Referencias rech ri wuj Qachak xuqujeʼ Qakʼaslemal ri oj Cristianos
© 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
5-11 RE MAYO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS PROVERBIOS 12
Kqariq utzilal are chiʼ qas oj ajchakibʼ
lv cap. 15 pág. 176 párrafo 12
Ri kqabʼan che rilik ri utz «ri kuyaʼ ri qachak chqe»
12 Utz chqabʼanaʼ che ri qachak xuqujeʼ kqabʼan ta elaqʼ o molom tzij. Ri öj qastzij cristianos rajawaxik qas kojchakunik xuqujeʼ qetaʼmam che rajawaxik utz kqabʼan che ri qachak. We je kqabʼan waʼ kuya kʼi utzilal chaqe, jun chike, are che ri ajchaqʼe ri chak utz kojrilo (Proverbios 12:24; 22:29). Xuqujeʼ, chiʼ kqelaqʼaj ta jastaq re ri chak, ri tiempo xuqujeʼ ri pwaq kuya kikotemal chaqe (Efesios 4:28). Junam rukʼ ri xqetaʼmaj pa ri kʼutunem 14, ri e ajchaqʼe ri chak kkikubʼsaj kikʼuʼx chqij. Tekʼuriʼ pa neʼ ri winaq riʼ kkil täj che öj utz ajchakibʼ, ri öj kojkunik «kaqanaʼ pa ri qanimaʼ chi man kʼo ta etzelal qabʼanom» xuqujeʼ chiʼ qetaʼm che kqakikotemaj ri Ajawaxel (Hebreos 13:18; Colosenses 3:22-24).
g21.1-S pág. 8 párr. 1
Utz chabʼana che ri achak
«Xaneʼ chukojoʼ uchuqʼabʼ che kibʼanik utzalaj taq chak kukʼ ri uqʼabʼ, rech kʼo kuyaʼ chke ri kʼo kirajawaxik» (Efesios 4:28). Ri Jehová kraj che kkʼojiʼ jun utz qachomanik chrij ri chak. ¿Jasche? Rumal che ri utz ajchak kkunik kuriq ri kajwataj che ri u familia y wariʼ kuyaʼ kikotemal che. Xuqujeʼ kkunik keʼutoʼ ri kʼo kajwataj chke. Ri ajchaqʼe taq ri chak nim kekil ri utz taq ajchakibʼ y rumal laʼ kkaj taj kekitzaq we ajchakibʼ riʼ. Rumal laʼ ri Biblia kubʼij che are chiʼ utz kbʼan che ri chak are jun sipanik re ri Dios (Eclesiastés 3:13).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w24.09 28 párr. 10
Más kojkikotik are chiʼ kojsipanik
10 Chnaʼtaj chqe che ri kqabʼij kʼo kubʼan pa kikʼaslemal ri nikʼaj chik, rumal laʼ chqabʼij utz taq tzij rech kuya kichuqʼabʼ ri nikʼaj chik. ¿La kʼo jun qachalal che kajwataj kubʼsal kʼuʼx che? We kʼolik, utz we katoʼ wajun qachalal riʼ. Katkunik katopan rukʼ cho rachoch, kachʼabʼej pa teléfono o kataq jun mensaje che. Rajawaxik taj kabʼij kʼi tzij che, xaneʼ chabʼij ri kel pa awanimaʼ. Rukʼ ri utz taq tzij che kel pa awanimaʼ ktobʼan waʼ che ukubʼsaxik ukʼuʼx ri winaq (Prov. 12:25; Efes. 4:29).
12-18 RE MAYO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS PROVERBIOS 13
Kata ta ri kkibʼij ri kkipatanij ta ri Jehová
w03-S 15/9 24 párrs. 5, 6
Chqaterenej ri qastzij «chaj o luz»
5 Ri Salomón kubʼij che ri upatanexik ri Jehová are ri kuya utzilal chqe, rumal laʼ xubʼij: «Ri e sukʼ xaq e junam rukʼ ri chaj ri kanikowik; ri e bʼanal taq etzelal, xaq e junam rukʼ ri chaj ri kachupik» (Proverbios 13:9).
6 Ri chaj o luz are kukʼutunisaj ri kqakojo are chiʼ kʼo kqachaʼ pa qakʼaslemal. Rumal laʼ ri salmista xubʼij «Ri tzij la areʼ jun chaj chke ri waqan, are jun saqil pa ri nubʼe» (Salmo 119:105). Rumal che chupam kojkunik kqariq ri nimalaj unojibʼal ri Dios, jun nojibʼal che kjunamtaj ta rukʼ ri kech ri winaq. Are chiʼ más kqachʼobʼ ri urayibʼal ri Dios y ri ubʼantajik, kubʼano che kqachaʼ utz taq jastaq pa qakʼaslemal. Rumal laʼ kqatatabʼej taj ri «kbʼix che chi utzalaj noʼj» (1 Timoteo 6:20; 1 Corintios 1:20; Colosenses 2:8).
w12-S 15/7 12 párr. 3
Chqapatanij ri Dios che kraj che kojkikotik
3 Ri Satanás ojer xkunik xubʼano che ri Adán y Eva che kʼo jun tzʼaqat kikʼaslemal —y e kʼi ángeles— xemakun chuwach ri Jehová, rumal laʼ kojkunik chqachʼobʼoʼ che jeʼ kraj kubʼan qukʼ oj. Ri Satanás kraj kqachomaj che ri utaqanik ri Jehová kʼax ubʼanik (1 Juan 5:3). We kqayaʼo che ri e chomanik riʼ kok pa qajolom y pa qanimaʼ weneʼ kqamajij ubʼanik ri utz ta kril ri Dios. Jun qachalal ixoq che 24 ujunabʼ che xqaj pa inmoralidad sexual kubʼij: «Ri itzel taq achilanik che xintzukuj xkibʼano che nojim xinchomaj ubʼanik ri utz ta kril ri Dios rumal che xinkochʼ taj xinbʼij chke che utz ta ri tajin kkibʼij chwe».
