ECLESIASTES
1 Këchömi qellqarëkan mëtsika nunakunata yachatseq* parlanqankuna.+
Pëqa karqan Davidpa tsurinmi y Jerusalen markachömi gobernarqan.+
2 Mëtsika nunakunata yachatseqmi kënö nin:
“¡Imëkapis mana väleqllam! ¡Imëkapis mana väleqllam! ¡Manam llapampis ni imapaq sirwintsu!”.+
4 Nunakunaqa yurirëkäyan, wanurëkäyan, yurirëkäyan y wanurëkäyanmi,
peru kë patsaqa manam ni imëpis ushakanqatsu.+
6 Vientuqa sur kaq lädupam ëwan y tsëpitam norti kaq lädupa tumamun,
mana pärëpam kutin kutin tumamun, mana pärëpam imëpis tumamun.
7 Mayu* yakuqa llapampis lamarllamanmi chan, peru lamarmanqa manam yaku juntantsu.+
Tsëpitanam yakuqa yapë kutirkamun, mayupa ëwar lamarman yapë kutinampaq.+
8 Imatapis kutin kutin tsëllata rurarqa utintsikmi o ajayantsikmi,
tsëkunapita parlëtaqa manam ushashwantsu.
Nawiqa manam rikëta ajayantsu,* tsënöllam rinripis wiyëta ajayantsu.
9 Imapis kanqanqa imëpis tsënöllam këkanqa,
y ruranqantsikkunataqa yapëmi rurashun.
Kë patsachö imapis kaqkunaqa, imëpis tsënöllam këkanqa.+
10 Imata rikanqantsikpaqpis,
¿“këqa tsëran yurimushqa” nishwantsuraq?
Llapan rikanqantsikpis unëpitanam kashqa, manaraq yurikushqam këkarqanna.
11 Unë witsan nunakunataqa, manam ni pï yarpannatsu.
Tsënöllam qepa yurikoq kaqkunatapis, wanuriyaptinqa ni pï yarpanqanatsu
y pëkunatapis wanuriyaptinqa, mas qepa yurikoq kaqkunaqa mananam yarpäyanqanatsu.+
12 Noqa, nunakunata yachatseqmi Jerusalen markapita Israelta gobernarqö.+ 13 Imëkatapis dejarirmi yachaq kar+ musyapakurqö kë patsachö* nunakuna imëka rurayanqankunata.+ Musyapakurqömi imëkatapis rurayänampaq Teyta Dios churanqanta, peru nunakunaqa imëkata rurarpis tsë rurayanqampitam cölerakurlla y yarpachakurlla kayan.
14 Y rikarqömi kë patsachö llapan rurayanqankunaqa vientuta qatikachënölla kanqanta
y manam imapaqpis välintsu.+
15 Wiksuna këkaqtaqa manam derechëta puëdintsiknatsu,
y pisheq kaqtaqa manam yupëta puëdintsiktsu.
16 Tsënam shonqüllachö kënö pensarqä: “Noqaqa imëkatapis alli yachaq nunam kä y noqapa puntätaqa manam Jerusalen markachö ni pï noqanö yachaq kashqatsu.+ Yachaq këqa y imëkatapis alli musyëqa alläpam gustaman”.+ 17 Tsëmi alläpa yachaq kë, imatapis mana entiendi y upa kë imanö kanqanta musyanäpaq,+ imëkatapis dejarir musyapakurqä. Peru tsëkunata musyapakuypis vientuta qatikachënöllam.
18 Alläpa yachaq karqa, peqa nanëtam o uma nanëtam tariyan,
imatapis mas musyarqa masmi llakikuyan.+
2 Tsënam shonqüllachö kënö nirqä: “Mä kushishqa kanäpaq shonqü munanqanta imatapis rurashaq, mä tsëta ruranqäwan imatash lograshaq”. Peru tsëkunata rurëpis manam ni imapaq välinaqtsu.
2 Asikuyanqampaqpis, “tsëqa upa këmi” nirqämi,
y kushishqa kayänampaq imëkata rurayanqampaqpis, “tsëqa manam ni imapaq välintsu” nirqämi.
3 Y shonqü munanqanta rurarmi juiciüta mana oqrarlla vïnutapis upyarqä.+ Hasta upakuna rurayanqantam rurarqä. Patsachö* pöcu tiempulla kawaq nunakuna, imakunata rurayänan mas alli kanqantam musyëta munarqä. 4 Imëkatam ruratsirqä;+ mëtsikatam wayita ruratsirqä;+ üvastam plantatsirqä;+ 5 huertakunatam ichiktapis jatuntapis ruratsirqä, y tsëmanmi frütata wayoq plantakunata tukuy cläsita plantatsirqä, 6 y plantanqä mëtsika plantakunata reganäpaqmi, jatusaq pözukunata ruratsirqä. 7 Sirwimaqnïkunapis, ollqupis warmipis mëtsikaqmi kayarqan,+ y sirwimaqnïkunapa wamrankunapis wayïchömi yuriyarqan. Mëtsikam animalnïkunapis karqan; wäkapis, üshapis y cabrapis mëtsikam karqan.+ Jerusalen markachö puntata kawaq nunakunapaqa, manam noqapanöqa imëkankuna karqantsu. 8 Plätapis örupis mëtsikam kapamarqan,+ gobernantikunapis y provinciachö täkoqkunapis* imëka väleq cösaskunatam apayämurqan.+ Cantapäyämänampaqpis warmipis ollqupis mëtsikam kayarqan. Y ollquqa warmiwanraq kushishqa kaptinmi, juk shumaq warmita reqirqä, awmi, mëtsikatam shumaq warmikunata reqirqä. 9 Jerusalenchö unë nunakunapitapis mas reqishqa y mas rïcum karqä+ y alli yachaqmi karqä.
