Ri upatanelabʼ ri Jehová nim kkil wi ri sukʼilal

1. ¿Jas kʼax xuriq ri José, y jas xubʼan chuwach wariʼ?

RI JOSÉ, ri ukʼojol ri Jacob, xuriq jun kʼax. Rumal che jun ixoq xubʼij che: «Chatwar wukʼ». Paneʼ wajun ixoq are ri rixoqil ri rajaw, ri Potifar, ri José xunimaj ta ri xbʼix che. Weneʼ jun kuchomaj jasche xqʼoyiʼ ta rukʼ. Ri Potifar kʼo ta chilaʼ, y ri José are jun ajchak. Xuqujeʼ, kkun riʼ ri ixoq kubʼan kʼax che we man kunimaj. Paneʼ jewaʼ xubʼan ri ixoq, ri José xubʼan ta ri xubʼij che. ¿Jasche? Ri areʼ xubʼij: «¿Jas ta che kinbʼan jun jasach ri sibʼalaj lawalo, kinmakun ta kʼu chuwach ri Dios?» (Gén. 39:7-12).

2. ¿Jasche retaʼm ri José che ri qʼoyolem rukʼ jun ixoq che ukʼulaj taj are jun makaj?

² ¿Jasche retaʼm ri José che ri qʼoyolem rukʼ jun ixoq che ukʼulaj taj are jun makaj? Chnaʼtaj chqe che kraj na 200 junabʼ che kyaʼ ri taqanik che ri Moisés, che chilaʼ kubʼij: «Matqaj pa mak rukʼ jun winaq chik» (Éx. 20:14). Are kʼu ri José retaʼm ri kuchomaj ri Jehová chrij ri ubʼanik makunik kukʼ achijabʼ ixoqibʼ. Jun kʼutbʼal, ri areʼ retaʼm che ri kʼulanem xyaʼ che jun achi y jun ixoq. Y retaʼm riʼ ri xubʼan ri Jehová rech xuchajij ri ubisabuela, Sara, are chiʼ e kebʼ ajawinelabʼ xkaj xeqʼoyiʼ rukʼ. Xuqujeʼ xnaʼtaj riʼ che ri xubʼan ri Dios rech xuchajij ri Rebeca, ri rixoqil ri Isaac (Gén. 2:24; 12:14-20; 20:2-7; 26:6-11). Apastaneʼ ri xtoʼwik, ri José retaʼm jas jastaq utz kril ri Jehová y jas utz ta krilo. Rumal che sibʼalaj xuloqʼoqʼej ri Jehová, nim xril wi ri utaqanik y xunimaj.

3. ¿Jas kqil na pa wajun kʼutunem riʼ?

³ ¿La nim kawil wi at ri utaqanik ri Dios? Qastzij riʼ chi jeʼ. Are kʼu qonojel xa oj ajmakibʼ y, we kqachajij ta qibʼ, weneʼ kqachomaj ri kkichomaj ri winaq che makaj ta ri tajin kkibʼano (Is. 5:20; Rom. 12:2). Rumal laʼ, kqil na jas riʼ ri usukʼilal ri Dios y jasche nim kqil wi. Tekʼuriʼ kqil na oxibʼ jastaq che rajawaxik kqabʼano rech nim kqil wi ri utaqanik ri Jehová.

¿JAS RIʼ RI USUKʼILAL RI DIOS?

4. ¿Jas kkʼutuwik che nim ta kqil wi ri utaqanik ri Dios?

⁴ Are chiʼ ri Jesús xkʼojiʼ cho ri uwach Ulew, ri e kʼamal taq bʼe re ri kojonem kkibʼan che kibʼ che sibʼalaj e sukʼ y kʼo ta kesach wi. Are kʼu ri Jesús xubʼij chke che utz ta ri kkibʼano rumal che nim ta kekil wi ri e nikʼaj chik y xa are kebʼin chke ri e winaq jas ri utz kkibʼano y jas ri utz taj (Ecl. 7:16; Luc. 16:15). Kimik, e kʼi winaq kejunamataj kukʼ e areʼ. Kkichomaj che ronojel utz ri kkibʼano. Kkinimarisaj kibʼ chkiwach ri e nikʼaj chik y kʼax kechʼaw chkij. Ri Jehová utz ta kril ri bʼantajik riʼ rumal che tajin ta knimax ri utaqanik.