w04-S 15/7 31 párr. 6
Ri utz kchomanik ronojel kubʼan rukʼ nojibʼal
Ri winaq che kubʼan ronojel rukʼ utz chomanik kuriq tewchibʼal. Ri Salomón xubʼij che ri winaq utz uchomanik che knumik, kwaʼik y kuriq kikotemal «areʼ kʼu ri bʼanal etzelal kkanaj rukʼ numik» (Proverbios 13:25). Ri Jehová kuchʼobʼo jas kyaʼow utzilal pa qakʼaslemal, junam rukʼ: pa ri qa familia, kukʼ ri winaq, are chiʼ kqatzijoj ri utzij ri Dios y are chiʼ kyaʼ jun pixabʼ chqe. We kʼo jun utz qachomanik y kqakʼam ri pixabʼ che kʼo pa ri Biblia, qastzij riʼ kqariq ri qastzij kikotemal.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w21.02 5 párr. 13
«Ri Cristo are ri kijolom ri achijabʼ chkijujunal»
¿Jas kqetaʼmaj? Rajawaxik che ronojel ri kubʼan jun kʼamal bʼe pa ri familia kubʼan rumal ri loqʼoqʼebʼal. ¿Jasche rajawaxik? Ri apóstol Juan xubʼij: «Apachin ri man kuloqʼoqʼej ta ri rachalal [o ri ufamilia] ri rilom, ¿jas ta kʼu lo kubʼano kkun ta che uloqʼoqʼexik ri Dios ri man rilom taj?» (1 Juan 4:11, 20). Rumal laʼ, jun achi che kuloqʼoqʼej ri ufamilia y kraj kubʼan re ri kubʼan ri Jehová y ri Jesús, kukoj uchuqʼabʼ rech kuya ri kajwataj pa ri kikojonik ri e kʼo pa ri ufamilia, kok il che ri kkinaʼo, kuya ri kiwa, katzʼyaq y nikʼaj chi jastaq (1 Tim. 5:8). Kuya tijonik y pixbʼenik chke ri ralkʼwal. Xuqujeʼ kuya ta kan retaʼmaxik chrij ri kubʼan che uchaʼik ri jastaq che kuya uqʼij ri Jehová y che kuya utzilal che ri ufamilia. Chqilaʼ ri e jastaq riʼ pa kijujunal y ri kubʼan jun kʼamal bʼe pa ri familia rech kubʼan re ri kubʼan ri Jehová y ri Jesús.
19-25 RE MAYO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS PROVERBIOS 14
Qas chqachomaj na ri kqabʼano are chiʼ xaq kʼateʼ kkʼulmataj jun kʼax
w23.02 22, 23 párrs. 10-12
Nim chqilaʼ wi ri qakʼaslemal che uyaʼom ri Dios
10 E kʼo jujun taq jastaq che kojkun ta che uqʼatexik rech kkibʼan ta kʼax chqe, junam rukʼ ri kabʼraqan, kaqiqʼ jabʼ, nimalaj yabʼil o chʼoj. Are kʼu kʼo kojkunik kqabʼan chuwach. Kojnimanik are chiʼ kbʼix chqe che kojel ta cho qachoch, kojbʼe pa jun chi lugar che más utz y nikʼaj chi pixabʼ che kkibʼij ri e qʼatal taq tzij (Rom. 13:1, 5-7). Xuqujeʼ chqakʼoloʼ kan jujun jastaq qe, junam rukʼ ri joron, jastaq ktijowik che aninaq taj kubʼan kʼax y kunabʼal che kajwataj chqe.
11 ¿Jas kʼu kqabʼano we pa ri qatinamit kpe jun nimalaj yabʼil? Rajawaxik kqanimaj ri e pixabʼ che kkiya ri qʼatal taq tzij, junam rukʼ ri uchʼajik qʼabʼaj, naj qaxoʼl kukʼ ri winaq, kqakoj mascarillas y kojel ta bʼi pa qachoch we kqariq ri yabʼil. We kqabʼan ronojel wariʼ, kqakʼutu che nim kqil wi ri qakʼaslemal.
12 Are chiʼ kkʼulmataj jun kʼax, kqakoj ta ronojel ri kkibʼij ri e qachiʼl, ri e qachalaxik o ri noticias. Rumal che jujun taq mul kkibʼij ta ri qastzij, xaneʼ are rajawaxik kqakoj ri kkibʼij ri e qʼatal taq tzij y ri e kunanelabʼ (chasikʼij uwach Proverbios 14:15). Xuqujeʼ are chqanimaj ri kubʼij ri jikalaj pataninel y ri sucursales chrij ri kqabʼan che ri e qariqbʼal ibʼ y ri kqabʼan che utzijoxik ri utzij ri Dios, rumal che ri e areʼ qas kkinikʼoj na rij ri kkichaʼ ubʼanik (Heb. 13:17). Are chiʼ kqabʼan ri kkibʼij, xaq xiw ta kqachajij qibʼ oj, xaneʼ xuqujeʼ keqachajij ri e nikʼaj chik y weneʼ rukʼ wariʼ ri e winaq utz kechʼaw chqij ri testigos rech Jehová (1 Ped. 2:12).
w24.07 5 párr. 11
Chakʼutuʼ che kaxiʼj ta awibʼ junam rukʼ ri Sadoc
11 ¿Jas kqabʼan che resaxik uwach ri Sadoc we kbʼix chqe che keqatoʼ ri qachalal paneʼ kqaya ri qakʼaslemal pa kʼax? 1) Chqabʼanaʼ ri kbʼix chqe. Are chiʼ kqakʼulmaj wariʼ rajawaxik kojnimanik rech amaqʼel kʼo junamil chqaxoʼl. Rumal laʼ, chqabʼanaʼ ri kubʼij lo ri sucursal chqe (Heb. 13:17). Ri kʼamal taq bʼe rajawaxik che amaqʼel kkinikʼoj ri rajawaxik kbʼanik are chiʼ kkʼulmataj jun kʼax (1 Cor. 14:33, 40). 2) Kqaxiʼj ta qibʼ, are kʼu qas chqilaʼ na ri kqabʼano (Prov. 22:3). Maqayaʼ qibʼ chuwach kʼax. 3) Chqakubʼsaj qakʼuʼx chrij ri Jehová. Ri areʼ kel ukʼuʼx chqe y kraj che kqachajij qibʼ. Ri Jehová kojutoʼo rech utz kqabʼan che kitoʼik ri qachalal.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
Iff kʼutunem 35 punto 2
¿Jas kqabʼano rech utz kqabʼan che uchaʼik ri kqaj kqabʼano?
Ri Biblia kubʼij che «ri utz kachomanik kril na jawijeʼ kbʼin wi» (Proverbios 14:15). Wariʼ kraj kubʼij che are chiʼ kachomaj ubʼanik jun jastaq rajawaxik nabʼe kachomaj jas kabʼan che. Tekʼuriʼ chatchoman chrij wariʼ: «¿Jas texto kʼolik che kchʼaw chrij wariʼ? ¿Jachin chke más utz kinbʼano? ¿Jas kubʼan chke nikʼaj chik ri kinchaʼ ubʼanik? Y más na, ¿la kuya kikotemal che ri Jehová?» (Deuteronomio 32:29).