10 Imëka munanqätam rurarqä,+ shonqü munanqantaqa llapantam rurarqä. Y alli trabajanqäpitam kushishqa karqä, tsëmi pägü karqan.+ 11 Peru llapan ruranqäman y alli trabajanqäman pensarmi cuentata qokurqä tsë ruranqäkunaqa imapaqpis mana välinqanta,+ y vientuta qatikachaqnölla kanqäta.+ Kë patsachö ruranqäkuna ni imapaqpis mana sirwinqantam cuentata qokurqä.+
12 Tsëmi igualatsirqä yachaq kë, imatapis mana entiendi y upa kë imanö kanqanta.+ Y shonqüchömi kënö nirqä: “¿Gobernantipa qepanman gobernaq nunaqa ima mastanaraq ruranqa? Noqa ruranqällatachi ruranqa”. 13 Y cuentatam qokurirqä, ampipita o tsakëpita* aktsi mas alli kanqannö, yachaq këpis upa këpita mas alli kanqanta.+
14 Yachaq nunaqa imata ruranampaqpis allim musyan,*+ peru imatapis mana entiendeq nunaqa ampichönö o tsakëchönö* karmi imatapis musyantsu.+ Tsënö kaptimpis, entiendirqämi ishkampis ushakaqlla kayanqanta.+ 15 Tsëmi shonqüchö kënö nirqä: “Imatapis mana entiendeq nunata pasanqannömi noqatapis pasamanqa. Tsënö kanan këkaptinqa, ¿imapaqtan yachaq kanqäpis sirwin?”.+ Tsënam, “yachaq këpis manam imapaq välintsu” nirqä. 16 Yachaq nunatapis y pensëta mana yachaq nunatapis pasëpam* qonqëkuyanqa.+ Warë warätinqa manam ni pï yarpanqatsu. Imanömi upa nunapis wanun, tsënöllam yachaq nunapis wanunqa.+
17 Tsëmi kawëtapis munarqänatsu.+ Kë patsachö* imëkata rurarpis llakishqallam ushantsik. Llapan ruranqantsikpis manam imapaq välintsu,+ vientuta qatikachaqnöllam këkantsik.+ 18 Tsëmi kë patsachö* alli trabajarnin ruranqäkunataqa rikëtapis munarqänatsu.+ Kë llapan ruranqäkunataqa jukpaqchi dejarishaq.+ 19 Y ¿imëkäkunawan quedaq nunaqa yachaqtsuraq o upatsuraq kanqa?+ ¿Tsëtaqa piraq musyan? Yachaq kar o upa karpis alli pensëkur ruranqäkunapa y alli trabajar tarinqä cösaskunapaqa pëmi duëñun kanqa, y tsë llapampis manam ni imapaq välintsu. 20 Tsëmi kë patsachö* alli trabajar llapan tarinqäkunaman yarparkur alläpa llakikurqä. 21 Nunaqa alli pensëkur rurarpis y alläpa shumaqta rurarpis, ichikllapis mana yanapakushqa nunakunapaqmi tsë llapanta dejarin.+ Tsë llapan ruranqantsikpis mana kaqllapaqmi y manam provechantsiktsu.
22 Rasumpa kaqchöqa, ¿imatataq nuna tarin alläpa trabajarpis? ¿Imatataq logran masta munar kë patsachö* mëläya trabajanqanwan?+ 23 Nunaqa imëpis trabäjunman yarpachakurlla y llakikurllam kakun. Tsë trabäjuman yarpararmi punuytapis puëdintsu.+ Alläpa trabajanqampis mana kaqllapaqmi.+
24 Tsëpa rantinqa, alli trabajanqampita juk nuna mikur y upur kushishqa kanqanmi mas alliqa,+ tsëta rurëqa Teyta Diospa bendicionnin kanqantam cuentata qokurqö.+ 25 ¿Pitan noqapita mas allita mikun y upun?+
26 Teyta Dios munanqannö kawaq nunataqa, Teyta Diosmi yachaqta y musyaqta tikratsin, y kushishqa kawakunantam permitin.+ Peru mana allita ruraq nunataqa, imëkata tarinampaqmi allipa trabajatsin. Tsëpitanam Teyta Diosqa, tsë nuna tarinqankunata, pë munanqannö kawaq nunata entregarin,+ tsënö alli trabajanqanqa mana kaqllapaqmi y vientuta qatikachënöllam.
2 Tsëmi kan yurikunantsik y wanunantsik tiempu,
plantanantsik y plantanqantsikta jitanantsik tiempu,
3 salvanantsik* y wanutsinantsik o wañutsinantsik tiempu,
juchutsinantsik* y shäritsinantsik tiempu,
4 waqanantsik y asikunantsik tiempu,
llakikunantsik y tushunantsik* tiempu,
5 rumita jitarinantsik y montonanantsik tiempu, waqunantsik o makallanantsik tiempu,
y mana waqunantsik o mana makallanantsik tiempu,
6 ashinantsik y ashita dejanantsik tiempu,
churakunantsik y churakunqantsikta jitanantsik tiempu,
7 rachinantsik+ y jiranantsik tiempu,
upälla kakunantsik+ y parlakunantsik tiempu,+
8 kuyanantsik y chikinantsik tiempu,+
guërrata ruranantsik y alli kawakunantsik tiempu.
9 ¿Imatataq nunaqa alläpa trabajarpis logran?+ 10 Rikarqömi, imëkatapis rurar ocupädu kayänampaq nunakunata Teyta Dios churashqa kanqanta. 11 Teyta Diosqa, llapantapis tiempunchömi alläpa shumaqta* rurashqa.+ Nunakunapa shonqunmampis imëyaqpis kawakuyta munayänampaqmi churashqa. Peru tsënö kaptimpis, Teyta Dios ruranqankunataqa manam llapantaqa* nunakuna entiendiyanqatsu.
12 Y këtam alli entiendirqö: nunakunapaqqa mas alli, allikunata rurar kawakuyanqampita kushishqa kayanqan+ 13 y alli trabajayanqampita mikur y upur kushishqa kayanqanmi. Tsëqa Teyta Diospa bendicionninmi.+
14 Y musyarqömi, Teyta Dios ruranqankunaqa imëpis mana ushakanqanta. Dios ruranqankunaqa llapampis complëtum këkan, manam yapëta ni jipita* puëdintsiktsu. Teyta Diosqa llapantapis tsënö rurashqa, pëta nunakuna respetayänampaqmi.*+
15 Imapis kanan tiempu pasëkanqanqa, unënam qallamurqan y shamoq tiempuchö kanampaq kaqkunapis kashqanam.+ Peru Teyta Diosqa, ashikäyanqantam* nunakunata entreganqa.
16 Tsënöllam rikarqö, kë patsachöqa* justicia kanampa rantin mana alli rurëkuna kanqanta y allikunata rurayänampa rantin mana allikunata rurayanqanta.+ 17 Tsëmi shonqüllachö kënö nirqä: “Imëka rurëpis tiempuyoqllam, tsëmi Teyta Diosqa alli ruraqtapis y mana alli ruraqtapis juzganqa”.+
18 Shonqüllachömi nirqä: “Teyta Diosqa nunakunata pruëbamanmi churanqa y animalnö kayanqantam musyatsinqa”. 19 Nunata pasanqannöllam animaltapis pasan.+ Animalpis y nunapis ushakaqllam kayan. Nuna wanunqannöllam animalpis wanun. Nunapis y animalpis tsë kallpallatam Teyta Diospita chaskiyashqa.+ Tsëmi nunaqa animalnö ushakaqlla. Imëkapis mana väleqllam. 20 Llapampis tsë sitiullamanmi ëwayan.+ Allpapitam kamashqa kayarqan+ y allpallamanmi kutiyan.+ 21 Y ¿pitan musyan Teyta Diospita chaskinqan nunapa kallpan witsëpa ëwanqanta? ¿Pitan musyan Teyta Diospita chaskinqan animalpa kallpan patsaman ëwanqanta?+ 22 Nunapaqqa, trabajar kushishqa kanqanmi mas alliqa,+ tsëmi trabajanqampita pägun. Y wanuriptinqa o wañuriptinqa, ima pasakunqankunatapis manam ni pï rikätsinqanatsu.+
4 Yapëmi rikarqä kë patsachö* nunakunaqa, nuna mayinkunata imanö sufritsiyanqanta. Sufrikaq nunakunaqa alläpam waqayarqan y manam pillapis shoqanampaq karqantsu.+ Sufritseqnin nunakunaqa mas puëdeqmi kayarqan, y sufrikaq nunakunataqa manam ni pï yanaparqantsu. 2 Tsëmi cuentata qokurqä kawëkaq nunakunapitaqa, wanukoq kaqkuna tsë llapampita librina kayanqanta.+ 3 Peru kawëkaqkunapita y wanukushqakunapitaqa, manaraq yurikoq kaqkunam mas alliqa këkäyan,+ pëkunaqa manam rikäyashqatsu kë patsachö* imëka mana allikunata rurayanqanta.+
4 Rikarqömi nunakunaqa, wakinkunapita mas alli këta munar chikinakur pasëpa* trabajayanqanta.+ Peru tsë rurayanqankunapis mana kaqllapaqmi y vientuta qatikachënöllam.
