan ri rachoch y nijun kkʼojiʼ chupam›, y ‹jun chik kkanaj kan pa u lugar›. 21 Rumal laʼ rajawaxik kqachaʼ jun chke ri achijabʼ ri xojkachilaj pa ri tiempo are chiʼ ri Qajaw Jesús xubʼan ri uchak qukʼ, 22 y xkʼojiʼk are chiʼ xbʼan u bautismo ri Jesús rumal ri Juan, kʼa pa ri qʼij are chiʼ ri Jesús xkʼojiʼ na qukʼ y xkʼam bʼi chikaj, rajawaxik jun chke ri achijabʼ riʼ kbʼe qukʼ, rech kutzijoj che xkʼastajisax ri Jesús».

23 Tekʼuriʼ xekichaʼ e kebʼ: ri José, ri kbʼix Barsabás y Justo che, y ri Matías. 24 Tekʼuriʼ xkibʼan orar y xkibʼij: «Jehová,* ri at awetaʼm ri kʼo pa kanimaʼ e juntir, chakʼutuʼ chqawach jachin chke waʼ we kebʼ achijabʼ achaʼom 25 rech kubʼan wajun chak y kok che apóstol, kkanaj kan pa u lugar ri Judas, rumal che ri areʼ xuya kanoq rech kbʼe pa ri u lugar». 26 Tekʼuriʼ xkikʼaq suerte y ri suerte xqaj puwiʼ ri Matías, rumal laʼ xok jun chke ri 11 apóstoles.

2 Pa ri Nimaqʼij re Pentecostés, e juntir ri discípulos kimulim kibʼ xa pa jun lugar. 2 Are chiʼ e tʼuyul pa ri ja, xaq kʼateʼ xkitaʼ jun ruido pa ri kaj, junam rukʼ jun kaqiqʼ kjumumik, xtataj pa juntir ri ja. 3 Xkil jetaneʼ uxaq taq qʼaqʼ* y xkanaj kan a jujun ke pa kijolom. 4 Y jeriʼ xqaj espíritu santo pa kiwiʼ e juntir, rumal laʼ xkimaj tzijonem pa jalajoj taq idiomas, je jas xuya ri espíritu santo chke chkijujunal.

5 Pa riʼ ri tiempo, pa Jerusalén, e kʼo judíos ri nim kkil wi ri Dios ri kepe pa juntir ri tinamit re ri uwach ulew. 6 Are chiʼ xtataj ri ruido, e kʼi winaq xkimulij kibʼ rumal che sibʼalaj xkimayo* che ri discípulos kekowinik kechʼaw pa ri kichʼabʼal. 7 Sibʼalaj kkimayo, rumal laʼ kkibʼij: «Chiwilampeʼ ri e winaq ri tajin kechʼawik, ¿la ma ta e aj Galilea? 8 ¿Jas kʼu che* kojkowinik keqata pa ri qachʼabʼal? 9 Ri kojel pa Partia, Media, Elam, Mesopotamia, Judea, Capadocia, Ponto y ri kepe pa jujun taq tinamit re Asia, 10 ri keʼel pa Frigia, Panfilia, Egipto y pa taq ri tinamit re Libia kʼo chunaqaj Cirene, ri keʼel pa Roma, ri judíos y e jujun taq winaq ri xeʼok judíos,* 11 xuqujeʼ e kʼo jujun ri keʼel pa Creta y pa Arabia, oj juntir xqata pa ri qachʼabʼal ri mayibʼal taq jastaq ubʼanom ri Dios». 12 Rumal wariʼ sibʼalaj kemayinik y kkiriq taj jas kkibʼano, kkibʼij chbʼil taq kibʼ: «¿Jasche tajin kbʼantaj wariʼ?». 13 Pero e kʼo nikʼaj chik xaq ketzeʼn chkij* kkibʼij: «Xa e qʼabʼarelabʼ laʼ».

14 Pero ri Pedro y ri e Once xetakʼiʼ chkiwach ri winaq, ri Pedro ko xchʼawik y xubʼij chke: «Winaq re Judea y re Jerusalén, chitatabʼej ri kinbʼij y chiwetaʼmaj wariʼ. 15 Ri winaq riʼ e qʼabʼarelabʼ taj jas ri tajin kichomaj ix, rumal che kʼa aqʼabʼ na.* 16 Xaneʼ tajin kbʼantaj ri xubʼij kan ri profeta Joel: 17 ‹Kubʼij kʼu ri Dios: Pa ri kʼisbʼal taq qʼij kinya na ri nu espíritu pa kiwiʼ juntir kiwach winaq. Ri e iwalkʼwal kkibʼan na profetizar, ri alabʼom alitomabʼ e kʼo chixoʼl kkil na visión y ri e rijabʼ taq winaq keʼachikʼan na, 18 y pa riʼ ri qʼij, xuqujeʼ ne kinya na ri nu espíritu pa kiwiʼ ri wajchakibʼ rech kkibʼan profetizar. 19 Kinkʼut na mayibʼalalaj taq jastaq chiwach pa ri kaj y milagros cho ri uwach ulew: junam rukʼ kikʼ, qʼaqʼ y nimaʼq taq sibʼ. 20 Are chiʼ majaʼ kape ri nimalaj uqʼij ri Jehová* kqʼequmar na ri qʼij y kubʼan na kaq uwach ri ikʼ junam rukʼ ri kikʼ. 21 Y konojel ri kkikoj ri ubʼiʼ ri Jehová che utaʼik ri utobʼanik, kebʼan kan salvar›.

22 »Winaq aj Israel, chitampeʼ wariʼ: ri Dios qas xukʼutu che are xtaqow lo ri Jesús aj Nazaret, rukʼ ri utobʼanik xubʼan milagros y mayibʼal taq jastaq iwukʼ y ri ix qas iwetaʼm wariʼ. 23 Ri Dios xuya bʼe che xjach ri Jesús pa iqʼabʼ, rumal che are laʼ ri retaʼm che rajawaxik kbʼantaj na. Ri ix xikoj itzel taq achijabʼ che uxekebʼaxik cho ri cheʼ* y che ukamisaxik. 24 Pero ri Dios xresaj pa ri uqʼabʼ ri kamikal* are chiʼ xukʼastajisaj, rumal che ri kamikal kkowin taj kuchap kanoq. 25 Ri David xubʼij wariʼ chrij ri areʼ: ‹Amaqʼel kʼo ri Jehová chnuwach, rumal che ri areʼ kʼo pa nuwikiqʼabʼ* kʼo ta kinslabʼisanik. 26 Rumal laʼ xkikot ri wanimaʼ y xkikot ri waqʼ. Y kinkubʼsaj nukʼuʼx chawij 27 rumal che kinaya ta kan pa ri Muqbʼal,* ni kaya ta bʼe che kqʼay ri nu cuerpo rumal che ri in katinya ta kanoq. 28 Akʼutum ri bʼe re kʼaslemal chnuwach. Sibʼalaj kinkikotik rumal che in kʼo awukʼ›.

29 »Qachalal kwaj kinchʼaw chrij ri qamam David, ri areʼ xkamik y xmuqik, y ri umuqbʼal kʼa kʼo na kamik. 30 Rumal che are profeta y retaʼm ri xubʼij kan ri Dios che, che jun chke ri u familia kkʼojiʼ na pa ri utem, 31 xrilo are chiʼ majaʼ kkʼastajisax ri Cristo y xchʼaw kan chrij, xubʼij che ri areʼ kkanaj ta kan pa ri Muqbʼal y kqʼay ta ri u cuerpo. 32 Ri Dios xukʼastajisaj ri Jesús y ri oj xqilo che qastzij wi je xbʼantajik. 33 Rumal laʼ ri areʼ xyaʼ pa uwikiqʼabʼ ri Dios y xyaʼ ri espíritu santo che rumal ri Utat jas ri ubʼim kanoq, y ri areʼ xuya pa kiwiʼ e nikʼaj chik je jas ri tajin kiwilo y kito. 34 Ri David xbʼe ta pa ri kaj, pero ri areʼ xubʼij kanoq: ‹Ri Jehová xubʼij che ri Wajaw: «Chattʼuyul pa nuwikiqʼabʼ 35 kʼa kenya na ri akʼulel chuxeʼ ri awaqan junam rukʼ jun takʼalibʼal re awaqan»›. 36 Rumal laʼ, chketaʼmaj bʼaʼ e juntir ri winaq re Israel che ri Dios xubʼan Qajaw y Cristo che ri Jesús ri xikamisaj cho jun cheʼ».

37 Are chiʼ xkito ri xbʼix chke, xkinaʼ jun nimalaj qʼoxom pa kanimaʼ, rumal laʼ xkitaʼ che ri Pedro y ri nikʼaj chi apóstoles: «Qachalal, ¿jas rajawaxik kqabʼano?». 38 Ri Pedro xubʼij chke: «Chibʼanaʼ arrepentir iwibʼ che ri imak y chijujunal chibʼanaʼ i bautismo pa ubʼiʼ ri Jesucristo rech kkuyutaj ri imak, y kyaʼ na* ri espíritu santo chiwe rumal ri Dios. 39 Rumal che ri Dios ubʼim che kuya na ri espíritu santo chiwe ix y chke ri iwalkʼwal, chke ri kepe naj y chke e juntir ri keʼusikʼij ri qa Dios Jehová». 40 Y ri Pedro qas utz xubʼan che utzijoxik ri utz taq noticias chke, xubʼij: «Chitasaʼ iwibʼ chke we itzel taq winaq riʼ rech ksachisax ta iwach». 41 Rumal riʼ, ri utz xkita ri xutzijoj ri Pedro chke xkibʼan ki bautismo y pa riʼ ri qʼij weneʼ e 3 mil winaq xeʼok u discípulos ri Jesús. 42 Xkimaj retaʼmaxik ri kkikʼut ri apóstoles chkiwach, junam kekʼojik, junam kewaʼik y junam kkibʼan oración.

43 Xuqujeʼ e juntir ri winaq xkixiʼj kibʼ, y ri taq apóstoles xkimaj ubʼanik mayibʼal taq jastaq y milagros. 44 Juntir ri xeʼok u discípulos ri Jesús junam xekʼojik y xkijach ri jastaq kech chkiwach, 45 xkikʼayij ri kulew y ri jastaq ke kʼolik, tekʼuriʼ xkijach ri rajil chkiwach. 46 Y ronojel taq qʼij e juntir junam kebʼe pa ri templo. Kewo’q cho kachoch ri taq qachalal, rukʼ kikotemal y rukʼ ronojel kanimaʼ kkisipaj kiwa ri e nikʼaj chik, 47 kkiya uqʼij ri Dios y nim xeʼil kumal e juntir ri winaq. Y ronojel taq qʼij ri Jehová kuya b’e chke keʼok che u discípulos ri Jesús y jeriʼ kkibʼan salvar kibʼ.

3 Tekʼuriʼ ri Pedro y ri Juan, tajin kepaqiʼ bʼi pa ri templo, pa ri hora are chiʼ kbʼan oración pa taq a las 3 bʼenaqʼij,* 2 kʼo jun achi chʼokoʼj xalaxik tajin kkʼam bʼi chuchiʼ ri templo, ri kbʼix Hermosa che. Ronojel qʼij kyaʼ chilaʼ rech kutaʼ u limosna chke ri winaq ri keʼopan pa ri templo. 3 Are chiʼ xril ri Pedro y ri Juan ya keʼok pa ri templo, xumaj utaʼik u limosna chke. 4 Pero ri Pedro, rachiʼl ri Juan, xkaʼy che ri achi y xubʼij che: «Chojawilampeʼ». 5 Rumal riʼ ri achiʼ xkaʼy chke y xuchomaj che kʼo kyaʼ kan che. 6 Pero ri Pedro xubʼij: «Kʼo ta nurajil re plata y oro, pero kinya chawe ri kʼo wukʼ. ¡Pa ubʼiʼ ri Jesucristo aj Nazaret, chatbʼinoq!» 7 Are chiʼ xbʼitaj wariʼ che, ri Pedro xuchap ri achi che ri uwikiqʼabʼ y xuwalijisaj. Aninaq kʼut xekunataj ri e raqan, 8 xa jun xubʼano xtakʼiʼk,* xumaj bʼinem, kpixkʼanik* y kuya uqʼij ri Dios xok bʼi kukʼ ri Pedro y ri Juan pa ri templo. 9 Y e juntir ri winaq xkilo che tajin kbʼinik y kuya uqʼij ri Dios. 10 Tekʼuriʼ, ri winaq xkilo che are ri achi ri kutaʼ u limosna chuchiʼ ri templo, ri kbʼix Hermosa che. E juntir sibʼalaj xkimay ri xkʼulmatajik.

11 Are chiʼ ri achi kʼa uchapom na ri Pedro y ri Juan che kiqʼabʼ, ri winaq aninaq xeʼopan kukʼ pa ri Raqan ja re Salomón.* Y ri winaq sibʼalaj xkimay ri tajin kkilo. 12 Are chiʼ ri Pedro xrilo che kkimayo, xubʼij chke: «Winaq re Israel, ¿jasche sibʼalaj kimay ri tajin kiwilo? ¿Jasche kojiwilo che jetaneʼ rumal qachuqʼabʼ oj o rumal che kojniman che ri Dios xqakunaj wajun achi riʼ? 13 Ri u Dios ri Abrahán, ri Isaac y ri Jacob, ri ki Dios ri qatiʼt qamam xuya nimal uqʼij ri Jesús, ri Rajchak, ri xijach pa uqʼabʼ ri Pilato y ri xixutuj kan chuwach are chiʼ ri areʼ xraj xutzoqopij bʼik. 14 Pero ri ix xixutuj jun utzalaj achi y ri kʼo ta umak, y are xiwaj xtzoqopix bʼi jun kamisanel achi. 15 Y are xikamisaj ri Chaʼom rech kuya Kʼaslemal. Pero ri Dios xuwalijisaj chkixoʼl taq ri kaminaqibʼ y ri oj qas xqil wariʼ. 16 Rumal ri ubʼiʼ y rumal che xqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri ubʼiʼ xekowir ri raqan we achi riʼ, ri kiwilo y ri iwetaʼm uwach. Rumal che xqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jesús xkunataj wajun achi riʼ chiwach iwonojel. 17 Qachalal, wetaʼm che xa xichʼobʼ ta ri xibʼano, ix junam kukʼ ri iqʼatal taq tzij. 18 Pero je wariʼ xbʼantaj ri ubʼim kan ri Dios chke konojel ri profetas: ri u Cristo kuriq na kʼax.

19 »Rumal laʼ chibʼanaʼ arrepentir iwibʼ che ri imak y chikʼexaʼ ri ikʼaslemal rech kkuyutaj ri imak, jeriʼ ri Jehová* kuya jororibʼal chiwe 20 y kutaq lo ri Cristo ri xuchaʼ che itoʼik: ri Jesús. 21 Ri areʼ rajawaxik kkanaj na kan pa ri kaj kʼa kopan na ri tiempo rech kbʼan ubʼanik ronojel ri jastaq ri ubʼim kan ri Dios chke ri tastalikalaj taq u profetas ojer kanoq. 22 Ri Moisés xubʼij: ‹Chkixoʼl ri iwinaq, ri Jehová ri i Dios kuchaʼ na jun profeta chiwe ix junam wukʼ in. Chitatabʼej y chinimaj juntir ri kubʼij chiwe. 23 Y jachin ri kutatabʼej ta wajun Profeta riʼ kkamisax na rumal ri Dios›. 24 E juntir ri profetas, xumaj lo rukʼ ri Samuel, xuqujeʼ xechʼaw chrij waʼ we qʼij riʼ. 25 Ri profetas riʼ xechʼaw chrij ri pacto che xubʼan ri Dios kukʼ ri iwatiʼt imam, ri ix xuqujeʼ ix kʼo pa wajun pacto riʼ rumal che ri Dios xubʼij che ri Abrahán: ‹E juntir ri familias pa ri uwach ulew ketewchix na kumal ri awalkʼwal›. 26 Are chiʼ ri Dios xchaʼtaj ri Rajchak rumal, nabʼe xutaq lo iwukʼ ix rech kixutewchij rech chijujunal kiya kan ubʼanik ri imak».

4 Are chiʼ ri e kebʼ tajin kechʼaw chkiwach ri winaq, xeqebʼ ri sacerdotes, ri kʼamal bʼe pa ri templo y ri saduceos kukʼ. 2 Sibʼalaj petinaq koyowal rumal che ri apóstoles tajin kekitijoj ri winaq y tajin kechʼaw chrij ri ukʼastajibʼal ri Jesús chkixoʼl ri kaminaqibʼ. 3 Rumal laʼ xechap bʼik y xetzʼapix pa cárcel rumal che ya kok aqʼabʼ y kʼa chukabʼ qʼij kkʼot kichiʼ. 4 Pero e kʼi chke ri xkita ri xkibʼij ri apóstoles xekojon chrij ri Jesús; weneʼ e 5 mil achijabʼ.

5 Chukabʼ qʼij xkimulij kibʼ ri kiqʼatal taq tzij ri judíos, ri kʼamal taq bʼe re ri tinamit y ri escribas pa Jerusalén, 6 chkixoʼl e areʼ kʼo ri Anás y ri Caifás ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes, kʼo ri Juan, Alejandro y e juntir ri u familiar ri kʼamal kibʼe ri sacerdotes. 7 Xkisutij kij ri Pedro y ri Juan y xkitaʼ chke: «¿Jachin xyaʼow poder chiwe o jachin pa ubʼiʼ tajin kibʼan wi wariʼ?». 8 Xqaj espíritu santo* puwiʼ ri Pedro, xubʼij:

«Kʼamal taq bʼe re ri tinamit y qʼatal taq tzij, 9 we kamik kiwaj kiwetaʼmaj ¿jasche xqakunaj ri chʼokoʼj achi y jachin pa ubʼiʼ xqakunaj wi? 10 Chiwetaʼmaj bʼaʼ ix iwonojel y juntir ri tinamit Israel, ri achi xkunataj pa ubʼiʼ ri Jesucristo aj Nazaret, ri xikamisaj cho jun cheʼ, pero ri Dios xukʼastajisaj chkixoʼl ri kaminaqibʼ. Rumal ri areʼ xkunataj we achi riʼ ri kʼo chiwach. 11 Are waʼ ‹ri abʼaj ri xixutuj ix, ri yakal taq ja, y ri nim ta xiwil wi, ri areʼ uxinaq ri abʼaj nim ubʼanik* ri kchapow jun ja›. 12 Xuqujeʼ kʼo ta jun winaq kkowinik kubʼan salvar ri e nikʼaj chik, xaneʼ xaq xiw ri winaq ri xukoj ri Dios cho ri uwach ulew kkowinik kojubʼan salvar».

13 Xkimayo are chiʼ xkilo che ri Pedro y ri Juan kkixiʼj ta kibʼ, nimaʼq ta kibʼanik y xebʼe ta pa escuela.* Y xkichʼobʼo che xekʼojiʼ rukʼ ri Jesús. 14 Kʼo ta chi jas xkibʼij rumal che ri achi ri xkikunaj, kʼo kukʼ ri Pedro y ri Juan. 15 Tekʼuriʼ xekesaj na bʼi pa ri Sanedrín y xkimaj kan tzijonem ri e areʼ. 16 Kkibʼij: «¿Jas kqabʼan chke we achijabʼ riʼ? E juntir ri winaq re Jerusalén ketaʼm che xkibʼan wajun milagro riʼ, y kojkowin ta oj kqabʼij che qastzij taj xkibʼano. 17 Rumal laʼ rech kketaʼmaj ta chi e nikʼaj winaq, chqabʼij chke che kechʼaw ta chi pa ubʼiʼ ri achi riʼ».

18 Tekʼuriʼ xesikʼix chik y xkibʼij chke che kechʼaw ta chrij ri ubʼiʼ ri Jesús y kekitijoj ta chi ri e winaq. 19 Pero ri Pedro y ri Juan xkibʼij chke: «We are más utz chuwach ri Dios kixqanimaj ix chuwach ri areʼ, chiqʼata bʼaʼ tzij pa qawiʼ. 20 Pero ri oj, kojkowin taj ma taneʼ kqatzijoj ri qilom y ri qatom». 21 Are chiʼ jumul chik xkaj xkixibʼij ri apóstoles rukʼ ri xkibʼij chke, xekitzoqopij bʼik y xkikʼajisaj ta kiwach, rumal che kʼo ta kimak xkiriqo y kkixiʼj kibʼ chkiwach ri e winaq, rumal che e juntir ri winaq tajin kkiya uqʼij ri Dios rumal ri milagro xkibʼano. 22 Rumal che más chi 40 ujunabʼ ri achi ri xkunataj rukʼ jun milagro.

23 Are chiʼ xetzoqopix bʼik, xebʼe kukʼ ri e nikʼaj chi discípulos y xkibʼij chke juntir ri xbʼix chke kumal ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri kʼamal taq bʼe re ri tinamit. 24 Are chiʼ ri e nikʼaj chi discípulos xkita wariʼ, junam xkibʼan ki oración y xkibʼij:

«Nimalaj Qajaw, at xatbʼanow ri kaj, ri uwach ulew, ri mar y juntir ri jastaq ri kʼo chkipam, 25 y at xakoj ri a espíritu santo rech ri qamam David, ri awajchak, xubʼij wariʼ: ‹¿Jasche ri winaq re taq ri tinamit xpe koyowal y jasche e juntir ri winaq kechoman chrij jastaq che kʼo ta upatan? 26 Ri reyes re ri uwach ulew xkibʼan preparar kibʼ y ri e qʼatal taq tzij xkimulij kibʼ rech kebʼe chrij ri Jehová* y chrij ri uchaʼom›.* 27 Y jeriʼ xbʼantajik rumal che pa waʼ we tinamit riʼ, ri Herodes* y ri Poncio Pilato xkimulij kibʼ kukʼ ri man e judíos taj y kukʼ ri winaq re Israel rech xkiyak kibʼ chrij ri santolaj awajchak Jesús, ri achaʼom, 28 xbʼantajik jas ri xabʼij kanoq, xkimulij kibʼ y xebʼantaj juntir waʼ we jastaq riʼ rumal ri a poder y rumal che are laʼ ri xawaj. 29 Rumal laʼ Jehová, chata ri kkibʼij chqij y chabʼanaʼ che ri awajchakibʼ kkixiʼj ta kibʼ kkitzijoj ri atzij, 30 are taq chiʼ tajin kakoj ri a poder che kikunaxik ri winaq, che ubʼanik milagros y che ubʼanik mayibʼal taq jastaq pa ubʼiʼ ri santolaj awajchak Jesús».

31 Are chiʼ xetotaj che ubʼanik ri ki oración rukʼ ronojel kanimaʼ, xsilabʼ ri ja ri kimulim wi kibʼ, y e juntir xqaj espíritu santo pa kiwiʼ rumal laʼ xkixiʼj ta kibʼ xkitzijoj ri utzij ri Dios.

32 Xuqujeʼ, ri e kʼiʼalaj discípulos xa junam kichomanik y xa junam kkinaʼo, y nijun kuchomaj che ri ujastaq xaq xiw rech ri areʼ, xaneʼ kkisipaj chke ri e nikʼaj chik. 33 Ri apóstoles xkikoj kichuqʼabʼ rech xkiya ta kan utzijoxik ri ukʼastajibʼal ri Qajaw Jesús. Y e juntir sibʼalaj xetewchiʼx rumal ri Dios. 34 Rumal laʼ, kʼo ta jun chke kʼo urajawaxik, rumal che ri kʼo kulew o kachoch kekikʼayij kanoq y kkikʼam bʼi ri rajil re ri jastaq xkikʼayij 35 kekiya chke ri apóstoles. Tekʼuriʼ ri areʼ kkijach chkiwach ri kʼo kirajawaxik. 36 Rumal laʼ ri José, jun levita ri xalax pa Chipre, Bernabé kecha ri taq apóstoles che (che kraj kubʼij «ralkʼwal ri kubʼsal kʼuʼx»), 37 xukʼayij jun rulew tekʼuriʼ xukʼam bʼi ri pwaq y xuya kan chke ri apóstoles.

5 Kʼo kʼu jun achi Ananías ubʼiʼ y Safira ubʼiʼ ri rixoqil xkikʼayij jun kulew. 2 Pero ri areʼ xukʼam kan jubʼiqʼ che ri pwaq y kʼo ta che nijun xubʼij wi, xaq xiw che ri rixoqil. Tekʼuriʼ xukʼam bʼi ri pwaq y xuya kan chke ri apóstoles. 3 Pero ri Pedro xubʼij che: «Ananías, ¿jasche xaya bʼe che ri Satanás xatukojo rech kamol tzij chuwach ri espíritu santo y xakʼam kan jubʼiqʼ che ri rajil ri ulew? 4 Awech yaʼ ri ulew ri xakʼayij. Y are chiʼ xkʼaytaj awumal, kʼo yaʼ ri rajil pa aqʼabʼ y at kawilo jas kabʼan che. ¿Jasche xachomaj ubʼanik wariʼ? Chkiwach ta ri winaq xabʼan wi tzij, xaneʼ chuwach ri Dios». 5 Are chiʼ ri Ananías xuta ri xbʼix che, xtzaq cho ri ulew y xkamik. Y are chiʼ ri winaq xkita ri xbʼantajik sibʼalaj xkixiʼj kibʼ. 6 Tekʼuriʼ, e jujun chke ri alabʼom ri e kʼo chilaʼ xewalijik, xkibʼotzʼ bʼi* pa atzʼyaq, xkikʼam bʼik y xekimuqu kanoq.

7 Are chiʼ qʼaxinaq chi oxibʼ hora, xopan ri rixoqil y retaʼm taj jas ri xbʼantajik. 8 Ri Pedro xubʼij che: «Chabʼij chwe, ¿la are waʼ ri rajil ri xikʼayij wi ri iwulew?». «Jeʼ, jeriʼ xqaya wi» xcha che. 9 Rumal riʼ ri Pedro xubʼij che: «¿Jasche ix kebʼ xichomaj kibʼan engañar ri u espíritu ri Jehová?* ¡Chawilampeʼ!* Ri xemuquw ri awachajil e kʼo chi chuchiʼ ri ja y xuqujeʼ katkesaj na bʼi at». 10 Xtzaq kʼu ri ixoq chuwach ri Pedro y xkamik. Kaminaq chik are chiʼ xeʼok bʼi ri alabʼom, rumal laʼ xkesaj bʼik y chuxukut* ri rachajil xkimuq wi. 11 Rumal riʼ, ri discípulos pa Jerusalén y juntir ri xetow ri xbʼantajik sibʼalaj xkixiʼj kibʼ.

12 Y ri apóstoles kkibʼan kʼi milagros, kʼi mayibʼal taq jastaq chkiwach ri winaq, y kkimulij kibʼ pa ri Raqan ja re Salomón. 13 Qastzij wi che kʼo ta nijun chke ri e nikʼaj chik xkaj xeteriʼ chkij ri discípulos, pero ri winaq utz kechʼaw chkij e areʼ. 14 Paneʼ jeriʼ, xekʼiyar más ri u discípulos ri Qajaw, e kʼi achijabʼ ixoqibʼ. 15 Ri e winaq kekesaj lo ri kiyawabʼ pa taq ri bʼe,* kkiya puwiʼ nitzʼaq taq chʼat y puwiʼ taq pop, rech are chiʼ kqʼax bʼi ri Pedro paneʼ xaq xiw ri umuʼjal* kqʼax bʼi pa kiwiʼ kekunataj kanoq. 16 Xuqujeʼ e kʼi ri winaq, ri e kʼo pa ri tinamit chunaqaj Jerusalén, kkikʼam bʼi ri kiyawabʼ, kkikʼam bʼi ri winaq ri kbʼan kʼax chke kumal ri itzel taq espíritus y juntir kʼut kekunaxik.

17 Pero ri kinimal sacerdotes y e juntir ri e kʼo rukʼ, ri kbʼix saduceos chke, xqʼaqʼar kijolom chkij. 18 Rumal riʼ xekichap ri apóstoles y xekitzʼapij pa ri cárcel re ri tinamit. 19 Pero chaqʼabʼ, xpe ri u ángel ri Jehová y xutor ri uchiʼ ri cárcel chkiwach, xeresaj loq y xubʼij chke: 20 «Jix pa ri templo y kiya ta kan ubʼanik predicar chke ri winaq chrij ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik». 21 Are chiʼ xbʼitaj kan wariʼ chke, sibʼalaj aqʼabʼ xebʼe pa ri templo, y xkimaj kitijoxik ri winaq.

Tekʼuriʼ ri kinimal ri sacerdotes y ri e kʼo rukʼ xekisikʼij ri Sanedrín y juntir ri kʼamal taq bʼe re ri tinamit Israel. Y xetaqanik rech kekʼam uloq ri apóstoles pa ri cárcel. 22 Pero, are chiʼ xeʼopan ri oficiales pa ri cárcel e kʼo ta chi ri apóstoles. Rumal laʼ xetzalij bʼik y xkiya ubʼixik ri xkilo. 23 Xkibʼij: «Tzʼapital ri cárcel y ri chajinelabʼ e takʼatoj chuchiʼ, pero are chiʼ xqatoro kʼo ta nijun kʼo chupam». 24 Are chiʼ ri kʼamal bʼe pa ri templo y ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes xkita wariʼ xkiriq ta chik jas xkibʼano, rumal che ketaʼm taj jas kbʼantaj na. 25 Pero kʼo jun achi xopanik y xubʼij: «¡Chitampeʼ! Ri achijabʼ ri xiwoksaj pa ri cárcel tajin kekitijoj ri winaq pa ri templo». 26 Rumal riʼ ri kʼamal bʼe pa ri templo y ri u oficiales xekikʼam bʼi ri apóstoles, pero xekichʼay taj, rumal che kkixiʼj kibʼ kebʼukʼ rukʼ taq abʼaj kumal ri winaq.