5. Junam rukʼ ri kubʼij ri Biblia, ¿jas kraj kubʼij ukʼutik sukʼilal? Chayaʼ ubʼixik jujun kʼutbʼal.

⁵ Ri sukʼilal are jun utzalaj bʼantajik. Pa kebʼ oxibʼ tzij, kraj kubʼij kqabʼan ri utz chuwach ri Dios. Pa ri Biblia, ri tzij «sukʼilal» kraj kubʼij che kqanimaj ri e taqanik che más nim kibʼanik: ri e utaqanik ri Jehová. Jun kʼutbʼal, ri Jehová xubʼij chke ri ajkʼayibʼ che rajawaxik kkikoj pajbʼal che «tzʼaqat ri man kʼo ta esam chke» (Deut. 25:15). Rumal laʼ, rech jun cristiano kux sukʼ chuwach ri Dios rajawaxik kunimaj wajun taqanik riʼ pa ri ukʼay. Xuqujeʼ ri winaq che nim kril ri usukʼilal ri Jehová itzel krilo are chiʼ kbʼan kʼax chke e nikʼaj chik. Y rech kqaj chuwach ri Dios pa ronojel, rajawaxik amaqʼel knaʼtaj ri utaqanik ri Dios che, are chiʼ kuchaʼ ubʼanik jun jastaq (Col. 1:10).

6. Junam rukʼ ri kubʼij Isaías 55:8, 9, ¿jasche kqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri taqanik che kuya ri Jehová chrij ri utz y ri man utz taj?

⁶ Pa ri Biblia kubʼij che ri Jehová «are rachoch ri sukʼil». Kraj kubʼij che ri sukʼilal kpe rukʼ ri areʼ (Jer. 50:7, Ri Tyoxlaj Wuj). Rumal che are ri Bʼanol qe, xaq xiw ri areʼ kkunik kubʼij chqe jachike ri utz y jachike ri utz taj. Y, rumal che tzʼaqat, ri e taqanik che kuyaʼo más e sukʼ na chuwach ri qech oj, rumal che xa oj ajmakibʼ (Prov. 14:12; chasikʼij uwach Isaías 55:8, 9). Are kʼu, ¿la kojkunik kqanimaj ri utaqanik? Kojkunik, rumal che xojbʼanik junam rukʼ «ri ukaʼyebʼal ri Dios» (Gén. 1:27). Sibʼalaj kojkikot che unimaxik. Rumal ri loqʼoqʼenik che kqanaʼ che ri loqʼalaj qaTat kubʼano che kqaj kqesaj uwach (Efes. 5:1).

7. ¿Jasche sibʼalaj nim ubʼanik che e yaʼom taqanik? Chayaʼ jujun kʼutbʼal.

⁷ Are chiʼ kqanimaj ri utaqanik ri Jehová chrij ri ubʼanik ri utz y ri utz taj, kqariq utzilal pa ri qakʼaslemal. Chqilampeʼ jasche. Jun kʼutbʼal, ¿jas kkʼulmataj riʼ we chkijujunal ri bancos kkichaʼ jas pwaq kkikojo? Qastzij riʼ che kriqitaj kʼax. Y, we pa jun hospital chkijujunal ri kunanelabʼ o enfermeras kekikunaj ri yawabʼibʼ junam rukʼ ri kkaj e areʼ, kʼo jujun riʼ kekamik. Rumal laʼ unimaxik ri utaqanik ri Jehová kojuchajij rech kqariq ta kʼax.

8. ¿Jas tewchibʼal kkiriq ri nim kkil wi ri utaqanik ri Dios?

⁸ Ri Jehová keʼutewchij ri kkikoj kichuqʼabʼ che unimaxik ri utaqanik. Y kutzujuj chke che «ri e utzalaj taq winaq kkechbʼej na ri ulew kejeqiʼ kʼu na chuwach chbʼe qʼij saq» (Sal. 37:29). ¿Jas kkiriq riʼ ri winaq we konojel kkinimaj ri utaqanik ri Jehová? Kkʼojiʼ kikotemal riʼ chkixoʼl y jamaril. Ri Jehová kraj che at xuqujeʼ kariq ri e tewchibʼal riʼ. Rumal laʼ, kʼo kʼi rumal che nim kqil wi ri utaqanik. ¿Jas más rajawaxik kqabʼano rech kqanimaj ri utaqanik? Chqilaʼ oxibʼ jastaq che kojutoʼ che ubʼanik.