5 Pensëta mana yachaq nunaqa makinta cruzarkurmi kakun, tsëmi mikunampaq mana kaptin uyupüru këkan.+
6 Ichikllapis jamarinqantsikmi mas alliqa, vientuta qatikachaq cuenta alläpa trabajanqantsikpitaqa.+
7 Mastapis rikarqömi, kë patsachö* rurayanqankunaqa mana kaqllapaq kanqanta, këkunatam rurayan: 8 wakin nunakunaqa japallankunalla këkar, pïninnaq këkar, ni tsurinkunapis ni wawqinkunapis mana këkaptinmi, mana jamëpa trabajëkuyan. Tarirpis mastaran munayan,+ capazchi kënöqa pensariyantsu: “¿Pipaqtan tsëläya trabajëkü? ¿Imanirtan tarinqäkunata provechätsu?”.+ Tsë llapanta rurayanqampis mana kaqllapaqmi y mëläya trabajarpis llakishqallam kayan.+
9 Ishkaq trabajarqa mastam päguta chaskiyan, tsëmi japallankunalla kayanqampitaqa ishkaq kayanqan mas alliqa.+ 10 Juknin ishkiptinqa, jukninmi sharkunampaq yanapanqa. Peru japallanlla këkar ishkiriptinqa, manam pillapis kanqatsu yanaparkunampaq.
11 Ishkaq punurqa qoñütsinakuyanqam, peru japallan punurqa alalätsikunqam. 12 Japallan puriptinqa maqaq nunaqa vencirinqam, peru ishkaq karqa, tsë maqaq nunata venciyanqam. Tsënöllam waskapis kimapashqa karqa rasllaqa o sasllaqa rachintsu.
13 Pensëta mana yachaq y consëjuta mana chaskikoq awkis gobernantipitaqa,+ waktsalla karpis yachaq wamram mas alliqa.+ 14 Tsë gobernanti mandakunqan witsanmi pëqa* yurikurqan y waktsam karqan,+ peru gobernanti kanampaqmi carcelpita yarqamurqan.+ 15 Pensëkarqö, kë patsachö* kawaq nunakunaman y wakpa këpa pureq nunakunamanmi, tsënöllam pensëkarqö juk jövin, gobernanti tikrarinqanman. 16 Tsë jövinta gobernanti kanampaq mëtsika nunakuna yanapashqa kayaptimpis, qepa yurikoq nunakunaqa mananam yanapayanqanatsu.+ Tsëpis mana kaqllapaqmi y vientuta qatikachënöllam.
5 Teyta Diospa wayinman ëwarqa shumaq portakunki.+ Pensëta mana yachaq nunakuna animalkunata pishtëkur rupatsiyanqampitaqa,+ Teyta Diospa wayinchö parlayämunqanta wiyakunqantsikmi mas alliqa. Pensëta mana yachaq nunakunaqa, manam cuentata qokuyantsu rurëkäyanqankuna mana alli kanqanta.+
2 Teyta Diospa puntanchöqa, manaraq alli pensarqa ama imatapis parlankitsu, ni shonquykillachöpis apuräduqa imatapis ninkitsu.+ Teyta Diosqa ciëluchömi këkan, peru qamqa patsachömi këkanki, tsëmi imatapis parlanëkipaqqa alliraq pensanëki.+ 3 Imëkayoq këllaman yarpararqa, tsëkunata imanö tariyänampaq kaqllamannam yarparäyan.+ Alläpa parlaqkunaqa imatapis llutam parlariyan.+ 4 Teyta Diosta imatapis änirqa, prontullam cumplinëki.+ Pëtaqa manam gustantsu imatapis änikurir mana cumpliyaptin.+ Imatapis änikurqa juklla cumplinki.+ 5 Mana cumplinëki kaptinqa ama imatapis änikunkitsu.+ 6 Imatapis lluta mana änikunëkipaq shimikita alli sujetanki.+ Ama angelpa* puntanchö, “shimï llallimaptinmi parlarirqö” ninkitsu.+ ¿Imanirtan Teyta Diosta cöleratsinki mana cumplinëki këkaptin änikur? Tsëta ruraptikiqa, Teyta Diosqa llapan ruranqëkitam ushakäratsinqa.+ 7 Imanömi imëkayoq këllaman yarpararqa, tsëkunata imanö tariyänampaq kaqllaman yarparäyan,+ tsënöllam alläpa parlarpis mana conviëneqllatana parlayan. Peru qamqa, Teyta Diosta respetë.*+
8 Markëkichö waktsakunata sufritsiyanqanta rikar y justiciata mana rurayanqanta rikarqa ama mantsakëtsu.+ Tsë puëdeq autoridätaqa pëpita juk mas puëdeq autoridämi rikëkan, y tsë ishkan puëdeq autoridäkunapitapis mas puëdeq autoridäkunaran kan.
9 Tsë autoridäkunaqa chakra wayunqantam rakipänakuyan, hasta gobernantipis chakra wayunqantaran mikun.+
10 Qellëllapaq löcuyäkoq nunaqa, manam tarinqan qellëwan conformakuntsu, tsënöllam imëkayoq këllaman yarparäkoq nunapis, tarinqan cösaskunawan conformakuntsu.+ Peru tsë llapampis mana kaqllapaqmi.+
11 Juk nunapa imëkampis kaptinqa, tsë nunapitam wakin nunakunapis tariyan.+ Peru kapoqyoq nunaqa manam kapunqankunata alli provechëta puëdintsu. Rikanqanllawannam conformakun.+
12 Sirwipakoq nunaqa, ichikllata o atskata mikurpis kushishqam punukun, peru rïcu nunaqa imëkankunaman yarpachakurmi punuytapis puëdintsu.