27 Rumal laʼ xekikʼam bʼi chuwach ri Sanedrín. Tekʼuriʼ ri kinimal sacerdotes xukʼot kichiʼ, 28 xutaʼ chke: «¿La ma ta xqabʼij chiwe che kitijoj ta chi ri e winaq pa ubʼiʼ ri jun achi riʼ? Pero, ¿jas kʼu che xa más tajin keʼitijoj ri winaq pa Jerusalén? Y, ¿jasche kibʼij che oj xojkamisan ri jun achi riʼ?».* 29 Ri Pedro y ri nikʼaj chi apóstoles xkibʼij: «Rajawaxik are nabʼe kqanimaj ri Dios chkiwach ri winaq, rumal che ri Dios are ri qʼatal tzij. 30 Ri ki Dios ri qatiʼt qamam xuwalijisaj ri Jesús, ri xikamisaj ix cho jun cheʼ. 31 Ri Dios xuya pa ri uwikiqʼabʼ ri Chaʼom rech kuya Kʼaslemal y rech kubʼan Salvar ri tinamit Israel, rech kkibʼan arrepentir kibʼ y jeriʼ kkuyutaj ri kimak. 32 Ri oj xqil wariʼ, y ri espíritu santo, ri kuya ri Dios chke ri keniman che, oj utoʼm rech kojkowinik kqabʼij che qastzij xebʼantaj wariʼ».

33 Are chiʼ xkita ri xbʼix chke, xeqʼaqʼarik y xkaj xekikamisaj. 34 Pero kʼo kʼu jun fariseo Gamaliel ubʼiʼ, jun maestro re ri Ley* y nim kil wi kumal ri e winaq, xtakʼiʼ chuwach ri Sanedrín y xubʼij che keʼesax na bʼi ri apóstoles. 35 Tekʼuriʼ xubʼij: «Achijabʼ re Israel, qas chichomaj na ri kibʼan chke ri achijabʼ riʼ. 36 Por ejemplo, ojer kanoq xkʼojiʼ jun achi Teudas ubʼiʼ, kubʼij che nim ubʼanik, y weneʼ e 400 achijabʼ xeteriʼ chrij. Pero are chiʼ xkamisaxik, e juntir ri xeteriʼ chrij xejabʼun bʼik y chilaʼ xkʼis wi kan ronojel. 37 Tekʼuriʼ, pa ri tiempo ri xbʼan ri censo xkʼojiʼ jun chi achi ri Judas ri aj Galilea, e kʼi ri winaq xeteriʼ chi chrij. Pero ri achi riʼ xkamik y e juntir ri xeteriʼ chrij xetukin bʼik. 38 Rumal laʼ kinbʼij chiwe kinim ta chi iwibʼ kukʼ we achijabʼ riʼ y cheʼiya kan chilaʼ. Rumal che we xaq pa kech wi kkibʼan ri chak riʼ o we jastaq riʼ, ksach na uwach laʼ chkiwach. 39 Pero we ri chak riʼ petinaq rukʼ ri Dios, kixkowin ta riʼ che uqʼatexik uwach. Rumal laʼ chichajij iwibʼ rumal che weneʼ ri ix rukʼ ri Dios tajin kixchʼojin wi». 40 Rumal riʼ xkinimaj ri xbʼix chke. Xekisikʼij ri apóstoles, xekichʼay bʼik, y xkibʼij bʼi chke che kechʼaw ta chi pa ubʼiʼ ri Jesús, tekʼuriʼ xekitzoqopij bʼik.

41 Ri taq apóstoles kekikotik xeʼel bʼi chkiwach ri e kʼo pa ri Sanedrín, rumal che ri Dios xuya bʼe kkiriq kʼax rumal ri ubʼiʼ ri Jesús. 42 Y ronojel taq qʼij, kkitanabʼaʼ ta kan kitijoxik ri winaq y utzijoxik ri utz taq noticias chrij ri Cristo Jesús pa ri templo y cho taq ja.

6 Pa taq riʼ ri qʼij, are chiʼ tajin kekʼiyar ri discípulos, ri judíos ri kechʼaw pa griego xewalij chkij ri judíos ri kechʼaw pa hebreo, rumal che ri malkanibʼ ri kechʼaw pa griego tajin ta kyaʼ kech ri wa kjach ronojel taq qʼij. 2 Rumal riʼ ri e Doce xkimulij e juntir ri discípulos y xkibʼij chke: «Utz taj che ri oj kqaya kan ukʼutik ri utzij ri Dios y kojok che ujachik wa pa taq ri mesas. 3 Rumal laʼ qachalal, chichaʼ siete achijabʼ chixoʼl che kʼo utz kibʼantajik, ri kʼamom kibʼe rumal ri espíritu santo y kʼo kinojibʼal rech keqakoj che ubʼanik wajun chak riʼ. 4 Pero ri oj are kqilij ubʼanik oración y ri kʼo ubʼanik rukʼ ri qachak che ri Dios». 5 E juntir ri discípulos utz xkita ri xbʼixik. Rumal laʼ xkichaʼ ri Esteban, jun achi sibʼalaj kukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri Dios y kʼo espíritu santo puwiʼ. Xuqujeʼ xechaʼ ri Felipe, ri Prócoro, ri Nicanor, ri Timón, ri Parmenas y ri Nicolás kel pa Antioquía, ri xok judío.* 6 Tekʼuriʼ xekʼam bʼi chkiwach ri apóstoles y are taq chiʼ xbʼantaj ri ki oración, xkiya ri kiqʼabʼ pa kiwiʼ ri achijabʼ.

7 Rumal laʼ xtzijox más ri utzij ri Dios y más xekʼiyar ri discípulos pa Jerusalén. Xuqujeʼ e kʼi sacerdotes xeʼok discípulos.

8 Kʼo kʼu ri Dios rukʼ ri Esteban y xuya u poder rech kubʼan nimaʼq taq milagros y mayibʼal taq jastaq pa ri tinamit. 9 E kʼo kʼu e jujun achijabʼ ri e kʼo pa ri Sinagoga kech ri Libertos, y e jujun aj Cirene, aj Alejandría y e nikʼaj chik keʼel pa Cilicia y Asia, xebʼe che uyajik ri Esteban. 10 Pero xekowin ta che uqʼatexik ri Esteban, rumal che rukʼ nojibʼal kchʼawik y kʼo ri espíritu santo puwiʼ. 11 Rumal laʼ xkikʼut ta kibʼ* are chiʼ xekitzukuj jujun achijabʼ rech kkibʼij: «Oj xqato che kuyoqʼ ri Moisés y ri Dios». 12 Rumal riʼ xewalij ri winaq, ri kʼamal taq bʼe re ri tinamit y ri escribas. Y xaq kʼateʼ xeʼopan pa ri lugar jawiʼ kʼo wi ri Esteban, xkichapo y xkikʼam bʼi chuwach ri Sanedrín. 13 Xuqujeʼ xkikʼam bʼi achijabʼ rech kkimol tzij chrij ri Esteban. Ri achijabʼ xkibʼij: «Wajun achi riʼ kutanabʼaʼ ta uyoqʼik ri u templo ri Dios y ri u Ley. 14 Qatom chi kubʼij che ri Jesús ri aj Nazaret kuwulij na ri templo y kukʼex na ri costumbre ri ukʼutum kan ri Moisés chqawach».

15 E juntir ri e tʼuyul* pa ri Sanedrín xekaʼy che ri Esteban y xkilo che ri upalaj junam rukʼ re jun ángel.

7 Pero ri kinimal sacerdotes xutaʼ che: «¿La qastzij ri kbʼix chawij?». 2 Ri Esteban xubʼij: «Qachalal y tatayibʼ, chitampeʼ ri kinbʼij. Ri nimalaj Dios xukʼut ribʼ chuwach ri qamam Abrahán are chiʼ kʼa kʼo na pa Mesopotamia y majaʼ na kopan pa Harán, 3 y xubʼij che: ‹Chayaʼ kan ri atinamit y ri awachalaxik y jat pa ri tinamit ri kinkʼut na chawach›. 4 Rumal riʼ ri Abrahán xel bʼi pa ri kulew ri caldeos y xkʼojiʼ na pa Harán. Y, are chiʼ xkam ri utat, ri Dios xubʼij che chi kel bʼi chilaʼ y kpe pa wa’ we ulew ri ix kʼo wi ix kamik. 5 Pero kʼo ta u herencia xyaʼik, ni jubʼiqʼ rulew jawiʼ kuya wi jun raqan. Pero ri Dios xubʼij che chi kuya na ri ulew che ri areʼ y chke ri ralkʼwal, paneʼ pa ri tiempo riʼ kʼo ta nijun ralkʼwal. 6 Xuqujeʼ, ri Dios xubʼij che chi ri e ralkʼwal kebʼe na pa jun ulew ri man kech taj y 400 junabʼ kbʼan esclavos chke y kbʼan kʼax chke chilaʼ. 7 Ri Dios xubʼij: ‹Kinqʼat na tzij puwiʼ ri tinamit ri kubʼan na esclavos chke›. Xubʼij chik: ‹Tekʼuriʼ keʼel na loq y kinkiqʼijilaj pa wajun lugar riʼ›.

8 »Xuqujeʼ ri Dios xubʼan jun pacto rukʼ ri Abrahán rech ri areʼ y juntir ri e ukʼojol kkibʼan circuncidar* kibʼ, rumal laʼ are chiʼ xkʼojiʼ ri Isaac, ri ukʼojol, chu ocho qʼij xubʼan circuncidar. Ri Isaac xkʼojiʼ ri ukʼojol Jacob, y ri Jacob xekʼojiʼ e 12 ukʼojol ri xeʼok qatiʼt qamam. 9 Ri rachalal ri José tiʼtot xkinaʼ chrij* y xkikʼayij bʼi pa Egipto. Pero ri Dios xkʼojiʼ rukʼ, 10 y xutoʼ chuwach ri kʼax xuriqo, xuya unojibʼal y xubʼano che xqaj chuwach ri faraón, ri rey re Egipto. Rumal laʼ ri faraón xuya bʼe che ktaqan pa Egipto y puwiʼ ronojel ri jastaq re. 11 Pero xopan jun tiempo che xpe jun nimalaj wiʼjal y kʼaxkʼolil pa Egipto y pa Canaán, y ri qatiʼt qamam kʼo ta chi jas kkitijo. 12 Pero ri Jacob xuto che kʼo ktijow pa Egipto rumal riʼ xeʼutaq bʼi ri ukʼojol chilaʼ, are waʼ ri nabʼe mul xebʼek. 13 Are chiʼ xebʼe chi chukamul, ri José xuqʼalajisaj ribʼ chkiwach ri e rachalal, y ri faraón xretaʼmaj chrij ri u familia ri José. 14 Rumal riʼ ri José xutaq ukʼamik ri Jacob ri utat y juntir ri e rachalaxik: e 75 winaq xeʼopanik. 15 Rumal riʼ ri Jacob xqaj bʼi pa Egipto y chilaʼ xkam wi, xuqujeʼ ri e ukʼojol chilaʼ xekam wi. 16 Xekʼam bʼi pa Siquem y xemuq kan pa ri muqbʼal che xuloqʼ ri Abrahán chke ri ukʼojol ri Hamor ri keʼel pa Siquem.

17 »Are chiʼ ya kopan ri tiempo kbʼantaj ri xubʼij kan ri Dios che ri Abrahán, xekʼiyar más ri u familia ri Jacob pa Egipto, 18 xok kʼu jun kʼakʼ rey pa Egipto ri retaʼm ta uwach ri José. 19 Ri jun rey riʼ xuchomaj ubʼanik kʼax chke ri qatiʼt qamam, xtaqanik rech ri e tat nan kekikʼaqaʼ kan ri alaj taq kineʼ rech kekamik. 20 Pa ri tiempo riʼ xkʼojiʼ ri alaj neʼ Moisés y sibʼalaj jeʼl kkaʼyik.* Y xa oxibʼ ikʼ xkʼiyisax kumal ri utat unan cho kachoch. 21 Pero, are chiʼ xwonobʼax kanoq, ri umiʼal ri faraón xukʼam bʼi rukʼ, jetaneʼ ral xubʼan che ukʼiysaxik. 22 Rumal riʼ ri Moisés xtijox rukʼ juntir ri kinojibʼal ri egipcios. Rumal laʼ, kʼo uchuqʼabʼ ri utzij y ri kubʼano.

23 »Pero, are chiʼ 40 chi ujunabʼ xbʼe che kilik ri e rachalal, ri e ralkʼwal ri Israel. 24 Are chiʼ xrilo che jun egipcio tajin kubʼan kʼax che jun chke ri rachalal, xutoʼ uwiʼ y xukamisaj kan ri egipcio. 25 Ri areʼ xuchomaj che ri e rachalal kkichʼobʼo che are ri Dios tajin kkojow che kitoʼik, pero je ta xkichomaj. 26 Chukabʼ qʼij xeʼuriqaʼ e kebʼ rachalal tajin kkichʼay kibʼ y xraj xujach kiwach. Xubʼij chke: ‹¿Jasche kixchʼojinik, iwachalal yaʼ iwibʼ?›. 27 Pero ri más tajin kchʼayanik xupuyij* ri Moisés y xubʼij che: ‹¿Jachin xatkojow che kʼamal bʼe y juez pa qawiʼ? 28 ¿La xa kawaj kinakamisaj jas xabʼan che ri egipcio iwir?›. 29 Are chiʼ ri Moisés xuta wariʼ, xanimaj bʼik y xbʼe pa taq ri ulew re Madián y chilaʼ xekʼojiʼ e kebʼ ukʼojol.

30 »Y are chiʼ qʼaxinaq chi 40 junabʼ, xbʼe pa ri desierto re ri juyubʼ Sinaí y chilaʼ xukʼut ribʼ jun ángel chuwach pa jun mat kʼix knikowik. 31 Ri Moisés xumay ri xrilo. Rumal laʼ xqebʼ che rilik y xuta ri uchʼabʼal ri Jehová* kubʼij: 32 ‹In ri ki Dios ri awatiʼt amam, ri Dios re ri Abrahán, re ri Isaac y re ri Jacob›. Are chiʼ xuta wariʼ ri Moisés xuxiʼj ribʼ y xbʼirbʼitik, xraj ta chik xkaʼy che ri jun mat kʼix. 33 Ri Jehová xubʼij che: ‹Chawesaj ri axajabʼ* rumal che at takʼal pa jun lugar santo. 34 Wilom ri kʼax kbʼan che ri nutinamit pa Egipto, nutom ri koqʼej, rumal laʼ xinpe che kitoʼik. Y at katintaq bʼi pa Egipto che kitoʼik›. 35 Pero ojer kanoq xkixutuj ri Moisés are chiʼ xkibʼij che: ‹¿Jachin xatkojow che kʼamal bʼe y juez pa qawiʼ?›. Pero pa jun mat kʼix ri Dios xukoj jun ángel rech kubʼij che ri Moisés che kukʼam na kibʼe y keresaj na lo ri utinamit pa Egipto. 36 Are chiʼ ri Moisés xeresaj loq xubʼan mayibʼal taq jastaq y milagros pa Egipto, pa ri mar Rojo y pa ri desierto are chiʼ xekʼojiʼ 40 junabʼ chilaʼ.

37 »Are waʼ ri Moisés ri xbʼin kan wariʼ chke ri ralkʼwal ri Israel: ‹Chkixoʼl ri iwinaq, ri Dios kuchaʼ na jun profeta chiwe ix junam wukʼ in›. 38 Are ri xkʼojiʼ kukʼ ri israelitas pa ri desierto, ri xril ri ángel y xtzijon rukʼ pa ri juyubʼ Sinaí y ri xkʼojiʼ kukʼ ri qatiʼt qamam. Ri Dios xubʼij kan ri kʼaslik utzij che rech kuqʼaxej chqe oj. 39 Ri qatiʼt qamam xkaj taj xkinimaj ri xubʼij. Xaneʼ xkixutuj y xkaj xetzalij pa Egipto 40 are chiʼ xkibʼij che ri Aarón: ‹Chabʼanaʼ jun qa Dios rech kukʼam qabʼe. Rumal che qetaʼm taj jas xukʼulmaj ri Moisés, ri xojresaj lo pa Egipto›. 41 Pa taq riʼ ri qʼij xkibʼan jun kityox junam rukʼ jun alaj wakax, xkiya sacrificio chuwach y xkibʼan jun nimaqʼij. 42 Rumal laʼ ri Dios xeʼuya kanoq y xuya bʼe chke kkiqʼijilaj ri qʼij, ri ikʼ y ri chʼumil, junam rukʼ ri xkitzʼibʼaj kan ri Profetas: ‹Winaq aj Israel, chwe ta yaʼ in xiya wi ri ofrendas y ri sacrificios che xibʼano are chiʼ xixkʼojiʼ 40 junabʼ pa ri desierto. 43 Y xikʼam bʼi ri kʼo wi ri dios Moloc y ri chʼumil che are ri dios Refán, are waʼ ri tyox xibʼano rech kiya kiqʼij. Rumal laʼ más naj kixintaq wi bʼi che Babilonia›.

44 »Are chiʼ ri qatiʼt qamam xekʼojiʼ pa ri desierto xkʼojiʼ ri Tabernáculo* kukʼ y ri Moisés xubʼan ri Tabernáculo junam rukʼ ri xukʼut ri Dios chuwach. 45 Y xkʼojiʼ kukʼ ri qatiʼt qamam y xkikʼam bʼik are chiʼ xebʼe rukʼ ri Josué pa ri ulew ri kʼo pa kiqʼabʼ ri winaq re nikʼaj chi tinamit, ri Dios xeresaj bʼi ri winaq riʼ pa ri ulew rech kekʼojiʼ kan ri qatiʼt qamam chuwach. Xkʼojiʼ kʼu na ri Tabernáculo kukʼ kʼa pa taq uqʼij ri David. 46 Ri David xqaj chuwach ri Dios, rumal laʼ xutaʼ chi kyaʼ bʼe che kubʼan jun rachoch ri u Dios ri Jacob. 47 Pero are ri Salomón xbʼanow ri ja. 48 Pero ri Nimalaj Dios kkʼojiʼ ta pa taq ja ri bʼanom kumal winaq. Junam rukʼ ri kubʼij ri Profeta: 49 ‹Ri Jehová xubʼij: ri kaj are ri nutem y ri uwach ulew are ri utakʼalibʼal waqan. ¿Jas ta kʼu ja kixkowinik kibʼan chwe? ¿Jawiʼ ta kʼu lo kinkʼojiʼ wi? 50 ¿La ma ta in xinbʼanow juntir ri jastaq?›.

51 »Achijabʼ sibʼalaj ko ri iwanimaʼ y kita ta chʼabʼexik, ri ix kiwaj taj kkʼam ibʼe rumal ri espíritu santo. Tajin kibʼan iwe jas ri xkibʼan ri iwatiʼt imam. 52 ¿La ma ta e juntir ri profetas xbʼan kʼax chke kumal ri iwatiʼt imam? Xkikamisaj yaʼ ri profetas ri xkiya ubʼixik ri upetik ri utzalaj* achi, ri achi riʼ xikʼayij ix pa kiqʼabʼ ri ukʼulel y xikamisaj. 53 Paneʼ xyaʼ ri Ley chiwe kumal ri ángeles, pero xinimaj taj».

54 Are chiʼ xkita ri xubʼij xeqʼaqʼar che koyowal, xkikaʼyej y xkimaj uquchʼuchʼexik* ri kiware chrij. 55 Pero ri espíritu santo kʼo puwiʼ ri Esteban, rumal laʼ xkaʼy cho ri kaj y xril ri unimal uqʼij ri Dios y ri Jesús takʼal pa ri uwikiqʼabʼ ri Dios. 56 Xubʼij kʼu ri Esteban: «¡Chiwilampeʼ! Kwil ri kaj jaqatalik y ri Ralkʼwal Winaq takʼal pa ri uwikiqʼabʼ ri Dios». 57 Tekʼuriʼ xkiraqaqej kichiʼ, xkitzʼapij ri kixikin y juntir xebʼe chrij. 58 Are chiʼ kesam chi bʼi pa ri tinamit, xkibʼukʼ che abʼaj. Ri achijabʼ ri xkimol tzij chrij, xkikʼam bʼi ri katzʼyaq y xekiya kan chuwach jun ala Saulo ubʼiʼ. 59 Are chiʼ tajin kkibʼukʼ che abʼaj, ri Esteban xubʼij: «Wajaw Jesús, kinjach ri nukʼaslemal pa aqʼabʼ». 60 Tekʼuriʼ xxukiʼk y ko xuraq uchiʼ, xubʼij: «Jehová, makʼajisaj kiwach rumal ri xkibʼano». Are chiʼ xbʼitaj wariʼ rumal, xkamik.*

8 Ri Saulo utz xrilo xkamisax ri Esteban.

Pa ri qʼij riʼ xmaj lo ubʼanik kʼax che ri congregación ri kʼo pa Jerusalén. Rumal laʼ e juntir xebʼe pa Judea y Samaria, xaq xiw ri apóstoles xekʼojiʼ kan pa Jerusalén. 2 E kʼo jujun achijabʼ ri sibʼalaj nim kkil wi ri Dios xekimuquʼ kan ri Esteban y sibʼalaj xkoqʼej. 3 Pero ri Saulo xumaj ubʼanik nimalaj kʼax che ri congregación. Kok pa taq ri kachoch y keʼuchararej lo ri achijabʼ y ri ixoqibʼ, tekʼuriʼ keʼukʼam bʼi pa cárcel.

4 Pero ri xebʼe pa nikʼaj chi tinamit xkimaj bʼi utzijoxik ri utz taq noticias chrij ri utzij ri Dios. 5 Y ri Felipe xqaj bʼi pa ri tinamit Samaria y xumaj utzijoxik chrij ri Cristo chke ri winaq. 6 Juntir ri winaq qas kkitatabʼej ri kubʼij ri Felipe y utz kkil ri milagros kubʼano. 7 E kʼi kʼo itzel taq espíritus chke y are chiʼ keʼel bʼi chke ko kkiraqaqej kan kichiʼ. Xuqujeʼ xekunataj e kʼi chke ri kaminaq* ki cuerpo y ri chʼokojibʼ. 8 Rumal laʼ ri winaq re Samaria sibʼalaj xekikotik.

9 Are chiʼ majaʼ kbʼantaj juntir wariʼ, kʼo jun achi pa Samaria, Simón ubʼiʼ, ri areʼ kubʼan magia y ri winaq sibʼalaj kkimay ri kubʼano, ri achi xuqujeʼ kubʼij che sibʼalaj nim ubʼanik. 10 E juntir ri winaq, ri akʼalabʼ y ri nimaʼq chi kijunabʼ utz kkil ri kubʼano, rumal laʼ kkibʼij: «Ri nimalaj u poder ri Dios kʼo rukʼ wajun achi riʼ». 11 Ri winaq utz kkil ri kubʼano rumal che ojer chik kubʼan magia. 12 Pero, utz xkito are chiʼ ri Felipe xutzijoj ri utzalaj taq noticias chrij ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios* y chrij ri ubʼiʼ ri Jesucristo, rumal laʼ e kʼi achijabʼ y ixoqibʼ xkibʼan ki bautismo. 13 Ri Simón xuqujeʼ xubʼan u discípulo ri Jesús y are chiʼ xubʼan u bautismo amaqʼel xkʼojiʼ rukʼ ri Felipe. Sibʼalaj kumay ri milagros y ri nimaʼq taq chak kbʼanik.

14 Are chiʼ ri apóstoles ri e kʼo pa Jerusalén xkito che ri winaq re Samaria utz xkita ri utzij ri Dios, xkitaq bʼi ri Pedro y ri Juan pa Samaria. 15 Rumal laʼ ri e areʼ xeqaj bʼik y xkibʼan orar pa kiwiʼ ri aj Samaria rech kyaʼ ri espíritu santo pa kiwiʼ, 16 rumal che xaq xiw kibʼanom ki bautismo pa ubʼiʼ ri Qajaw Jesús y nijun yaʼom espíritu santo che. 17 Rumal laʼ ri Pedro y ri Juan xkiya ri kiqʼabʼ pa kiwiʼ y xqaj espíritu santo pa kiwiʼ.

18 Are chiʼ ri Simón xrilo che kqaj espíritu santo pa kiwiʼ ri winaq are chiʼ ri apóstoles kkiya ri kiqʼabʼ pa kiwiʼ, xraj xuya pwaq chke. 19 Y xubʼij chke: «Chiyaʼ wajun poder chwe in rech kinkowinik kinya espíritu santo pa kiwiʼ ri winaq are chiʼ kinya ri nuqʼabʼ pa kiwiʼ». 20 Pero ri Pedro xubʼij che: «Chsach ta bʼaʼ uwach ri arajil awukʼ, rumal che xachomaj chi katkowinik kaloqʼ ri kusipaj ri Dios. 21 Yaʼtal ta chawe at kabʼan wariʼ, rumal che xa kebʼ apalaj* chuwach ri Dios. 22 Rumal laʼ chabʼanaʼ arrepentir awibʼ che ri amak y chataʼ che ri Jehová* kukuy ri amak, weneʼ ri areʼ kukuy ri itzelal kʼo pa ri awanimaʼ; 23 rumal che kwilo che at at kʼaʼalaj veneno y are kaya bʼe ktaqan ri makaj pawiʼ». 24 Ri Simón xubʼij chke: «Chixchʼaw pa nuwiʼ chuwach ri Jehová rech kinriq ta ri xibʼij».

25 Are chiʼ kitzijom chi kan ri utzij ri Jehová pa ronojel Samaria xetzalij pa Jerusalén, y are chiʼ xeqʼax bʼi pa kʼi taq aldeas re Samaria xkitzijoj bʼi ri utz taq noticias.

26 Pero ri u ángel ri Jehová xchʼaw rukʼ ri Felipe y xubʼij che: «Chabʼanaʼ preparar awibʼ y jat pa ri sur, pa ri bʼe re Jerusalén ri kqaj bʼi pa Gaza». (Wajun bʼe kqʼax bʼi pa ri desierto). 27 Rumal laʼ ri Felipe xubʼan preparar ribʼ y xbʼek. Tekʼuriʼ xuriq jun achi eunuco* kel pa Etiopía, are jun achi yaʼom taqanik pa uqʼabʼ rumal ri reina re Etiopía, Candace ubʼiʼ, xuqujeʼ are kilow juntir ri urajil ri reina. Ri eunuco xbʼe pa Jerusalén che uqʼijilaxik ri Dios, 28 pero are chiʼ xtzalij bʼik, tʼuyul bʼi pa ri u carruaje y ko tajin kusikʼij ri xutzʼibʼaj kan ri profeta Isaías. 29 Rumal riʼ ri espíritu santo xubʼij che ri Felipe: «Jat y chatqebʼ rukʼ le carruaje leʼ». 30 Rumal laʼ ri Felipe xutij anim* xteriʼ bʼi chrij ri carruaje y xuto che ri eunuco ko tajin kusikʼij ri xutzʼibʼaj kan ri profeta Isaías. Rumal laʼ xutaʼ che: «¿La qas kachʼobʼ ri tajin kasikʼij?». 31 Ri achi xubʼij che ri Felipe: «¿Jas modo kinchʼobʼo we kʼo ta nijun kkʼutuw chnuwach?». Rumal laʼ xubʼij che ri Felipe kpaqiʼk y ktʼuyiʼ rukʼ. 32 Jewaʼ kubʼij ri profecía ri tajin kusikʼij ri achi: «Jetaneʼ jun chij xkʼam bʼi pa ri pilibʼal awaj;* y jetaneʼ jun alaj chij* xaq kuya ribʼ y koqʼ taj are chiʼ ksokax rij. 33 Utz ta xbʼan che uqʼatik tzij puwiʼ are chiʼ xesax ukʼixbʼal y xyoqʼik. ¿Jachin ta chi kʼu kchʼaw chkij ri e ratiʼt umam? Rumal che ri areʼ kesax na ri ukʼaslemal cho ri uwach ulew».