¿JAS MÁS KOJKUNIK KQABʼANO RECH NIM KQIL WI RI UTAQANIK RI JEHOVÁ?

9. ¿Jas kojtowik rech kqaloqʼoqʼej ri sukʼilal?

⁹ Nabʼe: Uloqʼoqʼexik ri kyaʼow ri taqanik. We kqaj kqakʼutu che nim kqil wi ri sukʼilal, más kqaloqʼoqʼej riʼ ri yaʼowinaq ri e taqanik chrij ri utz y ri man utz taj. Are chiʼ más kqaloqʼoqʼej ri Jehová, más kqaj kqanimaj ri utaqanik. Chojchoman chkij ri Adán y ri Eva. Wet qas kkiloqʼoqʼej ri Jehová, xkinimaj ta riʼ (Gén. 3:1-6, 16-19).

10. ¿Jas xubʼan ri Abrahán che retaʼmaxik jasche ri Jehová xuchaʼ ubʼanik jujun jastaq?

¹⁰ ¿La mat qastzij che kqaj taj kqabʼan qe ri xkibʼan ri Adán y ri Eva? Rech kqabʼan ta qe junam kukʼ e areʼ, rajawaxik kqetaʼmaj más uwach ri Jehová, nim kqil wi ri utz taq ubʼantajik y kqakoj qachuqʼabʼ che uchʼobʼik jasche kuchaʼ ubʼanik jujun taq jastaq. We kqanimaj, más kqaloqʼoqʼej riʼ. Chojchoman chrij ri xubʼan ri Abrahán, che sibʼalaj xuloqʼoqʼej ri Dios. Paneʼ kʼax xubʼan che uchʼobʼik jujun jastaq che xuchaʼ ubʼanik ri Jehová, are kʼu xnimanik. Xukoj uchuqʼabʼ che uchʼobʼik uwach ri Jehová. Jun kʼutbʼal, ¿jas xubʼano are chiʼ xretaʼmaj che ri Jehová ubʼim chik che kusachisaj uwach ri Sodoma y Gomorra? Nabʼe xuxibʼij ribʼ che ri «nimalaj qʼatal tzij» che keʼukamisaj ri e utz taq winaq kukʼ ri e utz taj. Ri areʼ xuchʼobʼ taj jasche ri Dios jewaʼ kubʼano, rumal laʼ xubʼan preguntas che. Ri Jehová xkʼojiʼ upaciencia rukʼ. Xubʼij che jasche xuchaʼ ubʼanik wariʼ, y chukʼisbʼal ri Abrahán xuchʼobʼo che ri Jehová kril ri kʼo pa kanimaʼ konojel ri e winaq y che kukʼajisaj ta kiwach ri e utz kukʼ ri e utz taj (Gén. 18:20-32).

11. ¿Jas xubʼan ri Abrahán che ukʼutik che kuloqʼoqʼej ri Jehová y kukubʼsaj ukʼuʼx chrij?

¹¹ Xsach ta che ri Abrahán ri tzijonem che xubʼan rukʼ ri Jehová chrij ri Sodoma y Gomorra. Xaneʼ xutoʼo rech más xuloqʼoqʼej y nim xril wi ri loqʼalaj uTat che kʼo pa ri kaj. Are chiʼ xqʼax ri tiempo, ri Abrahán xuqʼaxej jun chi kʼax che wariʼ xubʼano che xkoj pa kʼax ri ukubʼsal kʼuʼx chrij ri Dios. Ri Jehová xubʼij che che kuya ri ukʼojol Isaac che tabʼal toqʼobʼ. Rumal che ri Abrahán retaʼm chik jasche ri Jehová kuchaʼ jujun jastaq xubʼan ta chi preguntas che. Xaneʼ xubʼan ronojel ri xubʼij ri Jehová che. Paneʼ jewaʼ xkʼulmatajik, are kʼu qastzij riʼ che kʼax xubʼan che ubʼanik. Y qas retaʼm che ri Jehová kubʼan ri sukʼilal. Rumal laʼ ri apóstol Pablo xubʼij, che ri Abrahán retaʼm che ri Jehová kukʼastajisaj na ri ukʼojol Isaac (Heb. 11:17-19). Y qastzij ri xubʼij ri apóstol Pablo, rumal che ri Jehová ubʼim chik che ri Isaac kux na rijaʼlil jun tinamit, y pa ri tiempo riʼ ri Isaac majaʼ na kkʼojiʼ ralkʼwal. Rumal che ri Abrahán kuloqʼoqʼej ri Jehová, retaʼm che amaqʼel kubʼan ri sukʼilal. Rukʼ ronojel ranimaʼ xunimaj paneʼ kʼax ubʼanik ri xbʼix che (Gén. 22:1-12).