13 Patsachöqa* kë desgraciatapis rikarqömi: juk nuna alli trabajar imëkakunata tarinqampis mana allillamanmi chätsin. 14 Negociu ruranqan mana alli yarquptinmi llapan kapunqanta usharin, y wamran yurinampaqqa manam imampis kannatsu.+
15 Nunaqa qalapächum yurikun y wanukurpis tsënöllam ëwakun.+ Alli trabajar tarinqankunataqa manam imatapis apanqatsu.+
16 Y alläpa llakikuypaqmi, nunaqa yurikunqannölla wanukurpis jinëlla ëwakunqan. Y ¿tsëläya trabajanqampitaqa imatataq logran? Vientuta qatikachaqnöllam imëkatapis ruran.+ 17 Y mikurpis, ampichönömi o tsakëchönömi* llakishqalla, qeshyarlla y cölerashqalla mikun.+
18 Tsëmi nunapaqqa mas alli kanman, trabajanqampita mikur y upur kushishqa kanqan.+ Pöcu tiempulla kawananta Diosnintsik permitinqan tiempuchöqa, tsëta ruranqanmi mas alliqa kanman. Tsëmi alli trabajanqampita pägun.+ 19 Tsënö tariyänëkita y provechayänëkita Teyta Dios permitikaptinqa,+ trabajar tariyanqëkikunata alli provechayë. Tsëqa Teyta Diospa bendicionninmi.+ 20 Tsënö kushishqa kayänanta Teyta Dios permitiptinmi, nunakunaqa pöcu tiempulla kawayänampaq kaqman yarpachakuyanqatsu.+
6 Llakikuypaqmi patsachö* nunakunata këkuna pasanqanta rikëqa, y këtaqa seguïdum rikantsik: 2 Teyta Diosmi nunakunataqa, llapan munayanqankuna mana pishinampaq rïcuyätsin, imëkayoqta tikratsin y respetashqata tikratsin. Peru llapan tariyanqankunata alli provechayänantaqa manam permitintsu. Tsëkunataqa mana reqiyanqan nunakunallam provechayan. Tsë llapanqa mana kaqllapaqmi y alläpa llakikuypaqmi. 3 Juk nunapaqa cienpis tsurinkuna kanmanmi y awkinyanqanyaqpis mëtsika watapa kawakunmanmi, peru manaraq wanukur llapan kapunqankunata mana provechaptinqa, ¿imapaqtaq välin?* Tsë nunapitaqa mas alliqa këkan, wanushqa yurikoq wamram.+ 4 Tsë wamraqa mana kaqllapaqmi yurikun. Atsikyaq munduta manaraq rikarmi wanukushqa. Y manam jutimpis kantsu. 5 Manam intitapis o rupaytapis rikashqatsu, ni manam imatapis musyantsu. Peru unëpa kawaq nunapitaqa, tsë wanushqa wamram mas alli këkan.*+ 6 Juk nuna, llapan kapunqankunata provechëta mana yachaptinqa, ¿imapaqtan välin dos mil watakuna kawanqampis? ¿Manaku llapan nunakunapis sepultürallaman ëwayan?+
7 Nunaqa mikunanllapaqmi paqasta junaqta trabajan.+ Peru tarikarpis manam conformakuntsu. 8 Pensëta mana yachaq nunapitaqa, yachaq nunaqa imata munarpis shuyëta yachanran.+ Imëka problëmapa pasarpis juk waktsa nuna kawakuyta yachanqanqa, ¿imapaqtan sirwin? 9 Imatapis munanqëkita tarita munar, wakpa këpa purinëkipa rantinqa, nawiki rikanqan kaqllata provechë. Munanqëkita ashiqa mana kaqllapaqmi, vientuta qatikachënöllam.
10 Imëkapis kanqantaqa unëpitanam jutimpa reqiyarqan, y nuna imanö kanqampis musyënam. Juk nunaqa manam mas puëdeq nunapa puntanchö këkarnin, jutsannaq* kanqanta nita puëdintsu. 11 Alläpa parlarqa mana conviëneqkunallatanam parlayan.* Y ¿imatataq nunaqa logran mana conviëneqkunata parlanqampita? 12 Nunaqa pöcu tiempullatam ushakärin y wäninöllam o llantuynöllam pasarin. Y ¿piraq ninman pöcu tiempulla kawanqanchö imakunata ruranan mas alli kanqanta?+ ¿Wanuriptinqa o wañuriptinqa piraq willanqa patsachö* imëka pasanqankunata?
7 Alli kaq aceitipitaqa, alli nuna* kanqantsikpita pïmëpis reqimanqantsikmi mas alliqa.+ Y yurikunqantsik junaqpitaqa, wanukunqantsik o wañukunqantsik junaqmi mas alliqa. 2 Llapan nunakunapis wanuyanllam, y kawëkaq kaqkunaqa wanukoqlla kayanqantam yarpäyänan. Tsëmi, fiestaman ëwayänampa rantin, wanupakushqakunaman ëwayänan mas alliqa.+ 3 Llakishqa kanqantsikwanmi, alli nuna kanqantsikqa rikakun.+ Tsëmi asikachar kanantsikpa rantinqa, llakikunqantsik mas alli.+ 4 Wanupakushqakunapa wayinchö këkaq yachaq nunaqa, allim yarpachakun. Peru mëchöpis alli mikuy* kanqanchö këkaq pensëta mana yachaq nunaqa, manam imamampis yarpachakuntsu.+
5 Upakuna alabamanqantsikta wiyanqantsikpitaqa, yachaq nuna corregimanqantsikta wiyakunqantsikmi mas alliqa.+ 6 Upa nunakuna asikuyanqanqa, kashata tullpaman jitëkushqa rawrar o lunyar pashtaqnöran,+ manam ni imapaq välintsu. 7 Imëkata sufritsiyaptinqa, yachaq nuna këkarpis löcunömi portakurinman. Y alli nuna këkarpis mana allikunata ruranampaq imatapis qarapäyaptinqa, mana allikunatam rurarinman.+
8 Ima asuntupapis ushananmi mas alli, qallanampitaqa. Y cölerar* imatapis ruranantsikpa rantinqa, pacienciakoq kanqantsikmi mas alliqa.+ 9 Ama imatapis jinan höraqa cölerakuytsu.+ Pensëta mana yachaq nunakunallam* imatapis jinan höra cölerakuyan.+
10 Ama kënöqa nitsu: “¿Imanirtan kanan witsankunapitaqa unë witsankuna mas alli karqan?”. Upakunallam tsënöqa niyan.+
11 Juk yachaq nuna herenciata chaskinqanqa alläpa allim. Yachaq kayanqanmi nunakunataqa* alläpa yanapan. 12 Imanömi qellë yanapakun,+ tsënöllam yachaq këpis yanapakun.+ Peru qellëyoq këpitaqa yachaq këmi mas alli. Imatapis alli yacharqa salvakuytam puëdiyan.+
13 Teyta Dios ruranqankunaman alli pensë. Pë wiksuyätsinqantaqa, ¿piraq derechëta puëdinman?+ 14 Alli junaq kaptinqa, alli kë,+ peru mana alli junaq kaptinqa yarpë, alli junaqtapis y mana alli junaqtapis Diosnintsik churamushqa kanqanta.+ Tsëtaqa churamushqa, warë warätin imakunapa pasayänampaq kaqta nunakuna mana musyayänampaqmi.+
15 Pöcu tiempulla* kawanqächöqa,+ rikarqömi alli nunakuna prontulla wanuriyanqanta o wañuriyanqanta,+ peru mana alli nunakunaqa atska tiempupa kawayanqanta.+
16 Ama jutsannaq* tukuytsu+ ni yachaq tukuytsu.+ ¿Imanirtan mana allichö ushëta munanki?+ 17 Ama pasëpa* mana alliqa këtsu, ni upaqa këtsu.+ ¿Imanirtan prontulla wanuyta munanki?+ 18 Kë ishkan consëjukunata cäsukunki, ama ni mëqantapis qonqankitsu.+ Teyta Diosta respetaq* nunaqa, kë ishkan consëjukunatam cäsukun.