Ri Dios taqal che, che kubʼij chqe ri utz y ri utz taj. Are chiʼ qas kqachʼobʼ ri utaqanik che kʼo pa ri Biblia qas kqaj kqanimaj, y je wariʼ kkʼojiʼ jun utz retaʼmabʼal qakʼuʼx (conciencia). Ri retaʼmabʼal qakʼuʼx jetaneʼ are jun chʼabʼal che kubʼij chqe ri utz y ri utz taj (Romanos 2:14, 15). We qas kqatijoj ri retaʼmabʼal qakʼuʼx utz kqabʼan riʼ che uchaʼik ri jastaq.
26 RE MAYO KOPAN 1 RE JUNIO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS PROVERBIOS 15
Cheqatoʼ ri nikʼaj chik rech amaqʼel kekikotik
w10-S 15/11 31 párr. 16
Kqaya ta kan upatanexik ri Jehová
16 Ri Job amaqʼel xsipanik (Job 31:31, 32). Paneʼ kʼo ta qaqʼinomal junam rukʼ ri rech ri Job, are kʼu kojkunik keqakʼulaj «rukʼ utzil ri keʼopan che [qa]solixik» (Rom. 12:13). Are chiʼ keqabʼan invitar ri qachalal che utijik kiwa, rajawaxik taj che sibʼalaj paqal rajil ri kqaya chke. Chnaʼtaj chqe che are «utz na utijik ichaj rukʼ loqʼoqʼebʼal kʼuxaj, che ukʼexwach utijik tiʼj wakax rukʼ oyowarem» (Pro. 15:17). Paneʼ paqal ta rajil ri kqaya chke, pero kojkikot kukʼ ri qachalal.
w18.04-S 23, 24 párrs. 16-18
Chqayalaʼ qachuqʼabʼ pa we kʼisbʼal taq qʼij riʼ
16 Paneʼ qas ta kojtzijonik pero kojkunik kqaya kichuqʼabʼ ri nikʼaj chik. We kawil uwach jun qachalal, utz riʼ che kattzeʼn rukʼ. We kawilo che ktzeʼn ta awukʼ, weneʼ rumal jun kʼax che tajin kukʼulmaj y xaq xiw kraj ktzijonik. We kqatatabʼej kqaya nim tobʼanik riʼ che (Sant. 1:19).
17 Chqilaʼ ri xukʼulmaj jun qachalal ala ubʼiʼ Henri. Sibʼalaj kbʼisonik rumal che kʼi chke ri u familia xkiya kan upatanexik ri Jehová, jun chke are ri utat che nabʼe kanoq are jun utz kʼamal bʼe. Jun solinel re circuito che kraj kutoʼ ri a Henri xubʼan invitar pa jun cafetería y xutatabʼej are chiʼ tajin kubʼij che ri kunaʼo. Ri a Henri xuchʼobʼo che we ri areʼ kuya ta kan upatanexik ri Jehová, weneʼ ri u familia kkipatanij chi jumul ri Jehová. Y nim xtoʼ wi rumal ri Salmo 46, Sofonías 3:17 y Marcos 10:29, 30.
18 ¿Jas kqetaʼmaj chrij ri xkʼulmataj rukʼ ri a Henri y ri al Marthe, che xojchʼaw chrij pa ri párrafo 11? Che qonojel kojkunik kqakubʼsaj kikʼuʼx ri kebʼisonik. Ri rey Salomón xubʼij che ubʼixik jun tzij «are sibʼalaj utz na we qas pa ri uqʼijol» kbʼixik. Xuqujeʼ xubʼij che «ri bʼaqʼwachaj ri kejuluwik kkikikotisaj ri animaʼaj» y che «ri e utzalaj taq tzijol kkiyaʼ kʼakʼ taq chuqʼabʼ» (Prov. 15:23, 30). ¿Jas kqabʼano we kqilo che kʼo jun kbʼisonik? Weneʼ kojkunik kqakʼut chuwach información re Ri Chajinel o ri kʼo pa ri qakʼolbʼal pa internet. Y ri Pablo xubʼij wariʼ: «Chitijolaʼ iwibʼ, chipixbʼelaʼ iwibʼ [o chikubʼisala ikʼuʼx] rukʼ utzalaj taq noʼj; chibʼixoj salmos che ri Dios, bʼix, xuqujeʼ bʼixonik aj uxlabʼal rukʼ maltyoxik che ri Dios pa ri iwanimaʼ» (Col. 3:16; Hech. 16:25). Rumal laʼ, nim ktobʼan wi are chiʼ kojbʼixon kukʼ ri qachalal.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
ijwbq-S kʼutunem 39 párr. 3
¿La kkitzukuj ri kitobʼanik ri doctores ri cristianos?
2. ¿La xaq rukʼ jun doctor kojbʼe wi o kqatzukuj jun chik? Nim ktobʼan wi are chiʼ e kʼo «kʼi yaʼl taq noʼj», más na we qariqom jun kʼaxalaj yabʼil (Proverbios 15:22).
2-8 RE JUNIO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS PROVERBIOS 16
Oxibʼ preguntas che katutoʼo rech utz ri kachaʼ ubʼanik
w14-S 15/1 19 párrs. 11, 12
Qas utz chabʼanaʼ che uchaʼik ri kabʼan pa ri akʼaslemal are chiʼ at ala o at ali na
11 Ri más kuya kikotemal chqe are upatanixik ri Jehová (Prov. 16:20). Weneʼ xsach wariʼ pa ujolom ri Baruc, ri secretario rech ri Jeremías. Xopan jun tiempo che kkikot ta chi che upatanixik ri Jehová, rumal laʼ ri Jehová xubʼij che: «¡Kʼateʼkʼuriʼ, ri at tajin katzukuj nimalaj taq jastaq! Matzukuj chik, rumal rech che ri in wukʼam uloq ri itzel puwiʼ ronojel bʼaqilal [...]. Kʼatekʼut, ri at, kinyaʼ na chawech ri akʼaslemal jeriʼ jacha achʼakoj, e weriʼ pa ronojel ri jetaq kʼolbʼal jawijeʼ katbʼe na wi ri at» (Jer. 45:3, 5, Ri Tyoxlaj Wuj). ¿Jas kachomaj at? ¿Jas kuya kikotemal che ri Baruc? ¿La are utzukuxik jastaq rech o are che kkam taj are chiʼ ksachisax uwach Jerusalén rumal che kuya ta kan upatanixik ri Jehová? (Sant. 1:12).