34 Rumal laʼ ri eunuco xubʼij che ri Felipe: «Chabʼanaʼ jun toqʼobʼ,* chabʼijampeʼ chwe, ¿jachin chrij tajin kchʼaw wi ri profeta? ¿La chrij areʼ o chrij jun chi achi?». 35 Ri Felipe xumaj bʼi utzijoxik ri utz taq noticias chrij ri Jesús che ri achi, xumaj bʼi rukʼ ri profecía ri xutzʼibʼaj kan ri Isaías. 36 Are chiʼ e bʼenaq pa ri bʼe, xeʼopan pa jun lugar jawiʼ kʼo wi jaʼ, y ri eunuco xubʼij che ri Felipe: «¡Chawilampeʼ! Waral kʼo jaʼ. ¿La kawaj kabʼan nu bautismo? Kinnaʼ in che kʼo ta jas kinqʼatenik». 37* —— 38 Rumal laʼ ri eunuco xtaqanik rech ktakʼabʼax ri carruaje y ri e kebʼ xeqaj pa ri jaʼ. Tekʼuriʼ ri Felipe xubʼan u bautismo ri eunuco. 39 Are chiʼ xeʼel lo pa ri jaʼ, ri u espíritu ri Jehová xukʼam bʼi ubʼe ri Felipe rech kbʼe pa jun chi lugar. Y ri eunuco kkikotik xbʼe kanoq. Ri e kebʼ xkil ta chi kibʼ. 40 Ri Felipe xopan pa Asdod, y chilaʼ xutzijoj chi bʼi ri utz taq noticias pa ronojel ri tinamit, kʼa xopan pa Cesarea.

9 Pero ri Saulo kʼa itzel na keril ri u discípulos ri Qajaw y kraj keʼukamisaj. Rumal laʼ xbʼe rukʼ ri kinimal sacerdotes 2 xutaʼ toqʼobʼ* che chi kutzʼibʼaj bʼi cartas, rech kukʼutu pa taq ri sinagogas re Damasco, jeriʼ kkowinik keʼuchap lo ri winaq ri e kʼo pa ri Qastzij Bʼe y keʼukʼam lo pa Jerusalén, paneʼ ixoqibʼ o achijabʼ.

3 Pero are chiʼ bʼenaq pa Damasco y ya mer kopanik, xaq kʼateʼ xel lo jun luz pa ri kaj y xtunun puwiʼ,* 4 ri areʼ xtzaq cho ri ulew y xuta jun chʼabʼal kubʼij: «Saulo, Saulo, ¿jasche kabʼan kʼax chwe?». 5 Ri Saulo xutaʼ che: «Wajaw, ¿jachin ri at?». Y ri areʼ xubʼij che: «In ri Jesús ri tajin kabʼan kʼax che. 6 Pero, chatwalijoq y chatok bʼi pa ri tinamit, chilaʼ kbʼix wi chawe jas ri rajawaxik kabʼano». 7 Pero ri achijabʼ ri e bʼenaq rukʼ kkiriq ta chik jas kkibʼano ni kekowin ta chik kechʼawik, rumal che xkita jun winaq kchʼawik pero kkil ta uwach. 8 Xwalij kʼu ri Saulo y paneʼ e torotal ri ubʼaqʼwach kkowin ta chik kkaʼyik. Rumal laʼ xyuqex bʼi che ri uqʼabʼ xkʼam bʼi* pa Damasco. 9 Oxibʼ qʼij xkaʼy taj y kʼo ta wa ni joron xutijo.

10 Pa Damasco kʼo jun discípulo Ananías ubʼiʼ, y ri Qajaw xuchʼabʼej pa jun visión «¡Ananías!», xcha che. «In kʼolik riʼ Wajaw», xcha ri Ananías che. 11 Ri Qajaw xubʼij che: «Chatwalijoq, jat pa ri bʼe Recta ubʼiʼ y jat pa ri rachoch ri Judas, chataʼ we kʼo ri Saulo ri kel pa Tarso rukʼ. Wajun achi riʼ tajin kubʼan orar 12 y xril pa jun visión kopan jun achi rukʼ, Ananías ubʼiʼ, y kuya ri uqʼabʼ puwiʼ rech kkaʼy chi jumul». 13 Pero ri Ananías xubʼij che: «Wajaw kʼi nutom chrij wajun achi riʼ y nutom chrij juntir ri kʼax ubʼanom chke ri a discípulos re Jerusalén. 14 Waral yaʼom bʼe che kumal ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes rech keʼukʼam bʼi pa cárcel ri kechʼaw chawij». 15 Pero ri Qajaw xubʼij che: «Jat, rumal che nuchaʼom wajun achi riʼ rech kchʼaw chwij chkiwach ri winaq re nikʼaj chi tinamit, chkiwach ri reyes y ri e ralkʼwal ri Israel. 16 Kinkʼut na chuwach juntir ri kʼax kuriq na rumal ri nubʼiʼ».

17 Rumal riʼ ri Ananías xbʼek, xok pa ri ja, xuya ri uqʼabʼ puwiʼ ri Saulo y xubʼij che: «Saulo, wachalal, ri Qajaw Jesús ri xukʼut ribʼ chawach pa ri bʼe ri xatpe wi, xinutaq loq rech katkaʼy chi jumul y kqaj ri espíritu santo pawiʼ». 18 Kʼo kʼu xel lo pa ri ubʼaqʼwach ri Saulo, jetaneʼ junam rukʼ solot y jeriʼ xkaʼy chi jumul. Xwalij kʼu bʼik y xubʼan u bautismo, 19 xutij uwa y jeriʼ xpe chi jumul uchuqʼabʼ.

Tekʼuriʼ xkanaj kan kebʼ oxibʼ qʼij kukʼ ri discípulos pa Damasco 20 y xumaj ubʼanik predicar pa ri sinagogas, kubʼij chi ri Jesús are ri Ukʼojol ri Dios. 21 Pero e juntir ri ketatabʼenik kkimayo, kkibʼij: «¿La ma ta are ri achi waʼ ri xubʼan kʼax chke ri u discípulos ri Jesús pa Jerusalén? Petinaq yaʼ che kichapik y kikʼamik bʼi chkiwach ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes». 22 Pero ri Saulo más knaw chi che utzijoxik ri utzij ri Dios, y ri judíos re Damasco kkiriq ta chik jas kkibʼij, rumal che ri Saulo qas xukʼut chkiwach che ri Jesús are ri Cristo.

23 Are chiʼ xqʼax jun tiempo, ri judíos xkichomaj ukamisaxik. 24 Pero ri Saulo xuta ri kkaj kkibʼan che. Rumal che ri e areʼ kkalwachij* chuchiʼ taq ri okibʼal re ri tinamit chi pa qʼij chi chaqʼabʼ rech we kkiriqo kkikamisaj. 25 Rumal laʼ jun chaqʼabʼ, ri u discípulos xkesaj bʼi pa jun jul re ri tapya y xkiqasaj bʼi pa jun chikach.

26 Are chiʼ xopan pa Jerusalén, xukoj uchuqʼabʼ kkʼojiʼ kukʼ ri discípulos, pero ri e areʼ kkixiʼj kibʼ chuwach y kkikoj taj che u discípulo chi ri Jesús. 27 Rumal laʼ ri Bernabé xbʼe che utoʼik y xukʼam bʼi chkiwach ri apóstoles. Xubʼij chke juntir ri xbʼantajik are chiʼ ri Saulo bʼenaq pa ri bʼe, xril uwach ri Qajaw y xchʼaw rukʼ. Xuqujeʼ xubʼij chke are chiʼ ri Saulo xuxiʼj ta ribʼ xchʼaw chrij ri ubʼiʼ ri Jesús pa Damasco. 28 Xkanaj kan ri Saulo kukʼ, kʼo ta jun kqʼatenik kxuliʼ kpaqiʼ pa Jerusalén y kuxiʼj ta ribʼ kchʼaw chrij ri ubʼiʼ ri Qajaw. 29 Ktzijon kukʼ ri judíos kechʼaw pa griego y kutoʼ uwiʼ ri kkojon chrij. Pero ri e areʼ kʼi mul xkaj xkikamisaj. 30 Are chiʼ ri qachalal xkita wariʼ, xkikʼam bʼi pa Cesarea tekʼuriʼ xkitaq bʼi pa Tarso.

31 Tekʼuriʼ ri congregación re juntir Judea, Galilea y Samaria xkiriq jororemal y xkikubʼsaj más kikʼuʼx chrij ri Dios. Y xekʼiyar ri discípulos rumal che kkinimaj ri Jehová y xyaʼ kichuqʼabʼ rumal ri espíritu santo.

32 Rumal che ri Pedro tajin kbʼiʼajinik, xuqujeʼ xxuliʼ bʼi che kichʼabʼexik ri discípulos keʼel pa Lida. 33 Chilaʼ xuriq jun achi Eneas ubʼiʼ, kaminaq u cuerpo y ocho junabʼ chik qajinaq cho usok.* 34 Ri Pedro xubʼij che: «Eneas, ri Jesucristo katukunaj. Chatwalijoq y chatunuʼ kan ri aqʼuʼ».* Aninaq kʼut xwalij ri Eneas. 35 Are chiʼ juntir ri winaq re Lida y re Sarón xkil ri xbʼantajik xekojon chrij ri Qajaw.

36 Pa Jope kʼo jun ixoq u discípulo ri Jesús Tabita ubʼiʼ, y Dorcas* kbʼix che pa griego. Ri areʼ kubʼan ri utzil y keʼutoʼ ri kʼo rajawaxik chke. 37 Pero pa ri tiempo riʼ xyawaj ri ixoq y xkamik. Rumal laʼ xchʼajik y xelibʼax* pa jun cuarto kʼo ajsik. 38 Ri tinamit Lida naqaj kʼo wi che ri tinamit Jope, rumal laʼ are chiʼ ri discípulos xkito che ri Pedro kʼo pa Lida, xkitaq bʼi e kebʼ achijabʼ che ubʼixik che: «Chabʼanaʼ jun toqʼobʼ, chatpet qukʼ chanim». 39 Aninaq xwaʼlij bʼi ri Pedro y xbʼe kukʼ. Are chiʼ xopanik xkʼam bʼi pa ri cuarto ri kʼo ajsik. E juntir ri malkanibʼ keʼoqʼik xeqebʼ rukʼ ri Pedro y kkikʼut juntir ri atzʼyaq chuwach ri xubʼan ri Dorcas are chiʼ kʼaslik. 40 Ri Pedro xeresaj bʼi juntir ri winaq, xxukik y xubʼan orar. Tekʼuriʼ xkaʼy che ri kaminaq y xubʼij che: «Tabita, ¡chatwalijoq!». Ri areʼ xutor ri ubʼaqʼwach y are chiʼ xril ri Pedro, xwalijik. 41 Ri Pedro xutoʼ rech xwalijik. Tekʼuriʼ xeʼuchʼabʼej ri discípulos y ri malkanibʼ y xukʼut chkiwach che xkʼastajik. 42 E juntir ri winaq re Jope xkita ri xbʼantajik y e kʼi xekojon chrij ri Qajaw. 43 Ri Pedro xkanaj na kan más tiempo pa Jope rukʼ jun achi Simón ubʼiʼ, ri kubʼan tzʼuʼum.*

10 Pa Cesarea kʼo jun achi Cornelio ubʼiʼ, jun oficial kech 100 soldados italianos. 2 Ri areʼ y ri u familia nim kkil wi ri Dios, sibʼalaj keʼutoʼ ri kʼo rajawaxik chke y amaqʼel kubʼan orar che ri Dios. 3 Pa taq a las 3 bʼenaqʼij* ri areʼ xril jun u ángel ri Dios pa jun visión, xok bʼi rukʼ y xubʼij che: «¡Cornelio!», xcha che. 4 Ri Cornelio sibʼalaj xuxiʼj ribʼ, xkaʼy che y xutaʼ che: «¿Jas riʼ Wajaw?». Ri areʼ xubʼij che: «Ri Dios utom ri a oración, rilom y ksach ta pa ujolom che keʼatoʼ ri e powr. 5 Rumal laʼ cheʼataqa bʼi jujun achijabʼ pa Jope rech kekikʼama lo jun achi Simón ubʼiʼ, ri kbʼix Pedro che. 6 Wajun achi riʼ kʼo rukʼ ri Simón, ri ajbʼanol tzʼuʼum,* ri kel chuchiʼ ri mar». 7 Are chiʼ xbʼitaj kan wariʼ rumal ri ángel xbʼek. Tekʼuriʼ ri Cornelio xeʼuchʼabʼej e kebʼ rajchakibʼ y jun u soldado ri nim kril wi ri Dios, 8 xubʼij juntir chke ri xubʼij ri ángel che, tekʼuriʼ xeʼutaq bʼi pa Jope.

9 Chukabʼ qʼij are chiʼ e bʼenaq pa ri bʼe y ya mer keʼopan pa Jope, ri Pedro xpaqiʼ pa ri terraza che ubʼanik u oración pa taq a las 12 nikʼaj qʼij.* 10 Pero kraj kwaʼik rumal che knum chik. Are chiʼ tajin kbʼan ri wa, ri Pedro xaq kʼateʼ xril jun visión, 11 xril ri kaj jaqatalik y jun jastaq junam rukʼ jun nimalaj atzʼyaq* re lino tajin kqasax lo cho ri uwach ulew, chapom lo che ri kajibʼ utzaʼm. 12 Chupam e kʼo jalajoj kiwach chikop, chikop kʼo kajibʼ kaqan, chikop kkijururej kibʼ pa ri ulew y chikop aj uwo kaj. 13 Tekʼuriʼ jun ángel xubʼij che: «¡Pedro, chatwalijoq, chakamisaj jun chke ri chikop y chatijaʼ!». 14 Pero ri Pedro xubʼij: «Wajaw kinbʼan ta wariʼ. Kʼo ta jumul nutijom ri kubʼij pa ri Ley che utz taj ktijik o che tzʼil». 15 Ri ángel xchʼaw chi jumul rukʼ y xubʼij che: «Kabʼij ta chi tzʼil che ri ubʼanom saq ri Dios che». 16 Are chiʼ oxmul chik chʼawinaq ri ángel, xpaqabʼisax bʼi ri likʼilik atzʼyaq pa ri kaj.

17 Are taq ri Pedro kuriq ta chik jas kubʼano y tajin kuchomaj jas kraj kubʼij ri visión xrilo, xeʼopan ri achijabʼ ri xetaq bʼi rumal ri Cornelio chuchiʼ ri rachoch ri Simón y xetakʼiʼ chuchiʼ ri ja. 18 Xechʼaw apanoq y xkito we chilaʼ kʼo wi ri Simón ri kbʼix Pedro che. 19 Are chiʼ ri Pedro tajin kchoman na chrij ri visión, ri espíritu santo xubʼij che: «¡Chawilampeʼ! E kʼo oxibʼ achijabʼ tajin katkitzukuj. 20 Rumal laʼ chatwalijoq, chatqaj bʼi kukʼ. Y kubʼan ta kebʼ akʼuʼx katbʼe kukʼ, rumal che in xintaqow loq». 21 Rumal laʼ ri Pedro xqaj bʼi kukʼ ri achijabʼ y xubʼij chke: «In kʼolik riʼ, in ri tajin kitzukuj ¿jas ri itaqkil wukʼ?». 22 Ri e areʼ xkibʼij: «Ri Cornelio oficial kech ri soldados, jun utzalaj achi ri nim kril wi ri Dios y juntir ri winaq re Judá utz kechʼaw chrij. Xbʼix che rumal jun ángel* ri xtaq lo rumal ri Dios, che katubʼan invitar pa ri rachoch y che kutatabʼej ri kabʼij che». 23 Rumal laʼ ri Pedro xerokisaj bʼi pa ja y xekanaj kan chilaʼ.

Chukabʼ qʼij xwalij bʼik y xbʼe kukʼ, y jujun chke ri qachalal re Jope xeteriʼ bʼi chrij. 24 Churox qʼij xeʼopan pa Cesarea. Ri Cornelio e reyeʼm chi apanoq y xeʼumulij apan ri u familiares y ri ramigos pa ri rachoch. 25 Are chiʼ xok bʼi ri Pedro pa ja, ri Cornelio xbʼe che ukʼulaxik, xxukiʼ chuwach y xuya uqʼij.* 26 Pero ri Pedro xuwalijisaj, xubʼij che: «Chattakʼaloq. In xa in winaq in junam awukʼ». 27 Are chiʼ tajin ktzijon rukʼ y xok apanoq, xrilo che e kʼo kʼi winaq chilaʼ. 28 Ri Pedro xubʼij chke: «Ix iwetaʼm ri kubʼij ri Ley che utz taj jun judío krachiʼlaj o kkʼojiʼ rukʼ jun winaq re jun chi tinamit. Pero ri Dios ukʼutum chnuwach che utz taj kinbʼij tzʼil che nijun winaq. 29 Rumal laʼ are chiʼ xeʼopan che nutzukuxik xinchomaj ta na xinpetik. Chibʼij bʼaʼ chwe, ¿jasche xitaq nusikʼixik?».

30 Ri Cornelio xubʼij: «Kubʼan kajibʼ qʼij kamik, je taq hora waʼ pa taq a las 3 bʼenaqʼij,* tajin kinbʼan nu oración pa wachoch, tekʼuriʼ xaq kʼateʼ xtakʼiʼ jun achi chnuwach ri kchupchut* ri ratzʼyaq 31 y xubʼij chwe: ‹Cornelio, ri Dios xutatabʼej ri a oración, y rilom ri abʼanom che kitoʼik ri e powr. 32 Rumal laʼ cheʼataqa bʼi e jujun achijabʼ pa Jope rech kekikʼamaʼ lo ri Simón, ri kbʼix Pedro che. Ri areʼ kʼo pa rachoch jun achi Simón ubʼiʼ, jun aj bʼanol tzʼuʼum ri kel chuchiʼ ri mar›. 33 Aninaq kʼut xentaq bʼi jujun achijabʼ che atzukuxik y ri at rukʼ ronojel awanimaʼ xatpe waral. Rumal laʼ qamulim qibʼ waral rumal che kojqaj chuwach ri Dios y kqaj kqatatabʼej ri at utaqom wi lo ri Jehová* che ubʼixik chqe».

34 Are chiʼ xuta wariʼ ri Pedro, xumaj ubʼixik: «Chanim riʼ kwilo che ri Dios junam keril juntir ri winaq, 35 y keqaj chuwach ri kkibʼan respetar ri areʼ y ri kkibʼan ri utzilal, apastaneʼ ri tinamit ri keʼel wi. 36 Ri Dios xukoj ri Jesucristo rech kuya ubʼixik ri utzalaj taq noticias re jororibʼal chke ri ralkʼwal ri Israel. Ri Jesús are Kajaw juntir ri winaq. 37 Ix iwetaʼm ri xmajtaj lo utzijoxik pa Galilea ri xtataj pa ronojel Judea, are chiʼ ri Juan chʼawinaq chi chrij ri bautismo: 38 are ri xbʼix chrij ri Jesús aj Nazaret, che ri Dios xuchaʼ rukʼ ri u espíritu santo y xuya poder pa uqʼabʼ, y rumal che ri Dios kʼo rukʼ xkowinik xubʼan ri utzil y xeʼukunaj ri kiriqom kʼax rumal ri Itzel. 39 Ri oj xqil juntir ri xubʼan pa ri kitinamit ri judíos y pa Jerusalén, pero ri areʼ xkikamisaj y xkixekebʼaʼ chuwach jun cheʼ. 40 Ri Dios xukʼastajisaj churox qʼij y xuya bʼe che kilitaj chi jumul 41 pero juntir ta ri winaq xeʼilowik xaneʼ xaq xiw ri oj ri oj uchaʼom ri Dios, ri xojwaʼ rukʼ are chiʼ xkʼastajisax loq. 42 Xuqujeʼ ri Jesús xojutaq che ubʼanik predicar chke ri winaq y kqakʼut chkiwach che are ri areʼ ri xkoj rumal ri Dios che juez pa kiwiʼ ri e kʼaslik y ri kaminaqibʼ. 43 Juntir ri profetas xechʼaw chrij, xkibʼij che konojel ri kkikubʼsaj kikʼuʼx chrij kkuyutaj ri kimak rumal ri ubʼiʼ».

44 Are chiʼ ri Pedro tajin kchʼaw na chrij ri jastaq riʼ, xqaj ri espíritu santo pa kiwiʼ e juntir ri tajin kkitatabʼej ri utzij ri Dios. 45 Y ri discípulos ri xepe rukʼ ri Pedro sibʼalaj xkimayo rumal che ri espíritu santo, ri kusipaj ri Dios, xuqujeʼ xqaj pa kiwiʼ ri winaq ri man e judíos taj, 46 ri e areʼ xkito chi kechʼaw chi pa jalajoj taq idiomas y kkiya uqʼij ri Dios, rumal laʼ ri Pedro xubʼij: 47 «Ri winaq riʼ xyaʼ espíritu santo pa kiwiʼ junam qukʼ oj. ¿Jachin ta kʼu lo keqʼatenik rech kbʼan ta ki bautismo pa ri jaʼ?». 48 Xtaqan kʼu ri Pedro rech kbʼan ki bautismo pa ubʼiʼ ri Jesucristo. Tekʼuriʼ ri winaq xkibʼij che ri Pedro che kekanaj na kan kebʼ oxibʼ qʼij kukʼ.

11 Tekʼuriʼ ri apóstoles y ri qachalal ri e kʼo pa Judea xkito che ri man e judíos taj utz xkita ri utzij ri Dios. 2 Rumal laʼ are chiʼ ri Pedro xpaqiʼ pa Jerusalén, xyaj kumal ri winaq ri kkibʼij che rajawaxik na kbʼan ri circuncisión. 3 Kkibʼij che: «¿Jasche xatok pa kachoch winaq che kanom ta circuncidar kibʼ, y jasche xatwaʼ kukʼ?». 4 Rumal laʼ ri Pedro xubʼij chke juntir ri xbʼantajik, xubʼij:

5 «Are chiʼ in kʼo pa ri tinamit Jope, tajin kinbʼan orar y xaq kʼateʼ xwil jun visión. Xwil jun jastaq jetaneʼ jun nimalaj atzʼyaq* re lino, tajin kqaj loq y chapom lo che ri kajibʼ utzaʼm. Kʼa wukʼ xqaj wi. 6 Are chiʼ xwilo, chupam e kʼo chikop ri kʼo kajibʼ kaqan, chikop re juyubʼ,* chikop kkijururej kibʼ pa ri ulew, y chikop aj uwo kaj. 7 Xuqujeʼ xinta jun chʼabʼal xubʼij chwe: ‹¡Pedro, chatwalijoq, chakamisaj jun chke ri chikop y chatijaʼ!›. 8 Pero ri in xinbʼij che: ‹Wajaw kintij taj. Kʼo ta jumul nutijom ri kubʼij ri Ley che utz taj ktijik o che tzʼil›. 9 Ri ángel xchʼaw chi jumul y xubʼij chwe: ‹Kabʼij ta chi tzʼil che ri ubʼanom saq ri Dios che›. 10 Are chiʼ churox mul chʼawinaq chi ri ángel. Xpaqabʼisax bʼi ri nimalaj atzʼyaq pa ri kaj. 11 Are chiʼ kʼateʼ xbʼantaj wariʼ, xeʼopan e oxibʼ achijabʼ che nutzukuxik pa ri ja ri oj kʼo wi, ri achijabʼ riʼ e petinaq pa Cesarea. 12 Tekʼuriʼ, ri espíritu santo xubʼij chwe che mubʼan kebʼ nukʼuʼx kinbʼe kukʼ ri achijabʼ. Xuqujeʼ xebʼe ri e seis qachalal riʼ wukʼ, y xojok pa ri rachoch ri achi.

13 »Ri achi xubʼij chqe, che are chiʼ kʼo pa rachoch xril uwach jun ángel y xbʼix che: ‹Cheʼataqa bʼi jujun achijabʼ pa Jope rech kekisikʼij lo ri Simón, ri kbʼix Pedro che, 14 ri areʼ kubʼij na chawe ri rajawaxik kabʼano rech ri at y juntir ri e kʼo pa awachoch kibʼan salvar iwibʼ›. 15 Pero, are chiʼ kʼateʼ xinmaj tzijonem xqaj espíritu santo pa kiwiʼ ri winaq, junam rukʼ ri xubʼan qukʼ oj ojer kanoq. 16 Chilaʼ xnaʼtaj chwe ri ubʼim kan ri Qajaw: ‹Ri Juan rukʼ jaʼ xubʼan wi ri bautismo, pero ri ix rukʼ espíritu santo kbʼan wi ri i bautismo›. 17 Rumal laʼ, we ri Dios xusipaj espíritu santo chke ri winaq riʼ junam rukʼ ri xubʼan qukʼ oj, ri oj kojonaq chrij ri Qajaw Jesucristo, ¿jas ta kʼu nubʼanik in che uqʼatexik uwach ri Dios?».

18 Are chiʼ xkita wariʼ, kʼo ta chi xkibʼij xaneʼ xkiya uqʼij ri Dios. Xkibʼij: «¡Xuya bʼaʼ bʼe laʼ ri Dios rech ri man e judíos taj kkibʼan arrepentir kibʼ y jeriʼ kkiriq ri kʼaslemal!».

19 Tekʼuriʼ e kʼi qachalal re Jerusalén xeʼel bʼi chilaʼ, rumal che xmajix ubʼanik kʼax chke are chiʼ xkamisax ri Esteban, e kʼo xeʼopan kʼa pa Fenicia, pa Chipre y pa Antioquía. Pero xaq xiw chke ri judíos kkibʼan wi predicar. 20 E kʼo kʼu jujun achijabʼ re Chipre y Cirene xebʼe pa Antioquía y chilaʼ xkimaj wi utzijoxik ri utzalaj taq noticias chrij ri Qajaw Jesús chke ri winaq ri kechʼaw pa griego. 21 Kʼo kʼu ri utobʼanik ri Jehová* kukʼ, rumal laʼ e kʼi winaq xekojon chrij ri Qajaw y xeʼok u discípulos.

22 Are chiʼ ri qachalal ri e kʼo pa Jerusalén xkita ri xbʼantaj pa Antioquía xkitaq bʼi ri Bernabé chilaʼ. 23 Are chiʼ ri Bernabé xril ri nimalaj utzilal xukʼut ri Dios chkiwach ri winaq, sibʼalaj xkikotik y xubʼij chke juntir chi kkiya ta kan unimaxik ri Qajaw rukʼ ronojel kanimaʼ. 24 Ri Bernabé xubʼan wariʼ rumal che are jun utzalaj achi, kʼo espíritu santo puwiʼ y kukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri Dios. Y e kʼi winaq xekojon chrij ri Qajaw. 25 Tekʼuriʼ ri Bernabé xbʼe che utzukuxik ri Saulo pa ronojel ri tinamit Tarso. 26 Are chiʼ xuriqo xebʼe pa Antioquía. Y jun junabʼ xkimulij kibʼ kukʼ ri qachalal pa ri congregación y xekitijoj e kʼiʼalaj winaq. Rukʼ ri utobʼanik ri Dios, chilaʼ pa Antioquía nabʼe mul xbʼix cristianos chke ri discípulos.

27 Pa taq ri qʼij riʼ e jujun profetas xeʼel lo pa Jerusalén y xeqaj bʼi pa Antioquía. 28 Jun chke ri profetas Ágabo ubʼiʼ, rukʼ ri utobʼanik ri espíritu santo xubʼij che kpe na jun nimalaj wiʼjal pa ronojel ri uwach ulew, y wariʼ xbʼantaj pa taq uqʼij ri Claudio. 29 Rumal laʼ ri discípulos xkichomaj kkitaq bʼi jastaq chke ri qachalal re Judea, pero chkijujunal kkiya ri kekowinik kkiyaʼo. 30 Y jelaʼ xkibʼano. Xkiya bʼi ri jastaq chke ri Bernabé y ri Saulo rech kkiya chke ri kʼamal taq bʼe re ri congregación.

12 Pa ri tiempo riʼ, ri rey Herodes xumaj ubʼanik kʼax chke jujun qachalal re ri congregación. 2 Xeʼutaq bʼi jujun soldados rech kkikamisaj ri Santiago rukʼ espada, ri Santiago riʼ are rachalal ri Juan. 3 Are chiʼ ri Herodes xrilo che utz xkil ri judíos ri xubʼano, xeʼutaq bʼi e jujun soldados rech kekichapaʼ lo ri Pedro. (Xbʼantaj juntir waʼ pa ri Nimaqʼij re ri Kaxlanwa Yaʼom ta Levadura rukʼ). 4 Rumal riʼ xechap lo ri Pedro y xtzʼapix pa cárcel. Tekʼuriʼ ri Herodes xubʼan kajibʼ grupos re kajibʼ soldados rech kkijal kibʼ che uchajixik ri Pedro, rumal che uchomam chik kuqʼat tzij puwiʼ chkiwach ri winaq, are chiʼ qʼaxinaq chi ri nimaqʼij re ri Pascua. 5 Xtzʼapix kʼu ri Pedro pa cárcel. Pero ri e qachalal rukʼ ronojel kanimaʼ xkiya ta kan ubʼanik orar puwiʼ.