19 Yachaq nunaqa, yachaq kanqampitam markachö chunka puëdeq gobernantikunapitapis mas puëdeq.+ 20 Patsachöqa manam ni juk nunallapis allillata ruraqqa kantsu. Llapampis jutsasapallam* kayan.+
21 Nunakuna parlayanqantaqa ama llapanta creikurkunkitsu.+ Llapan niyanqanta creirqa, sirwishoqniki mana allita qampaq parlanqantapis wiyarinkim. 22 Peru allim musyanki, qampis jukkunapaq mana allikunata parlanqëkita.+
23 Tsëmi alli pensarir, “noqapis yachaq nunam kashaq” nirqä. Peru tsëtaqa manam lograrqätsu. 24 Llapan pasanqankunaqa mana entiendipaqmi, alläpa rurichö këkaqnömi. Manam ni pï entiendita puëdintsu.+ 25 Yachaq këta munar, imëkapis imanö kanqanta musyëta munar, pensëta mana yachaqkuna imanir mana allikunata rurayanqanta musyëta munarmi alli musyapakurqä. Tsënöllam musyapakurqä, imatapis mana entiendeqkuna imanir upa rurëta rurayanqanta.+ 26 Tsëmi musyarirqä, mana allikunaman chätsikoq warmiqa wanuypitapis mas mana alli kanqanta. Tsënö warmiqa animalta tsariyänan* trampanö y pescäduta tsariyänan mällanömi. Rikrankunapis cadënanömi. Teyta Dios munanqannö kawakoq nunaqa, manam tsë warmipa trampanman ishkinqatsu.+ Peru jutsata* ruraq nunaqa tsë warmipa trampanmanmi ishkinqa.+
27 Nunakunata yachatseqmi kënö nin:+ “Këtam musyarirqä, jukta juktaraq musyapakurmi këta musyarirqä. 28 Peru ashikanqätaqa manam tarirqätsu. Mil nunakunachöqa juk ollqullatam alli ruraqta tarirqä. Peru warmitaqa manam ni jukllëllatapis alli ruraqtaqa tarirqätsu. 29 Musyarirqämi, Teyta Diosqa nunakunata allita kamashqa kanqanta.+ Peru kikin nunakunam munayanqankunata rurar kawakuyan”.+
8 ¿Pitan alli yachaq? ¿Pitan ima problëmatapis* arreglëta alli yachan? Juk nuna yachaq kanqanqa cäranchömi rikakun, y mantsanëpaq rikakurpis yachaq karmi yachanëpaq tikrarin.
2 Teyta Diosta äninqëkita respetar,+ gobernanti mandakunqanta cäsukuy.+ 3 Gobernantipa puntampitaqa, ama rasllaqa o sasllaqa ëwakunkitsu.+ Mana allita ruraptinqa ama yanapankitsu.+ Gobernantiqa munanqantam rurëta puëdin. 4 Gobernanti parlariptinqa, manam ni pï ima nita puëdinnatsu.+ Manam ni pï, “¿imatataq rurëkanki?” nita puëdintsu.
5 Gobernanti mandakunqanta cäsukoq nunaqa, manam castïguta chaskinqatsu.+ Yachaq nunaqa musyanmi imë y imanö ruranampaq* kaqta.+ 6 Nunakunapa problëmankunaqa mëtsikam. Tsëmi ima asuntutapis arreglayanampaqqa tiempu kan,+ y imanö arreglëtapis yachayanmi. 7 Manam ni pï musyantsu warë warätin imakuna pasanampaq kaqta. Tsëmi ima pasanampaq kaqtaqa willakuyta puëdiyantsu.
8 Nunaqa maslla kawëta munarpis, vïdan* ushakaptinqa manam ni ima rurëta puëdintsu, ni manam wanuypita salvakuyta puëdintsu.+ Imanömi juk soldädu guërrachö këkarqa ëwakuyta puëdintsu, tsënöllam mana alli nunapis mana alli rurëkunata dejëta puëdintsu.*
9 Tsë llapanta rikarmi, patsachö* nunakuna imëkakunata rurayanqanman alli pensarqä. Nunaqa, nuna mayinta dominarpis kikinllam mana allichö ushan.+ 10 Tsëpitanam rikarqä, mana alli nunakunata pampëkäyanqanta. Tsë mana alli nunakunaqa sagrädu sitiuman* yëkuyaq y tsëpitam seguïdu yarqayämoq. Peru wanuriyaptinqa, mana allikunata rurayanqan markachöqa tsë nunakunata pasëpam* qonqëkuyan.+ Tsënö kayanqampis manam ni imapaq sirwintsu.
11 Mana allikunata rurayanqampita nunakunata jinan höra mana castigayaptinqa,+ mas peormi mana allikunata rurayanqa.+ 12 Mana allita ruraq nuna, cien kutipa mana allita ruraptimpis y atska tiempupa kawakuptimpis, Teyta Diosta respetaq* nunam mas alliqa kawakunqa.+ 13 Peru mana alli nunaqa, manam kushishqaqa kawanqatsu,+ ni manam mas tiempuqa kawëta puëdinqatsu.+ Tsënö nunaqa Teyta Diosta mana respetarmi* wäninölla o llantuynölla pasarin.
14 Patsachö pasanqankunaqa mana entiendipaqmi.* Alli ruraq nunakunatam, mana alli ruraq nunatanö tratayan.+ Peru mana allita ruraq nunatanam, allita ruraq nunatanö tratayan.+ Noqaqa nï, tsëpis mana välinqantam.