12 Jun qachalal ubʼiʼ Ramiro che rukʼ kikotemal tajin kupatanij ri Jehová kubʼij: «Pa ri nu familia kʼo ta más qapwaq, kojel pa ri cordillera de los Andes. Rumal laʼ xinkikotik are chiʼ ri watz xubʼij che kutoj ri universidad we kinwaj kinbʼek. Pero are chiʼ majaʼ naj kinbʼan nu bautismo jun precursor xinubʼan invitar rech kinbʼe rukʼ che utzijoxik ri utzij ri Dios pa jun alaj tinamit. Are xinkʼam ri invitación che xuya ri qachalal chwe y are chiʼ xinopan chilaʼ xinwetaʼmaj usokaxik wiʼaj, xinkoj jun local rech kinriq ri kajwataj chwe. E kʼi winaq kkaj kqaya jun etaʼmanik re ri Biblia chke. Majaʼ naj tiempo qʼaxinaq xinya ri nutobʼanik pa jun kʼakʼ congregación re jun chi chʼabʼal. Pa we diez junabʼ riʼ che tajin kinpatanij ri Jehová pa tiempo completo, qas wilom che xaq xiw upatanixik ri Jehová y kitoʼik ri winaq pa ri kichʼabʼal kuya ri qastzij kikotemal».
w13-S 15/9 17 párrs. 1-3
¿La qakʼexom ri qabʼantajik?
KʼO KUBʼAN pa ri qakʼaslemal ri xbʼan che qakʼiyisaxik y ri kkibʼan ri winaq che e kʼo chqanaqaj. Ri atzʼyaq che kqakojo, ri kqatijo y ri kqabʼano jujun taq mul kukʼ ri winaq kqetaʼmaj wi.
2 Pero kʼo nikʼaj chi jastaq más nim na ubʼanik chuwach ri kqatijo o ri atzʼyaq che kqakojo. Por ejemplo, are chiʼ oj nitzʼ na xkʼut chqawach che kʼo jujun taq jastaq che utz taj y rajawaxik kqaxutuj. Jujun taq mul, ri winaq junam ta ri kichomanik. Kqabʼan ta jujun jastaq che kubʼan molestar ri qa conciencia. Ri Biblia kukʼutu che ri winaq che kkichʼobʼ ta uwach ri Dios kkixutuj jujun jastaq rumal che kebʼan molestar rumal ri ki conciencia (Rom. 2:14). Pero, ¿la kraj kubʼij wariʼ che utz kqabʼan ri xqetaʼmaj are chiʼ oj nitzʼ na xa rumal che kʼo ta kubʼij ri Biblia chrij?
3 Ri Biblia kukʼut kebʼ rumal che ri cristianos kqachomaj ta wariʼ. Ri nabʼe are wariʼ: «E kʼo bʼe ri jetaneʼ e sukʼ keʼilitajik, pa ri kikʼisbʼal kʼut kʼo wi ri kamikal» (Prov. 16:25). Rumal che oj ajmakibʼ amaqʼel kʼi kojsach wi (Prov. 28:26; Jer. 10:23). Ri ukabʼ are che ri Satanás «ri dios kech we qʼij junabʼ riʼ», are kbʼanowik che ri winaq kkichomaj che utz ubʼanik ri itzelal (2 Cor. 4:4; 1 Juan 5:19). Are kʼu we kqaj che ri Dios kukʼam ri qaqʼijilanik rajawaxik kqabʼan ri kubʼij Romanos 12:2 (chasikʼij).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w21.09 2 párrs. 1, 2
Nim cheqilaʼ wi ri qachalal nim chi kijunabʼ
1 PA JUN parque re Arkansas (Estados Unidos), keriqitaj jeʼlik taq abʼaj kechupchutik. Rumal che waʼ taq abʼaj riʼ kʼa kʼo na ri tzʼil chrij, weneʼ e jujun chke ri keʼopan chilaʼ xaq keqʼax bʼi chkixukut y kkil taj che sibʼalaj nim kibʼanik.
2 Ri e sukʼ taq qachalal che nim chi kijunabʼ kejunamataj rukʼ ri e abʼaj riʼ: e jun nimalaj qʼinomal. Ri uTzij ri Dios kujunamaj ri kiwiʼ che saq chik rukʼ jun corona (chasikʼij uwach Proverbios 16:31; 20:29). Are kʼu weneʼ kqil ta ri utz taq kibʼantajik. Ri alabʼom alitomabʼ che nim kekil wi ri e qachalal nim chi kijunabʼ, kkiriq jun nimalaj qʼinomal pa kikʼaslemal. Pa wajun kʼutunem riʼ kqatzalij na uwach wariʼ: ¿jasche ri Jehová kuchomaj che nim kibʼanik ri qachalal nim chi kijunabʼ?, ¿jas keʼukoj wi pa ri utinamit? y ¿jas kqabʼano rech kqariq ri utzilal che kuya ri kikʼutbʼal?
9-15 RE JUNIO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS PROVERBIOS 17
¿Jas kixutoʼo rech kʼo jamaril pa ri ikʼulanem?
g-S 9/14 11 párr. 2
¿Jas kqabʼano rech kel ri qoyowal?
Chatchoman chrij ri tajin kabʼano. Ri Biblia kubʼij che jujun winaq aninaq kpe koyowal (Proverbios 29:22). ¿La are laʼ tajin kabʼan at? Chachomaj: «¿La kel ta ri woyowal? ¿La aninaq kpe woyowal? ¿La más kinya uwiʼ ri jastaq?». Ri Biblia kubʼij che ri winaq che xaq kchʼaw wi chrij jun jastaq, kubʼano che ksach ri achilanik chkixoʼl (Proverbios 17:9; Eclesiastés 7:9). Pa ri kʼulanem xuqujeʼ kkʼulmataj wariʼ. We kawilo che kel ta ri awoyowal, chakojoʼ achuqʼabʼ rech kkʼojiʼ más apacienia rukʼ ri awachajil. (Pixabʼ re ri Biblia: 1 Pedro 4:8).
w08-S 1/5 11 párrs. 1, 2
¿Jas kbʼanik rech kʼo ta chʼoj pa ri kʼulanem?
