Hebreu Idiömachö Qellqayanqanchö Diospa jutin

Unë Testamentu nirpis reqiyanqan Hebreu Idiömachö Qellqayanqanchöqa, cäsi 7.000 kutinömi kënö letrakunawan יהוה Teyta Diospa jutin yurin. Tsë chuskun letrakunataqa Tetragrämaton nirmi reqiyan, y kë Bibliachöqa, “Jehovä” nirmi traduciyashqa. Wakin jutikunapitapis tsë jutim Bibliachöqa mas kuti yurin. Rasunmi Bibliata qellqaqkunaqa, Llapanta Puëdeq Dios, Llapanta Gobernaq Poderösu Dios y Señor nirmi Diospaq parlayarqan. Tsënö kaptimpis, Teyta Diospa jutimpaq parlarqan Tetragrämaton niyanqantam churayarqan.

Kikin Teyta Jehovämi Bibliata qellqaqkuna jutinta utilizäyänanta permitirqan. Pëmi willakoqnin Joelta kënö nir qellqanampaq yanaparqan: “Noqa Jehoväpa jutïman confiakoqkunaqa salvakuyanqam” (Joel 2:32). Salmukunata qellqaqtapis kënö nir qellqanampaqmi yanaparqan: “Llapan nunakuna musyayätsun jutiki Jehovä kanqanta, entëru patsa janampa qamlla Llapanta Gobernaq Poderösu Dios kanqëkita musyayätsun” (Salmus 83:18). Tsëpitapis masqa, sirweqninkuna cantayanqan o recitayanqan cancionkuna y poesïakuna kanqan Salmus libruchömi, cäsi 700 kutinö Teyta Diospa jutin yurin. Tsëqa, ¿imanirtan atska Bibliakunamanqa Teyta Diospa jutinta churayashqatsu? Y ¿imanirtan Mushoq Patsachö Kawaqkunapaq Bibliachöqa Jehovä nir Teyta Diospa jutinta churayashqa? ¿Ima ninantan tsë jutiqa?

¿Imanirtan atska Bibliakunamanqa Teyta Diospa jutinta churayashqatsu? Tsëtaqa këkunarëkurmi rurayan: 1) Wakinqa pensayan Llapanta Puëdeq Teyta Dios jutiyoq këta mana wananqantam. 2) Wakinnam Diospa jutinta mana allichö quedatsita mantsar, judïukuna rurayanqannölla Teyta Diospa jutinta utilizäyantsu. 3) Y wakinnam jutinta imanö niyanqanta mana musyashqa, Señor o Teyta Dios nirlla reqinqantsik mas alli kanqanta pensayan. Peru tsënö pensayanqanqa manam allitsu. Imanir tsënö kanqanta rikärishun.

• Juk kaq: Teyta Dios jutiyoq këta mana wananqanta neqkunaqa, manam cuentaman churayantsu Bibliapita unë rurayanqan copiakunachö Teyta Diospa jutin yurinqanta. Wakin copiakunaqa Jesus manaraq shamunqan witsampitam kayan. Qallananchö ninqantsiknöpis, kikin Teyta Diosmi cäsi 7.000 kutinö Palabran Bibliaman jutinta churatsirqan. Tsëmi cläru rikätsikun, jutinta reqinantsikta y utilizänantsikta munanqanta.

• Ishkë kaq: Bibliata traducir judïukuna rurayanqanta qatir Teyta Diospa jutinta mana churaqkunaqa, manam cuentaman churayantsu Teyta Diospa jutinta mana parlarpis, Bibliata copiaq wakin judïukunaqa copiakunata rurayanqanman Teyta Diospa jutinta churayanqanta. Wanushqa lamarpa amänunchö këkaq Qumran niyanqan sitiuchömi, unë röllukunata tariyashqa, y tsëchöqa atska kutim Biblia ninqanchö Teyta Diospa jutin yurin. Bibliata wakin traduceqkunaqa, Teyta Diospa jutin yurinqanchömi TEYTA DIOS nir mayusculachö churayashqa, tsëtaqa rurayan Teyta Dios qellqatsinqanchö Diospa jutin tsëchö yurinqanta rikätsikuyänampaqmi. Peru Bibliachö Diospa jutin mëtsika kuti yurinqanta musyëkarqa, ¿imanirtan jukwan cambiayan o churayantsu? ¿Piraq pëkunata nishqa tsëta rurayänampaq? Tsëtaqa pëkunallam musyayan.