6 Pa ri chaqʼabʼ kanoq are chiʼ majaʼ kqʼat tzij puwiʼ ri Pedro rumal ri Herodes, ximital rukʼ cadenas chke e kebʼ soldados y warinaq chkixoʼl, xuqujeʼ e takʼal soldados chuchiʼ ri cárcel. 7 Pero xaq kʼateʼ xopan jun u ángel ri Jehová* y xtunun* jun luz jawiʼ kʼo wi ri Pedro. Ri ángel xuchap ri Pedro pa ukʼalkʼax rech xukʼasuj, xubʼij che: «¡Chakowij!* ¡Chatwalijoq!». Y xeʼel kan ri cadenas che ri uqʼabʼ. 8 Ri ángel xubʼij che: «Chabʼanaʼ ubʼanik awibʼ* y chakojoʼ ri axajabʼ». Xniman kʼu ri Pedro che. Tekʼuriʼ ri ángel xubʼij chi che: «Chakojoʼ bʼi ri awatzʼyaq kaqʼuʼuj y chatteren bʼi chwij». 9 Ri Pedro xel bʼik y xteriʼ bʼi chrij, xuchomaj taj che qastzij wi ri tajin kubʼan ri ángel rukʼ, xaneʼ xuchomaj che xa jun visión tajin krilo. 10 Xeqʼax kʼu bʼi chkiwach ri nabʼe taq soldados tekʼuriʼ chkiwach ri e nikʼaj chik, kʼa xeʼopan chuchiʼ ri cárcel ri kel bʼi pa ri bʼe, tekʼuriʼ xtorotaj ri uchiʼ ri cárcel chkiwach ri bʼanom rukʼ hierro. Xeʼel bʼik y xebʼin na bʼik, tekʼuriʼ xaq kʼateʼ xyaʼ kan ri Pedro rumal ri ángel. 11 Kʼa chilaʼ ri Pedro xuchʼobʼ ri xbʼantajik, rumal laʼ xubʼij: «Qas wetaʼm che are ri Jehová xtaqow lo ri u ángel, xinresaj pa uqʼabʼ ri Herodes y xinriq ta ri kʼax che kkaj ri judíos kbʼan chwe».

12 Are chiʼ ri Pedro xuchʼobʼ juntir wariʼ, xbʼe cho rachoch ri María ri unan ri Juan, ri kbʼix Marcos che, chilaʼ kimulim wi kibʼ e kʼi discípulos che ubʼanik oración. 13 Are chiʼ ri Pedro xukʼorokʼaʼ ri uchiʼ ja, xel bʼi jun ajikʼ* che rilik, Rode ubʼiʼ ri ali. 14 Ri ali sibʼalaj xkikotik are chiʼ xuto che are ri Pedro tajin kchʼawik, rumal laʼ xbʼe che ubʼixik chke ri e nikʼaj chik che are ri Pedro takʼal chuchiʼ ri ja y xutor ta kan ri uchiʼ ja chuwach. 15 «Xaq kabʼij riʼ» xecha che, pero ri ali xubʼij che qastzij wi ri tajin kubʼij, rumal laʼ ri e areʼ xkibʼij: «Are riʼ ri u ángel ri Pedro». 16 Pero ri Pedro kʼa tajin kukʼorokʼaʼ na ri uchiʼ ja. Are chiʼ ri discípulos xeʼel bʼik y xkilo che are ri Pedro, sibʼalaj xkimayo. 17 Ri Pedro rukʼ ri uqʼabʼ xubʼij chke che kechʼaw taj, tekʼuriʼ xubʼij juntir chke ri xubʼan ri Jehová che resaxik lo pa ri cárcel. Xuqujeʼ xubʼij kan chke: «Chibʼij ronojel wariʼ che ri Santiago y chke ri qachalal». Are chiʼ xbʼitaj kan wariʼ rumal, xel bʼik y xbʼe chi pa jun chi lugar.

18 Are chiʼ xsaqirik, xsach kikʼuʼx ri soldados rumal che ketaʼm taj jas xbʼantaj rukʼ ri Pedro. 19 Rumal laʼ ri Herodes xtaqan che utzukuxik ri Pedro pa ronojel lugar; rumal che xkiriq taj, xumaj ukʼotik kichiʼ ri soldados tekʼuriʼ xtaqanik rech kkʼajisax kiwach. Xel kʼu bʼi ri Herodes pa Judea y xxuliʼ bʼi pa Cesarea y chilaʼ xkanaj kan jubʼiqʼ tiempo.

20 Petinaq kʼu royowal ri rey Herodes chkij ri winaq re Tiro y Sidón. Rumal laʼ ri winaq re Tiro y Sidón xkitaʼ ri utobʼanik ri Blasto, ri ktaqan pa ri rachoch ri rey, rech kekowinik ketzijon rukʼ ri rey jeriʼ kkʼojiʼ utzilal chkixoʼl, rumal che pa taq ri tinamit ri kuqʼat wi tzij ri Herodes kkiloqʼ wi ri kkitijo. 21 Are chiʼ xopan ri qʼij ktzijon ri Herodes kukʼ ri winaq, xukoj ri ratzʼyaq re rey, xtʼuyiʼ* pa ri utem y xchʼaw chkiwach ri winaq. 22 Tekʼuriʼ ri winaq ri e kʼo chilaʼ xkimaj uraqik kichiʼ kkibʼij: «¡Are jun dios ri xchʼawik, man winaq taj!». 23 Aninaq kʼut xpe jun u ángel ri Jehová y xuya jun yabʼil che ri Herodes, rumal che xuya ta nim uqʼij ri Dios. Xtij kumal xujut rumal laʼ xkamik.

24 Pero ri utzij ri Jehová xtzijox pa más lugares y más xekʼiyar ri discípulos.

25 Are chiʼ ri Bernabé y ri Saulo, xkikʼis kan uyaʼik tobʼanik chke ri qachalal re Jerusalén, xetzalij bʼik y xkikʼam bʼi ri Juan kukʼ, ri kbʼix Marcos che.

13 Tekʼuriʼ, chupam ri congregación re Antioquía e kʼo profetas y maestros: kʼo ri Bernabé, ri Symeón, ri kbʼix Niger che, ri Lucio ri aj Cirene, ri Manaén ri junam escuela xkʼojiʼ rukʼ Herodes, ri gobernador re distrito,* y ri Saulo. 2 Are chiʼ tajin kkiya uqʼij ri Jehová y tajin kkibʼan ayuno, ri espíritu santo xubʼij chke: «Chichaʼ ri Bernabé y ri Saulo rech kkibʼan ri chak ri kwaj kkibʼano». 3 Are chiʼ kʼateʼ xkikʼis ubʼanik orar y ubʼanik ayuno, xkiya ri kiqʼabʼ pa kiwiʼ ri Bernabé y ri Saulo tekʼuriʼ xekitaq bʼik.

4 Rumal laʼ ri achijabʼ riʼ ri e taqom bʼi rumal ri espíritu santo, xeqaj bʼi pa Seleucia y pa barco xebʼe pa Chipre. 5 Are chiʼ xeʼopan pa Salamina, xkimaj utzijoxik ri utzij ri Dios pa taq ri sinagogas kech ri judíos. Y teren bʼi ri Juan chkij rech keʼutoʼo.

6 Are chiʼ kiqʼaxem chi juntir ri isla xeʼopan kʼa pa Pafos, chilaʼ xkiriq jun judío Bar-Jesús ubʼiʼ, are jun ajqʼij* y kukoj ribʼ che profeta. 7 Ri Bar-Jesús kʼo rukʼ ri gobernador* Sergio Paulo, jun achi ri kʼo nim retaʼmabʼal. Ri Sergio Paulo xuchʼabʼej apan ri Bernabé y ri Saulo rumal che kraj kuta ri utzij ri Dios. 8 Pero ri Elimas, ri ajqʼij (are waʼ ri kraj kubʼij ri ubʼiʼ), xraj xuqʼatej kiwach ri Saulo y ri Bernabé rumal che kraj taj che ri gobernador kutatabʼej ri utzij ri Dios. 9 Tekʼuriʼ ri Saulo, ri kbʼix Pablo che, xkaʼy che y rumal ri espíritu santo 10 xubʼij: «At at bʼanal engaño, at bʼanal itzelal, at ralkʼwal ri Diablo y kawaj taj kbʼan ri utz, ¿jasche kakʼex ri utzalaj taq ubʼe ri Jehová?* 11 ¡Chawilampeʼ! Ri uqʼabʼ ri Jehová kʼo pawiʼ: katmoyar na* y pa jun tiempo kawil ta chi ri usaqil ri qʼij». Xaq kʼateʼ xeqʼequmar ri ubʼaqʼwach y xesutzʼarik, y xumajij utzukuxik jachin kkʼamow bʼi che ri uqʼabʼ. 12 Are chiʼ ri gobernador Sergio Paulo xril ri xkʼulmatajik, xkojon chrij ri Qajaw y sibʼalaj xumay ri xretaʼmaj chrij ri Jehová.

13 Ri Pablo y ri e rachiʼl xeʼel bʼi pa Pafos y pa barco xebʼe wi kʼa xeʼopan pa Perga re Panfilia. Pero ri Juan xeʼuya kanoq y xtzalij bʼi pa Jerusalén. 14 Pero ri e areʼ xkiya ta kan utaqexik ri kibʼe, kʼa xeʼopan pa Antioquía re Pisidia. Are chiʼ e kʼo chi chilaʼ xeʼok pa jun sinagoga pa jun qʼij sábado y xekubʼiʼk.* 15 Are chiʼ xsikʼitaj ri kubʼij ri Ley y ri xkitzʼibʼaj kan ri Profetas, ri kekʼamow bʼe pa ri sinagoga xkibʼij che ri Pablo y ri Bernabé: «Qachalal, we kʼo jujun tzij kiwaj kibʼij chqe rech kuya qachuqʼabʼ, chibʼij bʼaʼ». 16 Rumal laʼ ri Pablo xtakʼiʼk, y xukʼut rukʼ ri uqʼabʼ che kechʼaw ta na, tekʼuriʼ xubʼij:

«Winaq re Israel y ri ix juntir ri nim kiwil wi ri Dios, chitampeʼ ri kinbʼij. 17 Ri Dios re waʼ we tinamit Israel, xeʼuchaʼ ri qatiʼt qamam. Xubʼan jun nimalaj tinamit chke pa ri kulew ri aj Egipto y xeresaj lo rukʼ ri nimalaj uchuqʼabʼ. 18 Y pa ri desierto weneʼ 40 junabʼ xukʼut paciencia chke rumal ri itzel kibʼantajik. 19 Y are chiʼ xusach kiwach ri e siete tinamit re Canaán, xuya ri ulew riʼ chke je jas ri ubʼim. 20 Weneʼ pa 450 junabʼ xebʼantaj juntir wariʼ.

»Xukoj jueces che ukʼamik kibʼe kʼa pa ri u tiempo ri profeta Samuel. 21 Tekʼuriʼ xkitaʼ jun ki rey, y pa 40 junabʼ ri Dios xuya ri Saúl che ki rey, ukʼojol ri Keis, jun achi re ri tribu re Benjamín. 22 Tekʼuriʼ xresaj ri Saúl che rey y xukoj ri David, y xubʼij wariʼ chrij: ‹Ri David ri ukʼojol ri Jesé are jun achi ri qas kqaj chnuwach. Ri areʼ kubʼan na ronojel ri kwaj›. 23 Pa ri u familia wajun achi riʼ xpe wi ri Jesús ri kubʼan na salvar ri tinamit Israel, je jas ri ubʼim lo ri Dios. 24 Are chiʼ majaʼ kpe ri Jesús, ri Juan xubʼij chke ri winaq re Israel che kkibʼan ki bautismo rech kkikʼutu che kibʼanom chi arrepentir kibʼ che ri kimak. 25 Y are chiʼ ri Juan ya mer kukʼis ri uchak, xubʼij: ‹¿Jachin ri in kichomaj? In taj ri tajin kichomaj. Pero kpe na jun chwij in ri taqal ta chwe kinkir ri uxajabʼ›.

26 »Qachalal, ri ix petinaq pa ri u familia ri Abrahán y ix juntir ri nim kiwil wi ri Dios, ri Dios oj utaqom lo oj rech kiwetaʼmaj ri xubʼan che qabʼanik salvar. 27 Rumal che ri winaq re Jerusalén y ri kiqʼatal taq tzij xkaj taj xkichʼobʼ uwach ri kebʼanow salvar. Pero are chiʼ xkiqʼat tzij puwiʼ, xbʼantajik jas ri kibʼim kan ri Profetas ri ksikʼix chkiwach ri winaq ronojel taq sábados. 28 Paneʼ kʼo ta umak xkiriqo rech kkikamisaj, xkibʼij che ri Pilato che kuxekebʼaʼ cho ri cheʼ. 29 Y, are chiʼ xbʼantaj juntir ri xtzʼibʼax kan chrij ri areʼ, xkiqasaj cho ri cheʼ y xekimuquʼ kanoq. 30 Pero ri Dios xuwalijisaj chkixoʼl ri kaminaqibʼ, 31 y kʼi mul xukʼut ribʼ chkiwach ri u discípulos ri xeʼel bʼi pa Galilea xepaqiʼ pa Jerusalén. Ri e areʼ kamik tajin kechʼaw chi chrij kukʼ ri winaq.

32 »Rumal laʼ ri oj tajin kqabʼij chiwe ri utz taq noticias chrij ri xubʼij kan ri Dios* chke ri qatiʼt qamam. 33 Ri Dios xubʼan juntir ri ubʼim kan chqe, ri oj ralkʼwal, are chiʼ xukʼastajisaj ri Jesús; qas xbʼantaj ri tzʼibʼatal kan pa ri ukabʼ salmo: ‹At ri at nukʼojol; y kamik in kinok atat›. 34 Ri Dios xukʼastajisaj chkixoʼl ri kaminaqibʼ, kkam ta chik ni kqʼay ta ri u cuerpo. Ri Dios xukʼutu che qastzij wariʼ are chiʼ xubʼij: ‹Rumal che kixinloqʼoqʼej kinya na ri tewchibʼal chiwe ri xinbʼij che ri David, y wariʼ qastzij kbʼantaj na›. 35 Xuqujeʼ pa jun chi salmo kubʼij: ‹Maya bʼe che ri awajchak kqʼay ri u cuerpo, rumal che ri in katinya ta kanoq›. 36 Pero ri David xupatanij ri Dios pa ronojel ri tiempo xkʼasiʼk, y are chiʼ xkamik xemuq kan kukʼ ri e ratiʼt umam y chilaʼ xqʼay wi, 37 pero ri jun ri xukʼastajisaj ri Dios man xqʼay taj.

38 »Rumal laʼ qachalal oj petinaq che ubʼixik chiwe che rumal ri Jesús kkuyutaj ri qamak, 39 y rumal ri Jesús e juntir ri kekojon chrij ri areʼ keʼux utz taq winaq chuwach ri Dios, ri xkowin ta ri Ley re ri Moisés che ubʼanik. 40 Rumal laʼ chichajij iwibʼ rech kiriq ta ri xkibʼij kan ri Profetas: 41 ‹Ri ix ri kixyoqʼonik, chixmayinoq y chixkamoq, rumal che pa taq ri iqʼij kʼo kʼu kinbʼan na, paneʼ kʼo kbʼin chiwe pero ri ix man kikoj taj›».

42 Tekʼuriʼ are chiʼ ri Pablo y ri Bernabé ya keʼel bʼik, ri winaq xkitaʼ toqʼobʼ* chke rech ketzijon chi jumul kukʼ chrij wariʼ pa ri jun chi sábado. 43 Are chiʼ xkʼis ri kiriqbʼal ibʼ pa ri sinagoga, e kʼi judíos y e nikʼaj chi winaq ri kkiqʼijilaj ri Dios* xeteriʼ bʼi chkij ri Pablo y ri Bernabé, y ri e areʼ xkibʼij kan chke ri winaq che kkiya ta kan ubʼanik ri utz kril ri Dios, rech ri areʼ kuya ta kan ukʼutik ri nimalaj rutzilal chke.

44 Pa ri jun chi sábado e kʼi chke ri winaq re ri tinamit xkimulij kibʼ rech kkita ri utzij ri Jehová. 45 Are chiʼ ri judíos xkilo che e kʼi winaq xeʼopanik, xeqʼaqʼar chrij ri Pablo. Rumal laʼ xkimaj ubʼixik chi qastzij ta ri kubʼij y jeriʼ xkikʼutu che nim ta kkil wi ri Dios. 46 Rumal laʼ ri Pablo y ri Bernabé rukʼ kowil xkibʼij chke: «Rajawaxik nabʼe chiwe ix kqatzijoj wi ri utzij ri Dios. Pero rumal che xiwaj taj y xichomaj che taqal ta ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik chiwe..., kojbʼe kukʼ ri winaq re nikʼaj chi tinamit. 47 Ri Jehová xojutaq lo che ubʼanik wariʼ are chiʼ xubʼij: ‹At nukojom che luz pa kiwiʼ ri winaq re nikʼaj chi tinamit, rech ri winaq ri naj keʼel wi kekowinik kkibʼan salvar kibʼ›».

48 Are chiʼ ri man e judíos taj xkita ri xbʼix chke, xekikotik y nim xkil wi ri utzij ri Jehová, y e juntir ri kkaj kkiriq ri kʼaslemal kʼo ta ukʼisik xeʼok u discípulos ri Jesús. 49 Y pa ronojel ri tinamit riʼ xtzijox más ri utzij ri Jehová. 50 Pero ri judíos xkibʼano che ri ixoqibʼ ri nim kkil wi ri Dios y ri achijabʼ ri nim kibʼanik pa ri tinamit xubʼan kebʼ kikʼuʼx, rumal laʼ xewalij ri winaq chkij ri Pablo y ri Bernabé y xekesaj bʼi pa ri kitinamit. 51 Rumal laʼ ri Pablo y ri Bernabé xkitotaʼ kan ri ulew che ri kaqan y xebʼe pa Iconio. 52 Y ri discípulos re Antioquía sibʼalaj xekikotik y xkʼojiʼ espíritu santo pa kiwiʼ.

14 Are chiʼ xeʼopan pa Iconio, xeʼok pa ri sinagoga kech ri judíos. Rumal che qas utz xkibʼan che utzijoxik ri utzij ri Dios e kʼi judíos y griegos xeʼok u discípulos ri Jesús. 2 Pero ri judíos ri xkikoj ta ri xbʼix chke xkikoj kikʼuʼx* ri man e judíos taj rech kewalij chkij ri qachalal. 3 Pero ri Pablo y ri Bernabé naj tiempo xekanaj na kan chilaʼ y xkixiʼj ta kibʼ xkitzijoj ri nimalaj rutzilal ri Jehová* chke ri winaq, y rumal che kʼo ri utobʼanik ri Dios kukʼ xekowinik xkibʼan milagros y mayibʼal taq jastaq. 4 Xkʼojiʼ kʼu jachoj ibʼ chkixoʼl ri winaq pa ri tinamit riʼ: e jujun xkitoʼ kiwiʼ ri judíos y e jujun chik xkitoʼ kiwiʼ ri apóstoles. 5 Pero ri e judíos taj xebʼe kukʼ ri judíos y ri kiqʼatal taq tzij rech kkichomaj jas kkibʼan che ubʼanik kʼax y kibʼukʼik rukʼ abʼaj ri Pablo y ri Bernabé. 6 Pero are chiʼ ri Pablo y ri Bernabé xkita ri xchomax chkij, xeʼanimaj bʼik y xebʼe pa Listra, pa Derbe y pa nikʼaj chi tinamit e kʼo chkinaqaj, ri e tinamit riʼ e rech Licaonia. 7 Chilaʼ ri Pablo y ri Bernabé xkitzijoj ri utzalaj taq noticias.

8 Tʼuyul kʼu jun chʼokoʼj achi aj Listra. Kʼo ta jumul bʼininaq rumal che je wi xkʼojiʼk. 9 Ri achi riʼ tajin kutatabʼej ri tajin kubʼij ri Pablo. Rumal laʼ ri Pablo xkaʼy che, y xrilo che qas kukoj ri tajin kuto y qas kukojo che kkunax na, 10 rumal laʼ rukʼ ko chʼabʼal* xubʼij: «Chattakʼaloq». Y ri achi xa jun xubʼano xtakʼiʼk* y xumaj bʼinem. 11 Are chiʼ ri e winaq xkil ri xubʼan ri Pablo, rukʼ raqoj chiʼaj xkibʼij pa ri idioma licaónica: «¡Ri dioses xeqaj lo qukʼ y xeʼux winaq!». 12 Rumal riʼ xkibʼij Zeus che ri Bernabé y Hermes che ri Pablo, rumal che are ri más kchʼawik. 13 Ri templo re ri Zeus kʼo chuchiʼ ri tinamit, y ri sacerdote pa ri templo riʼ xeʼukʼam lo wakax y coronas bʼanom rukʼ uxaq taq cheʼ, y kraj kuya sacrificios chkiwach ri Pablo y ri Bernabé kukʼ ri winaq.

14 Are chiʼ ri apóstol Pablo y ri apóstol Bernabé xkita ri kkaj kkibʼan ri winaq, xkijisij* ri katzʼyaq y aninaq xeʼok bʼi chkixoʼl ri winaq, rukʼ raqoj chiʼaj xkibʼij: 15 «Qatat qanan, ¿jasche kibʼan wariʼ chqe? Ri oj, oj ajmakibʼ junam iwukʼ ix. Tajin kqatzijoj chiwe ix ri utzalaj taq noticias rech kiya kan kiqʼijilaxik ri jastaq kʼo ta kipatan y are kiqʼijilaj ri kʼaslikalaj Dios, ri xbʼanow ri kaj, ri uwach ulew, ri mar y juntir ri jastaq ri kʼo chkipam. 16 Ojer kanoq ri Dios xuya bʼe chke ri winaq rech kkibʼan ri kkaj kibʼano, 17 paneʼ jeriʼ, xubʼan utz taq jastaq pa kiwiʼ rech xukʼutu jachin ri areʼ. Xuya jabʼ pa kiwiʼ, xukʼiyisaj ri kitikoʼn, xuya kiwa ronojel taq qʼij y xubʼano che xekikotik». 18 Paneʼ xkibʼij juntir wariʼ chke, xaq apenas xekowin che kiqʼatexik ri winaq rech kkibʼan ta ri sacrificios chkiwach.

19 Tekʼuriʼ xeʼopan jujun judíos re Antioquía y re Iconio y xkiyak ri winaq chrij ri Pablo, rumal laʼ xkibʼukʼ rukʼ abʼaj y xkichararej bʼik xekikʼaqa kan chrij ri tinamit rumal che xkichomaj che ya xkamik. 20 Pero are chiʼ xeʼopan ri discípulos rukʼ ri Pablo, xwalijik y xok pa ri tinamit. Y chukabʼ qʼij xbʼe pa Derbe rachiʼl bʼi ri Bernabé. 21 Are chiʼ xkikʼis kan ubʼanik predicar ri utzalaj taq noticias pa ri tinamit riʼ y are chiʼ xbʼantaj kan e kʼi discípulos kumal, xetzalij bʼi pa Listra, Iconio y Antioquía. 22 Y chilaʼ xkiya kichuqʼabʼ ri discípulos rech kkiya ta kan ukubʼsaxik kikʼuʼx chrij ri Qajaw are chiʼ xkibʼij: «Rajawaxik kqariq kʼi kʼax rech kojok pa ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios».* 23 Rumal laʼ, are chiʼ kibʼanom chi ki oración y kibʼanom chi ayuno, xekikoj kan kʼamal taq bʼe pa ri congregaciones, y xekiya kan pa uqʼabʼ ri Jehová, ri kikubʼsam wi kikʼuʼx.

24 Tekʼuriʼ xeqʼax bʼi pa Pisidia y xeʼopan pa Panfilia. 25 Are chiʼ kitzijom chi kan ri utzij ri Dios pa Perga, xeqaj bʼi pa Atalia. 26 Chilaʼ xeʼaqʼan bʼi pa jun barco y xetzalij bʼi pa Antioquía, ojer kanoq pa waʼ we tinamit riʼ xeya bʼi pa uqʼabʼ ri Dios y pa ri nimalaj rutzilal rech kekowinik kkibʼan ri chak ri ya xtzʼaqat kumal.

27 Y are chiʼ xeʼopan pa Antioquía, xkibʼij chke juntir ri qachalal ri xekowinik xkibʼano rumal ri utobʼanik ri Dios. Xuqujeʼ xkibʼij chke ri xubʼan ri Dios che utorik ri bʼe chkiwach ri winaq ri man e judíos taj rech kekojon chrij. 28 Rumal riʼ kʼi qʼij xekanaj na kan kukʼ ri discípulos.

15 E jujun achijabʼ e petinaq pa Judea, xkimaj ubʼixik chke ri qachalal: «We kibʼan ta circuncidar iwibʼ je jas ri kubʼij ri Ley ri xyaʼ che ri Moisés, kixkowin taj kibʼan salvar iwibʼ». 2 Pero ri Pablo y ri Bernabé xkiyaj kibʼ kukʼ ri achijabʼ chrij ri circuncisión, rumal che ri achijabʼ utz ta ri kkichomaj. Tekʼuriʼ xechaʼ ri Pablo, ri Bernabé y e nikʼaj chi qachalal rech kebʼe pa Jerusalén rech kechʼaw chrij ri circuncisión kukʼ ri apóstoles y ri e kʼamal taq bʼe.

3 Ri e qachalal re ri congregación xebʼin na bʼi jubʼiqʼ kukʼ. Pero ri Pablo, ri Bernabé y ri qachalal ri xechaʼik xkitaqej bʼi ri kibʼe, xeqʼax bʼi pa Fenicia y pa Samaria. Y chilaʼ xkitzijoj kan chke ri qachalal juntir ri xkibʼan ri man e judíos taj rech xkimaj uqʼijilaxik ri Dios, rumal wariʼ sibʼalaj xekikot ri qachalal. 4 Are chiʼ xeʼopan pa Jerusalén utz xbʼan che kikʼulaxik kumal ri qachalal re ri congregación, ri apóstoles y ri e kʼamal taq bʼe. Tekʼuriʼ ri Pablo y ri Bernabé xkibʼij chke ronojel ri xekowinik xkibʼan rumal ri utobʼanik ri Dios. 5 Pero e kʼo jujun qachalal ri xekʼojiʼ na kukʼ ri fariseos, xewalij pa ri kitem y xkibʼij: «Rajawaxik kkibʼan circuncidar kibʼ y rajawaxik kkinimaj ri Ley ri xyaʼ kan che ri Moisés».

6 Rumal riʼ ri apóstoles y ri e kʼamal taq bʼe xkimulij kibʼ rech ketzijon chrij ri tajin kkʼulmatajik. 7 Are chiʼ naj chi tiempo e tzijonaq chrij wariʼ, ri Pedro xwalijik y xubʼij: «Qachalal, ix iwetaʼm che ojer kanoq ri Dios xinuchaʼ chixoʼl rech kintzijoj ri utzalaj taq noticias chke ri winaq ri man e judíos taj, rech kekojon chrij ri Dios. 8 Ri Dios ri retaʼm ri kʼo pa qanimaʼ, xukʼutu che kʼo ri utoqʼobʼ pa kiwiʼ are chiʼ xuya espíritu santo chke, junam rukʼ ri xubʼan qukʼ oj. 9 Ri Dios xa junam xubʼan chqe kukʼ ri e areʼ, xuchʼajchʼobʼisaj ri kanimaʼ rumal che xkikubʼsaj kikʼuʼx chrij. 10 Rumal laʼ, ¿jasche kiyak royowal ri Dios are chiʼ kiya eqaʼn chkij ri discípulos che ni ri oj, ni ri qatiʼt qamam xojkowinik xqakʼam bʼik? 11 Xaneʼ ri oj qas kqakojo che rumal ri nimalaj rutzilal ri Qajaw Jesús kojbʼan salvar junam kukʼ areʼ».

12 Are chiʼ xkita wariʼ kʼo ta chi xkibʼij y xkitatabʼej ri Bernabé y ri Pablo. Tekʼuriʼ ri Bernabé y ri Pablo xkitzijoj chke chi rukʼ ri utobʼanik ri Dios xekowinik xkibʼan milagros y mayibʼal taq jastaq kukʼ ri man e judíos taj. 13 Are chiʼ ri Pablo y ri Bernabé xkikʼis tzijonem, ri Santiago xubʼij: «Qachalal, chitampeʼ ri kinbʼij. 14 Ri Symeón xubʼij chqe are chiʼ xenaʼtaj ri man e judíos taj che ri Dios y chkixoʼl ri winaq riʼ xresaj jun utinamit, jun tinamit ri rukʼam ri ubʼiʼ. 15 Ri xubʼij kan ri Symeón riʼ kjunamtaj rukʼ ri xkitzʼibʼaj kan ri Profetas, are chiʼ ri Dios xubʼij: 16 ‹Are chiʼ e bʼantajinaq chi we jastaq riʼ kintzalij na loq y kinyak chi na ri rachoch ri David ri tzaqinaq. Kinbʼan na ubʼanik ri ja ri wulinaq. 17 Rech ri winaq ri kekanaj kanoq y ri winaq re ronojel taq tinamit, kraj kubʼij ri winaq ri kukʼam ri ubʼiʼ, kkitzukuj na ri Jehová* rukʼ ronojel kanimaʼ. Are waʼ ri kubʼij ri Jehová ri xubʼan we jastaq riʼ, 18 ri ojer chik uchomam ubʼanik›. 19 Rumal laʼ kinchomaj in che utz taj kqaqʼatej kiwach* ri man e judíos taj, ri tajin kkimajij uqʼijilaxik ri Dios. 20 Xaneʼ rajawaxik kqabʼij chke kkixutuj ri jastaq ri kyaʼ chke ri e tyox,* ri tzʼilalaj taq makaj,* ri kikʼ y kkitij ta chikop ri xa e jitzʼam.* 21 Ojer loq e kʼo winaq ketzijon chrij ri Moisés pa taq ri tinamit rumal che ronojel taq sábados ksikʼix chkiwach pa taq ri sinagogas ri xutzʼibʼaj kanoq».

