KʼUTUNEM 11
¿Jasche kʼo kʼi kʼaxkʼolil?
1, 2. ¿Jas kkaj kketaʼmaj e kʼi winaq?
RONOJEL taq qʼij kqata ri e kʼax kkʼulmatajik. E kʼi winaq kekam rumal jun kabʼraqan. Jun achi kukamisaj jun winaq che kʼo ta umak. Jun ixoq kkam rumal cáncer kekanaj kan e jobʼ ral.
2 Are chiʼ kkʼulmataj jastaq junam rukʼ wariʼ, e kʼi winaq kkichomaj jasche kʼo kʼi itzelal xuqujeʼ kʼaxkʼolil pa ri uwach Ulew. ¿La kʼo jumul achomam wariʼ?
3, 4. a) ¿Jas xutaʼ ri Habacuc che ri Jehová? b) ¿Jas xutzujuj ri Jehová che?
3 Ri Biblia kchʼaw chkij jujun e sukʼ taq upatanelabʼ ri Dios che xechoman chrij wariʼ. Jun kʼutbʼal, ri qʼaxal tzij Habacuc xubʼij che ri Jehová: «¿Jasche kbʼan la chwe chi keʼenwil kʼi kʼaxkʼolil xuqujeʼ itzelal? Sutim wij rumal toqinik xuqujeʼ sachisam wachaj; pa konojel kʼolbʼal e kʼo wi chʼoj xuqujeʼ tijoj chuqʼabʼ» (Habacuc 1:3).
4 Ri Biblia kubʼij che Jehová xutzujuj che Habacuc che kusukʼumaj na ronojel ri tajin kkʼulmatajik (Habacuc 2:2, 3). Jehová sibʼalaj keʼuloqʼoqʼej ri e winaq. Ri Biblia kubʼij chrij ri Dios: «Ri areʼ kʼut kixuchajij» (1 Pedro 5:7). Qastzij wi, más nim na ri kʼax kunaʼ ri Dios chqawach oj are chiʼ kril ri kʼax (Isaías 55:8, 9). Rumal laʼ, ¿jasche kʼo kʼi kʼaxkʼolil cho ri uwach Ulew? Chqilampeʼ.
¿JASCHE KʼO KʼI KʼAXKʼOLIL?
5. a) ¿Jas kkibʼij e kʼi kʼamal bʼe re ri e kojonem chrij ri kʼaxkʼolil kqariqo? b) ¿Jas kubʼij ri Biblia chrij wariʼ?
5 E kʼi sacerdotes, pastores xuqujeʼ e kʼamal bʼe pa taq ri kojonem kkibʼij che kqariq kʼax rumal che are laʼ ri kraj ri Dios. Weneʼ kkibʼij che are ri Dios ri kyaʼow ronojel ri kʼax. Kʼi mul kkibʼij che kojkun taj kqachʼobʼ ri rumal che kqariq kʼax. E nikʼaj chi winaq kkibʼij che kojkamik rech kojbʼe rukʼ ri Dios pa ri kaj. Jun kʼutbʼal, are chiʼ kkam jun akʼal, kkibʼij che ri Dios xukʼam bʼi pa ri kaj rumal che kajwataj jun chi ángel che. Are kʼu wariʼ qastzij taj. Jehová kʼo ta jumul kubʼan itzel taq jastaq. Ri Biblia kubʼij: «¡Mawi machomaxik chi ri Dios, ri kʼo ronojel ukunem, chubʼanaʼ ri lawaloyil o chuchakuj ta ri ma ta sukʼilal!» (Job 34:10).
6. ¿Jasche e kʼi winaq kkibʼij che are ri Dios ri ajmak che ronojel ri kʼaxkʼolil kkʼulmataj pa ri uwach Ulew?
6 E kʼi winaq kkibʼij che are ri Dios ri ajmak che ronojel ri kʼaxkʼolil kkʼulmatajik, rumal che kkibʼij che areʼ kqʼatow tzij pa uwiʼ wajun uwach Ulew riʼ. Are kʼu pa ri kʼutunem 3 xqetaʼmaj che are ri Satanás tajin kqʼatow tzij pa uwiʼ ri uwach Ulew.