15 Tsëmi mas alliqa kanman kushishqa kayänan.+ Patsachö* nunakunapaq mas alliqa, mikur y upur kushishqa kayanqanmi. Kawayänanta Diosnintsik permitinqan tiempuqa, mas alliqa kanqa alli trabajayanqampita mikur y upur kushishqa kayanqanmi.+
16 Patsachö imëkapis pasakunqankunatam, llapan shonqüwan musyëta munarqä.+ Tsëmi paqaspapis y junaqpapis musyapakurqä y manam punurqätsu. 17 Tsënam alli pensarqä Teyta Dios llapan ruranqankunaman. Y cuentatam qokurqä patsachö* pasakunqankunataqa, nunakuna ni ichikllapis entiendita mana puëdiyanqanta.+ Mëläya entiendita munarpis, manam entiendita puëdiyantsu. Mëläya yachaq kayanqanta pensarpis, rasumpa kaqchöqa, manam entiendiyantsu.+
9 Alli pensarmi cuentata qokurqä alli ruraq nunapis, yachaq nunapis y llapan rurayanqankunapis Teyta Diospa makinchö këkanqanta.+ Nunakunaqa manam musyayantsu, manaraq yurikuyaptin puntankunata kawaq nunakuna imanir chikinakushqa kayanqanta y kuyanakushqa kayanqanta. 2 Llapampis ushakaqllam kayan:+ allita ruraq nunapis, mana alli nunapis, alli nunapis,+ Teyta Dios munanqannö kawakoq nunapis, Teyta Dios chikinqanta rurar kawakoq nunapis, animalkunata pishtëkur Teyta Diospaq rupatseq nunapis, mana rupatseq nunapis, alli nunapis, imëka jutsata* ruraq nunapis, manaraq alli pensar änikoq nunapis y alli pensëkur-raq änikoq nunapis. 3 Nunakunaqa llapampis ushakaqlla karmi, shonqunkunachöqa imëka mana allikunallata pensëkäyan. Alli rurëkunamanqa manam ni ichikllapis pensayantsu y tsëpitanam wanukuyan o wañukuyan. Patsachö* tsëkuna pasanqanta rikëqa alläpa llakikuypaqmi.+
4 Kawëkaqkunaqa, imëka allikuna pasaqta rikar kushishqa këta puëdiyanran. Wanushqa leonpitaqa kawëkaq allqum mas välin.+ 5 Kawëkaqkunaqa musyayanmi wanuyänampaq kaqta.+ Peru wanushqakunaqa, manam ni imatapis musyayannatsu+ ni manam pägutapis chaskiyannatsu. Y kawëkaqkunapis manam wanushqakunataqa, imata rurarpis cuentaman churayannatsu.+ 6 Wanushqakunaqa o wañushqakunaqa manam kuyakuyannatsu, chikikuyannatsu ni manam envidiösunatsu kayan, y manam ni imachöpis yanapakuyannatsu.+
7 Qamqa ëwar kushishqa mikuy y vïnutapis kushishqa upuy.+ Teyta Diosqa llapan ruranqëkikunawan kushishqanam këkan.+ 8 Y röpatapis yuraqllata* imëpis vistikuy y peqëkimampis o umëkimampis aceiti winëta dejëtsu.+ 9 Teyta Diosqa, pöcu tiempulla* kawanëkitam permitishurqunki. Tsënö këkaptinqa, kuyanqëki warmikiwan kushishqa kawakuy.+ Patsachö* tsëläya trabajanqëkipitaqa tsëmi päguyki.+ 10 Wanurirqa o wañuskirqa* manam ni ima rurëtapis pensankinatsu,+ ni manam imatapis yachankinatsu ni musyankinatsu. Tsëmi rurëta puëdirqa, kawanqëkiyaq llapan kallpëkiwan rurë.
11 Patsachöqa* këtapis rikarqömi, alli cörreq karpis höraqa manam ganayantsu, puëdeq karpis höraqa manam guërrata ganayantsu,+ yachaq karpis höraqa mikuyänampaq faltapakuyanmi, häbil nuna karpis waktsayäriyanmi+ y yachaq nuna karpis mana allichömi ushayan.+ Llapankunapis mana pensayanqan höram imëka mana allikunapa pasayan. 12 Nunakunaqa manam musyayantsu imapa pasayänampaq kaqta.+ Imanömi pescädupis mällaman yëkurin y pishqupis trampaman yëkurin, tsënöllam nunakunapis mana pensayanqan höra imëka mana allikunapa pasayan.
13 Y rikarqämi, kë patsachö* imëkakuna pasaptimpis yachaq këqa espantakuypaq kanqanta. 14 Taksha markachömi wallkaqlla nunakuna kayarqan, y tsëmanmi puëdeq gobernanti soldädunkunawan ëwarqan ushakätsinampaq. Y markapa entëru lädumpam jatusaq murällakunata shäritsirqan. 15 Y tsë markachöqa juk waktsa nunam kawarqan, peru alläpa yachaqmi karqan. Tsëmi alläpa yachaq karnin tsë markata salvëkurqan. Peru tsënö salvëkaptimpis, tsë waktsa nunataqa qonqëkuyarqanmi.+ 16 Tsëmi kënö pensarqä: “Kallpasapa këpitaqa, yachaq kanqantsikmi mas alliqa.+ Peru yachaq kaptimpis, waktsa nunataqa despreciayanmi y ninqantapis mana kaqpaqmi churayan”.+
17 Mana entiendeq nunakunapa gobernantin fuertipa parlanqanta wiyanantsikpa rantinqa, mas alliqa juk yachaq nuna yachëllapa shumaq parlapämanqantsikta cäsukunqantsikmi.
18 Guërrakunachö utilizäyanqan armakunapitaqa, yachaq këmi mas alliqa. Peru imëka allikunata rurashqa kayaptimpis, jutsa* ruraq nunam ushakäratsinman.+
10 Imanömi perfümi ruraqpa aceitinta wanushqa chuspikuna perdiratsin y asyäratsin, tsënöllam juk nuna yachaq kaptimpis o respetashqa kaptimpis, imatapis mana pensar lluta ruranqan penqakuyman chäratsin.+
2 Yachaq nunaqa, alli shonquyoq karmi allikunata ruran.* Peru pensëta mana yachaq nunaqa, shonqun munanqanta cäsurmi mana allikunata ruran.*+ 3 Pensëta mana yachaq nunaqa, imatapis upa rurëtam ruran.+ Ruranqankunata rikarmi, wakinkuna cuentata qokuriyan pensëta mana yachaq nuna kanqanta.+
4 Gobernanti cölerashqa qayapäshuptikiqa ama puntampita ëwakuytsu.+ Pacienciakoq kayanqanmi, jutsata* rurayänampaqna këkäyaptin salvarin.+
5 Patsachöqa* rikarqömi autoridäkuna imatapis shumaq mana pensar rurayanqankunata. Tsë rurayanqankunaqa llakikuypaqmi.+ 6 Imatapis mana yachaq nunakunatam autoridä kayänampaq churayan, peru yachaq* nunakunataqa mana precisaq rurëkunallamanmi churayan.
7 Sirwipakoqkunatam rikarqö cawallunkuna montashqa ëwëkäyaqta. Peru mandakoqkunataqa rikarqö, sirwipakoqkunanö chakillapa ëwëkäyaqtam.+
8 Patsachö uchkuta ruraq nunaqa kikinllam tsë uchkuman jeqarpunman.+ Y rumipita rurashqa perqachö uchkuta ruraq nunataqa culebram kanirinman.