• Kima kaq: Teyta Diospa jutinta imanö niyanqanta mana musyar mana utilizänapaq neqkunapis, Jesuspa jutintaqa utilizäyanmi. Peru rasumpa kaqchöqa, punta cien watakunachö niyanqannöqa, manam pï nunapis Jesuspa jutinta parlannatsu. Hebreu idiömata parlaq cristiänukunaqa capazchi Yeshüa niyaq, y Mesïas o Cristu nir reqiyanqantanam Mashïaj niyaq. Griëgu idiömata parlaq cristiänukunanam Iēsöus Khristus niyaq, y latin idiömata parlaqkunanam Iësus Christus niyaq. Teyta Dios santu espïritunwan yanapaptinmi, Bibliata qellqaqkunaqa griëgu idiömaman traduciyanqan jutinta utilizäyarqan. Manam hebreu idiömachö niyanqannötsu dejayarqan, sinöqa tsë tiempuchö nunakuna utilizäyanqan jutitam churayarqan. Tsënömi Teyta Diospa jutinwampis pasan: Mushoq Patsachö Kawaqkunapaq Bibliata traduceqkunaqa, unë hebreu idiömachö Diospa jutinta niyanqannö mana kaptimpis, Jehovä jutita churëtam allitanö rikäyashqa.

¿Imanirtan Mushoq Patsachö Kawaqkunapaq Bibliachöqa Jehovä nir Teyta Diospa jutinta churayashqa? Tetragrämaton (יהוה) niyanqan letrakunaqa, españolchö YHWH letrakunawanmi igualan. YHVH o JHVH letrakunawampis igualanmanmi. Unë hebreu idiömachö letrakunallawan qellqayaptinmi, Tetragrämaton niyanqanchöqa vocalkuna kantsu. Tsëqa, ¿imanötan nunakuna musyayaq letrakunapa chowpinman ima vocalta churayänampaq kaqta? Pëkunaqa tsë letrakunata cada junaq utilizarmi, imanö leyiyänampaq kaqta musyayaq.

Hebreu Idiömachö Qellqayanqanta qellqar ushayanqampita 1000 watanö pasashqanchömi, yachaq judïukuna hebreu letrakunata imanö leyiyänampaq patsätsiyarqan. Pëkunaqa letrakunapa chowpinman ima vocalta churayänampaq kaqta musyayänampaqmi, puntukunata o signukunata churayarqan. Tsënö kaptimpis, Teyta Diospa jutinta parlë mana alli kanqanta creirmi, tsë witsan judïukunaqa tsëkunata juk palabrakunawan cambiayarqan. Tetragrämaton niyanqanta copiarqa, capazchi tsë chusku letrakunapa chowpinman akrayanqan palabrakunapa vocalninta churayaq. Tsëmi tsëkunapita rurayanqan copiakunaqa, Teyta Diospa jutinta hebreu idiömachö imanö niyanqanta musyanapaq yanapakuntsu. Wakinqa Yahweh niyanqantam pensayan, wakinnam juknöpa niyanqanta pensayan. Rollos del mar Muerto niyanqanchö griëgu idiömachö Levïticu librupa pedäzunchömi, palabra por palabra Teyta Diospa jutinta traduciyanqan Iaṓ nir yurin. Unë witsan librukunata qellqaq wakin griëgu nunakunanam, Iaḗ, Iabë o Iaouë niyanqanta pensayan. Rikärinqantsiknöpis, manam musyantsiktsu hebreu idiömachö Diospa jutinta, unë witsan imanö niyanqanta, tsëmi Diospa jutin ima kanqantaqa cläru nita puëdintsiktsu (Genesis 13:4; Exodu 3:15). Imatam sïqa alli musyantsik, sirweqninkunata parlapar Teyta Dios jutinta utilizanqanta, y sirweqninkunapis pëman mañakur y jukkunawan parlar jutinta utilizäyanqanta (Exodu 6:2; 1 Rëyes 8:23; Salmus 99:9).

Tsëqa, ¿imanirtan kë Bibliachöqa Jehovä nir Diospa jutinta churayashqa? Tsëtaqa rurayashqa españolta parlaqkuna mëtsika watapana tsënö niyaptinmi. Tsëkunapaq masllata rikärishun.