7, 8. ¿Jasche kʼo kʼi kʼaxkʼolil pa ri uwach Ulew?
7 Ri Biblia kubʼij che «ri uwach Ulew kʼo pa uqʼabʼ ri itzel» (1 Juan 5:19). Ri qʼatal tzij re wajun uwach Ulew riʼ are ri Satanás, jun uxlabʼal che sibʼalaj itzel xuqujeʼ kubʼan kʼax. Areʼ tajin «keʼusubʼ konojel ri winaq» (Apocalipsis 12:9). E kʼi winaq kkesaj uwach. Wariʼ are ri nabʼe rumal che ri e winaq kkibʼan molom tzij, itzel kkil kibʼ xuqujeʼ kʼo kʼaxkʼolil.
8 Chqilaʼ ri ukabʼ rumal che kʼo kʼi kʼaxkʼolil. Are chiʼ Adán xuqujeʼ Eva xeniman ta che ri Dios, xkiqʼaxej ri makaj chke ri e kalkʼwal. Rumal laʼ ri e winaq, kkibʼan itzel jastaq xuqujeʼ kkibʼan kʼax chke nikʼaj chik. Kʼi mul kkaj keʼux más nim kibʼanik, kebʼe pa chʼoj xuqujeʼ kekichʼay e nikʼaj chi winaq (Eclesiastés 4:1; 8:9). Ri urox rumal che ri winaq kkiriq kʼax are che «konojel waʼ xaq kʼatetal» kkʼulmatajik (Eclesiastés 9:11). Wariʼ kraj kubʼij che weneʼ kqariq jun accidente o kqakʼulmaj jun chi kʼax rumal che utz ta ri lugar o ri tiempo oj kʼo wi.
9. ¿Jasche qas qetaʼm che kʼo kʼi rumal che ri Dios uqʼatem ta uwach ri kʼaxkʼolil?
9 Are ta ri Jehová kyaʼow ri kʼaxkʼolil. Are ta kyaʼow taqanik che kbʼan chʼoj, elaqʼ, chʼayanik, o nikʼaj chi itzel taq jastaq, xuqujeʼ areʼ ta kbʼanowik che kpe kabʼraqan, ktzaq lo ul xuqujeʼ nikʼaj chi jastaq. Are kʼu weneʼ at kabʼan wajun pregunta riʼ: «We ri Jehová are ri winaq che kʼo más nim uchuqʼabʼ, ¿jasche xaq kuya bʼe che kkʼulmataj itzel taq jastaq?». Qetaʼm che ri Dios sibʼalaj kojraj, rumal laʼ qas qetaʼm che kʼo rumal uqʼatem ta uwach ri kʼaxkʼolil (1 Juan 4:8).
¿JASCHE XAQ KUYA BʼE RI DIOS CHE KʼO KʼAXKʼOLIL?
10. ¿Jas umak ri Jehová xmol rumal ri Satanás?
10 Pa ri kotzʼiʼjalaj Edén, ri Itzel xumol tzij chuwach ri Adán xuqujeʼ Eva. Xubʼij che ri Jehová are jun itzel qʼatal tzij. Xubʼij che kʼo jun utz jastaq che kraj ta ri Dios kuya chke. Satanás xraj xubʼij che areʼ más utz qʼatal tzij chuwach ri Jehová xuqujeʼ che kajwataj ta ri Dios chke (Génesis 3:2-5). (Chawilaʼ ri nota 27, «Ri nimalaj uQʼatbʼal tzij ri Jehová»).
11. ¿Jas pregunta rajawaxik kqetaʼmaj ri urespuesta?
11 Adán xuqujeʼ Eva xeniman ta che ri Jehová xuqujeʼ nim ta xkilo. Xkichomaj che yaʼtal chke kkichaʼ ri utz o ri utz taj. ¿Jas xubʼan ri Jehová che ukʼutik che utz ta ri xkichomaj Adán xuqujeʼ Eva xuqujeʼ che areʼ retaʼm ri qas utz chqe?
12, 13. a) ¿Jasche Jehová aninaq ta xusachisaj uwach ri Adán xuqujeʼ Eva? b) ¿Jasche uyaʼom bʼe ri Jehová che Satanás kuqʼat tzij pa uwiʼ ri uwach Ulew xuqujeʼ che ri e winaq kkiqʼat tzij chbʼil kibʼ?