12. Junam rukʼ ri kubʼij Salmo 73:28, ¿jas kqabʼan che resaxik uwach ri Abrahán?

¹² ¿Jas kqabʼan che resaxik uwach ri Abrahán? Rajawaxik kqachʼobʼ más uwach ri Jehová. We je kqabʼano, kojqebʼ más riʼ rukʼ y más kqaloqʼoqʼej riʼ (chasikʼij uwach Salmo 73:28). Xuqujeʼ, kqatijoj riʼ ri retaʼmabʼal qakʼuʼx junam rukʼ ri kraj ri Dios (Heb. 5:14). Y, we jun winaq kojutaqchiʼj che ubʼanik jun itzelal, kqabʼij riʼ che che kqabʼan taj. Ni kpe ta riʼ pa qachomanik che kqabʼan jun jastaq che utz ta kril ri Dios y che kubʼan kʼax che ri qachilanik rukʼ. ¿Jas más rajawaxik kqabʼano rech kqakʼut chuwach ri Dios che nim kqil wi ri utaqanik?

13. Junam rukʼ ri kubʼij Proverbios 15:9, ¿jas kqabʼano rech amaqʼel kqanimaj ri utaqanik ri Dios?

¹³ Ukabʼ: Ronojel qʼij chqakojoʼ qachuqʼabʼ rech nim kqil wi ri utaqanik ri Dios. Rech kkowir ri qacuerpo rajawaxik kqabʼan chuqʼabʼ, junam rukʼ wariʼ rech nim kqil wi ri utaqanik ri Jehová rajawaxik kqakoj qachuqʼabʼ che ubʼanik. Y qetaʼm che ri Jehová kutaʼ ta jun jastaq chqe che kojkun ta che ubʼanik (Sal. 103:14). Ri areʼ kubʼij chqe che «kuloqʼoqʼej kʼut jachin ri krukʼaʼj jun kolomalaj kʼaslemal» (chasikʼij uwach Proverbios 15:9). ¿La mat qastzij che are chiʼ kʼo jun qameta kqakoj qachuqʼabʼ rech kojkunik kqabʼano? Junam rukʼ wariʼ, kqakoj qachuqʼabʼ rech kqanimaj ri utaqanik ri Dios. Ri Jehová kojutoʼ che ubʼanik wariʼ y nojimal chi nojimal kojkun che ubʼanik (Sal. 84:5, 7).

14. ¿Jas kukʼutunisaj ri chʼichʼ uwo kʼuxaj, y jasche kajwataj chqe?

¹⁴ Ri Jehová kunaʼtajisaj chqe rukʼ loqʼoqʼebʼal che ronojel ri utaqanik xa ta jun eqaʼn (1 Juan 5:3). Xaneʼ, kojuchajij y wariʼ kajwataj chqe ronojel taq qʼij. Chojchoman chrij jun chakubʼal re chʼoj che xubʼij ri apóstol Pablo (Efes. 6:14-18). Ri areʼ xubʼij: «Chikojoʼ ri sukʼil, je jas jun ajchʼoj kukoj chʼichʼ cho uwo ukʼuʼx», ¿jas xraj xubʼij? Che kqabʼan ri utaqanik ri Jehová pa ri qakʼaslemal. Junam rukʼ jun tobʼal uwo kʼuxaj che kuchajij ri animaʼ, ri utaqanik ri Jehová xuqujeʼ kuchajij ri qanimaʼ, kraj kubʼij, ri qabʼantajik. Rumal laʼ sibʼalaj nim ubʼanik che kqakoj wajun tobʼal uwo kʼuxaj ronojel taq qʼij (Prov. 4:23).

15. ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech kqanimaj ri utaqanik ri Jehová?

¹⁵ ¿Jas kqabʼan che ukojik ri tobʼal uwo kʼuxaj? Are unimaxik ri utaqanik ri Dios ronojel taq qʼij. Chiʼ majaʼ kqachaʼ jun jastaq che kojtzijon chrij, ri música che kqatoʼ, ri etzʼanem o jun wuj che kqasikʼij uwach, chojchoman chrij wariʼ: «¿Jas kuya kan pa ri nuchomanik? ¿La are jun jastaq che utz kril ri Jehová? ¿O kʼo jastaq chupam che utz ta krilo, junam rukʼ ri tzʼil taq makaj, ri chʼoj, ri ubʼanik nimal y urayixik kʼi jastaq?» (Filip. 4:8). We ri kqachaʼ ubʼanik are junam rukʼ ri kraj ri Jehová, ri utaqanik kojuchajij chuwach ri itzel taq jastaq.

16, 17. Junam che kubʼij pa Isaías 48:18, ¿jas kojtoʼwik rech amaqʼel kqanimaj ri utaqanik ri Jehová pa ronojel ri qakʼaslemal?

¹⁶ ¿Y we kojbʼisonik rumal che kqachomaj che kojkun taj kqanimaj ri utaqanik ri Jehová ronojel taq qʼij, ronojel taq junabʼ? Chojchoman chrij ri kʼutbʼal che kukoj ri Jehová y che kriqitaj pa Isaías 48:18 (chasikʼij uwach). Ri Jehová kutzujuj che ri utzilal che kqariqo kjunamataj rukʼ «ureqbʼlaʼ ri plo». Chqachomajampeʼ che oj kʼo chuchiʼ ri mar y kqalachij ri olas che ktaniʼ taj. ¿La mat qastzij che kqachomaj ta riʼ che kopan jun qʼij kpe ta chi ri olas re ri mar? Kqachomaj ta riʼ. Rumal che ri olas re ri mar ya xbʼe miles junabʼ che jelaʼ kubʼano, y ktaniʼ taj.

¹⁷ ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech ri qanimanik che ri Jehová kjunamataj rukʼ ri olas rech ri mar? Are chiʼ kqachaʼ ubʼanik jun jastaq, nabʼe chojchoman chrij ri kraj ri Jehová che kqabʼano. Paneʼ sibʼalaj kʼax kqabʼan che uchaʼik jun jastaq, ri loqʼalaj qaTat amaqʼel kojutoʼ che ubʼanik rech kqanimaj (Is. 40:29-31).

18. ¿Jasche kqaqʼat ta tzij pa kiwiʼ ri e nikʼaj chik?

¹⁸ Urox: Chqayaʼ bʼe che are ri Jehová kqʼatow tzij. Paneʼ kqakoj qachuqʼabʼ che unimaxik ri utaqanik ri Jehová, are kʼu rajawaxik kqaqʼat ta tzij pa kiwiʼ nikʼaj chik. Y kqachomaj taj che más oj sukʼ chkiwach. Kqanimarisaj ta qibʼ chkiwach e nikʼaj chik y kqachomaj taj che kojkunik kqaqʼat tzij pa kiwiʼ. Xaneʼ chnaʼtaj chqe che ri Jehová are ri «nimalaj qʼatal tzij pa uwiʼ ronojel ri uwach Ulew» (Gén. 18:25). Uyaʼom ta chqe che kqaqʼat tzij pa kiwiʼ nikʼaj chik. Xaneʼ, ri Jesús xuya wajun taqanik riʼ: «Miqʼat tzij pa kiwiʼ juleʼ chik, rech man kqʼat ta tzij pa iwiʼ ix» (Mat. 7:1).b

19. ¿Jas xubʼan ri José che ukʼutik che xukubʼsaj ukʼuʼx chrij ri Jehová?