22 Rumal riʼ ri apóstoles y ri e kʼamal taq bʼe xekichaʼ jujun qachalal pa ri congregación rech kebʼe pa Antioquía rukʼ ri Pablo y ri Bernabé. Xekichaʼ ri Judas ri kbʼix Barsabás che y ri Silas, ri achijabʼ riʼ nim chak tajin kkibʼan pa ri congregación. 23 Are waʼ ri xkitzʼibʼaj bʼik y xkiya bʼi chke:

«Ri iwachalal ri apóstoles y ri e kʼamal taq bʼe kqataq bʼi jun rutzil iwach, ri ix qachalal ri ix kʼo pa Antioquía, Siria y Cilicia, ri man ix judíos taj. 24 Xqato che e kʼo jujun chqaxoʼl oj ri oj judíos xeʼopan iwukʼ y xkimaj ubʼixik jastaq chiwe rech kixkisacho, pero ri oj kʼo ta qabʼim bʼi chke. 25 Rumal laʼ oj xojtzijonik y xeqachaʼ jujun achijabʼ rech kebʼe kukʼ ri loqʼalaj taq qachalal Pablo y Bernabé. 26 Ri e areʼ kikojom ri kikʼaslemal rech kkitzijoj chke ri winaq chrij ri ubʼiʼ ri Qajaw Jesucristo. 27 Rumal laʼ xeqataq bʼi ri Judas y ri Silas rech xuqujeʼ kkibʼij chiwe ri xqachomaj. 28 Rukʼ ri utobʼanik ri espíritu santo ri oj xqilo che utz taj kqaya más eqaʼn chiwij, xaneʼ are kibʼan ri rajawaxik kbʼanik: 29 kixutuj jastaq ri kyaʼ chke e tyox, ri kikʼ, ri tzʼilalaj taq makaj y kitij ta ri chikop ri xa e jitzʼam.* We kibʼan wariʼ kiriq utzilal pa ri ikʼaslemal. ¡Chichajij bʼaʼ iwibʼ!».*

30 Xebʼe kʼu ri achijabʼ, xeqaj bʼi pa Antioquía. Chilaʼ xekimulij juntir ri qachalal y xkiya ri carta chke. 31 Are chiʼ xsikʼitaj ri carta kumal ri qachalal sibʼalaj xekikot rumal ri kubʼij chupam. 32 Y rumal che ri Judas y ri Silas xuqujeʼ e profetas xkiya kʼi discursos chke ri qachalal rech kkikubʼsaj kan kikʼuʼx. 33 Xekanaj na kan jun tiempo chilaʼ y are chiʼ ya ketzalij bʼi pa Jerusalén, ri e qachalal xkibʼij bʼi chke chi nojim bʼaʼ kebʼek. 34* —— 35 Pero ri Pablo y ri Bernabé xekanaj na kan pa Antioquía, ri e areʼ y ri qachalal xkitzijoj ri utzalaj taq noticias re ri utzij ri Jehová y xekitijoj ri winaq.

36 Are chiʼ qʼaxinaq chi jun tiempo, ri Pablo xubʼij che ri Bernabé: «Rajawaxik keqachʼabʼej ri qachalal re taq ri tinamit jawiʼ xeqatzijoj wi ri utzij ri Jehová rech kqilo jas kibʼanom». 37 Ri Bernabé kraj kukʼam bʼi ri Juan ri kbʼix Marcos che. 38 Pero ri Pablo kraj taj kbʼe kukʼ, rumal che jumul kanoq are chiʼ e kʼo pa Panfilia xtzalij kanoq y xukʼis ta chi ri uchak. 39 Rumal wariʼ xechʼojinik y xkijach kan kibʼ, ri Bernabé xukʼam bʼi ri Marcos, xepaqiʼ bʼi pa jun barco y xebʼe pa Chipre. 40 Y ri Pablo xuchaʼ ri Silas. Y are chiʼ ri qachalal kitom chi che ri Jehová rech kuchajij, xbʼek. 41 Xqʼax bʼi pa Siria y pa Cilicia y xukubʼsaj kan kikʼuʼx ri qachalal re taq ri congregaciones.

16 Ri Pablo xopan pa Derbe, tekʼuriʼ xbʼe pa Listra. Chilaʼ pa Listra kʼo jun discípulo Timoteo ubʼiʼ. Ri unan are judía y kkojon chrij ri Jesús, pero ri utat are griego. 2 Y ri e qachalal re Listra y re Iconio utz kechʼaw chrij ri Timoteo. 3 Ri Pablo kraj kbʼe ri Timoteo rukʼ, rumal laʼ xukʼam bʼik y xubʼan bʼi circuncidar rumal che e kʼo judíos chilaʼ, y rumal che juntir ketaʼm che griego ri utat. 4 Are chiʼ xeqʼax bʼi pa taq ri tinamit, xkiya kan ubʼixik chke ri qachalal che kkinimaj ri xkichaʼ ubʼanik ri apóstoles y ri kʼamal taq bʼe ri e kʼo pa Jerusalén. 5 Rukʼ wariʼ ri qachalal más xkikubʼsaj chi kikʼuʼx chrij ri Dios y ronojel taq qʼij xekʼiyarik.

6 Xaq xeqʼax bʼi pa Frigia y pa Galacia rumal che ri espíritu santo xubʼij chke chi kkitzijoj ta ri utzij ri Dios pa Asia. 7 Xuqujeʼ are chiʼ xeʼopan pa Misia, xkaj xebʼe pa Bitinia, pero rumal ri espíritu santo ri Jesús xuya ta bʼe chke. 8 Rumal laʼ xaq xeqʼax bʼi pa Misia y xeqaj bʼi pa Troas. 9 Y chaqʼabʼ ri Pablo xril jun visión: xril jun achi aj Macedonia xtakʼiʼ chuwach y xutaʼ toqʼobʼ che,* xubʼij: «Chatpet pa Macedonia che qatoʼik». 10 Are chiʼ xilitaj ri visión rumal ri Pablo, xojbʼe pa Macedonia, rumal che xqachʼobʼo che ri Dios tajin kojusikʼij che utzijoxik ri utz taq noticias chilaʼ.

11 Rumal laʼ xqakʼam bʼi ri barco pa Troas y sukʼ xojbʼe pa Samotracia. Y chukabʼ qʼij xojbʼe pa Neápolis. 12 Tekʼuriʼ xojbʼe pa Filipos, jun tinamit re Roma y are ri tinamit más nim ubʼanik re Macedonia. Y xojkʼojiʼ na kan kebʼ oxibʼ qʼij chilaʼ. 13 Pa jun qʼij sábado xojel bʼi pa ri tinamit y xojbʼe chuchiʼ jun jaʼ, rumal che xqachomaj che weneʼ chilaʼ kkimulij wi kibʼ ri winaq che ubʼanik oración. Rumal laʼ xojtʼuyiʼk y xojtzijon kukʼ ri ixoqibʼ ri e kʼo chilaʼ. 14 Jun ixoq Lidia ubʼiʼ tajin kutatabʼej ri Pablo, wajun ixoq aj Tiatira kukʼayij atzʼyaq re púrpura* y kuqʼijilaj ri Dios, xtoʼ rumal ri Jehová* rech kuchʼobʼ ri tajin kubʼij ri Pablo. 15 Are chiʼ ri Lidia y ri e kʼo pa rachoch xbʼantaj ki bautismo, ri Lidia xubʼij chqe: «Chixkʼol kan cho wachoch we qas kikojo che kinkojon chrij ri Jehová». Rumal laʼ, xojkanaj kan rukʼ rumal che xojubʼan obligar.

16 Jun qʼij chik, are chiʼ oj bʼenaq pa ri lugar jawiʼ kbʼan wi oración xqariq jun ajikʼ* okinaq jun demonio che, wajun demonio riʼ kubʼan adivinación. Rumal laʼ ri taq u patrón nim kkichʼak chrij are chiʼ kubʼij chke ri winaq ri kkiriq na. 17 Ri ajikʼ xojuternej y ko kuraq uchiʼ chqij, kubʼij: «Ri achijabʼ riʼ e rajchak ri Nimalaj Dios y tajin kkibʼij chiwe jas rajawaxik kibʼano rech kibʼan salvar iwibʼ». 18 Kʼi qʼij jelaʼ xubʼan ri ajikʼ. Rumal laʼ ri Pablo xkʼistaj ukʼuʼx che, xkaʼy chrij y xubʼij che ri demonio: «Pa ubʼiʼ ri Jesucristo kinbʼij chawe chatel bʼi che ri ali». Aninaq kʼut xel bʼi ri demonio che ri ali.

19 Are chiʼ ri taq u patrón xkilo che kʼo ta chi pwaq kkichʼak chrij ri ali, xkichap bʼi ri Pablo y ri Silas, xekichararej bʼik y xekikʼam bʼi chkiwach ri e qʼatal taq tzij ri e kʼo pa ri kʼaybʼal. 20 Are chiʼ xeʼopan chkiwach ri e qʼatal taq tzij, xkibʼij: «Ri e areʼ e judíos, tajin kkikʼex kichomanik ri qawinaq, 21 y tajin kkikʼut costumbres chqawach ri kojkowin ta oj kqabʼano, rumal che oj romanos». 22 Y rumal laʼ xebʼe ri e winaq chkij. Tekʼuriʼ ri e qʼatal taq tzij xkirichʼij* ri katzʼyaq ri Pablo y ri Silas, y xetaqanik kechʼay rukʼ cheʼ. 23 Are chiʼ xechʼaytaj kumal, xekikʼam bʼi pa cárcel y xkibʼij kan che ri guardia che qas utz kichajixik kubʼano. 24 Are chiʼ xbʼitaj kan wariʼ che ri guardia, xeʼukʼam bʼik y xeʼuya kan pa jun lugar ri qas utz bʼanom che uchajixik y xunim kan ri kaqan pa pimaʼq taq tzʼalam.*

25 Pa nikʼaj aqʼabʼ, ri Pablo y ri Silas tajin kkibʼan ki oración y tajin kebʼixonik, y e juntir ri e kʼo pa ri cárcel tajin kkitatabʼej. 26 Xaq kʼateʼ xpe jun nimalaj kebʼraqan, xusilabʼej ri raʼ ri ja, rumal laʼ xtorotaj ri uchiʼ taq ri cárcel y xtzoqopitaj ri cadenas chke ri winaq. 27 Are chi’ ri guardia xkʼastajik y xril ri uchiʼ ri cárcel torotal chi kanoq, xresaj ri u espada rech kukamisaj ribʼ, rumal che xuchomaj chi xeʼanimaj b’i juntir ri e k’o pa ri cárcel. 28 Pero ri Pablo ko xuraq uchiʼ xubʼij: «¡Makamisaj awibʼ! ¡Oj juntir oj kʼo waral!». 29 Rumal laʼ ri guardia xutaʼ jun candil* y xutij anim xbʼe* kukʼ ri Pablo y ri Silas y kbʼirbʼatik xxukiʼ chkiwach. 30 Tekʼuriʼ ri guardia xeresaj bʼi ri Pablo y ri Silas, xutaʼ chke: «Chibʼij chwe, ¿jas rajawaxik kinbʼano rech kinbʼan salvar wibʼ?». 31 «Chatkojon chrij ri Qajaw Jesús rech ri at y ri e kʼo pa awachoch kkibʼan salvar kibʼ», xecha che. 32 Rumal laʼ xkitzijoj ri utzij ri Jehová che ri guardia y chke ri e kʼo pa ri rachoch. 33 Pa ri chaqʼabʼ riʼ ri guardia xeʼukʼam bʼi ri Pablo y ri Silas, y xuchʼaj ri xesokotaj wi. Tekʼuriʼ ri guardia y ri e kʼo pa rachoch xbʼan ki bautismo. 34 Ri guardia xerokisaj pa ri rachoch y xuya kiwa cho ri mesa. Ri areʼ y ri e kʼo pa rachoch sibʼalaj xekikotik rumal che xekojon chrij ri Dios.

35 Are chiʼ xsaqirik ri qʼatal taq tzij xkitaq bʼi ri ki guardaespalda che ubʼixik che ri guardia: «Cheʼatzoqopij bʼi ri achijabʼ riʼ». 36 Rumal laʼ ri guardia xubʼij che ri Pablo: «Ri e qʼatal taq tzij xkitaq lo e jujun achijabʼ che ubʼixik chwe che kixintzoqopij bʼik, rumal laʼ jix y nojimal kixbʼek». 37 Pero ri Pablo xubʼij che: «Oj oj romanos, pero xojkichʼay chkiwach ri winaq paneʼ majaʼ na kqʼat tzij pa qawiʼ, xojkitzʼapij pa cárcel y tekʼuriʼ kkaj xaq jeriʼ kojel bʼik, ¡kbʼan ta riʼ! Chepe na areʼ che qesaxik bʼik». 38 Ri e guardaespalda xekibʼij chke ri qʼatal taq tzij ri xubʼij ri Pablo chke. Y are chiʼ ri qʼatal taq tzij xkito che ri Pablo y ri Silas e romanos sibʼalaj xkixiʼj kibʼ. 39 Rumal riʼ ri e qʼatal taq tzij xkitaʼ kuybʼal kimak che ri Pablo y ri Silas, tekʼuriʼ xekitzoqopij bʼik y xkibʼij bʼi chke che keʼel bʼi pa ri tinamit. 40 Are chiʼ ri Pablo y ri Silas xeʼel lo pa ri cárcel, xebʼe cho rachoch ri Lidia jawiʼ kimulim wi kibʼ ri qachalal, xkikubʼsaj kan kikʼuʼx* tekʼuriʼ xebʼek.

17 Tekʼuriʼ xeqʼax pa Anfípolis, pa Apolonia kʼa xeʼopan pa Tesalónica, chilaʼ kʼo jun sinagoga kech ri judíos. 2 Y je jas ri amaqʼel kubʼan ri Pablo, xok bʼi pa ri ki sinagoga y pa oxibʼ sábado xtzijon kukʼ chrij ri Utzij ri Dios. 3 Xukʼut chkiwach pa ri Utzij ri Dios che ri Cristo rajawaxik kuriq na kʼax, tekʼuriʼ kwalijisax chkixoʼl ri kaminaqibʼ. Xubʼij chke: «Ri Cristo ri tajin kinchʼaw chrij, are ri Jesús». 4 Rumal laʼ e jujun chke ri winaq xeʼok u discípulos ri Jesús je jas ri Pablo y ri Silas. Xuqujeʼ e kʼo kʼi winaq griegos ri kkiqʼijilaj ri Dios y ixoqibʼ nimaʼq kibʼanik, xuqujeʼ xeʼok u discípulos ri Jesús.

5 Rumal che ri judíos tiʼtot kkinaʼ* chke ri Pablo y ri Silas. Xekimulij e jujun itzel taq winaq ri xaq kesaqʼorin pa taq ri kʼaybʼal rech kkiyak ri winaq re ri tinamit chkij. Tekʼuriʼ xebʼe che kitzukuxik ri Pablo y ri Silas pa rachoch ri Jasón rech kkijach pa kiqʼabʼ ri winaq. 6 Rumal che xekiriq taj, xekichararej bʼi ri Jasón y e jujun qachalal rech kekiya chkiwach ri e qʼatal taq tzij re ri tinamit. Y kkiraq kichiʼ che ubʼixik: «Ri achijabʼ ri kkiyak chʼaʼoj pa taq ri tinamit, e kʼo chi qukʼ 7 y rukʼ ri Jasón e kʼo wi. E juntir we achijabʼ riʼ keniman ta che ri César,* rumal che kkibʼij che kʼo chi jun rey: ‹Jesús ubʼiʼ›, kechaʼ». 8 Are chiʼ ri winaq y ri qʼatal taq tzij re ri tinamit xkita wariʼ, sibʼalaj xkixiʼj kibʼ. 9 Rumal laʼ xkitaʼ kan pwaq che ri Jasón y chke ri e qachalal ri e kʼo rukʼ, tekʼuriʼ xekitzoqopij bʼik.

10 Pa riʼ ri chaqʼabʼ, ri e qachalal xkitaq bʼi ri Pablo y ri Silas pa Berea. Y are chiʼ xeʼopan pa Berea xebʼe pa ri ki sinagogas ri judíos. 11 Pero ri judíos re Berea más kkaj kketaʼmaj chrij ri Dios chkiwach ri aj Tesalónica, rumal laʼ utz xkito ri xubʼij ri Pablo chke. Y ronojel taq qʼij kkisikʼij ri Utzij ri Dios* rech kkilo we qastzij ri tajin kbʼix chke. 12 Rumal riʼ e kʼi xekojon chrij ri Jesús. Xuqujeʼ e kʼo winaq griegos xekojon chrij, e jujun achijabʼ y e kʼi ixoqibʼ nimaʼq kibʼanik. 13 Pero are chiʼ ri judíos re Tesalónica xkito che ri Pablo tajin chi kutzijoj ri utzij ri Dios pa Berea, xebʼe chilaʼ rech kkiwalijisaj ri winaq chkij ri Pablo y ri Silas. 14 Rumal laʼ ri qachalal aninaq xkikʼam bʼi ri Pablo chuchiʼ ri mar, pero ri Silas y ri Timoteo xekanaj na kan chilaʼ. 15 Ri qachalal ri xekʼamow bʼi ri Pablo xekijachaʼ kan kʼa pa Atenas. Y are chiʼ xetzalij loq xkibʼij che ri Silas y ri Timoteo che rajawaxik kebʼe rukʼ ri Pablo.

16 Are chiʼ ri Pablo e reyeʼm pa Atenas xrilo che e kʼi tyox e kʼo pa ronojel ri tinamit, rumal laʼ sibʼalaj xpe royowal. 17 Xbʼe kʼu ri Pablo pa ri sinagoga y xumaj ubʼixik ri qas kubʼij ri Utzij ri Dios chke ri judíos y chke nikʼaj chi winaq ri kkiqʼijilaj ri Dios. Xuqujeʼ kubʼan wariʼ ronojel taq qʼij pa ri kʼaybʼal kukʼ ri winaq ri e kʼo chilaʼ. 18 E jujun chke ri epicúreos* y ri estoicos* xkimaj uyajik kibʼ rukʼ ri Pablo. E jujun kkibʼij: «¿Jas kuroqʼrotej wajun achi riʼ?».* Nikʼaj chik kkibʼij: «Xa chrij jun chi dios tajin kchʼaw wi». Kkibʼij wariʼ rumal che ri Pablo tajin kutzijoj ri utzalaj taq noticias chrij ri Jesús y chrij ri kikʼastajibʼal ri kaminaqibʼ. 19 Rumal laʼ xkichap bʼi ri Pablo y xkikʼam bʼi pa ri Areópago.* Y xkitaʼ che: «Chabʼij chqe jas chrij tajin katchʼaw wi. 20 Kqachʼobʼ ta ri tajin kabʼij, chabʼij chqe jas ri kawaj kabʼij». 21 Ri winaq re Atenas y ri winaq ri keʼopan chilaʼ are chiʼ keʼuxlanik, utz kkilo ketzijon chrij ri kkito o ketzijon chrij ri kʼakʼ taq jastaq kketaʼmaj. 22 Xtakʼiʼ kʼu ri Pablo pa nikʼaj che ri Areópago y xubʼij:

«Winaq re Atenas, kwilo che ri ix más kiqʼijilaj na dioses chkiwach ri winaq re nikʼaj chi tinamit. 23 Rumal che are chiʼ tajin kinbʼin pa ri tinamit, xinwil kan ri jastaq nim ubʼanik chiwach, xuqujeʼ xinwil jun altar ri tzʼibʼam chuwach: ‹Rech ri Dios ri Etaʼmatal ta uwach›. Ri in chrij wajun Dios tajin kinchʼaw wi, ri kiqʼijilaj ix y iwetaʼm ta uwach. 24 Ri Dios ri xbʼanow ri kajulew y ronojel ri kʼo chupam, are Rajaw ri kaj y ri ulew y kkʼojiʼ ta pa taq templos ri kibʼanom ri winaq. 25 Ri areʼ kajwataj ta ri kitobʼanik ri winaq che, rumal che are yowinaq ri qakʼaslemal, ri quxlabʼ y ronojel ri kajwataj chqe. 26 Y xa rumal jun achi xekʼojiʼ jalajoj kiwach winaq rech kkinojisaj ri uwach ulew. Ri areʼ xuchʼik jun tiempo rech kekʼulmataj ri e jastaq xuqujeʼ xubʼij kanoq jawiʼ kekʼojiʼ wi ri winaq. 27 Ri Dios xubʼan ri winaq rech kekitzukuj, y we kkikoj kichuqʼabʼ che utzukuxik kekowinik kkiriqo, rumal che ri areʼ naqaj kʼo wi chqe chqajujunal. 28 Rumal ri areʼ oj kʼolik, kojsilabʼik y oj kʼaslik. Junam rukʼ ri xkibʼij e jujun chke ri i poetas: ‹Ri oj xuqujeʼ oj ralkʼwal ri areʼ›.

29 »Rumal che oj ralkʼwal ri Dios, utz taj kqachomaj che ri Dios kjunamataj rukʼ oro, plata o abʼaj, ri areʼ kjunamataj ta rukʼ nijun jastaq ri kibʼanom ri winaq rukʼ taq kiqʼabʼ. 30 Ri Dios xuya bʼe chke ri winaq kkibʼan ri kqaj ta chuwach rumal che ketaʼm taj, pero chanim riʼ tajin kubʼij chke juntir ri winaq che kkibʼan arrepentir kibʼ. 31 Uchaʼom jun qʼij y ukojom jun achi rech qas utz kubʼan che uqʼatik tzij pa kiwiʼ juntir ri winaq y qas kopan na* wajun qʼij riʼ, rumal che ri Dios xukʼastajisaj ri achi chkixoʼl ri kaminaqibʼ».

32 Are chiʼ ri winaq xkito che kekʼastaj na ri kaminaqibʼ e jujun xaq xkitzeʼj uwach ri Pablo y e nikʼaj chik xkibʼij che: «Weneʼ utz kʼateʼ kabʼij wariʼ chqe pa jun chi qʼij». 33 Rumal laʼ xbʼe ri Pablo, 34 pero e kʼo jujun winaq xekojon chrij ri Jesús. Jun chke are ri Dionisio, jun juez pa ri Areópago, xuqujeʼ jun ixoq Dámaris ubʼiʼ, y nikʼaj chi winaq.

18 Tekʼuriʼ ri Pablo xel bʼi pa Atenas y xbʼe pa Corinto. 2 Chilaʼ ri Pablo xuriq jun judío Áquila ubʼiʼ, ri xalax pa Ponto, y ri rixoqil Priscila ubʼiʼ. Kʼateʼ xeʼel lo pa Italia rumal che ri Claudio xeresaj lo juntir ri judíos pa Roma. Y ri Pablo xbʼe che kichʼabʼexik. 3 Rumal che junam ri kichak, kkibʼan alaj taq ja re atzʼyaq, xkanaj kan kukʼ cho kachoch y xchakun kukʼ. 4 Ronojel taq sábado kutzijoj ri utzij ri Dios pa ri sinagoga y e kʼo judíos y griegos kkikoj ri kubʼij.

5 Are chiʼ ri Silas y ri Timoteo xeʼel lo pa Macedonia y xeʼopan pa Corinto, ri Pablo xukoj ronojel ri u tiempo che utzijoxik ri utzij ri Dios. Xukʼut chkiwach ri judíos che ri Jesús are ri Cristo. 6 Rumal che ri winaq utz ta xkita ri xubʼij ri Pablo xeʼok che uyoqʼik, rumal laʼ ri Pablo xutotaʼ kan ri ratzʼyaq y xubʼij chke: «Imak ix we kixkamik, numak ta chi in. Rumal che xiwaj taj, kinbʼe kukʼ ri winaq ri man e judíos taj». 7 Xel kʼu bʼi ri Pablo pa ri sinagoga y xbʼe cho rachoch ri Ticio Justo, wajun achi kuqʼijilaj ri Dios, y ri rachoch chuxukut* ri sinagoga kʼo wi. 8 Pero ri Crispo, ri presidente re ri sinagoga, y ri e kʼo pa ri rachoch xekojon chrij ri Qajaw. Xuqujeʼ e kʼi aj Corinto je xkibʼano are chiʼ xkita ri utzij ri Dios y xkibʼan ki bautismo. 9 Jun chaqʼabʼ, ri Qajaw Jesús xubʼij che ri Pablo pa jun visión: «Kaxiʼj ta awibʼ, kaya ta kan utzijoxik ri utzij ri Dios, 10 rumal che in kʼo awukʼ kʼo ta kʼax kbʼan na chawe. Y e kʼo kʼi winaq pa ri tinamit kekojon na chwij». 11 Rumal riʼ ri Pablo xkanaj kan jun año y medio chilaʼ che kitijoxik ri winaq chrij ri utzij ri Dios.

12 Are chiʼ gobernador ri Galión pa ri tinamit Acaya, xewalij ri judíos chrij ri Pablo y xkikʼam bʼi pa ri qʼatbʼal tzij. 13 Kkibʼij: «Wajun achi tajin kukoj kikʼuʼx ri winaq rech jalan kkibʼan chi che uqʼijilaxik ri Dios y are ta waʼ ri kubʼij ri Ley». 14 Are chiʼ ri Pablo ya kraj kchʼawik, ri Galión xubʼij chke ri judíos: «Ri in kixintatabʼej we qastzij che wajun achi utz ta ri tajin kubʼano y we qas jun nimalaj mak ri tajin kubʼano. 15 Pero we xa chrij tzij, chrij bʼiʼaj y chrij ri i ley ix kiwaj kinqʼat wi tzij, kwaj taj kinnim wibʼ iwukʼ, ix laʼ kixilowik jas kibʼan che». 16 Rumal laʼ xeresaj lo pa ri qʼatbʼal tzij. 17 Pero ri judíos xkichap ri Sóstenes, ri presidente re ri sinagoga y xkimaj uchʼayik chuwach ri qʼatbʼal tzij. Pero ri Galión xraj taj xunim ribʼ kukʼ y kʼo ta xubʼij chke.

18 Ri Pablo xkanaj na kan kebʼ oxibʼ qʼij pa Acaya. Y are chiʼ ya kbʼek xeʼuchʼabʼej kan ri e qachalal y xerachilaj bʼi ri Priscila y ri Áquila xebʼe pa Cencreas, chilaʼ xusokaj bʼi ri uwiʼ rumal che ubʼanom jun promesa che ri Dios. Tekʼuriʼ xkikʼam bʼi jun barco xebʼe pa Siria. 19 Are chiʼ xeʼopan pa Éfeso, utukel xbʼe pa ri sinagoga y xumaj ukʼutik ri qas kubʼij ri utzij ri Dios chke ri judíos. 20 Ri judíos xkibʼij che chi kkʼojiʼ na kan más tiempo kukʼ, pero ri areʼ xraj taj. 21 Xaneʼ xbʼek y xubʼij kan chke: «We ri Jehová* kraj, kintzalij na loq». Xpaqiʼ kʼu bʼi pa jun barco y xel bʼi pa Éfeso 22 y xopan pa Cesarea. Xpaqiʼ bʼi che kichʼabʼexik ri qachalal.* Tekʼuriʼ xqaj bʼi pa Antioquía.

23 Xkanaj na kan kebʼ oxibʼ qʼij chilaʼ, tekʼuriʼ xbʼek y xqʼax bʼi pa ronojel taq tinamit re Galacia y Frigia, che uyaʼik kichuqʼabʼ ri discípulos ri e kʼo chilaʼ.

24 Tekʼuriʼ pa Éfeso xopan jun judío Apolos ubʼiʼ, aj Alejandría, qas knaʼw ktzijonik y qas retaʼm chrij ri Utzij ri Dios. 25 Xkʼut ri ubʼe ri Jehová chuwach. Kʼo kʼu ri utobʼanik ri espíritu santo rukʼ, rumal laʼ rukʼ ronojel ranimaʼ kukʼut ri qastzij chrij ri Jesús, pero xaq xiw retaʼm chrij ri bautismo ri xutzijoj ri Juan. 26 Rukʼ ukowil ukʼuʼx* xumaj ubʼanik predicar pa ri sinagoga. Are chiʼ ri Priscila y ri Áquila xkito, xkikʼam bʼik y xkimaj ukʼutik chuwach chrij ri qas ubʼe ri Dios. 27 Ri Apolos kraj kbʼe pa Acaya, rumal laʼ ri qachalal re Éfeso xkitzʼibʼaj bʼi jun carta rech utz kbʼan che ukʼulaxik. Y are chiʼ xopanik sibʼalaj xeʼutoʼ ri e kojonaq rumal ri nimalaj rutzilal ri Dios. 28 Xuxiʼj ta ribʼ xukʼut chkiwach ri winaq rukʼ ri Utzij ri Dios che ri Jesús are ri Cristo y che ri judíos xa e sachinaq.