12 Ri urayinik ri Jehová are che ri uwach Ulew kux jeʼlikalaj lugar xuqujeʼ kenoj che ri e ralkʼwal ri Adán xuqujeʼ ri Eva. Jehová kubʼan na ri urayibʼal paneʼ Satanás kuqʼatej (Génesis 1:28; Isaías 55:10, 11). Rumal laʼ, Jehová aninaq ta xusachisaj kiwach ri Adán xuqujeʼ Eva, xaneʼ xuya chke che xekʼojiʼ kalkʼwal. Jeʼ wariʼ, ri e kalkʼwal ri Adán xuqujeʼ Eva kekunik kkichaʼ jachin kqʼatow tzij pa kiwiʼ.
13 Satanás xumol umak ri Jehová chkiwach ri ángeles (Job 38:7; Daniel 7:10). Rumal laʼ, Jehová xuya tiempo che ri Satanás rech kukʼutu we qastzij ri tajin kubʼij. Xuqujeʼ xuya tiempo chke ri winaq che kkiqʼat tzij chbʼil kibʼ pa wajun uwach Ulew riʼ che kʼo pa uqʼabʼ ri Satanás. Jeʼ wariʼ, kqʼalajinik we ri e winaq kekunik kkiqʼat tzij chbʼil kibʼ rukʼ ta ri utobʼanik ri Dios.
14. ¿Jas ilitajinaq rukʼ ri tiempo?
14 Pa kʼi junabʼ, ri e winaq kiqʼatom tzij chbʼil kibʼ, are kʼu konojel ri e qʼatal taq tzij utz ta chak kibʼanom. Wariʼ, kukʼutu che Satanás are jun bʼanol tzij xuqujeʼ che kajwataj ri utobʼanik ri Dios chke ri winaq. Qastzij ri xubʼij ri profeta Jeremías are chiʼ xubʼij: «Ajawaxel, wetaʼm chi ri winaq man pa uqʼabʼ taj kʼo wi ri ukʼaslemal, chi man kʼo ta utaqanik puwiʼ ri ubʼinem» (Jeremías 10:23).
¿JASCHE UYAʼOM BʼE RI JEHOVÁ CHE KʼO KʼAXKʼOLIL PA KʼI TIEMPO?
15, 16. a) ¿Jasche uyaʼom bʼe ri Jehová che kʼo kʼaxkʼolil pa kʼi tiempo? b) ¿Jasche usukʼumam ta Jehová ri kʼaxkʼolil ubʼanom ri Satanás?
15 ¿Jasche uyaʼom bʼe ri Jehová che kʼo kʼaxkʼolil pa kʼi tiempo? ¿Jasche kuqʼatej taj che kkʼulmataj itzel taq jastaq? Xajwataj tiempo rech kqʼalajinik che ri uqʼatbʼal tzij ri Satanás utz taj. Ri winaq kikojom ronojel uwach qʼatbʼal tzij, are kʼu kʼo ta nijun qas utz. Xuqujeʼ, paneʼ ri ciencia xuqujeʼ ri tecnología kilom chi kʼi kʼakʼ jastaq, kimik kʼo más itzelal, mebʼaʼil, kamisanik xuqujeʼ chʼoj. Kojkun taj rukʼ utzilal kqaqʼat tzij pa qawiʼ we kʼo ta ri utobʼanik ri Dios qukʼ.
16 Jun chi jastaq, Jehová usukʼumam ta ri kʼax che ubʼanom ri Satanás. Rumal che we kubʼano, jetaneʼ ktobʼan rukʼ ri uqʼatbʼal tzij ri Satanás, rumal laʼ kubʼan ta wariʼ. Xuqujeʼ, ri winaq kkichomaj laʼ che kekunik kkiqʼat tzij chbʼil kibʼ. Are kʼu ri Dios kubʼan ta wariʼ, rumal che qastzij taj che kekunik kkiqʼat tzij chbʼil kibʼ, xuqujeʼ areʼ kʼo ta jumul kubʼan tzij (Hebreos 6:18).
17, 18. ¿Jas kubʼan Jehová che usukʼumaxik ronojel ri kʼax ubʼanom ri Satanás?