1. Chitzukuj jun tiempo rech kixtzijon chrij ri kʼax che tajin kikʼulmaj. «Ronojel jas uwach kopan ri uqʼij [...]; kopan ri uqʼij che man kchʼaw ta ri winaq, e ri uqʼij che kchʼawik» (Eclesiastés 3:1, 7, TW). Junam rukʼ ri xqil nabʼe, jujun jastaq che kkikʼulmaj ri kʼulaj kuyak chʼoj chkixoʼl. We are laʼ ri kkʼulmataj pa ri akʼulanem, chakojoʼ achuqʼabʼ rech kpe ta awoyowal y kabʼij ta kʼaxalaj taq tzij. Chabʼij che ri akʼulaj che kʼateʼ kixtzijon chrij. Kabʼan ta kʼax riʼ che ri akʼulaj we kakoj achuqʼabʼ che ubʼanik wajun pixabʼ riʼ che kubʼij ri Biblia: «Ri winaq che kumajij jun chʼoj, xa junam riʼ che kutor ubʼik jun jaʼ; chajikʼa awibʼ chrech are taq chiʼ majaʼ kujubʼuj ribʼ» (Proverbios 17:14, TW).
Xuqujeʼ kʼo jun tiempo che kchʼaw jun. Junam rukʼ ri qʼayes we man kesaxik más kkʼiyik, are je kubʼan ri chʼoj pa ri kʼulanem we man ksukʼumaxik. Machomaj che ri kʼax utukel ksachik. We aninaq katchʼawik are chiʼ tajin ktzijon ri akʼulaj chrij ri kʼax che weneʼ tajin kkʼulmataj pa ri ikʼulanem, ri más utz are che kabʼij che che kʼateʼ kixtzijon chrij. We kibʼan wariʼ qas kixkun riʼ kibʼan ri kubʼij wajun pixabʼ riʼ: «Mabʼeytaj jun qʼij ri iwoyowal» (Efesios 4:26). Are kʼu rajawaxik kabʼan ri xabʼij.
Jeʼlalaj taq pixabʼ
w23.06 20, 21 párr. 3
Unaʼik xibʼin ibʼ chuwach ri Dios kojutoʼ kimik y pa ri petinaq
Rajawaxik kqachajij ri qanimaʼ rumal che ri Jehová kunikʼoj. Wariʼ kraj kubʼij che ri Jehová kril ri kkil ta ri winaq, rumal che retaʼm ronojel (chasikʼij uwach Proverbios 17:3). Are chiʼ ri Jehová krilo che rukʼ ronojel qanimaʼ kqanimaj ri e utaqanik sibʼalaj kojuloqʼoqʼej. We kʼo qanojibʼal kqakoj ta riʼ ri molom taq tzij re ri Satanás y kqabʼan ta qe ri kkibʼan ri winaq (Juan 4:14; 1 Juan 5:18, 19). Y are chiʼ kojqebʼ más rukʼ ri Jehová, más nim kqil wi y más kqaloqʼoqʼej. Jeriʼ kqabʼan ta jastaq che kuya bʼis che. Rumal laʼ, we oj kʼo chuwach jun makaj chojchoman chrij wariʼ: «We ri Jehová sibʼalaj kinraj, ¿jasche kinbʼan wariʼ?» (1 Juan 4:9, 10).
16-22 RE JUNIO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS PROVERBIOS 18
Chakubʼsaj kikʼuʼx ri e yawabʼ rukʼ ri kabʼij
w22.10 22 párr. 17
«Ri noʼj kubʼano chi ktataj ri uchʼabʼal xoʼl taq ri ja»
17 Chqachomaj na ri kqabʼij. We kqachomaj ta ri kqabʼij kqabʼan kʼax riʼ che jun chi winaq. Ri Biblia kubʼij: «E kʼo jachin taq kesokon kumal ri kitzij, kechʼaw kʼu ri kʼo kinoʼj kkiya kʼu utzil» (Prov. 12:18). We kqabʼan ta ajaltzijol o tzijtal kkʼojiʼ utz achilanik chqaxoʼl kukʼ e nikʼaj chik (Prov. 20:19). Rech ri kqabʼij kubʼan ta kʼax chke ri e nikʼaj chik, rajawaxik are kqanojisaj ri qachomanik che ri etaʼmanik che kʼo pa ri uTzij ri Dios (Luc. 6:45). Are chiʼ kojchoman chrij ri pixabʼ che kʼo pa ri Biblia, kojutoʼ rech rukʼ nojibʼal kojchʼawik rech kqabʼan ta kʼax chke ri e nikʼaj chik (Prov. 18:4).
mrt kʼutunem 19, recuadro
¿Jas kqabʼano are chiʼ xaq kʼateʼ kqariq jun yabʼil?
Qas chatatabʼej. Jun chke ri tobʼanik che katkunik kaya che are katatabʼej ri kubʼij. Rajawaxik taj che kʼo kabʼij che rukʼ ronojel ri kutzijoj chawe. Weneʼ jujun taq mul ri awachiʼl xaq xiw kraj ktzijon awukʼ. Kaxeʼj ta awibʼ che ri kubʼij chawe y kaqʼat ta tzij puwiʼ. Kachomaj taj che awetaʼm ri tajin kunaʼ ri awachiʼl, más na we ri yabʼil che uriqom kilitaj taj (Proverbios 11:2).
Chabʼij utz taq tzij che. Weneʼ jujun taq mul kariq taj ri kabʼij che. Are kʼu katkunik kabʼij che ri awachiʼl che sibʼalaj kʼax ri tajin kukʼulmaj. Paneʼ xaq xiw wariʼ kabʼij che, qastzij riʼ che ktobʼan che. We kariq taj jas kabʼij katkunik kabʼij kebʼ oxibʼ tzij che rukʼ ronojel awanimaʼ junam rukʼ wariʼ «Wetaʼm taj jas kinbʼij chawe, are kʼu kwaj che kawetaʼmaj che sibʼalaj katwaj». Kabʼij ta tzij che che junam rukʼ wariʼ «Más kʼax riʼ wet xariq wajun yabʼil riʼ o ri jun chik».
Chatzukuj más información chrij ri yabʼil che uriqom ri awachiʼl. Qas kumaltyoxij riʼ ri chuqʼabʼ che kakoj che utoʼik y che kawaj kachʼobʼ ri kunaʼo, qas ktobʼan riʼ ronojel ri kabʼij che (Proverbios 18:13). Are kʼu kabʼij ta tzij che che kraj taj kuto.