19 Are chi’ ri Apolos k’a k’o na pa Corinto, ri Pablo xqʼax bʼi pa taq ri juyubʼ rech kqaj bʼi pa Éfeso. Chilaʼ xeʼuriq jujun discípulos 2 y xutaʼ chke: «¿La xqaj espíritu santo piwiʼ are chiʼ xixkojon chrij ri Jesús?». «Kʼo ta jumul qatom chrij ri espíritu santo», xecha che. 3 «¿Jachin kʼu xbʼanow ri i bautismo?», xcha ri Pablo chke. «Are ri Juan», xecha che. 4 Ri Pablo xubʼij chke: «Ri Juan xubʼan ki bautismo ri winaq rech kkibʼan arrepentir kibʼ che ri kimak, xuqujeʼ xubʼij chke ri winaq che kekojon chrij ri kpe na, che are ri Jesús». 5 Are chiʼ xkita ri xbʼix chke, xkibʼan ki bautismo pa ubʼiʼ ri Qajaw Jesús. 6 Tekʼuriʼ ri Pablo xuya ri uqʼabʼ pa kiwiʼ y xqaj espíritu santo pa kiwiʼ ri achijabʼ, rumal riʼ xkimajij tzijonem pa jalajoj taq idiomas y xkimajij ubʼanik profetizar. 7 E 12 ri achijabʼ xkibʼan ki bautismo.

8 Tekʼuriʼ ri Pablo, oxibʼ ikʼ xok pa taq ri sinagoga y kuxiʼj ta ribʼ ktzijon chkiwach ri winaq chrij ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios* y xukoj uchuqʼabʼ rech ri winaq xekojon chrij ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios. 9 Pero e kʼo jujun kkita ta tzij y kkikoj taj ri tajin kubʼij ri Pablo chke, rumal laʼ kʼax kechʼaw chrij ri Qastzij Bʼe chkiwach juntir ri winaq. Rumal laʼ ri Pablo xbʼek y xeʼukʼam bʼi ri discípulos. Y ronojel taq qʼij kutzijoj ri utzij ri Dios pa ri escuela re Tirano. 10 Jelaʼ xubʼan pa kebʼ junabʼ, rumal waʼ juntir ri winaq ri keʼel pa ri distrito re Asia, ri judíos y ri griegos, xkita chrij ri Qajaw.

11 Ri Dios xukoj ri Pablo rech kubʼan nimaʼq taq milagros. 12 Rumal laʼ ri winaq kkikʼam bʼi ri u delantal y ri alaj atzʼyaq* ri kusuʼ wi ukʼatanal ri Pablo y kkiya chke ri yawabʼibʼ, rukʼ wariʼ kekunatajik y kel bʼi ri itzel taq espíritus chke. 13 Pero e kʼo jujun judíos ri kebʼe pa jalajoj taq lugares che kesaxik demonios chke ri winaq, xkaj xkikoj ri ubʼiʼ ri Qajaw Jesús, kkibʼij: «Ri in kinbʼij chiwe che pa ri ubʼiʼ ri Jesús, ri kutzijoj ri Pablo, chixel bʼi che ri winaq». 14 Ri kebʼanow wariʼ are ri e siete ukʼojol ri Esceva, jun chke ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes. 15 Tekʼuriʼ jun itzel espíritu xubʼij chke: «Ri in, wetaʼm uwach ri Jesús y wetaʼm uwach ri Pablo. Pero, ¿ix jachin ix?». 16 Y ri achi ri okinaq jun itzel espíritu che, xbʼe chkij ri achijabʼ y xumaj kichʼayik, ri achijabʼ riʼ xesokotajik y kechʼanchʼatik xeʼanimaj bʼik. 17 E juntir ri winaq pa Éfeso, ri judíos y ri griegos xkita chrij ri xbʼantaj kukʼ ri achijabʼ riʼ, rumal laʼ e juntir ri winaq más nim xkil chi wi ri Dios y más nim xkil chi wi ri ubʼiʼ ri Jesús. 18 E kʼi chke ri xekojon chrij ri Qajaw, xebʼek y xkiqʼalajisaj juntir ri utz ta tajin kkibʼano. 19 E kʼi chke ri ajitz,* xkimulij juntir ri kiwuj y xkikʼatisaj chkiwach konojel. Are chiʼ xkil ri rajil kisachom* chrij ri kiwuj, xkilo che weneʼ 50 mil pwaq de plata kisachom chrij. 20 Rumal laʼ xtzijox más ri utzij ri Jehová* pa kʼi taq tinamit y e kʼi winaq xkikʼex ri kikʼaslemal.

21 Are chiʼ xebʼantaj juntir wariʼ, ri Pablo xuchomaj kbʼe pa Jerusalén pero nabʼe kqʼax na bʼi pa Macedonia y Acaya. Y xubʼij: «Are chiʼ in kʼo chi pa Jerusalén rajawaxik kinbʼe na pa Roma». 22 Ri Pablo xutaq bʼi e kebʼ chke ri rachiʼl pa Macedonia: ri Timoteo y ri Erasto. Pero ri areʼ xkanaj na kan jun tiempo pa ri distrito re Asia.

23 Pa ri tiempo riʼ xwalij jun chʼaʼoj chkixoʼl ri winaq rumal ri Qastzij Bʼe. 24 Kʼo kʼu jun achi Demetrio ubʼiʼ, kchakun chrij plata, kubʼan nitzʼaq taq templo re Ártemis, ri ajchakibʼ y ri Demetrio kkichʼak nim pwaq chrij wariʼ. 25 Rumal riʼ xeʼumulij ri ajchakibʼ y ri nikʼaj chi winaq ri kechakun chrij plata, xubʼij chke: «Ix iwetaʼm che rukʼ ri qachak tajin kqachʼak nim pwaq. 26 Xuqujeʼ iwilom y itom che ri Pablo tajin kukʼex kichomanik ri winaq, are chiʼ kubʼij chke che ri dioses ri qabʼanom oj are ta ri qastzij dioses, y xaq xiw ta tajin kubʼij wariʼ chke ri winaq pa Éfeso xaneʼ pa juntir ri distrito re Asia. 27 Rumal laʼ, ri winaq weneʼ nim ta chi kkil riʼ ri qachak, nim ta chi kkil riʼ ri templo re ri diosa Ártemis, y ri e kʼo pa ri distrito re Asia y pa juntir ri uwach ulew kkiya ta chi uqʼij riʼ ri qa diosa». 28 Are chiʼ ri achijabʼ xkita wariʼ, xpe koyowal y xkiraq kichiʼ che ubʼixik: «¡Chyoq uqʼij ri Ártemis, ri diosa re Éfeso!».

29 Rumal laʼ xewalij ri winaq re ri tinamit y e juntir kkitij anim xeʼok bʼi pa ri teatro, kichararem bʼi ri Gayo y ri Aristarco. Ri e kebʼ achijabʼ riʼ aj Macedonia, e rachiʼl uloq ri Pablo. 30 Ri Pablo xraj xok bʼik jawiʼ e kʼo wi ri winaq, pero ri discípulos xkiya ta bʼe che. 31 Xuqujeʼ e jujun chke ri kebʼanow ri nimaqʼij y ri etzʼanem e utz rukʼ ri Pablo, rumal laʼ xkitaq ubʼixik che chi kok ta bʼi pa ri teatro rech kuriq ta kʼax. 32 Kewojkor ri winaq* y jalajoj taq ri kkibʼij, e kʼi chke ketaʼm taj jas kkibʼano, rumal che kkichʼobʼ taj jasche kimulim kibʼ chilaʼ. 33 Pero ri judíos xkipuyij bʼi* ri Alejandro chkiwach ri winaq. Y ri Alejandro xukʼut rukʼ uqʼabʼ che kraj kchʼawik rech kubʼij jasche kimulim kibʼ chilaʼ. 34 Pero are chiʼ ri winaq xkilo che ri Alejandro are judío, juntir xkimaj uraqik kichiʼ. Kebʼ hora xkibʼij: «¡Chyoq uqʼij ri Ártemis, ri diosa re Éfeso!».

35 Are chiʼ ri alcalde xuqasaj koyowal ri winaq, xubʼij chke: «Winaq re Éfeso, ix iwetaʼm che juntir ri winaq ketaʼm che ri tinamit Éfeso are ri kchajin ri templo re ri nimalaj diosa Ártemis y ri uwachbʼal ri xtzaq lo chikaj. 36 Rumal laʼ, masach ikʼuʼx y chichomaj na ri kibʼano, juntir ri winaq ketaʼm che nim ubʼanik ri qa diosa. 37 We achijabʼ riʼ, keʼelaqʼ ta pa taq ri templos y kiyoqʼom ta ri qa diosa Ártemis. 38 We kʼo kimak we achijabʼ riʼ chkiwach ri Demetrio y ri e rachiʼl, chekikʼamaʼ bʼi chkiwach ri qʼatal taq tzij y chkiwach ri gobernadores, xa rumal laʼ e kʼolik. 39 Pero we jun chi wi ri kiwaj, rajawaxik kqamulij na qibʼ rech nojimal kqilo. 40 Rumal che utz taj ri tajin kqabʼan kamik, kʼo ta ubʼeʼal ri chʼaʼoj xyaktajik y weneʼ kchomaxik che xa tajin kqayak qibʼ chkij ri qʼatal taq tzij». 41 Are chiʼ xbʼitaj wariʼ rumal, xeʼel bʼi ri winaq chilaʼ.

20 Are chiʼ xtaniʼ ri chaʼoj, ri Pablo xeʼumulij ri discípulos, xukubʼsaj kan kikʼuʼx y are chiʼ xechʼabʼetaj kan rumal xbʼe pa Macedonia. 2 Xqʼax bʼi pa taq ri tinamit re Macedonia y xukubʼsaj kan kikʼuʼx ri discípulos chilaʼ, tekʼuriʼ xbʼe pa Grecia. 3 Xkanaj oxibʼ ikʼ chilaʼ, pero are chiʼ ya kbʼe pa Siria, xuto che e kʼo jujun judíos kkaj kkikamisaj, rumal laʼ xtzalij bʼi pa Macedonia. 4 Ri e teren bʼi chrij ri Pablo, are ri Sópater ukʼojol ri Pirro ri kel pa Berea, ri Aristarco y ri Segundo ri keʼel pa Tesalónica, ri Gayo ri kel pa Derbe, ri Timoteo ri kel pa ri distrito re Asia, ri Tíquico y ri Trófimo. 5 Ri e areʼ xenabʼej bʼik y xojkeyeʼj pa Troas. 6 Are chiʼ xkʼis kan ri Nimaqʼij re ri Kaxlanwa Yaʼom ta Levadura rukʼ, xojel bʼi pa Filipos y cinco qʼij xqabʼan bʼi pa barco rech xojopan pa Troas. Y chilaʼ xojkanaj kan siete qʼij.

7 Pa ri nabʼe qʼij re ri semana, are chiʼ qamulim qibʼ che utijik ri qawa, xumaj tzij ri Pablo rumal che chukabʼ qʼij kel bʼik. Ya nikʼaj aqʼabʼ chik, ri Pablo kʼa tajin ktzijon na. 8 Pa ri tercer nivel qamulim wi qibʼ y e tzijital kʼi candil.* 9 Kʼo kʼu jun ala Eutico ubʼiʼ, tʼuyul chuchiʼ ri ventana. Xok b’i uwaram are chiʼ tajin ktzijon ri Pablo, rumal laʼ xtzaq lo pa ri tercer nivel y are chiʼ xekilaʼ ya kaminaq chik. 10 Are chiʼ xqaj bʼi ri Pablo, xjupiʼ chrij ri ala y xumatzej. Xubʼij: «Kixiʼj ta iwibʼ, ri ala kʼaslik». 11 Tekʼuriʼ xpaqiʼ chi bʼik, xupaʼij* jun kaxlanwa y xok che utijik. Xumaj chi jumul tzijonem kʼa xsaqirik, tekʼuriʼ xbʼek. 12 Ri ala kʼaslik xkijachaʼ kan cho rachoch y e juntir sibʼalaj kekikotik.

13 Ri oj pa barco xojbʼe wi pa Asón, y ri Pablo chraqan xbʼe wi. Kʼateʼ xqokʼbʼej bʼik,* rumal che jelaʼ xubʼij kan chqe. 14 Are chiʼ ri Pablo xopan pa Asón, xaqʼan bʼi qukʼ pa ri barco, tekʼuriʼ xojbʼe pa Mitilene. 15 Chukabʼ qʼij xojel bʼi pa Mitilene y xojopan chunaqaj ri isla Quíos. Churox qʼij xojopan pa Samos, y chukaj qʼij xojopan pa Mileto. 16 Ri Pablo xraj taj xqʼax bʼi pa Éfeso ri distrito re Asia, rumal che kraj aninaq kopan pa Jerusalén, pa ri Nimaqʼij re ri Pentecostés.

17 Pero are chiʼ ri Pablo kʼo pa Mileto, xutaq kisikʼixik ri kʼamal taq bʼe re ri congregación re Éfeso rech keʼopan chilaʼ. 18 Are chiʼ kimulim chi kibʼ, xubʼij chke: «Ix iwetaʼm juntir ri xinbʼano are chiʼ xinkʼojiʼ iwukʼ pa ri distrito re Asia. 19 Rukʼ machʼachʼem xinpatanij ri Qajaw, jujun taq mul xinoqʼik y xinriq kʼax are chiʼ ri judíos xkaj xinkikamisaj. 20 Xinbʼij chiwe ri rajawaxik kibʼano rech kiriq utzilal pa ri ikʼaslemal y xintzijoj ri utzij ri Dios chuchiʼ taq ja y pa taq ri lugar jawiʼ kekʼojiʼ wi ri winaq. 21 Xuqujeʼ qas xinkʼut chkiwach ri judíos y ri griegos ri rajawaxik kkibʼano rech kkibʼan arrepentir kibʼ, rech ketzalij rukʼ ri Dios y rech kkikubʼsaj kikʼuʼx chrij ri Qajaw Jesús. 22 Pero kinbʼe pa Jerusalén rumal che are laʼ ri xubʼij ri espíritu santo chwe, paneʼ wetaʼm taj jas kinkʼulmaj na chilaʼ, 23 ri wetaʼm are che ri espíritu santo amaqʼel kubʼij chwe che kinkʼam na bʼi pa cárcel y kinriq na kʼax. 24 Pero ri más nim ubʼanik chnuwach are ta ri nukʼaslemal xaneʼ are ukʼisik ri chak ri xuya ri Qajaw Jesús chwe, ri utzijoxik ri utzalaj taq noticias chke ri winaq chrij ri nimalaj rutzilal ri Dios.

25 »Pero wetaʼm che ix juntir ri xintzijoj ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios* chiwe, kiwil ta chi nuwach. 26 Rumal laʼ xixinchʼabʼej, rech kiwetaʼmaj che numak ta chi in we kkam jun winaq, 27 rumal che xintzijoj juntir ri kraj ri Dios kubʼano. 28 Chichajij iwibʼ ix y chichajij ri uchij ri Dios* rumal che ri u espíritu santo xixuchaʼo rech kikʼam ubʼe y kiwilij ri u congregación, ri xuloqʼ rukʼ ri ukikʼel ri Ukʼojol. 29 Wetaʼm che are chiʼ in kʼo ta chi iwukʼ keʼok na winaq chixoʼl ri junam kukʼ e kʼan taq lobos, ri xa kkibʼan kʼax chke ri uchij ri Dios. 30 Y chixoʼl ix kewalij na winaq ri kkikʼut ta ri qastzij rech ri discípulos keteriʼ bʼi chkij.

31 »Rumal laʼ chixkʼaskʼatoq y chnaʼtaj chiwe che oxibʼ junabʼ chi paqʼij chi chaqʼabʼ xixinbʼan aconsejar chijujunal rukʼ oqʼej. 32 Kixinya kan pa uqʼabʼ ri Dios y pa uqʼabʼ ri nimalaj rutzilal rech kixuchajij, xuqujeʼ rech ri Dios kuya ri herencia chiwe ix, ri ix chaʼtalik. 33 Kʼo ta plata, oro ni ratzʼyaq nijun winaq xinrayij. 34 Ix iwetaʼm che xinchakunik rech xinriq ri rajawaxik chwe in y ri rajawaxik chke ri e kʼo wukʼ. 35 Rukʼ juntir ri xinbʼano xinkʼut chiwach che rajawaxik qas kixchakunik rech keʼitoʼ ri ubʼanom kebʼ kikʼuʼx, y masach chiwe ri xubʼij ri Qajaw Jesús: ‹Más kojkikotik are chiʼ kojsipanik chuwach we xaq kqakʼamo›».

36 Are chiʼ xukʼis tzijonem, xxukiʼ kukʼ ri kʼamal taq bʼe y xubʼan jun oración. 37 E juntir xkoqʼej ri Pablo, xkimatzej y xkitzʼumaj.* 38 Sibʼalaj kebʼisonik, más na rumal che ri Pablo xubʼij chke che kkil ta chi uwach. Tekʼuriʼ xkijachaʼ kan kʼa pa ri barco.

21 Rukʼ bʼis xeqaya kan ri qachalal, tekʼuriʼ xojpaqiʼ bʼi pa ri barco y sukʼ xojbʼe pa Cos. Y chukabʼ qʼij xojbʼe pa Rodas, xojel chi bʼi chilaʼ y xojbʼe chi pa Pátara. 2 Are chiʼ xqariq jun barco kbʼe pa Fenicia, xojpaqiʼ bʼi chupam y xojbʼek. 3 Y are chiʼ oj bʼenaq pa Siria, xqil kan ri isla re Chipre, ri kʼo pa qamoxqʼabʼ.* Tekʼuriʼ ri barco xtakʼiʼ pa Tiro, y chilaʼ xuqasaj kan ri reqaʼn. 4 Xojkanaj na kan siete qʼij chilaʼ y xeqatzukuj ri discípulos. Pero ri areʼ amaqʼel xkibʼij che ri Pablo che kbʼe ta pa Jerusalén rumal ri xubʼij ri espíritu santo chke. 5 Are chiʼ qʼaxinaq chi siete qʼij xojbʼe pa jun chi lugar. Achijabʼ, ixoqibʼ y akʼalabʼ xojkijachaʼ kan pa ri barco. Xojxukiʼ pa ri playa, y xqabʼan jun qa oración 6 tekʼuriʼ xojbʼek. Xojpaqiʼ bʼi oj pa ri barco y ri e areʼ xetzalij kan pa kachoch.

7 Xqakʼam bʼi ri barco pa Tiro y xojopan pa Tolemaida. Xeqachʼabʼej kan ri qachalal chilaʼ y jun qʼij xojkanaj kan kukʼ. 8 Chukabʼ qʼij xojel chi bʼi chilaʼ y xojopan pa Cesarea. Tekʼuriʼ xojbʼe cho rachoch ri Felipe ri kutzijoj ri utzalaj taq noticias y are jun chke ri siete achijabʼ.* Xojkanaj kan rukʼ. 9 Ri are’ kʼo kajibʼ umiʼal, ri kkibʼan profetizar, ri alitomabʼ riʼ e kʼulan taj. 10 Kʼi chi qʼij oj kʼo chilaʼ are chiʼ xopan jun profeta Ágabo ubʼiʼ, pa Judea petinaq wi. 11 Xpe qukʼ, xresaj ri upas ri Pablo, y xukoj che uyutik ri raqan uqʼabʼ y xubʼij: «Are waʼ ri kubʼij ri espíritu santo: ‹Jewaʼ kkibʼan na ri judíos re Jerusalén che ri ajchaqʼe* wajun pas y kkijach na pa kiqʼabʼ ri winaq ri man e judíos taj›». 12 Are chiʼ xqata wariʼ, juntir ri oj kʼo chilaʼ xqataʼ toqʼobʼ* che ri Pablo chi man kpaqiʼ ta b’i pa Jerusalén. 13 Pero ri Pablo xubʼij chqe: «¿Jasche tajin kixoqʼik y kiyak nubʼis? Ri in in listo chik rech kinyutik y kinkamisax pa Jerusalén rumal che kinkojon chrij ri ubʼiʼ ri Qajaw Jesús». 14 Rumal che xojkowin taj xqaqʼatej kʼo ta chi xqabʼij che, xaq xiw chi xqabʼij: «Chbʼan bʼaʼ ri kraj ri Jehová».*

15 Are chiʼ xebʼantaj we jastaq riʼ, xqabʼan bʼi preparar qibʼ y xqataqej bʼi ri qabʼe pa Jerusalén. 16 E jujun chke ri discípulos re Cesarea xojkijachaʼ kan pa rachoch ri Mnasón, rumal che kojkanaj kan rukʼ. Wajun achi riʼ pa Chipre kel wi y are jun chke ri nabʼe taq discípulos. 17 Rukʼ kikotemal xojkikʼulaj ri qachalal are chiʼ xojopan pa Jerusalén. 18 Y chukabʼ qʼij ri Pablo xbʼe qukʼ che rilik ri Santiago. Are chiʼ xojopanik juntir ri e kʼamal bʼe kimulim kibʼ chilaʼ. 19 Tekʼuriʼ are chiʼ ri Pablo xyaʼtaj rutzil kiwach rumal, xumaj utzijoxik juntir ri ubʼanom ri Dios che kitoʼik ri winaq ri man e judío taj rumal ri predicación xubʼano.

20 Are chiʼ ri kʼamal taq bʼe xkita wariʼ xkimaj uyaʼik uqʼij ri Dios, tekʼuriʼ xkibʼij che: «Qachalal Pablo, at awetaʼm che kʼi chke ri judíos ri xekojonik, kkitoʼ uwiʼ ri Ley. 21 Pero ri areʼ xkito che ri at tajin kabʼij chke juntir ri judíos ri e kʼo pa nikʼaj chi tinamit, che rajawaxik ta chik kkinimaj ri kubʼij ri Ley ri xyaʼ kan che ri Moisés. Rumal che kabʼij chi rajawaxik ta chik kkibʼan circuncidar ri kalkʼwal ni kkibʼan ri costumbres. 22 Rumal laʼ, ¿jas kʼu kqabʼano? Ri e areʼ kkita na laʼ che at kʼo chi waral. 23 Are utz riʼ we kabʼan ri kqabʼij chawe. E kʼo kajibʼ achijabʼ qukʼ ri kibʼanom jun promesa che ri Dios. 24 Cheʼakʼamaʼ bʼik y chayaʼ ri kajwataj chke, chachʼajchʼobʼisaj awibʼ kukʼ junam rukʼ ri kubʼij ri Ley y chkisokaj ri kiwiʼ rech juntir kkilo che qastzij ta ri kbʼix chawij, rumal che utz ri tajin kabʼano y tajin kanimaj ri Ley. 25 Ri xqachaʼ ubʼanik oj, ya xqatzʼibʼaj b’i chke ri ma e judíos taj ri xekojon chrij ri Jesús. Xqabʼij b’i chke che rajawaxik kkixutuj ri jastaq ri kyaʼ chke ri tyox, ri kikʼ, ri tzʼilalaj taq makaj* y kkitij ta chikop ri xa e jitzʼam».*

26 Chukabʼ qʼij, ri Pablo xeʼukʼam bʼi ri achijabʼ y xkichʼajchʼobʼisaj kibʼ jas ri kubʼij ri Ley. Tekʼuriʼ xbʼe pa ri templo che ubʼixik jampaʼ ktzʼaqat ri qʼij re uchʼajchʼobʼisaxik kibʼ y jampaʼ kkiya ri ofrenda chkijujunal che ri Dios.

27 Are chiʼ ya ktzʼaqat ri siete qʼij, xil pa ri templo kumal ri judíos re Asia. Y ri areʼ xekiwalijisaj ri winaq chrij, rumal laʼ xkichapo 28 y kkiraq kichiʼ che ubʼixik: «Winaq re Israel, chojitoʼo, wajun achi riʼ pa ronojel lugar kʼax tajin kchʼaw chrij ri qatinamit, chrij ri qa Ley y chrij ri templo. E rokisam lo griegos pa ri templo y utzʼilobʼisam wajun lugar santo». 29 Xkibʼij wariʼ rumal che xkil kan ri Pablo pa ri tinamit rukʼ ri Trófimo ri aj Éfeso, y xkichomaj che xukʼam bʼi pa ri templo. 30 Rumal riʼ juntir ri winaq xewalijik. Aninaq xkimulij kibʼ xebʼe chrij ri Pablo, xkichararej bʼik xkesaj bʼi pa ri templo. Tekʼuriʼ xkitzʼapij kan ri uchiʼ ri templo. 31 Are chiʼ tajin kkichʼay ri Pablo rech kkikamisaj, kʼo xebʼe che ubʼixik che ri comandante kech ri soldados che juntir ri winaq re Jerusalén xewalijik. 32 Ri comandante aninaq xeʼumulij ri soldados y ri ki oficiales, rumal laʼ kkitij anim xeqaj bʼi kukʼ ri winaq. Y are chiʼ ri winaq xkil ri comandante y ri soldados, xkiya kan uchʼayik ri Pablo.

33 Ri comandante kech ri soldados xqebʼ rukʼ ri Pablo, xuchapo y xtaqanik rech kyut rukʼ kebʼ cadenas. Tekʼuriʼ xutaʼ che jachin ri areʼ y jas ri umak xubʼano. 34 Pero ri winaq kewulwutik* y jalajoj taq ri kkibʼij. Rumal che ri comandante kuta ta ubʼeyal ri kkibʼij, xtaqanik rech kkʼam bʼi ri Pablo pa ri ja ri e kʼo wi ri soldados. 35 Pero are chiʼ xeʼopan chuchiʼ ri gradas, ri soldados xkitelej bʼi ri Pablo rumal che ri winaq sibʼalaj xkibʼan kʼax che. 36 Xuqujeʼ ri winaq kkiraq kichiʼ e teren bʼi chkij, «¡chkamisaxoq!» kechaʼ.

37 Are chiʼ ya kkokisaj bʼi pa ri ja ri e kʼo wi ri soldados, ri Pablo xubʼij che ri comandante: «Kʼo kwaj kinbʼij». Ri areʼ xutaʼ che: «¿La katkowinik katchʼaw pa griego? 38 ¿La at riʼ ri egipcio ri ojer kanoq xraj xwalij chrij ri qʼatal tzij y xukʼam kibʼe 4 mil kamisanelabʼ pa ri desierto?». 39 Ri Pablo xubʼij che: «Ri in in judío, xinalax pa Tarso jun tinamit nim ubʼanik re Cilicia. Rumal laʼ kintaʼ chawe rech kaya bʼe chwe kinchʼaw chkiwach ri winaq». 40 Are chiʼ xyaʼ bʼe che ri Pablo kchʼawik, xtakʼiʼ cho ri grada y rukʼ ri uqʼabʼ xukʼutu che kraj kchʼawik. Are chiʼ xetaniʼ ri winaq, xubʼij chke pa hebreo:

22 «Qachalal y tatayibʼ chinitatabʼejampeʼ, kwaj kinbʼij chiwe ri qas xbʼantajik». 2 Are chiʼ xkito che pa hebreo xeʼuchʼabʼej wi, kʼo ta chi xkibʼij. Rumal laʼ ri Pablo xumaj tzijonem, xubʼij: 3 «Ri in in judío xinalax pa Tarso re Cilicia, y are ri Gamaliel xinutijoj pa wajun tinamit re Jerusalén. Xkʼut chnuwach che rajawaxik kinnimaj juntir ri kubʼij ri Ley ri xyaʼ kan chke ri qatiʼt qamam, y xinkoj nuchuqʼabʼ che upatanexik ri Dios junam rukʼ ri tajin kibʼan ix kamik. 4 Xinbʼan kʼax chke ri e k’o pa ri Qastzij B’e. Achijabʼ ixoq’ibʼ xintzukuj kikamisaxik, xeʼinyut b’ik y xeʼinkʼam b’i pa cárcel. 5 Ri kinimal sacerdotes y e juntir ri kʼamal taq bʼe ketaʼm wariʼ. Are xebʼanow bʼi ri wuj rech kinkʼutu pa taq ri sinagogas re Damasco, rech kenkʼam lo ri qachalal pa Jerusalén y kkʼajisax kiwach.

6 »Pero are chiʼ in bʼenaq pa ri b’e, ya mer kinopan pa Damasco weneʼ pa taq nikʼaj qʼij, xaq kʼateʼ xel lo jun luz pa ri kaj y xtunun pa nuwiʼ.* 7 Rumal laʼ xintzaq pa ri ulew y xinta jun chʼabʼal xubʼij: ‹Saulo, Saulo, ¿jasche kabʼan k’ax chwe?›. 8 ‹Wajaw ¿jachin ri at?›, xincha che. ‹In ri Jesús aj Nazaret, ri tajin kabʼan kʼax chwe›, xcha chwe. 9 Ri achijabʼ ri e kʼo wukʼ xkil ri luz, pero xkita ta ri chʼabʼal ri xinta in. 10 Rumal laʼ xintaʼ che: ‹Wajaw ¿jas rajawaxik kinbʼano?›. Ri Qajaw xubʼij chwe: ‹Chatwalijoq y jat pa Damasco, chilaʼ kbʼix wi chawe jas rajawaxik kabʼano›. 11 Xinmoyar* kʼu rumal ri uchuqʼabʼ ri luz, rumal laʼ ri achijabʼ ri e kʼo wukʼ xinkikʼam bʼi che ri nuqʼabʼ pa Damasco.