9 Rumiwan trabajaqqa,* tsë rumillawanmi malograkurinman. Y yanta tseqtaqpis peligruchömi këkan.*
10 Roqu hächata mana afilarqa, mas kallpataran wanayanqa* qeruta mutuyänampaq. Peru imatapis alli pensëkur rurarqa, allim yarqapakuyanqa.
11 Juk nuna culebrata tushutsita yachanqampis manam välinmantsu, imatapis manaraq tocapaptin kaniptinqa.
12 Yachaq nunataqa shumaq parlakuptinmi respetayan.+ Peru pensëta mana yachaq nunaqa, parlakunqanwanmi mana allichö usharin.+ 13 Pensëta mana yachaq nunaqa, parlar qallarllanam llutakunata parlan+ y mana conviëneqkunata parlarmi usharimpis. 14 Pensëta mana yachaq nunaqa manam upälla këta yachantsu.+
Nunaqa manam musyantsu imapis pasanampaq kaqta. Y ¿piraq willanman wanuriptin imapis pasanqankunata?+
15 Pensëta mana yachaq nunaqa alli trabajarpis, llutanta rurarmi pishipashqa* ushan. Hasta markanman kutinampaq nänitapis qonqëkunmi.
16 Juk nacionpa gobernantin jövin kaptin+ y yanapaqnin mandakoqkunapis patsa waräriptinllana mikupakur y upyar kakuyaptinqa tsë nacionqa mana allichömi ushan. 17 Peru nacionchö täkoq* nunakunaqa kushishqa kayan, respetashqa nunapa tsurin gobernanti kaptin y yanapaqnin mandakoqkunapis upyakuyänampa rantin, trabajayänampaq höranchö mikuyaptinmi.+
18 Alläpa qela kar wayinkunata mana altsapäyaptinqa, wayipa qerunkunapis ishkirmi qallëkun. Tsënöllam qela kar mana altsapäyaptinqa, wayinkuna alläpa shutun.+
19 Tantataqa rurayan mikurkur kushishqa kayänampaqmi. Tsënöllam vïnutapis upuyan kushishqa kayänampaq.+ Peru qellëqa wananqantsikkunata* rantinapaqmi sirwin.+
20 Gobernantipaqqa ama shonquykillachöpis* mana allita pensankitsu.+ Rïcu nunapaqpis ama punukunëki cuartuykichö rimankitsu. Tsëta ruraptikiqa, juk pishqum* wiyarishunki y willakurinqam.
11 Ëwëkaq yakuman tantëkita jitarkuy,+ y tsëpita atska junaqkuna pasariptinmi tarinki.+ 2 Manam musyankitsu patsachö ima desgracia pasanampaq kaqtapis. Tsëmi kapushunqëkikunataqa, qanchis o puwaq nunakunata rakipunëki.+
3 Yanëpa yanar-raq pukutë yurirkamuptinqa tamyamunqam, y juk monti o qeru urëpa o witsëpa* ishkirpis tsëllachömi jitaräkunqa.
4 Më lädupapis vientu ëwaqta rikaräkoq nunaqa manam murukunqatsu. Y pukutëllata rikaräkoq nunaqa manam cosechanqatsu.+
5 Mamampa pachanllachöraq këkaq wamrapa tullunkunata, Teyta Diospa podernin imanö winatsinqantaqa manam entiendintsiktsu.+ Tsënöllam Teyta Dios llapan ruranqankunataqa entiendintsiktsu.+
6 Patsa waranqampita muruykita muruy. Y tardiyanqanyaqpis makikita mana jamatsipa muruy.+ Manam musyankitsu patsa waräriptinlla murunqëki kaq o tardipa murunqëki kaq alli wayunampaq kaqta. Capazchi ishkampis alli wayunqa.
7 Atsikyaq patsata rikëqa alläpa kushikuypaqmi. Intita o rupayta rikanqantsikqa, ¡imanö shumaqmi! 8 Juk nuna atska watapa kawarqa, tsë kawanqan watakunata alli provechatsun.+ Tsënö karpis, llakikurlla kawanampaq kaqtam masqa yarpänan. Tsë llapampis mana kaqllapaqmi.+
9 Jövin, jövin kanqëkiyaq shonquyki munanqannö kushishqa kawakuy. Shonquyki munanqantaqa llapanta rurë. Y nawiki rikanqan kaqpaqa mëpapis ëwë. Peru këtam yarpänëki: llapan ruranqëkikunapitam Teyta Diosqa cuentata mañashunki.+ 10 Tsëmi mana qeshyakurkunëkipaq imëkapaqpis alläpaqa yarpachakunëkitsu, ni mana allikunataqa ruranëkitsu. Jövin këwan kallpayoq këpis pasarinllam.+
12 Llakikuy tiempukuna manaraq chämuptin,+ “kananqa manam kushishqanatsu kawakü” ninëki tiempu manaraq chämuptin, jövin kanqëki witsan Kamakoq Diosnintsikta yarpë.+ 2 Teyta Diosta yarpë intipis o rupaypis, killapis, estrëllakunapis+ y ima aktsipis atsikyëkaptinraq, tamya pasariptin pukutë* manaraq kutimuptin, 3 wayita cuidaqkuna manaraq karkaryäyaptin, puëdeq nunakuna kallpanllachöraq këkäyaptin, wallkaqllana karnin aqakoq warmikuna* aqëta manaraq dejayaptin, ventänapa rikachakoq warmikuna* manaraq ampïpakuyaptin o tsakäpakuyaptin,*+ 4 cälliman këkaq punkukuna manaraq wichqakaptin, mulinu aqanqan wiyakëkaptinraq, riyarkamur o rikcharkamur pishqukuna cantaqta wiyëkar-raq, shipashkuna cantaqta wiyëkar-raq,+ 5 altu sitiukunata manaraq mantsar, cällikunapa purita manaraq mantsar, almendru manaraq wëtaptin,+ chukllushpis* qarachakëpa manaraq puriptin y alcapärra früta manaraq pashtaptin. Nunakunaqa llapampis wayinkunatam ëwakuyan,+ tsëchömi imëyaqpis kakuyanqa y kawëkaq familiankunaqa cällinkunachömi llakishqa puriyan.+ 6 Teyta Diosta yarpë plätapita rurashqa waska manaraq rachiptin, örupita rurashqa tazon manaraq pakiptin, yakuta chaqakuyänan mati pözu lädunchö manaraq pakiptin, y yakuta sutayämunan ruëda manaraq pakiptin. 7 Allpapita kamashqa nunaqa, allpamanmi kutin.+ Y tsë nuna kawanampaq Teyta Dios churanqan podernam, Teyta Diosman kutirin.+
8 Mëtsika nunakunata yachatseqmi kënö nin:+ “¡Imëkapis mana väleqllam! ¡Manam llapampis ni imapaq sirwintsu!”.+
9 Nunakunata yachatseqqa alläpa yachaqmi karqan y llapan yachanqankunatam nunakunata yachatsirqan.+ Alli musyapakuskir y alli pensëkurmi yachatsikunqankunata ordenädu churarqan.+ 10 Nunakunata yachatseqqa, alli pensëkurmi shumaq palabrakunata parlarqan.+ Parlanqankunaqa rasumpa kaqllam karqan y tsë llapantam qellqarqan.