Chabʼij che che kawaj katoʼo. Chataʼ che ri awachiʼl jas ri kajwataj che. Weneʼ ri awachiʼl kraj ta kubʼij ri kajwataj che rumal che kraj taj kuya latzʼ chke nikʼaj chik. Rumal laʼ, utz we kabʼij che che kawaj katoʼ che ubʼanik ri uloqʼoj, che uchʼajchʼobʼisaxik ri rachoch o jun chi jastaq (Gálatas 6:2).
Makʼistaj akʼuʼx. Weneʼ jujun taq mul ri awachiʼl kraj taj kubʼan jujun jastaq awukʼ o kraj taj ktzijonik. Chkʼol apaciencia, chel akʼuʼx che y chawilaʼ ri kajwataj che (Proverbios 18:24).
wp23.1-S 14, 15
¿Jas kqabʼan che kitoʼik ri kiriqom jun yabʼil?
«Chikubʼisaj kikʼuʼx ri kubʼan kebʼ kikʼuʼx» (1 TESALONICENSES 5:14).
Weneʼ ri awamigo kbʼisonik o kunaʼo che kʼo ta upatan. Rumal laʼ chabʼij che che kel akʼuʼx che. Je wariʼ katkunik katoʼo.
«Jun achiʼl amaqʼel kel ukʼuʼx» (PROVERBIOS 17:17).
Chabʼij che che kawaj katoʼo. Kaweyej ta na che kubʼij chawe ri kajwataj che, xaneʼ chataʼ at che ri rajawaxik che. Weneʼ ri awamigo retaʼm taj jas kubʼan che ubʼixik ri rajawaxik che. Rumal laʼ chabʼij che we kraj kixbʼe pa bʼinem. Xuqujeʼ katkunik katbʼe rukʼ pa ri plaza, kamesaʼ ri rachoch o nikʼaj chik (Gálatas 6:2).
«Makʼistaj ikʼuʼx che kitoʼik konojel» (1 TESALONICENSES 5:14).
Weneʼ ri awamigo jujun taq mul kraj taj ktzijonik. Pero chabʼij che che ri at kawaj katatabʼej are chiʼ kraj ktzijonik. Y rumal che yawabʼ o uriqom yabʼil weneʼ kubʼano o kubʼij tzij che kubʼan kʼax chawe, weneʼ kpe royowal o kubʼij chawe che kbʼe ta chik o kubʼan ta chi ri ichomam ubʼanik. Chkʼol a paciencia rukʼ ri awamigo are chiʼ katoʼo (Proverbios 18:24).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-2-S 1063
Suerte
Ri winaq re ojer amaqʼel kkikʼaq suerte are chiʼ kʼo kkichaʼ ubʼanik. Are chiʼ kkikʼaq suerte kkiya alaj taq abʼaj o chʼaqataʼq taq cheʼ chuwach ri katzʼyaq o pa jun alaj xaʼr (vasija), tekʼuriʼ kkisalabʼisaj. Are chiʼ kkikʼaqo o kkesaj kkilo jachin chrij kqaj wi ri suerte. Junam rukʼ are chiʼ kkibʼan jurar, are chiʼ kkikʼaq suerte kkibʼan jun oración. Rech ri Jehová keʼutoʼo (Jos 15:1; Sl 16:5; 125:3; Isa 57:6; Jer 13:25).
Ri rumal che kbʼanik. Proverbios 16:33 kubʼij: «Ri winaq keʼukʼaq taqlebʼenik [suerte], areʼ kʼut ri Ajawaxel are kajikibʼanik ronojel». Ri rumal che ri israelitas kkikʼaq suerte are che kkaj kkʼis uwach jun chʼoj: «Ri uchʼumilal ri winaq kuchup uwach ri je taq chʼoj e kuchaʼo jachin chke utz chkixoʼl ri kʼo kikowinem» (Pr 18:18). Man xkoj ta che ubʼanik taq etzʼanem. Xkibʼan ta apuestas. Man xbʼan taj rech keqʼinomar ri sacerdotes, che ubʼanik toqʼobʼ chke nikʼaj chik o rech ksukʼumax más ri templo. Junam ta rukʼ ri xkibʼan ri soldados che xkikʼaq suerte chrij ri ratzʼyaq ri Jesús junam rukʼ ri kubʼij Salmo 22:18 (Mt 27:35).
23-29 RE JUNIO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS PROVERBIOS 19
Chatux jun utz kamigo ri qachalal
w23.11 12, 13 párrs. 16, 17
¿Jas kqabʼano rech amaqʼel kʼo loqʼoqʼenik chqaxoʼl?
16 Are chatchoman chrij ri utz ri kkibʼan ri nikʼaj chik, are ta ri kesach wi. Chatchoman chrij che at kʼo kukʼ ri qachalal tekʼuriʼ kiwesaj jun ifoto. Rech knaʼtaj wajun qʼij riʼ chawe, kawesaj oxibʼ fotos. Tekʼuriʼ kawilo che jun chke ri xawesaj kʼo jun qachalal che qas ta utz xel chupam ri foto. ¿Jas kabʼan riʼ rukʼ ri foto? Weneʼ kachup ri utz ta xelik y are kakʼol kan ri kebʼ, rumal che utz xixel chupam.
17 Ri fotos che keqakʼolo kunaʼtasaj chqe ri qʼij che xeqesaj. Wariʼ kunaʼtasaj chqe ri xqabʼan kukʼ ri qachalal che xuya kikotemal chqe. Are kʼu chatchoman chrij che jun qachalal xubʼij o xubʼan jun kʼax chawe che utz taj. Utz we kasach kanoq o kachupu junam rukʼ ri kabʼan rukʼ ri foto che utz ta xelik (Prov. 19:11; Efes. 4:32). Rumal che kʼi utz taq jastaq qabʼanom rukʼ wajun qachalal riʼ che uyaʼom kikotemal chqe, utz che kqasach kan ri kʼax che xubʼan chqe junam rukʼ ri xqabʼan rukʼ ri foto che qas ta utz xelik.
w23.07 9, 10 párrs. 10, 11
Chkʼiy bʼaʼ más ri qaloqʼoqʼebʼal
10 Ri oj xuqujeʼ kqatzukuj ri kqabʼan che kitoʼik ri qachalal (Heb. 13:16). ¿La knaʼtaj ri qachalal Anna chiwe che xojchʼaw chrij pa ri jun kʼutunem kanoq? Are chiʼ xqʼax jun nimalaj jabʼ ri areʼ y ri rachajil xebʼe che kichʼabʼexik jun familia che e Testigos. Are chiʼ xeʼopanik, xkilo che kʼo ta chi uwiʼ ri kachoch ri qachalal rumal ri kaqiqʼ, rumal laʼ xetzʼilobʼ ri katzʼyaq y kʼo ta chi kkikojo. Ri qachalal Anna kubʼij ri xkibʼano: «Xeqakʼam bʼi ri katzʼyaq, xeqachʼajo tekʼuriʼ xeqabʼan planchar y xqakʼam chi bʼi chke. Qas ta nim ri tobʼanik xqaya chke, are kʼu rukʼ wariʼ xqakʼut ri qaloqʼoqʼenik chke y kimik kʼo jun utzalaj qachilanik kukʼ». Are ri loqʼoqʼenik xbʼanow che ri qachalal Anna y ri rachajil che xkiya tobʼanik chke ri qachalal (1 Juan 3:17, 18).