12 »Kʼo jun achi Ananías ubʼiʼ, wajun achi qas kunimaj ri kubʼij ri Ley, jun utzalaj achi rumal che e juntir ri judíos ri keʼel chilaʼ utz kechʼaw chrij. 13 Wajun achi xpe che wilik, xtakʼiʼ wukʼ y xubʼij chwe: ‹¡Wachalal Saulo, chatkaʼy chi jumul!›. Are chiʼ xbʼitaj wariʼ chwe, xwil ri Ananías. 14 Ri areʼ xubʼij chwe: ‹Ri ki Dios ri qatiʼt qamam xatuchaʼo rech kawetaʼmaj ri kraj kubʼano, rech kawil uwach ri utzalaj achi y rech kata ri uchʼabʼal, 15 rumal che katok na u testigo y katzijoj na chke juntir ri winaq ri awilom y ri atom. 16 Rumal riʼ jat y chabʼanaʼ ri a bautismo. Rech ri Dios kukuy ri amak, rajawaxik katkojon chrij ri ubʼiʼ ri Jesús›.

17 »Tekʼuriʼ, xintzalij lo pa Jerusalén. Y are chiʼ tajin kinbʼan nu oración pa ri templo, xaq kʼateʼ xwil jun visión 18 y are ri areʼ xwil uwach. Xubʼij chwe: ‹Chakowij,* chatel bʼi pa Jerusalén. Rumal che ri winaq waral kkikoj ta ri kabʼij na chwij›. 19 Pero ri in xinbʼij che: ‹Wajaw, ri e areʼ ketaʼm che kinbʼe pa taq ri sinagogas che kichapik y kichʼayik ri winaq ri kekojon chawij. 20 Ri in in kʼo chilaʼ are chiʼ xkamisax ri Esteban, utz xwil ri xbʼan che y in xinkʼolow ri katzʼyaq ri xekamisanik›. 21 Paneʼ je xinbʼan wariʼ, ri Qajaw xubʼij chwe: ‹Jat, rumal che katintaq na bʼi pa najalaj taq tinamit›».

22 Ri winaq xkitatabʼej na ri Pablo, pero xkimaj chi jumul uraqik kichiʼ kkibʼij: «¡Chkʼis tzij puwiʼ le jun achi leʼ! ¡Taqal che kkamik!». 23 Rumal che ri winaq kkiraqaqej kichiʼ, kkikʼaqalaʼ ri katzʼyaq y kkikʼaqalaʼ ulew, 24 ri comandante kech ri soldados xtaqanik rech kokisax bʼi ri Pablo pa ri ja ri e kʼo wi ri soldados. Xuqujeʼ xtaqanik rech krapuxik,* rumal che kraj kretaʼmaj jasche kkiraq kichiʼ ri winaq chrij. 25 Pero are chiʼ xkixekebʼa ri Pablo rech kkirapuj, ri areʼ xutaʼ che ri oficial kech ri soldados: «¿La yaʼtal chiwe kirapuj jun romano, ri man iqʼatom ta tzij puwiʼ?». 26 Are chiʼ ri oficial kech ri soldados xutaʼ wariʼ, xbʼe che ubʼixik che ri comandante: «¿Jas kqabʼano rumal che ri jun achi riʼ romano?», xcha che. 27 Rumal riʼ ri comandante kech ri soldados xbʼe rukʼ ri Pablo y xutaʼ che: «¿La qastzij che at romano?». «Qastzij wi», xcha ri Pablo che. 28 Ri comandante kech ri soldados xubʼij chi che: «Ri in nim xintojo rech kyaʼ ri derecho chwe junam rukʼ jun romano». «Pero in xyaʼ chwe are chiʼ xinkʼojiʼk», xcha ri Pablo che.

29 Rumal riʼ ri achijabʼ ri e taqom bʼi che ukʼotik uchiʼ* y che uchʼayik, xkiya kanoq. Y ri comandante xuxiʼj ribʼ rumal che xuyut ri Pablo y romano kʼut.

30 Ri comandante kech ri soldados kraj kretaʼmaj jasche xewalij ri judíos chrij ri Pablo, rumal laʼ chukabʼ qʼij xtaqan che ukirik ri Pablo y xeʼumulij ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y juntir ri Sanedrín. Tekʼuriʼ xukʼam bʼi ri Pablo chkiwach.

23 Are chiʼ ri Pablo kʼo chi chuwach ri Sanedrín, xubʼij chke: «Ri in wetaʼm che pa ronojel ri tiempo riʼ kʼo ta jun itzelal nubʼanom chuwach ri Dios». 2 Are chiʼ ri kinimal sacerdotes Ananías xuta wariʼ, xtaqanik rech xyaʼ jun qʼabʼ pa uchiʼ ri Pablo. 3 Rumal riʼ ri Pablo xubʼij che: «Ri at, at tʼuyul che uqʼatik tzij pa nuwiʼ junam rukʼ ri kubʼij ri Ley, pero kanimaj taj rumal che xattaqan che nuchʼayik. ¡Xa kebʼ apalaj, are ri Dios ktojow na ukʼaxel chawe!». 4 Ri e kʼo rukʼ xkibʼij che: «¿Jasche kayoqʼ ri kinimal sacerdotes?». 5 Ri Pablo xubʼij chke: «Qachalal, chikuyuʼ numak wetaʼm taj we are ri kinimal sacerdotes, rumal che tzʼibʼatal kanoq: ‹Utz taj kʼax katchʼaw chrij ri kʼamal bʼe re ri atinamit›».

6 Rumal che ri Pablo retaʼm che pa ri Sanedrín e kʼo saduceos y fariseos, ko xubʼij: «Qachalal, in in fariseo y ri watiʼt numam xuqujeʼ e fariseos. Kamik tajin kqʼat tzij pa nuwiʼ rumal che kinkojon chrij ri kikʼastajibʼal ri kaminaqibʼ». 7 Rumal ri xubʼij ri Pablo, ri fariseos y ri saduceos xkimaj uyajik kibʼ, rumal laʼ xkijach kibʼ. 8 Rumal che ri saduceos kkikoj taj che kekʼastaj ri kaminaqibʼ, ni kkikojo che e kʼo ángeles ni kkikojo che kʼo espíritus, pero ri fariseos kekojon chrij juntir wariʼ. 9 Xmajtaj kʼu jun chʼaʼoj chkixoʼl, rumal laʼ xetakʼiʼ jujun chke ri escribas ri e kʼo kukʼ ri fariseos y ko kkibʼij: «Kʼo ta umak wajun achi kqariqo, weneʼ jun ángel o jun espíritu xchʼaw rukʼ». 10 Are chiʼ ri comandante kech ri soldados xrilo che xnimataj ri chʼaʼoj xuxiʼj ribʼ, rumal che xuchomaj che weneʼ kkamisax ri Pablo. Rumal laʼ xeʼutaq ri soldados rech kkesaj bʼi ri Pablo chilaʼ y kkikʼam bʼi pa ri ja ri e kʼo wi ri soldados.

11 Pa ri chaqʼabʼ riʼ xukʼut ribʼ ri Qajaw chuwach ri Pablo y xubʼij che: «Kaxiʼj ta awibʼ, rumal che rajawaxik katchʼaw na chwij pa Roma je jas ri xabʼan pa Jerusalén».

12 Are chiʼ xsaqirik, ri judíos xkichomaj ukamisaxik ri Pablo y xkibʼan jurar che kʼateʼ kewaʼik are chiʼ kikamisam chik. 13 Ri xebʼanow wajun juramento riʼ e más che 40 achijabʼ. 14 Rumal laʼ xebʼe che kilik ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri kʼamal taq bʼe re ri tinamit, xkibʼij chke: «Ri oj xqabʼan jurar che kʼateʼ kojwaʼik, are chiʼ qakamisam chi ri Pablo». 15 Rumal laʼ kqaj kqataʼ chiwe che ri ix y ri Sanedrín kixechʼaw rukʼ ri comandante kech ri soldados, kibʼij che chi jetaneʼ kiwaj kiwetaʼmaj jas ri qas xkʼulmatajik rech ri areʼ kukʼam bʼik. Y are chiʼ e bʼenaq pa ri bʼe kqakamisaj kanoq.

16 Pero ri ral ri ranabʼ ri Pablo xuto che ri winaq kkaj kkikamisaj ri Pablo, rumal laʼ xbʼe pa ri ja ri e kʼo wi ri soldados y xubʼij kan che ri Pablo. 17 Ri Pablo xusikʼij apan jun oficial kech ri soldados y xubʼij che: «Chakʼama bʼi we ala riʼ rukʼ ri comandante xa kʼo kraj kubʼij che». 18 Rumal laʼ ri oficial xukʼam bʼi ri ala rukʼ ri comandante kech ri soldados y xubʼij che: «Ri Pablo, ri kʼo pa ri cárcel, xubʼij chwe che kinkʼam lo we ala riʼ awukʼ, rumal che kʼo kraj kubʼij chawe». 19 Ri comandante kech ri soldados xukʼam bʼi ri ala che uqʼabʼ y xutaʼ che: «¿Jas ri kawaj kabʼij chwe?». 20 Ri ala xubʼij che: «Ri judíos tajin kkichomaj kepe awukʼ rech kkibʼij chawe che kakʼam bʼi ri Pablo chweʼq pa ri Sanedrín, rumal che kkaj kkikʼot más uchiʼ. 21 Pero makoj ri kkibʼij, ri e areʼ xa kkaj kkikamisaj ri Pablo y más che 40 achijabʼ kibʼanom jurar che kʼateʼ kewaʼik we xkamisataj ri Pablo kumal. Xaq keyem chik jampaʼ kawesaj bʼik». 22 Ri comandante kech ri soldados xubʼij bʼi che ri ala: «Kʼo mabʼij wiʼ che xattzijon wukʼ chrij wariʼ».

23 Tekʼuriʼ xeʼuchʼabʼej apan kebʼ oficiales kech ri soldados y xubʼij chke: «Jix, chibʼij chke e 200 soldados che kkibʼan preparar kibʼ rech kebʼe pa Cesarea, pa taq a las 9 chaqʼabʼ.* Xuqujeʼ cheʼisikʼij chi bʼi e 70 soldados rech kebʼe chrij kej y e 200 kkukʼaj bʼi ki lanzas. 24 Chibʼanaʼ preparar jujun kej rech kkikʼam bʼi ri Pablo, rajawaxik utz uwach kopan rukʼ ri Félix, ri gobernador». 25 Xuqujeʼ xutzʼibʼaj b’i jun carta che ri gobernador, ri kubʼij:

26 «In in Claudio Lisias kintaq rutzil awach tat Félix, ri gobernador. 27 Ri judíos xkichap wajun achi riʼ y tajin kkichʼayo rech kkikamisaj. Pero are chiʼ xinto che romano, aninaq xojbʼe kukʼ ri nu soldados che utoʼik. 28 Rumal laʼ xinkʼam bʼi pa ri ki Sanedrín ri judíos rech kwetaʼmaj jas ri umak. 29 Ri areʼ kkibʼij che wajun achi riʼ kunimaj ta ri ki Ley, pero ri in xwilo che rajawaxik taj kkamisaxik o kyaʼ pa cárcel rumal ri xubʼano. 30 Pero xinto che tajin kkichomaj ukamisaxik, rumal laʼ aninaq xintaq bʼi ri Pablo awukʼ, xuqujeʼ xinbʼij bʼi chke ri judíos che kebʼe che ubʼixik chawach jas ri umak».

31 Rumal riʼ ri soldados xkibʼan ri xubʼij ri comandante y chaqʼabʼ xkikʼam bʼi ri Pablo pa Antípatris. 32 Y chukabʼ qʼij e nikʼaj chke ri soldados xetzalij kanoq y xaq xiw ri e kʼo chrij kej xebʼe rukʼ. 33 Y are chiʼ ri achijabʼ ri e kʼo chrij kej xeʼopan pa Cesarea, xkiya ri carta che ri gobernador y xkijach kan ri Pablo pa uqʼabʼ. 34 Ri gobernador xusikʼij ri carta y xutaʼ che ri Pablo jas distrito kel wi, rukʼ wariʼ xuchʼobʼo che pa Cilicia kel wi. 35 «Kʼateʼ kojtzijonik are chiʼ keʼul ri winaq ri kʼo amak chkiwach», xcha ri gobernador che ri Pablo. Tekʼuriʼ xtaqanik rech kchajix pa ri rachoch ri Herodes.*

24 Are chiʼ qʼaxinaq chi cinco qʼij, ri Ananías ri kinimal sacerdotes, e jujun kʼamal taq bʼe y ri Tértulo ri abogado, xeqaj bʼi rukʼ ri gobernador che ubʼixik ri umak ri Pablo. 2 Are chiʼ xbʼix che ri Tértulo kchʼawik, xumaj ubʼixik ri umak ri Pablo che ri gobernador Félix, xubʼij:

«Rumal ri tajin kabʼan che uqʼatik tzij, kʼo jororibʼal y utzilal pa ri qatinamit. 3 Sibʼalaj kqamaltyoxij chawe juntir ri abʼanom tat Félix. 4 Pero kwaj taj kinwesaj más a tiempo, xaq xiw kintaʼ jun toqʼobʼ* chawe kojatatabʼej jubʼiqʼ. 5 Xqilo che wajun achi xa kuyak chʼaʼoj. Keʼutaqchiʼj ri judíos pa ronojel ri uwach ulew rech keniman ta chke ri qʼatal taq tzij y are jun kʼamal bʼe rech ri kʼakʼ kojbʼal* kech ri nazarenos. 6 Xuqujeʼ nim ta xril ri templo, rumal laʼ xqachapo. 7* —— 8 Are chiʼ kakʼot uchiʼ kawil na che juntir ri xqabʼij chawe qastzij wi».

9 Tekʼuriʼ e juntir ri judíos xkibʼij chi qastzij wi ri xubʼij ri Tértulo. 10 Ri gobernador rukʼ ri ujolom xubʼij che ri Pablo che kchʼawik. Ri Pablo xubʼij:

«Wetaʼm che kʼi chi junabʼ at juez pa wajun tinamit riʼ, rumal laʼ kinkikotik in kʼo waral che utoʼik wibʼ. 11 Kʼateʼ 12 qʼij xinpaqiʼ bʼi pa Jerusalén che uqʼijilaxik ri Dios, y we kawaj kawetaʼmaj we qastzij ri tajin kinbʼij katkowinik kataʼ chke ri winaq. 12 Ri e areʼ xinkichap taj xa rumal che tajin kinchʼojin rukʼ jun winaq pa ri templo, o tajin kinyak chʼaʼoj pa taq ri sinagogas o pa taq ri tinamit. 13 Y kʼo ta jas rukʼ kkikʼut wi che qastzij ri tajin kkibʼij chwij. 14 Pero ri qastzij are che in kʼo pa ri Qastzij Bʼe, ri kʼakʼ kojbʼal kkibʼij areʼ che. Pero xa tajin kinqʼijilaj ri ki Dios ri watiʼt numam, kinnimaj juntir ri kubʼij ri Ley y ri xkitzʼibʼaj kan ri Profetas. 15 Ri in in junam kukʼ we achijabʼ riʼ qas kinkojo che ri Dios kukʼastajisaj na ri kaminaqibʼ, ri e utz y ri e utz taj.* 16 Rumal laʼ kinkoj nuchuqʼabʼ rech kʼo ta numak chuwach ri Dios y chkiwach ri winaq. 17 Kʼi chi junabʼ qʼaxinaq kʼateʼ chi waʼ kinpe pa ri nutinamit, xinkʼam lo pwaq chke ri wachalal y xinya ofrendas che ri Dios. 18 Are chiʼ xinkiriqa pa ri templo, in chʼajchʼoj chik junam rukʼ ri kubʼij ri Ley, man in kʼo ta kukʼ kʼi winaq ni tajin kinyak chʼaʼoj. Pero chilaʼ e kʼo jujun judíos re ri distrito re Asia. 19 Y we qastzij k’o numak chkiwach, rajawaxik riʼ e kʼo waral rech kkibʼij. 20 Pero kom e kʼo taj, chkibʼij bʼaʼ we achijabʼ riʼ jas ri numak xriqitajik are chiʼ xinkʼam bʼi chuwach ri Sanedrín, 21 ri in xaq xiw xinbʼij chuwach ri Sanedrín: ‹Kamik tajin kqʼat tzij pa nuwiʼ rumal che kinkojon chrij ri kikʼastajibʼal ri kaminaqibʼ›».

22 Rumal che ri Félix retaʼm juntir chrij ri Qastzij Bʼe, xuya kan wariʼ pa jun chi qʼij y xubʼij bʼi chke juntir: «Kul na ri comandante Lisias, tekʼuriʼ kinbʼij chiwe ri xinchomaj». 23 Y xubʼij che ri oficial kech ri soldados che kutzʼapij ri Pablo, pero kuya bʼe che kubʼan jujun taq jastaq. Xuqujeʼ kuya bʼe chke ri e rachiʼl kkiya ri kajwataj che.

24 Qʼaxinaq chi kebʼ oxibʼ qʼij xopan ri Félix rachiʼl bʼi ri rixoqil, Drusila ubʼiʼ, ri areʼ are judía, y xtaqanik che kekʼam lo ri Pablo y xutatabʼej ri xubʼij chrij ri Cristo Jesús. 25 Pero are chiʼ ri Pablo xtzijon chrij ri ubʼanik utzilal, ri uqʼilik ibʼ* y ri tiempo are chiʼ ri Dios kuqʼat tzij pa kiwiʼ ri winaq, xuxiʼj ribʼ ri Félix rumal laʼ xubʼij: «Utz laʼ jat, kʼateʼ chi katinchʼabʼej pa jun chi qʼij rech kojtzijonik». 26 Y amaqʼel kusikʼij ri Pablo rech ktzijon rukʼ xa rumal che kraj che ri Pablo kuya pwaq che rech kutzoqopij bʼik. 27 Ri Félix kebʼ junabʼ chi na xuqʼat tzij, tekʼuriʼ xkanaj kan ri Porcio Festo chukʼexwach. Pero rumal che ri Félix kraj kqaj chkiwach ri judíos xuya na kan ri Pablo pa cárcel.

25 Ri Festo xopan pa Cesarea rech kuqʼata tzij, are chiʼ qʼaxinaq chi oxibʼ qʼij xpaqiʼ bʼi pa Jerusalén, 2 y are chiʼ xopan chilaʼ, ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri judíos nimaʼq kibʼanik xkimaj ubʼixik juntir ri umak ri Pablo che ri Festo. Tekʼuriʼ xkibʼij che 3 chi kubʼan jun toqʼobʼ kutaq lo ri Pablo pa Jerusalén, pero ri areʼ kichomam chik kkikamisaj ri Pablo are chiʼ petinaq pa ri bʼe. 4 Ri Festo xubʼij chke: «Ri Pablo rajawaxik pa Cesarea ktzʼapix wi, y ri in ya kintzalij bʼi chilaʼ». 5 Xuqujeʼ xubʼij: «Ri achijabʼ ri kʼo nim taqanik pa kiqʼabʼ, cheqaj bʼi wukʼ, rech kkibʼij ri umak ri achi we qas kʼolik».

6 Are chiʼ ri Festo ocho o diez qʼij chik kʼo kukʼ, xtzalij bʼi pa Cesarea. Chukabʼ qʼij xtʼuyiʼ pa ri utem* y xutaq usikʼixik ri Pablo. 7 Ri judíos ri xepe pa Jerusalén xkimulij kibʼ chrij ri Pablo are chiʼ xok bʼik. Y xkimaj uchololexik juntir ri umak, pero kʼo ta kkʼutuwik che qastzij ri kkibʼij.

8 Xutoʼ kʼu ribʼ ri Pablo chkiwach, xubʼij: «Kʼo ta numak nubʼanom, nunimam ri ki Ley ri judíos, nunimam ri César y nim wilom wi ri templo». 9 Rumal che ri Festo kraj kqaj chkiwach ri judíos, xutaʼ che ri Pablo: «¿La kawaj katbʼe pa Jerusalén rech chnuwach kqʼat tzij pawiʼ chilaʼ?». 10 Ri Pablo xubʼij che: «In kʼo chuwach jun representante rech ri César y waral rajawaxik kqʼat wi tzij pa nuwiʼ. At tajin kawilo che kʼo ta kʼax tajin kinbʼan chke ri judíos. 11 Y we qastzij rajawaxik kinkamisaxik rumal ri xinbʼano, chinkamisax bʼaʼ. Pero we achijabʼ riʼ kʼo ta jas rukʼ xkikʼut wi che qastzij ri xkibʼij chwij, rumal laʼ kʼo ta jun kkowinik kinujach bʼi pa kiqʼabʼ rech kkibʼan chwe ri kkaj. ¡Kwaj che are ri César kqʼatow tzij pa nuwiʼ!». 12 Are chiʼ ri Festo ya xtzijon kukʼ ri u consejeros, xubʼij che ri Pablo: «Chuwach ri César katbʼe wi, rumal che are laʼ ri xawaj».

13 Are chiʼ qʼaxinaq chi jujun qʼij, ri rey Agripa y ri Berenice xebʼe pa Cesarea che uchʼabʼexik ri Festo. 14 Xekanaj na kan jujun qʼij rukʼ, rumal laʼ ri Festo xchʼaw rukʼ chrij ri Pablo. Xubʼij:

«Kʼo jun achi waral ri xyaʼ kan pa cárcel rumal ri Félix 15 y are chiʼ xinkʼojiʼ pa Jerusalén, ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes y ri kʼamal taq kibʼe ri judíos xkibʼij chwe ri xubʼan ri achi, xuqujeʼ xkibʼij chwe che kinqʼat tzij puwiʼ. 16 Pero ri in xinbʼij chke, ri ley romana kubʼij, utz taj xaq kjach bʼi jun ajmak pa uqʼabʼ jun chi winaq xaneʼ rajawaxik ri ajmak kutoʼ na ribʼ chkiwach ri winaq ri kkibʼij che kʼo umak. 17 Rumal laʼ, are chiʼ ri achijabʼ kʼo taqanik pa kiqʼabʼ xepe waral, chukabʼ qʼij xintʼuyiʼ pa ri nutem y xintaq usikʼixik ri Pablo rech kintatabʼej. 18 Tekʼuriʼ xkimaj uchololexik ri umak chnuwach pero nijun che ri xkibʼij are ri xinchomaj in che xubʼano. 19 Xa chrij ri u religión kechʼojin wi y chrij ri jun Jesús ri ya kaminaq chik, pero ri Pablo kubʼij che kʼaslik. 20 Ri in kinriq ta chik jas kinbʼan rukʼ wajun achi. Rumal laʼ xintaʼ che, we kraj pa Jerusalén kqʼat wi tzij puwiʼ. 21 Pero rumal che ri Pablo kraj che are ri César kqʼatow tzij puwiʼ y kraj taj kbʼe pa Jerusalén. Nutzʼapim na pa cárcel y weyeʼm na jas kubʼij ri César».*

22 Ri Agripa xubʼij che ri Festo: «Kwaj kintatabʼej ri kubʼij ri jun achi riʼ». «Chweʼq kata na ri kubʼij», xcha ri Festo che. 23 Chukabʼ qʼij xeʼopan ri Agripa y ri Berenice, nim kkibʼan che kibʼ xeʼok bʼi pa ri qʼatbʼal tzij, kachiʼl bʼi ri comandantes kech ri soldados y ri achijabʼ nimaʼq kibʼanik re ri tinamit. Tekʼuriʼ ri Festo xutaq usikʼixik ri Pablo. 24 Ri Festo xubʼij: «Rey Agripa y ix juntir ri ix kʼo qukʼ waral. Juntir ri judíos re Jerusalén y ri e kʼo waral kkiraq kichiʼ che ubʼixik chwe che rajawaxik kkamisax wajun achi riʼ. 25 Pero ri in xwilo che rajawaxik taj kkamisaxik. Rumal laʼ, are chiʼ xubʼij chwe che kraj kbʼe chuwach ri César,* utz laʼ xincha che. 26 Pero kinriq taj jas kintzʼibʼaj bʼi chrij wajun achi riʼ rech kintaq bʼi che ri Wajaw César. Rumal laʼ xinkʼam lo waral chiwach ix y chawach at rey Agripa rech kakʼot uchiʼ y weneʼ rukʼ wariʼ kinatoʼo rech kinkowinik kʼo kintzʼibʼaj bʼi chrij. 27 Rumal che utz taj xaq kintaq bʼi jun achi chuwach ri César, we man kinbʼij bʼik jas ri umak ubʼanom».

26 Ri rey Agripa xubʼij che ri Pablo: «Katkowinik katchʼawik rech katoʼ awibʼ». Rumal laʼ ri Pablo xukʼut rukʼ ri uqʼabʼ che ya kumaj tzijonem y xubʼij wariʼ che utoʼik ribʼ:

2 «Rey Agripa, sibʼalaj kinkikotik in kʼo chawach kamik rech kintoʼ wibʼ chuwach juntir ri kkibʼij ri judíos chwij, 3 más na che ri at awetaʼm chrij ri ki costumbres ri judíos y chrij ri jastaq ri kechʼojin wi. Rumal laʼ kintaʼ jun nimalaj toqʼobʼ* chawe che kinatatabʼej.

4 »Ri winaq pa ri nutinamit y pa Jerusalén ketaʼm chrij ri nukʼaslemal are chiʼ in ala na. 5 Ri e areʼ kekowinik kkibʼij che in xinok na fariseo y at qas awetaʼm che ri fariseos kkibʼan juntir ri kubʼij ri Ley. 6 Pero kamik tajin kqʼat tzij pa nuwiʼ xa rumal che kinkojon chrij ri ubʼim kan ri Dios chke ri qatiʼt qamam. 7 Ri qa 12 tribus, chi paqʼij chi chaqʼabʼ tajin kkikoj kichuqʼabʼ che upatanixik ri Dios. Rumal che kkaj kkilo ri xubʼij kan ri Dios chke ri qatiʼt qamam. Rey Agripa, ri in xuqujeʼ weyeʼm ri kubʼan na ri Dios, y are laʼ ri numak chkiwach ri judíos.

8 »Pero, ¿jasche kikoj taj che ri Dios kuwalijisaj na ri kaminaqibʼ? 9 Xinkoj nuchuqʼabʼ che ubʼanik kʼax chke ri winaq ri kkitzijoj ri ubʼiʼ ri Jesús aj Nazaret. 10 Are waʼ ri xinbʼan pa Jerusalén. Rukʼ ri kitobʼanik ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes xenya ri discípulos pa cárcel y utz xwilo are chiʼ xekamisaxik. 11 Xinbʼe pa taq ri sinagogas che ubʼanik kʼax chke ri winaq rech kekojon ta chi chrij ri Cristo. Y rumal che sibʼalaj petinaq woyowal chkij, xinbʼe pa nikʼaj chi tinamit che ubʼanik kʼax chke.

12 »Xinbʼe pa Damasco, rumal che xintaq bʼi kumal ri kʼamal taq kibʼe ri sacerdotes. 13 Rey Agripa, are chiʼ oj bʼenaq pa ri bʼe pa taq nikʼaj qʼij, xel lo jun luz pa ri kaj ri xtunun pa qawiʼ, ri luz riʼ más saq na chuwach ri qʼij. 14 Are chiʼ juntir xojtzaq cho ri ulew, xinta jun winaq ri xubʼij chwe pa hebreo: ‹Saulo, Saulo, ¿jasche tajin kabʼan kʼax chwe? Xa kabʼan kʼax che awibʼ, xa at junam rukʼ jun wakax ri kukoj aqan che ri cheʼ ri jisikʼ uwiʼ* ri rukʼam ri rajaw›. 15 ‹¿Jachin riʼ ri at Wajaw?›, xincha che y ri areʼ xubʼij chwe: ‹In ri Jesús, ri tajin kabʼan kʼax che. 16 Chatwalijoq, xatinchaʼo rech katzijoj na ri jastaq ri tajin kawilo y ri jastaq ri kinkʼut na chawach chwij in. Xa rumal waʼ xinkʼut wibʼ chawach. 17 Y ri in katintoʼ na chkiwach ri awinaq y chkiwach ri tinamit ri katintaq wi bʼik, 18 rech kator ri kibʼaqʼwach, rech keʼel lo pa ri qʼequʼm y keqʼax pa ri saqil, keʼel pa uqʼabʼ ri Satanás y keqʼax pa uqʼabʼ ri Dios, rech jeriʼ kkuyutaj kimak y kkiriq na ri herencia ri kuya na ri Dios chke ri e chaʼom rumal che kkikubʼsaj kikʼuʼx chwij in›.