11 Yachaq nunakuna parlayanqanqa yapyarnin* töruta qatiyänan puntayoq garrutinömi*+ y llapan parlayanqankunaqa* alli clavashqa clävunömi. Yachaq nunakuna tsënö parlayänampaqqa juk mitsikoqmi yanaparqan. 12 Hïju, kë ninqäkunapita mas librukunata leyita munarqa këtam musyanëki: libru rurëtaqa manam imëpis ushashwantsu y tsëkunallata rurëqa alläpa ajayëpaqmi.*+
13 Kë llapanta wiyëkurmi këta entiendirqö: Teyta Diostam respetanëki*+ y mandakunqankunatam cäsukunëki.+ Nunaqa tsëpaqmi kawan.+ 14 Teyta Diosqa, llapan rurayanqankunapitam nunakunata juzganqa, hasta pakëllapa rurayanqankunapitapis juzganqam. Tsënö juzgarmi rurayanqankuna alli o mana alli kanqanta ninqa.+
Hebreu idiömachöqa “nunakunata qayatseq; nunakunata juntaq” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “Inti o rupay jawanchö” ninmi.
Kënöpis niyanmi: Riu. O “Tamya”.
Kënöpis niyanmi: utintsu.
Hebreu idiömachöqa “ciëlu jawanchö” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “Ciëlu jawanchö” ninmi.
Kënöpis niyanmi: täraqkunapis; päraqkunapis.
Kënöpis niyanmi: tutapëpita.
Hebreu idiömachöqa “yachaq nunaqa nawintam kicharätsin” ninmi.
Kënöpis niyanmi: tutapëchönö.
Kënöpis niyanmi: jankatmi.
Hebreu idiömachöqa “inti o rupay jawanchö” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “inti o rupay jawanchö” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “inti o rupay jawanchö” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “inti o rupay jawanchö” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “ciëlu jawanchöqa” ninmi.
O “alliyätsinantsik”.
Kënöpis niyanmi: laqmatsinantsik.
Hebreu idiömachöqa “saltanantsik” ninmi.
O “ordenädu”.
Hebreu idiömachöqa “qallanampita ushananyaq” ninmi.
Kënöpis niyanmi: jorqëta.
Hebreu idiömachöqa “mantsayänampaqmi” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
O capazchi “oqrakashqata ashikäyanqantam”.
Hebreu idiömachöqa “inti o rupay jawanchöqa” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “inti o rupay jawanchö” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “inti o rupay jawanchö” ninmi.
Kënöpis niyanmi: jankat.
Hebreu idiömachöqa “inti o rupay jawanchö” ninmi.
Tsënö nirqa, capazchi parlëkan tsë yachaq wamrapaq.
Hebreu idiömachöqa “inti o rupay jawanchö” ninmi.
O “willakoqpa”.
Hebreu idiömachöqa “mantsë” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
Hebreu idiömachöqa “Inti o rupay jawanchöqa” ninmi.
Kënöpis niyanmi: tutapëchönömi.
Hebreu idiömachöqa “inti o rupay jawanchö” ninmi.
O “jukpa sepultüranllamanmi pampakärin”.
Hebreu idiömachöqa “mas alli jamëkan” ninmi.
Kënöpis niyanmi: pecädunnaq.
O capazchi “imëkayoq karqa imëkamampis mas pensayan”.
Hebreu idiömachöqa “inti o rupay jawanchö” ninmi.
O “alli jutiyoq”.
O “fiesta”.
O “orgullösu karnin”.
O capazchi “upakunallam”.
Tsënö nirqa, kawëkaqkunapaqmi parlëkan.
O “Mana kaqllapaq”.
Kënöpis niyanmi: pecädunnaq.
Kënöpis niyanmi: jankat.
Hebreu idiömachöqa “mantsaq” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
Kënöpis niyanmi: pecädu ruraqllam.
Kënöpis niyanmi: achkuyänan.
Kënöpis niyanmi: pecäduta.
O “ima asuntutapis”.
O “juzganampaq”.
O “jamanin”.
O capazchi “mana allikuna rurëta dejantsu”.
Hebreu idiömachöqa “inti o rupay jawanchö” ninmi.
Tsënö nirqa, Jerusalenchö templupaqmi parlëkan.
Kënöpis niyanmi: jankatmi.
Hebreu idiömachöqa “mantsaq” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
Hebreu idiömachöqa “mantsarmi” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.
O “llakikuypaqmi”.
Hebreu idiömachöqa “Inti o rupay jawanchö” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “inti o rupay jawanchö” ninmi.
Kënöpis niyanmi: pecäduta.
Hebreu idiömachöqa “Inti o rupay jawanchö” ninmi.
Tsënöqa nikan, lütu röpata vistikuyänampa rantin, kushishqa kayanqanta rikätsikoq cläru röpata vistikuyanqampaqmi.
O “mana kaqllapaq”.
Hebreu idiömachöqa “Inti o rupay jawanchö” ninmi.
O “Sepultürachöqa”. Tsënö nirqa, Seolpaqmi parlëkan. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqchö “Seol” neqta.
Hebreu idiömachöqa “Inti o rupay jawanchöqa” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “inti o rupay jawanchö” ninmi.
Kënöpis niyanmi: pecädu.
Hebreu idiömachöqa “derëcha lädupam pushan” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “izquierda lädupam pushan” ninmi.
Kënöpis niyanmi: pecäduta.
Hebreu idiömachöqa “Inti o rupay jawanchöqa” ninmi.
Hebreu idiömachöqa “rïcu” ninmi
O “Rumita jipimoq o jorqamoq nunaqa”.
O capazchi “cuidädu ruranan”.
Kënöpis niyanmi: necesitäyanqa.
Kënöpis niyanmi: utishqa; shaykushqa.
Kënöpis niyanmi: täraq; päraq.
Kënöpis niyanmi: necesitanqantsikkunata.
O capazchi “cämëkichöpis”.
Hebreu idiömachöqa “volaq o päreq animal” ninmi.
O “norti kaq o sur kaq läduman”.
O capazchi “tamya manaraq kutimuptin”.
Tsënö nirqa, kirupaqmi parlëkan.
Tsënö nirqa, nawipaqmi parlëkan.
Kënöpis niyanmi: tutapäpakuyaptin.
Kënöpis niyanmi: churqapipis.
Kënöpis niyanmi: jarurnin.
Kënöpis niyanmi: akishanömi; garruchanömi.
O “juntanqankunaqa”.
Kënöpis niyanmi: utipaqmi.
Hebreu idiömachöqa “mantsanëki” ninmi. Rikäri “Bibliachö palabrakunata entiendinapaq” neqta.