11 Are chiʼ kqakʼut loqʼoqʼebʼal y utzilal chke ri qachalal, tajin kqesaj uwach ri Jehová. Xaq ta loqʼ ri chuqʼabʼ che kqakoj che ukʼutik utzilal. Rumal che jujun taq mul ksach ta chke ri qachalal ri qabʼanom che kitoʼik. Are je xukʼulmaj ri qachalal ixoq Khanh, che xojchʼaw kan chrij pa ri párrafo 8, sachinaq ta che ronojel ri xkibʼan ri qachalal che utoʼik, kubʼij: «Sibʼalaj kinmaltyoxij chke ri qachalal che xinkikʼam bʼi che utzijoxik ri utzij ri Dios. E utzalaj taq winaq. Keʼopan wukʼ kinkikʼam bʼik, kkiloqʼ jastaq we, kkisipaj nuwa tekʼuriʼ kinkikʼam bʼi cho wachoch. Weneʼ xkiriq kʼax rumal wech, are kʼu xinkitoʼ rukʼ ronojel kanimaʼ». Weneʼ e juntir taj kkimaltyoxij ri kqabʼan che kitoʼik. Ri qachalal Khanh xuqujeʼ kubʼij: «Kwaj kintzalij juntir ri toqʼobʼ che xkibʼan ri qachalal chwe, are kʼu wetaʼm taj jawiʼ keʼel wi. Are kʼu ri Jehová xril ri xkibʼan che nutoʼik y kintaʼ che che keʼutewchij». Ri Jehová kril ri kqabʼan che kitoʼik ri qachalal paneʼ xa jubʼiqʼ y kutoj ukʼaxel chqe (chasikʼij uwach Proverbios 19:17).
w21.11 9 párrs. 6, 7
Maqayaʼ kan uloqʼoqʼexik qibʼ kukʼ ri qachalal
6 Chojchoman chrij jun winaq che chakunaq kʼi junabʼ pa jun empresa. Pa ronojel ri tiempo che chakunaq weneʼ retaʼmam ta uwach jun chke ri e kʼamal taq bʼe re ri chak. Weneʼ kʼo jujun taq taqanik pa ri chak qas ta utz krilo. Kʼo ta chilaʼ rumal che keʼuloqʼoqʼej ri winaq o ri empresa, xaneʼ rumal che kajwataj ri chak che rech kuchʼak urajil y kuloqʼ ri rajawaxik che areʼ y che ri ufamilia. Kchakun na pa ri empresa kʼa are chiʼ kubʼan jubilar ribʼ, are kʼu weneʼ kel bʼi chilaʼ we kuriq jun chak che más utz chuwach ri kʼo wi.
7 ¿La kojkunik kqil ri kejunamataj ta wi ri nim loqʼoqʼebʼal kʼuʼx rukʼ ri kunaʼ wajun ajchak riʼ? Ri jastaq kbʼanowik che kejunamataj taj are ri rumal kubʼan ri jastaq. Ri rumal che kʼo na wajun winaq pa ri empresa are che kʼo uchak y kuchʼak ri rajil che rajawaxik chke rukʼ ri ufamilia. Are kʼu, pa ri Biblia ¿jas rumal che ri upatanelabʼ ri Dios xkikʼut nim loqʼoqʼebʼal kʼuʼx chbʼil taq kibʼ? Xkibʼan taj rumal che xa xetaqchixik o xa kʼo kkaj kyaʼ chke, xaneʼ rumal che qas pa kanimaʼ xkʼiy wi uloq. Chqilampeʼ ri ukʼutbʼal ri David. Rukʼ ronojel ranimaʼ xukʼut nim loqʼoqʼebʼal kʼuʼx che ri Jonatán, paneʼ ri utat ri Jonatán kraj kukamisaj ri David. Are chiʼ kaminaq chi ri Jonatán, ri David xuya ta kan ukʼutik nim loqʼoqʼebʼal kʼuʼx che ri Mefibóset, ukʼojol kan ri Jonatán (1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7).
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-1-S 545
Yaʼl pixabʼ
Xaq xiw ri Jehová kʼo nimalaj unojibʼal. Kajwataj taj che kʼo jun kyaʼow pixabʼ che (Isa 40:13; Ro 11:34). Ri Jesús kuya jun tzʼaqatalaj pixabʼ rumal che xretaʼmaj rukʼ ri Jehová y kʼo ri espíritu santo rukʼ (Isa 9:6; 11:2; Jn 5:19, 30). Wariʼ kukʼutu che, rech kʼo upatan jun pixabʼ rajawaxik ktaʼ ri utobʼanik ri Jehová. We man rukʼ ri Jehová kpe wi ri pixabʼ kʼo ta upatan riʼ (Pr 19:21; 21:30).
30 RE JUNIO KOPAN 6 RE JULIO
QʼINOMAL RE RI UTZIJ RI DIOS PROVERBIOS 20
Tobʼanik rech utz kel ri noviazgo
w24.05 26, 27 párrs. 3, 4
¿Jas kkibʼan kebʼ winaq che tajin kkichʼabʼej kibʼ rech utz kel ronojel?
3 Are chiʼ kebʼ winaq kkimajij uchʼabʼexik kibʼ sibʼalaj kkinaʼ kikotemal, wariʼ sibʼalaj nim ubʼanik rumal che weneʼ kubʼano che kekʼulik. Are chiʼ kekʼulik, kkibʼij chuwach ri Jehová che kkiloqʼoqʼej na kibʼ y che amaqʼel nim kkil wi kibʼ are chiʼ kukʼam kibʼ. Are chiʼ majaʼ kkichaʼ ubʼanik wariʼ y nikʼaj chik rajawaxik qas kechoman na chrij (chasikʼij Proverbios 20:25). Are chiʼ kkichʼabʼej kibʼ kubʼano che más kkichʼobʼ kiwach y qas utz ri kkichaʼ ubʼanik. Weneʼ ri kkichaʼ ubʼanik are che kekʼulik o kkiya kan uchʼabʼexik kibʼ. We kkiya kan kibʼ, kraj ta kubʼij che xa utz ta xelik. Xaneʼ xtobʼan chke rech utz ri xkichaʼ ubʼanik.