19 »Rumal laʼ rey Agripa, xinnimaj ri xbʼix chwe pa ri visión. 20 Nabʼe xinbʼe kukʼ ri winaq re Damasco, tekʼuriʼ kukʼ ri winaq re Jerusalén, xuqujeʼ xinbʼe kukʼ ri winaq re juntir Judea y kukʼ ri judíos taj, xintzijoj chke che rajawaxik kkibʼan arrepentir kibʼ che ri kimak, ketzalij rukʼ ri Dios y kkikʼut rukʼ ri kkibʼano che qastzij wi xkibʼan arrepentir kibʼ. 21 Rumal wariʼ xinkichap ri judíos pa ri templo y xkaj xinkikamisaj. 22 Pero rukʼ ri utobʼanik ri Dios, in kʼasal na y tajin kintzijoj ri utzalaj taq noticias chke ri rijabʼ y chke ri akʼalabʼ. Xaq xiw kinbʼij ri xkitzʼibʼaj kan ri Profetas y ri xubʼij kan ri Moisés chrij ri kbʼantaj na: 23 ri Cristo kuriq na kʼax y are ri nabʼe kkʼastajisax na chkixoʼl ri kaminaqibʼ, kutzijoj na ri utz taq noticias chke ri uwinaq y chke ri e judíos taj, xuqujeʼ kuya na luz pa kiwiʼ».

24 Are chiʼ ri Pablo tajin kchʼawik y tajin kutoʼ ribʼ, rukʼ raqoj chiʼaj ri Festo xubʼij che: «¡Xa xatlokarik* Pablo, xa xsach achomanik rumal ri estudio kabʼano!». 25 Pero ri Pablo xubʼij che: «Tat Festo, xa ta tajin kinlokarik, qastzij ri tajin kinbʼij. 26 Ri rey retaʼm chrij juntir wariʼ, rumal laʼ kinkowinik kinchʼaw rukʼ, rumal che juntir waʼ we jastaq riʼ man xbʼan ta chawal.* 27 Rey Agripa, ¿la kakoj at ri xkibʼij kan ri Profetas? In wetaʼm che kakojo». 28 Pero ri Agripa xubʼij che ri Pablo: «Ya mer xatkowin che nuchʼakik rech kinok cristiano». 29 Ri Pablo xubʼij che: «Kintaʼ che ri Dios rech ri at y e juntir ri xintatabʼen kamik kixok na cristiano junam wukʼ in, y kwaj taj kkoj cadenas chiwe jas ri kojom chwe in».

30 Are chiʼ xbʼitaj wariʼ rumal ri Pablo, xtakʼiʼ ri rey, tekʼuriʼ xtakʼiʼ ri gobernador, ri Berenice y juntir ri achijabʼ ri e kʼo kukʼ. 31 Xeʼel kʼu bʼi juntir y kkibʼij: «Kʼo ta umak wajun achi riʼ, rumal laʼ rajawaxik taj ktzʼapix pa cárcel o kkamisaxik». 32 Y ri Agripa xubʼij che ri Festo: «We ta ma ta xubʼij wajun achi che kbʼe chuwach ri César, ya ta xtzoqopix bʼi laʼ».

27 Rumal che xchomaxik chi kojbʼe pa Italia, xyaʼ bʼi ri Pablo y nikʼaj chi presos pa uqʼabʼ ri Julio jun oficial rech jun grupo soldados, ri grupo riʼ kbʼix Augusto che. 2 Xojpaqiʼ pa jun barco ri upetik pa Adramitio, wajun barco riʼ ya kel bʼik y kbʼe pa taq ri tinamit ri e kʼo pa taq ri distrito re Asia. Xteriʼ bʼi ri Aristarco chqij, jun achi re Tesalónica ri kʼo pa ri distrito re Macedonia. 3 Chukabʼ qʼij xojopan pa Sidón. Ri Julio sibʼalaj utz rukʼ ri Pablo, rumal laʼ xuya bʼe che ri Pablo kbʼe che kichʼabʼexik ri ramigos y kkiya ri kajwataj che.

4 Xojel kʼu bʼi pa Sidón y xojqʼax bʼi chunaqaj ri isla re Chipre, rumal che kojutoʼ chuwach ri kaqiqʼ. 5 Tekʼuriʼ xojqʼax bʼi pa ri mar chuchiʼ Cilicia y Panfilia y xojopan pa Mira re Licia. 6 Chilaʼ, ri oficial kech ri soldados xuriq jun barco kbʼe pa Italia, ri upetik pa Alejandría. Xojpaqiʼ kʼu bʼi chupam ri barco. 7 Kʼi qʼij xqabʼinibʼej rech xojopan pa Cnido, y kʼax xqabʼano xojopanik. Tekʼuriʼ xojqʼax bʼi chuwach Salmone, re ri isla re Creta, rech kqatoʼ qibʼ chuwach ri kaqiqʼ. 8 Paneʼ chuchiʼ ri isla xojqʼax wi bʼik, xqariq wi kʼax rumal ri kaqiqʼ, pero xojopan pa ri lugar Bellos Puertos ubʼiʼ, ri kʼo chunaqaj ri tinamit Lasea.

9 Naj tiempo xojkʼojiʼ na chilaʼ y kʼax chi qʼaxem puwiʼ ri mar, rumal che ya xqʼax ri ayuno re ri Qʼij rech Kuybʼal makaj.* Rumal laʼ ri Pablo xubʼij chke ri achijabʼ: 10 «Kinwil in che utz taj kojbʼe kamik, we kojbʼek kuriq kʼax riʼ ri barco, ketzaq kan riʼ ri reqaʼn y weneʼ kojkam kanoq». 11 Pero ri oficial kech ri soldados xunimaj ta ri xubʼij ri Pablo che, xaneʼ are xunimaj ri xubʼij ri kbʼinsan ri barco y ri ajchaqʼe. 12 Utz taj kqaqʼaxej ri qʼalaj pa Bellos Puertos, rumal laʼ e kʼi xkibʼij che utz kojbʼe pa Fenice rech kqaqʼaxej ri qʼalaj chilaʼ. Wajun puerto riʼ kʼo pa Creta y kkaʼy pa ri relebʼal qʼij.

13 Are chiʼ xqaj uchuqʼabʼ ri kaqiqʼ ri kpe pa ri sur, xkichomaj che utz kojbʼe pa Fenice. Rumal laʼ xkijekʼ ri u anclas ri barco y xaq chuchiʼ ri isla re Creta xojbʼe wi. 14 Pero are chiʼ oj bʼinaq chi apan jubʼiqʼ, xwalij jun nimalaj kaqiqʼ pa ri nordeste.* 15 Pero xkowin ta ri barco sukʼ xbʼe chuwach ri kaqiqʼ rumal che sibʼalaj kʼo uchuqʼabʼ. Rumal laʼ xaq xqaya bʼe kojuchararej bʼik. 16 Xojqʼax bʼi chunaqaj ri nitzʼ isla Cauda ubʼiʼ, rech kojutoʼ chuwach ri kaqiqʼ. Paneʼ jeriʼ xqabʼano rukʼ taq kʼax xojkowinik xqaqʼansaj lo ri alaj barco, ri kʼo bʼi chrij ri nim barco. 17 Are chiʼ qapaqabʼam chik, xkixim ri nimalaj barco rech kjaqʼin taj. Rumal che kqaj taj kojkanaj kan pa ri sanyabʼ re Sirte,* xkikir ri kolobʼ re ri vela y xkiya bʼe che ri kaqiqʼ kojukʼam bʼik. 18 Chukabʼ qʼij, rumal che ri kaqiqʼ jabʼ sibʼalaj kusilabʼisaj ri barco, xkimaj kan ukʼaqik jujun jastaq pa ri mar. 19 Churox qʼij, xkikʼaq kan ri kolobʼ ri kkoj che ri vela.

20 Rumal che sibʼalaj kʼi chi qʼij tajin kubʼan kʼax ri kaqiqʼ jabʼ chqe, qilom ta uwach ri qʼij ni ri chʼumil, xqachomaj che kojkam kanoq. 21 E juntir ri e kʼo pa ri barco kʼi chi tiempo kitijom ta kiwa. Rumal riʼ ri Pablo xtakʼiʼ chkixoʼl ri achijabʼ y xubʼij chke: «Ma ta tajin kqariq waʼ we kʼax riʼ y ma ta xeqakʼaq kan riʼ ri jastaq pa ri mar we ta xito ri xinbʼij chiwe, chi kojel ta lo pa Creta. 22 Pero kixiʼj ta iwibʼ, nijun chiwe kkam kanoq xaq xiw ri barco ksach na uwach. 23 Kinbʼij wariʼ chiwe rumal che pa ri chaqʼabʼ kanoq, xul jun ángel wukʼ ri taqom lo rumal ri Dios ri kinpatanij y ri kinya uqʼij, 24 xubʼij chwe: ‹Pablo kaxiʼj ta awibʼ rajawaxik katopan na rukʼ ri César, xuqujeʼ ri Dios katutoʼ na rech katkam taj y nijun chke ri e kʼo pa ri barco kkamik›. 25 Rumal laʼ achijabʼ, kixiʼj ta iwibʼ. Wetaʼm in che ri xubʼij ri Dios qastzij wi je kbʼantajik. 26 Pero ri barco kupotzʼij na ribʼ chuwach jun isla».

27 Tekʼuriʼ 14 qʼij chik, xaq are oj kʼo na pa ri mar re Adria. Ri mar kojukʼam bʼi jeriʼ jelaʼ. Y pa nikʼaj aqʼabʼ ri achijabʼ xkinaʼo che weneʼ ya tajin kojnaqajin che jun isla. 28 Rumal laʼ xkimaj rilik jampaʼ qajinaq bʼi ri mar, xkilo che weneʼ qajinaq bʼi 36 metros.* Are chiʼ oj bʼinaq chi jubʼiqʼ, jumul chik xketaj jampaʼ qajinaq bʼi ri mar y xkilo che xa 27 metros* qajinaq chik. 29 Rumal che kkixiʼj kibʼ chi ri barco kupotzʼij ribʼ chuwach taq ri abʼaj, chrij ri barco xkikʼaq bʼi kajibʼ anclas pa ri mar y kkaj chik ya ksaqirik. 30 Tekʼuriʼ ri achijabʼ xebʼe che uqasaxik ri alaj barco pa ri mar y xkibʼij che rajawaxik keqasax ri anclas ri e kʼo chuwach ri barco, pero ri qas kkaj are che keʼanimaj bʼik. 31 Rumal laʼ ri Pablo xubʼij chke ri soldados y ri ki oficial: «We ri achijabʼ riʼ kekanaj ta kan pa ri barco, ri ix kixkam na». 32 Rumal laʼ ri soldados xebʼe che uramixik ri kolobʼ re ri alaj barco y xtzaq bʼi pa ri mar.

33 Are chiʼ tajin ksaqirik, ri Pablo xubʼij chke ri achijabʼ che rajawaxik kʼo kkitijo. Xubʼij chke: «14 qʼij chik xaq iweyeʼm jas ri kqariq na y kʼo ta jas itijom. 34 Rumal laʼ chitijaʼ iwa rech kʼo ichuqʼabʼ. Y qas kinbʼij chiwe chi nijun chiwe ix kuriq na kʼax». 35 Are chiʼ xbʼitaj juntir wariʼ rumal, xukʼam jun kaxlanwa, xumaltyoxij che ri Dios chkiwach juntir, tekʼuriʼ xupaʼij* y xumaj utijik. 36 Rumal ri xubʼan ri Pablo e juntir xeʼok pa waʼim. 37 Oj 276 winaq oj kʼo pa ri barco. 38 Are chiʼ xtijtaj ri qawa, xkimaj kan ukʼaqik ri triko pa ri mar rech kqaj ralal ri barco.

39 Are chiʼ xsaqirik xkilo che kʼo ulew chkinaqaj, pero kkichʼobʼ taj jawiʼ e kʼo wi. Tekʼuriʼ xkilo che utz kkitakʼabʼaʼ ri barco chilaʼ. 40 Rumal laʼ xkiramij ri e kolobʼ re ri anclas rech ketzaq kan pa ri mar. Xuqujeʼ xekikir ri nimaʼq taq paleʼt ri kkikoj che ubʼinisaxik ri barco, tekʼuriʼ xkiyak ri alaj nitzʼ vela kʼo chuwach ri barco rech keʼopan chuchiʼ ri lugar ri xkil apanoq. 41 Xupukʼij kʼu ribʼ ri barco pa jun mulaj sanyabʼ, xchʼapiʼ kan ri utzaʼm chupam, pero ri rachaq ri barco xtukin* rumal ri uchuqʼabʼ ri olas. 42 Rumal laʼ ri soldados xkichomaj kkikamisaj ri presos rech kkikʼaq ta bʼi kibʼ pa ri mar y keʼanimaj bʼik. 43 Pero ri oficial kech ri soldados kraj taj kkamisax ri Pablo, rumal laʼ xuya ta bʼe kkibʼan ri xkichomaj. Xaneʼ xubʼij chke juntir ri e kʼo pa ri barco, chi ri kekowinik kemuxanik* chkikʼaqaʼ bʼi kibʼ pa ri mar y chenabʼej apanoq 44 y ri ketaʼm taj kemuxanik, chkikojo bʼi tzʼalam o nikʼaj chi uchʼaqapil ri barco y cheteren bʼi chkij. E juntir utz kiwach xeʼopan pa ri isla.

28 Utz qawach xojopan pa ri isla, tekʼuriʼ xqato chi ri isla Malta ubʼiʼ. 2 E juntir ri winaq re ri isla sibʼalaj utz kanimaʼ y utz xkibʼan che qakʼulaxik, xkibʼan jun qʼaqʼ rech kqamiqʼ qibʼ chuwach rumal che sibʼalaj tajin kubʼan* jabʼ y tew. 3 Pero are chiʼ ri Pablo xuya jumulaj* xikʼay pa ri qʼaqʼ, xel lo jun kumatz* chupam y xxekiʼ chrij ri uqʼabʼ. 4 Are chiʼ ri winaq xkil ri kumatz xekel che ri uqʼabʼ ri Pablo, xkibʼij: «Xa kamisanel wajun achi riʼ. Paneʼ xkam ta kan pa ri mar, pero ri Justicia* xutaq lo jun kumatz chrij rech kkamik». 5 Ri Pablo xutotaʼ ri uqʼabʼ y ri kumatz xtzaq bʼi pa ri qʼaqʼ y kʼo ta kʼax xubʼan kan che. 6 Ri winaq xkichomaj che ri Pablo ksipojik o kkamik. Pero are chiʼ xqʼax ri hora y xkilo che kʼo ta xukʼulmaj, xkikʼex ri kichomanik y xkichomaj chik chi ri Pablo are jun dios.

7 Kʼo jun achi nim ubʼanik pa ri isla, Publio ubʼiʼ y kʼi rulew kʼolik. Ri areʼ utz xubʼan che qakʼulaxik y oxibʼ qʼij xojkʼojiʼ kan rukʼ. 8 Pero ri utat ri Publio qajinaq cho chʼat, rumal che kʼo qʼaqʼ chrij y kikʼ chik kukisij.* Rumal laʼ ri Pablo xok bʼik jawiʼ kʼo wi ri achi, xubʼan orar y xuya ri uqʼabʼ puwiʼ. Rukʼ waʼ, ri achi xkunatajik. 9 Rumal wariʼ, ri yawabʼibʼ ri e kʼo pa ri isla, xebʼe che rilik ri Pablo y ri areʼ xeʼukunaj. 10 Xuqujeʼ kʼi jastaq xkisipaj chqe y are chiʼ ya kojel bʼik xkiya ronojel ri kajwataj chqe.

11 Oxibʼ ikʼ xojkanaj kan pa ri isla, y chilaʼ kʼo jun barco re Alejandría che xuqʼaxej juntir ri qʼalaj pa ri isla. Pa ri barco riʼ xojbʼe wi, chuwach ri barco kʼo jun imagen kech ri Ukʼojol ri Zeus. 12 Xojtakʼiʼ na pa Siracusa y oxibʼ qʼij xqabʼan chilaʼ. 13 Tekʼuriʼ xojel bʼi pa Siracusa y xojopan pa Regio. Y chukabʼ qʼij xpe jun kaqiqʼ pa ri sur y kʼa churox qʼij xojopan pa Puteoli. 14 Siete qʼij xojkanaj na kan chilaʼ rumal che xeqariq ri qachalal y ri areʼ xkibʼij chqe che kojkanaj na kan kukʼ. Tekʼuriʼ xojbʼe pa Roma. 15 Y are chiʼ ri qachalal re Roma xkito che oj bʼenaq pa bʼe, e jujun xepe che qakʼulaxik kʼa pa ri Plaza del Mercado de Apio y nikʼaj chik xojkikʼulaj pa ri lugar ubʼiʼ Tres Tabernas. Are chiʼ ri Pablo xeril ri qachalal, xkikotik y xumaltyoxij che ri Dios. 16 Are chiʼ xojopan pa Roma xyaʼ bʼe che ri Pablo kkanaj kan utukel pa jun ja, pero xkoj kan jun soldado che uchajixik.

17 Tekʼuriʼ, are chiʼ qʼaxinaq chi oxibʼ qʼij, ri Pablo xeʼusikʼij ri judíos ri nimaʼq kibʼanik y are chiʼ kimulim chi kibʼ xubʼij chke: «Qachalal, ri in kʼo ta jun kʼax xinbʼan che ri qatinamit y nunimam ri costumbres ri kikʼutum kan ri qatiʼt qamam chqawach. Pero, are chiʼ in kʼo pa Jerusalén, ri judíos xinkijach pa kiqʼabʼ ri romanos. 18 Are chiʼ xkikʼot nuchiʼ xkilo che kʼo ta numak rech kinkamisaxik, rumal laʼ xkaj xinkitzoqopij bʼik. 19 Pero ri judíos xkaj taj, rumal laʼ xwaj xinpe chuwach ri César, pero xinpe taj xa rumal che kwaj kinmol umak ri nutinamit. 20 Kojom waʼ taq cadenas chwe xa rumal ri keyeʼm ri winaq re Israel, rumal laʼ xixinsikʼij rech kintzijon iwukʼ». 21 Tekʼuriʼ ri judíos xkibʼij che: «Kʼo ta jun carta taqom lo chqe pa Judea che kchʼaw chawij, y nijun chke ri qachalal ri ulinaq waral kʼo kibʼim chawij. 22 Pero qatom ri kbʼix pa ronojel lugar chrij wajun kʼakʼ kojbʼal riʼ y kqaj kqetaʼmaj jas ri kachomaj at chrij wariʼ».

23 Xkichomaj che pa jun chi qʼij kkimulij kibʼ rukʼ, y are chiʼ xopan ri qʼij e kʼi winaq xeʼopan pa ri ja ri kʼo wi ri Pablo. Rumal laʼ jun qʼij xtzijon kukʼ chrij ri utz taq noticias re ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios,* xuqujeʼ xchʼaw chrij ri Ley ri xyaʼ kan che ri Moisés y ri xkitzʼibʼaj kan ri Profetas rech keʼutoʼ ri winaq kekojon chrij ri Jesús. 24 E kʼo jujun xkikoj ri xubʼij chke, pero e kʼo nikʼaj chik xkikoj taj. 25 Rumal che jalajoj ri kkichomaj, xkitukij bʼi kibʼ. Rumal laʼ ri Pablo xubʼij:

«Are chiʼ k’u laʼ ri espíritu santo xukoj ri profeta Isaías rech xchʼaw kukʼ ri iwatiʼt imam. 26 Ri espíritu santo xubʼij che: ‹Jat pa ri tinamit y chabʼij chke: «Ri ix kito pero kichʼobʼ ta ri kito, ri ix kiwilo pero kichʼobʼ ta ri kiwilo. 27 Rumal che kowirinaq ri iwanimaʼ. Itzʼapim taq ri ixikin rech kita taj, itzʼapim taq ri ibʼaqʼwach rech kiwil taj, ni kʼo ta kichʼobʼo y ni kixtzalij rukʼ ri Dios rech kixukunaj»›. 28 Chiwetaʼmaj bʼaʼ chi ri salvación kuya ri Dios, ktzijox na chke ri winaq ri man e judíos taj, y ri areʼ kkitatabʼej kʼu na». 29* ——

30 Kebʼ junabʼ xkanaj ri Pablo pa ri ja ri uqajom y utz kubʼan che kikʼulaxik juntir ri keʼopan che uchʼabʼexik. 31 Kutzijoj ri Uqʼatbʼal tzij ri Dios chke y kukʼut chkiwach chrij ri Qajaw Jesucristo, xuxiʼj ta ribʼ y kʼo ta xqʼaten che ubʼanik.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xujeq».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «sutan».

O «siempre».

Chawilaʼ ri tema A5.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «raqʼ taq qʼaqʼ».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xkijiqʼaj».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Suche».

O «prosélitos».

O «kketzʼabʼej kiwach».

Pa taq a las 9 de la mañana.

Chawilaʼ ri tema A5.

Chawilaʼ ri diccionario.

Pa ri idioma griego, «pa ri qʼoxom re ri kamikal».

O «pa nu derecha».

O «Hades». Kraj kubʼij ri lugar simbólico jawiʼ e uxlanaq wi ri kaminaqibʼ. Chawilaʼ ri diccionario.

O «ksipax na».

Pa ri idioma griego, «ri hora novena».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «jun tzij xtakʼiʼk».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kchʼopinik».

O «Pórtico re Salomón».

Chawilaʼ ri tema A5.

Pa ri idioma griego, «xnoj che espíritu santo».

Wajun abʼaj chikaj kkoj wi che utiqik kebʼ paredes rech ko kkʼojiʼ ri ja. Chawilaʼ ri diccionario.

Wari kraj ta kubʼij che xebʼe ta pa escuela. Xaneʼ kraj kubʼij che xebʼe ta pa ri escuelas rabínicas.

Chawilaʼ ri tema A5.

O «ri u Cristo».

Chawilaʼ ri diccionario.

O «xkipis bʼi».

Chawilaʼ ri tema A5.

Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «chutzalaj».

O «nimaʼq taq bʼe».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «ri rinoch’», «ri ranochʼ».

Waral chrij ri Jesús tajin kchʼaw wi.

Chawilaʼ ri diccionario.

O «prosélito». Are jun winaq kel pa jun chi tinamit ri kubʼan ki costumbres ri judíos.

O «Chkʼuyal xekitzukuj», «Chawal xekitzukuj».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «e kuʼl».

Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kʼax kkinaʼ che».

O «jeʼl chuwach ri Dios».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xuchʼikmij», «xupaqchij».

Chawilaʼ ri tema A5.

O «ri a sandalias».

O «ri Ja ri kukʼutu che kʼo ri Dios kukʼ». Chawilaʼ ri diccionario.

O «justo».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «uqitzʼitzʼexik».

Pa ri idioma griego: «xwar pa ri kamikal».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «chaqijnaq», «sikirnaq».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kebʼ awach».

Chawilaʼ ri tema A5.

O «jun funcionario». Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «aninaq xbʼek», «kasumumik xbʼek».

O «rastro».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «karneʼl».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «jun utzil».

Chawilaʼ ri tema A3.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xutaʼ jun utzil».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xkʼojiʼ puwiʼ».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Rumal laʼ xkʼam ubʼe».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kkikʼalkʼabʼej», «kikʼolkʼotem rij».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kkibʼij che: «qajinaq cho uchʼat».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «chayubʼa ri asok».

Ri bʼiʼaj Dorcas pa griego y Tabita pa arameo, kraj kubʼij ‹gacela›.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Rumal laʼ xatinsaxik y xqʼoyobʼax».

O «ri kubʼan cuero».

Pa ri idioma griego, «chunaqaj ri hora novena».

O «ajbʼanol cuero».

Pa ri idioma griego, «ri hora sexta».

O «jun likʼilik atzʼyaq».

Pa ri idioma griego, «santolaj ángel».

O «xupachabʼa ribʼ chuwach».

Pa ri idioma griego, «ri hora novena».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «klaqʼpun», «kaniklaj», «krepan».

Chawilaʼ ri tema A5.

O «jun likʼilik atzʼyaq».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «itzel chikop».

O «Kʼo kʼu ri uqʼabʼ ri Jehová». Chawilaʼ ri tema A5.

Chawilaʼ ri tema A5.

O «xkʼutun».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «¡Chanim!».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Chayujbʼaʼ awibʼ».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «mokom ali».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xkubʼiʼ».

Pa ri idioma griego, «tetrarca». Jun príncipe yaʼom taqanik che rumal ri emperador pa kiwiʼ taq ri e tinamit.

O «ajitz».

O «procónsul». Chawilaʼ ri diccionario.

Chawilaʼ ri tema A5.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «katpotzʼar na».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xetʼuyiʼk».

O «ri xubʼan prometer ri Dios».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xkitaʼ utzil».

O «ri winaq ri xeʼok judíos».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xkikoj kipam».

Chawilaʼ ri tema A5.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «rukʼ raqoj chiʼaj».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «jun tzij xtakʼiʼk».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xkiraqij», «xkitʼubʼij», «xkibʼitʼij».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

Chawilaʼ ri tema A5.

O «kqaya latzʼ chke».

Pa ri idioma griego, «ri tzʼilobʼisam kumal ri e tyox».

Pa griego kbʼix pornéia che. Chawilaʼ ri diccionario.

O «ri chikop kkamisaxik y kesax ta ukikʼel».

O «ri chikop kkamisaxik y kesax ta ukikʼel».

O «Chʼabʼej chik».

Chawilaʼ ri tema A3.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xutaʼ utzil che».

Chawilaʼ ri diccionario.

Chawilaʼ ri tema A5.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «mokom ali».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xkitʼubʼij», «xkijisij», «xkibʼit».

Chawilaʼ ri diccionario.

O «lámpara».

O «aninaq xbʼe».

O «xekibʼan kan animar».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kʼax kkinaʼ».

Chawilaʼ ri diccionario.

O «kkibʼan investigar chrij ri Utzij ri Dios».

Chawilaʼ ri diccionario.

Chawilaʼ ri diccionario.

O «¿Jas kraj kubʼij wajun achi riʼ?».

Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «qas kpe na».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «chutzalaj».

Chawilaʼ ri tema A5.

Weneʼ are ri qachalal re Jerusalén.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Rukʼ chuqʼabʼ».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «nitzʼ suʼt», «payu».

O «ajqʼijabʼ».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kichupum».

Chawilaʼ ri tema A5.

O «Kkiraq kichiʼ ri winaq».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xkichʼikmij bʼi», «xkipaqchij bʼi».

O «lámpara».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xupiro», «xuchʼaqapij».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «K’ate’ xqak’am b’ik».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «ukarneʼl ri Dios».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xkitzʼubʼu».

O «pa qa izquierda».

Ri Felipe are jun chke ri siete achijabʼ che xechaʼ pa Jerusalén rech kkijach ri wa.

Pa nik’aj chi lugar jewa’ kb’ix che: «ri rajaw».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xqataʼ jun utzil».

Chawilaʼ ri tema A5.

Pa griego kbʼix pornéia che. Chawilaʼ ri diccionario.

O «ri chikop kkamisaxik y kesax ta ukikʼel».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «ri winaq kkiraq kichiʼ».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xkʼojiʼ pa nuwiʼ».

Pa nik’aj chi lugar jewa’ kb’ix che: «xinpotz’ar».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Chanim».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kjichʼik», «kchʼayik».

O «ri kebʼanow preguntas che».

Pa ri idioma griego, «pa ri urox hora».

Chawilaʼ ri diccionario.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kintaʼ jun utzil».

O «kʼakʼ religión».

Chawilaʼ ri tema A3.

Waral are kchʼaw chkij ri winaq ri xkibʼan ri utz kril ri Dios y ri winaq ri xkibʼan ri utz ta krilo.

O «ri ubʼanik controlar ibʼ».

Ri tem ri kuqʼat wi tzij.

O «Augusto». Are jun chke ri títulos kojom che ri emperador romano.

O «Augusto». Are jun chke ri títulos kojom che ri emperador romano.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «kintaʼ jun nimalaj utzil».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «tzʼibʼitzʼik uwiʼ», «jisjik uwiʼ».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «Xa xatmoxarik», «Xa xatkonarik», «Xa xatpayirik».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «man xbʼan ta chkʼuyal».

Are ri ikʼ re Tisri, are ri tiempo kumaj ri jabʼ, rumal laʼ sibʼalaj kʼo uchuqʼabʼ ri mar.

Ri kabʼix euroaquilón che.

Chawilaʼ ri diccionario.

Pa ri idioma griego, «20 brazas». Chawilaʼ ri tema B14.

Pa ri idioma griego, «15 brazas». Chawilaʼ ri tema B14.

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xupiro», «xuchʼaqapij».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «xwaqʼin».

O «kkibʼan nadar».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «rumal che sibʼalaj utaqem».

Pa nikʼaj chi lugar jewaʼ kbʼix che: «jun kʼaleʼn».

Wajun kumatz riʼ kʼo u veneno.

Wajun tzij riʼ, Díkē kbʼix che pa griego. Weneʼ are tajin kchʼaw chrij ri diosa ri kbʼix justicia che, ri kukʼajisaj kiwach ri winaq.

O «disentería».

O «ri u Reino ri Dios». Chawilaʼ ri diccionario.

Chawilaʼ ri tema A3.

    E wuj pa quiché (1993-2025)
    Uk'isik sesión
    Umajixik sesión
    • Quiché
    • Chataqa b'ik
    • Ri qas utz kawilo
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ri kta' chawe rech kakojo
    • Keta'max ta ri xatz'ib'aj
    • Configuración de privacidad
    • JW.ORG
    • Umajixik sesión
    Chataqa b'ik