Españolman traduciyanqan Bibliakunapitaqa, capazchi 1537 wata witsan Juan de Valdés salmukunata españolman traducinqanchö Iehova nir Diospa jutin puntata yurirqan. Nunakuna imanö parlayanqan cambianqanmannömi, Teyta Diospa jutintapis juknöpana qellqayashqa. 1661 wata Bernardino de Rebolledo salmukunata traducinqanchöqa, Jehova nirmi Diospa jutin yurin. 1791 wata yarqamoq Scío de San Miguel ruranqan Bibliachönam, maskunata willakunqanchö Iehovah nir yurin. 1824 wata yarqamoq Torres Amat Bibliachönam Jehovah nir yurin, y 1862 wata yarqamoq Reina-Valera Bibliachönam Jehovä nir yurin. Tsënöllam wakin idiömachöpis tsëkunatanölla Diospa jutinta atska watapa utilizäyashqa. 1530 wata William Tyndale Bibliapa punta pitsqa librunkunata inglesman traducinqanchömi, Iehouah nir yurin. Ingles idiömachöqa tsë Bibliachömi Diospa jutin puntata yurin.

1911 wata ingles idiömachö yarqamoq Studies in the Psalms (Estudios de los Salmos) libruchömi, Bibliapita alli yachaq Joseph Bryant Rotherham, ingles idiömachö Yahweh nir churanampa rantin Jehovah nir churarqan. Tsëtaqa rurarqan, “Bibliata leyeqkuna mas reqiyanqan, y mas allitanö rikäyanqan kaptinmi”. Manam tsëllatsu, 1930 watachönam hebreu idiömapita alli yachaq Alexander Kirkpatrick, ingles idiömachö Jehovah jutita utilizäyanqampaq parlar kënö nirqan: “Atskaq yachaq nunakunam niyan Yahveh o Yahaveh nir leyinapaq kaqta; peru ingles idiömata parlaqkunaqa JEHOVAH jutitam mas utilizäyan, y unë witsan imanö parlayanqanqa manam alläpa precisantsu, sinöqa Teyta Dios niyanqannölla mana kanqanta y Juti kanqanta rikätsikunqanmi”. Español idiömachö Diccionario Manual Bíblico librupis, mas reqishqa Bibliakunaman churashqa kayaptinmi, nunakunaqa “Jehovä jutita mas utilizäyan” nirmi tsënölla kanqanta rikätsikun.

¿Ima ninantan Jehovä jutiqa? Hebreu idiömachö Jehovä palabraqa, ‘tikraq’ o ‘këman chaq’ neq palabrapitam shamun. Yachaq nunakunam niyan tsë palabraqa, imatapis o pitapis ruratsinqanta rikätsikunqanta. Tsëmi Mushoq Patsachö Kawaqkunapaq Bibliata traduceqkunaqa, Diospa jutinqa “pëmi imamampis tikranampaq ruran” ninan kanqanta pensayan. Peru yachaq nunakunaqa jukta juktam pensayan, tsëmi Diospa jutin ima ninan kanqantaqa cläru nita puëdintsiktsu. Tsënö kaptimpis, jutin tsë ninan kanqanqa, allim rikätsikun Jehovä llapanta kamanqanta y rurëta munanqanwan cumplinqanta. Pëqa manam ciëluchö llapan kaqkunallata ni yachëyoq kaqkunallatatsu kamashqa, sinöqa ima pasaptimpis, rurëta munanqanta y logrëta munanqantaqa imëpis logranmi.

¿Y ima nishwantan Exodu 3:14 ninqampitaqa? Tsëchöqa Teyta Diosmi kikimpaq parlar “noqaqa Munanqämanmi Tikrashaq” nin. Tsë ninqanchö yureq hebreu idiömachö palabraqa, Teyta Diospa jutin shamunqan palabrawanmi watanakushqanö këkan. Tsënö kaptimpis, tsë palabrakunaqa mana Teyta Diospa jutin llapan ima ninan kanqantatsu rikätsikuyan. Tsëkunaqa wakin wakinchö Jehovä imanö kanqanllatam rikätsikuyan: ima cäsu kaptimpis, rurëta munanqanta logranampaq imëkaman tikranqanta. Peru Diospa jutin ima ninan kanqanqa, manam rurëta munanqanta logranampaq kikin imëkaman tikranqanllatsu rikätsikun. Rikätsikunmi rurëta munanqanta logranampaq kamanqankunata imëkata ruratsita puëdinqanta y imëkaman tikratsita puëdinqantapis.