17 Jehová kkunik kusukʼumaj ronojel ri kʼax che kʼolik rumal che Satanás xuqujeʼ ri winaq xeniman taj. Areʼ kkun che ubʼanik ronojel. Jehová retaʼm ri tiempo che ktzʼaqat utzalixik uwach ronojel ri molom tzij che xubʼan Satanás chrij. Tekʼuriʼ kubʼan jun kotzʼiʼjalaj uwach Ulew, junam che xraj. Konojel ri e kaminaq «keʼel na uloq pa taq ri muqbʼal» (Juan 5:28, 29). Ri winaq kkiriq ta chi yabʼil xuqujeʼ kekam ta chik. Jehová kukoj na ri Jesús «che kisachik kiwach ri e uchak ri itzel» kraj kubʼij, usachisaxik uwach ronojel ri ubʼanom ri Satanás (1 Juan 3:8). Are kʼu, kqamaltyoxij che ri Jehová che kʼo upaciencia qukʼ. Wariʼ kubʼano che kojkunik kqetaʼmaj na uwach xuqujeʼ uchaʼik we kqaj che areʼ kux ri qʼatal tzij pa qawiʼ (chasikʼij uwach 2 Pedro 3:9, 10). Xuqujeʼ, are chiʼ kqariq kʼax, Jehová kuya ri utobʼanik chqe rech kqachʼijo (chasikʼij uwach 1 Corintios 10:13).
18 Jehová kojutaqchiʼj taj rech kqachaʼ che kux qʼatal tzij pa qawiʼ. Uyaʼom jun nimalaj sipanik chqe: che kojkunik kqachaʼ ri kqaj kqabʼano. Chqilaʼ jas upatan wajun sipanik riʼ chqe.
¿JAS KABʼAN CHE UKOJIK RI SIPANIK CHE KATKUN CHE UCHAʼIK RI KAWAJ KABʼANO?
19. a) ¿Jas ri jeʼlikalaj sipanik uyaʼom ri Jehová chqe? b) ¿Jasche rajawaxik kqamaltyoxij wajun sipanik riʼ?
19 Jehová uyaʼom bʼe chqe rech kqachaʼ ri kqaj kqabʼano. Rumal wajun jeʼlikalaj sipanik riʼ kojkun che uchaʼik ri kqabʼan pa qakʼaslemal xuqujeʼ we kqaj o kqaj taj kqapatanij ri Jehová. Oj junam ta kukʼ ri e chikop, che rukʼ ta kichomanik kkibʼan ri jastaq (Proverbios 30:24-28). Xuqujeʼ xa ta oj máquinas, che xaq xiw kkibʼan ri jastaq che kekun che ubʼanik. Yaʼtal chqe kqachaʼ ri e qabʼantajik, e jachin taq keʼux qachiʼl xuqujeʼ ri kqabʼan pa ri qakʼaslemal. Jehová kraj che kojkikotik.
20, 21. ¿Jas ri utz kachaʼ ubʼanik kimik?
20 Jehová kraj che kqaloqʼoqʼej (Mateo 22:37, 38). Areʼ xaq junam rukʼ jun tat che kkikotik rumal che ri ralkʼwal kubʼij che, che rukʼ ronojel ranimaʼ kuloqʼoqʼej, xa ta rumal che ktaqchiʼxik. Jehová uyaʼom bʼe chqe rech kqachaʼ we kqapatanij o kqapatanij taj. Satanás, Adán xuqujeʼ Eva xkichaʼ ta unimaxik ri Jehová. E ri at, ¿jas kachaʼ ubʼanik?
21 Ri utz kachaʼ ubʼanik kimik are upatanixik ri Jehová. Millones winaq kichaʼom chi upatanixik ri Dios xuqujeʼ kixutum ri Satanás (Proverbios 27:11). Junam rukʼ ri qilom chik, ri Dios kusachisaj na uwach ri kʼaxkʼolil xuqujeʼ kubʼan na jun kotzʼiʼjalaj uwach Ulew. ¿Jas rajawaxik kabʼano rech katkʼojiʼ chilaʼ? Kqil na ri urespuesta pa ri jun chi kʼutunem.