¹⁹ Chqilaʼ chi jumul ri ukʼutbʼal ri José, ri José are jun ala che sibʼalaj sukʼ. Ri areʼ xuqʼat ta tzij pa kiwiʼ nikʼaj chik, paneʼ xbʼan kʼax che. Ri e rachalal xkibʼan kʼax che y xkikʼayij bʼik junam rukʼ jun pataninel y xkibʼij che ri kitat che xa xkamik. Qʼaxinaq chi jubʼiqʼ tiempo, ri José xuriq ribʼ kukʼ ri rachalal. Ri areʼ kʼo chi taqanik pa uqʼabʼ y kkun riʼ kuqʼat tzij pa kiwiʼ ri e rachalal rumal ri kʼax che xkibʼan che. Y are waʼ ri xkichomaj ri areʼ che kbʼan chke, are kʼu sibʼalaj xebʼisonik y xkitzalij kibʼ che ri kimak. Rumal laʼ ri José xubʼij chke: «Mixeʼj iwibʼ. Man kinkun taj kinkoj ta wibʼ che ukʼexwach ri Dios» (Gén. 37:18-20, 27, 28, 31-35; 50:15-21). Sibʼalaj xumachʼ ribʼ ri José y xuchomaj che xaq xiw ri Jehová kkunik kuqʼat tzij pa kiwiʼ ri e rachalal.

20, 21. ¿Jas kojtoʼwik rech kqabʼij taj che más oj sukʼ chkiwach ri e nikʼaj chik?

²⁰ Junam rukʼ ri José, oj xuqujeʼ kqayaʼo che are ri Jehová ri kqʼatow tzij. Jun kʼutbʼal, kqachomaj taj che qetaʼm ronojel ri rumal che ri e qachalal kkibʼan jujun jastaq. Kojkun taj kqil ri kʼo pa kanimaʼ; xaneʼ «ri Ajawaxel areʼ kqʼatow tzij pa kiwiʼ taq ri chomanik» (Prov. 16:2). Ri areʼ keʼuloqʼoqʼej konojel ri winaq, are ta krilo jawiʼ kepe wi o jas tinamit keʼel wi. Xaneʼ ri areʼ kubʼij chqe: «Xoqujeʼ bʼaʼ ri ix, chijaqaʼ bʼaʼ ri iwanimaʼ» (2 Cor. 6:13, Ri Tyoxlaj Wuj). Ri kqaj kqabʼano are che keqaloqʼoqʼej konojel ri e qachalal pa ri qakojonik y kqaqʼat ta tzij pa kiwiʼ.

²¹ Xuqujeʼ kqaqʼat ta tzij pa kiwiʼ ri winaq che e kʼo ta pa ri utinamit ri Jehová (1 Tim. 2:3, 4). Jun kʼutbʼal, kqaqʼat ta tzij pa kiwiʼ ri qafamilia che e kʼo ta pa ri qastzij y kqachomaj taj che keʼux ta testigos rech Jehová. We kqaqʼat tzij pa kiwiʼ, xa tajin kqabʼan nim riʼ che qibʼ y kqachomaj che kʼo ta jas kojsach wi. Xaneʼ ri Jehová tajin kubʼij «chke konojel ri winaq pa ronojel tinamit» che kkikʼex ri kikʼaslemal (Hech. 17:30). Ksach ta chqe che ri Jehová utz ta krilo we jun kuchomaj che are utz na ronojel ri kubʼan ri areʼ chkiwach ri nikʼaj chik.

22. ¿Jas kattoʼwik rech nim kawil wi ri utaqanik ri Dios?

²² We nim kqil wi ri utaqanik ri Jehová, sibʼalaj kojkikot riʼ y ri utz kʼutbʼal che kqayaʼo ktobʼan chke e nikʼaj chik. Y wariʼ kubʼano che sibʼalaj kojkiloqʼoqʼej xuqujeʼ kkiloqʼoqʼej ri qaDios. Man kqaya ta kan «ubʼanik ri utaqanik ri Dios» (Mat. 5:6). Y ri Jehová kril ri chuqʼabʼ che kqakoj ronojel taq qʼij che unimaxik ri utaqanik y wariʼ kubʼano che sibʼalaj kkikotik. Paneʼ cho wajun uwach Ulew sibʼalaj kʼo itzelal, are kʼu kqaya ta kan ukojik qachuqʼabʼ. Amaqʼel chnaʼtaj chqe che «ri Ajawaxel keʼuloqʼoqʼej ri winaq ri e tzʼaqatisanelabʼ pa ronojel» (Sal. 146:8).