4 ¿Jasche rajawaxik qas kqachʼobʼ ri kraj kubʼij are chiʼ kebʼ winaq tajin kkichʼabʼej kibʼ? We ri winaq che kʼulan taj qas retaʼm wariʼ, kuchʼabʼej ta jun winaq riʼ che kraj taj kkʼuliʼk. Xaq xiw ta ri winaq che kʼulan taj rajawaxik kretaʼmaj wariʼ, xaneʼ qonojel rajawaxik kqetaʼmaj. Jun kʼutbʼal, e jujun are chiʼ kekil kebʼ winaq che tajin kkichʼabʼej kibʼ, kkichomaj che rajawaxik kekʼulik. Wajun chomanik riʼ utz taj, rumal che kubʼano che ri e kʼulan taj kekun taj kkichʼabʼej jun chi winaq. Melissa, jun qachalal kʼulan taj che kel pa Estados Unidos, kubʼij: «Are chiʼ jun qachalal achi y jun qachalal ixoq tajin kkichʼabʼej kibʼ, jujun kekitaqchij rech kekʼuliʼk. Rumal laʼ jujun kiyaʼom ta kan uchʼabʼexik kibʼ paneʼ qas ta utz tajin kel ronojel. Y jujun chik kkichomaj che weneʼ are más utz che kʼo ta jun winaq kkichʼabʼej rumal che kkaj taj ketaqchiʼx kumal ri nikʼaj chik».
w24.05 22 párr. 8
¿Jas kabʼan che utzukuxik jun utz winaq rech katkʼuliʼ rukʼ?
8 Weneʼ kachomaj: «¿Y jas kinbʼan che retaʼmaxik uwach ri winaq rech kretaʼmaj taj?». Weneʼ pa ri Ja rech Ajawbʼal o are chiʼ ix kʼo kukʼ ri e qachalal kawilo jas ubʼantajik y we qas ko ri ukojonik. ¿E jachin taq kerachilaj? ¿Jas chrij ktzijon wi? (Luc. 6:45). ¿La kjunamataj ri umetas rukʼ ri awech at? Weneʼ katkunik kattzijon kukʼ ri kʼamal taq bʼe rech ri ucongregación o nikʼaj chi cristianos che nim ri kikojonik y che qas kkichʼobʼ uwach (Prov. 20:18). Y rech kkibʼij chawe ri qas ubʼantajik katkunik kataʼ chke jas kkichomaj chrij y jas utz taq ubʼantajik kʼolik (Rut 2:11). Are kʼu are chiʼ kawaj kachʼobʼ uwach wajun winaq riʼ, mawesaj ukʼixbʼal. Nim chawilaʼ ri kunaʼo y ri kraj taj kabʼan chkiwach ri nikʼaj chik.
w24.05 28 párrs. 7, 8
¿Jas kkibʼan kebʼ winaq che tajin kkichʼabʼej kibʼ rech utz kel ronojel?
7 ¿Jas kattoʼwik rech qas kachʼobʼ uwach ri winaq? Chabʼij ri qastzij, chabʼanaʼ preguntas y chatatabʼej ri kubʼij (Prov. 20:5; Sant. 1:19). Weneʼ kixkunik kibʼan jujun jastaq rech kixkunik kixtzijonik, weneʼ kixwaʼ junam, kixbʼe pa waʼkatem jawiʼ e kʼo wi kʼi winaq y kixel che utzijoxik ri utzij ri Dios. Xuqujeʼ kixkunik kichʼobʼ más iwach are chiʼ ix kʼo kukʼ ri iwachiʼl y ri ifamilia. Y chixkʼol chkixoʼl nikʼaj chi winaq rech kawilo jas ri qas ubʼantajik y ri kubʼano are chiʼ e kʼo kʼi winaq. Are waʼ ri xubʼan ri a Albert, che kel pa Países Bajos, are chiʼ tajin kuchʼabʼej ri al Alicia: «Xqabʼan jastaq che xojutoʼ che rilik ri e qabʼantajik, junam rukʼ ubʼanik jun rikil y kqatoʼlaʼ qibʼ che uchʼajchʼobʼisaxik ri upa ja. Je wariʼ xojkun che rilik ri utz taq qabʼantajik y ri utz taj».
8 Jun chik che katutoʼ che retaʼmaxik uwach ri winaq, are che junam kiwetaʼmaj jujun kʼutunem re ri Biblia. Y we kixkʼulik, qas kajwataj riʼ che kiya tiempo rech kibʼan ri iqʼijilanik re familia rech ri Dios kixutoʼ pa ri ikʼulanem (Ecl. 4:12). Rumal laʼ, qas utz riʼ we kimajij usikʼixik ri Biblia ix kebʼ. Qastzij che kʼa tajin kkichʼabʼej na kibʼ y majaʼ kifamilia kibʼ. Are kʼu, we junam kkinikʼoj ri Biblia, ri jun qas kril riʼ ri unimal ri ukojonik ri jun chik. Max y Laysa, jun kʼulaj che keʼel pa Estados Unidos, kkibʼij che sibʼalaj nim xtobʼan wi chke are chiʼ xkinikʼoj ri Biblia. Ri qachalal Max kubʼij: «Are chiʼ xqamaj uchʼabʼexik qibʼ, xeqanikʼoj ri wuj che kechʼaw chrij ri winaq che tajin kkichʼabʼej kibʼ, ri kʼulanem y ri kʼaslemal pa ri familia. Rumal laʼ xojkunik xojchʼaw chkij jastaq che nim kibʼanik che weneʼ kqachomaj ta utzijoxik we ta mat xeqasikʼij ri e wuj riʼ».
Jeʼlalaj taq pixabʼ
it-2-S 187 párr. 5
Lámpara
Junam rukʼ ri kubʼij Proverbios 20:27, «ri uxlabʼal ri uyoʼm ri Dios che ri winaq chaj waʼ ri kukʼut ronojel ri kʼo chupam ri winaq». Ri kubʼij jun winaq chkiwach nikʼaj chik kukʼut ri qas ubʼantajik (Chajunamisaj rukʼ Hch 9:1).