¿Imanötaq alistakushwan casakur shumaq kawakunapaq?

1, 2. a) ¿Imanötaq Jesus rikätsikurqan alistakï alläpa precisanqanta? b) ¿Imapaq alistakïtaq alläpa precisan?

WAYITA rurar qallayänampaqqa alliran imëkatapis alistayan. Cimientuta manaraq rurarmi chakrata rantiyan y plänuta rurayan. Tsënö kaptimpis, juk mas precisaqtaran cuentaman churayänan. Jesusmi kënö nirqan: “Meqequicunapis jatun wayita sharcatsita munarqa, manaraq qallarnin[mi], tëcur llapan gastuta tantiyayanqui, ‘Mä, ¿qellenï tinconqacush ushatsinäpaq?’ nirnin” (Lücas 14:28).

² Awmi, wayita rurayänampaqqa alliran imëkatapis alistayan, tsënöllam casakur shumaq kawakuyänampaqpis alliraq alistakuyänan. Mëtsikaqmi “casakïtam munä” niyan. Peru ¿ëkaqtaq alliraq pensayan casädu kawakï imanö kanqanman? Biblia casädu kawakïpaq shumaq parlarpis, jina rikätsikunmi wakin wakinchöqa sasaraq kanqanta (Proverbius 18:22; 1 Corintius 7:28). Tsëmi casakïta munaqkunaqa yarpäyänan casakurir bendicionkunata chaskirpis, sasa problëmakunapa pasayänampaq kaqta.

3. ¿Imanirtaq nintsik casakïta munaqkunata Biblia alläpa yanapanqanta, y ima kima tapukïkunata contestanapaqtaq yanapamäshun?

³ Bibliam yanapamënintsikta puëdin. Tsëchö këkaq consëjukunataqa, casädu kawakïta patsätseq Jehovä Diosmi qellqatsirqan (Efesius 3:14, 15; 2 Timoteu 3:16). Unëna qellqatsishqa kaptimpis, kanan witsampis alläpam yanapakun, tsëmi musyatsikïninkunata rikärishun kë tapukïkunata contestanapaq: 1) ¿imanötaq musyashwan casakunantsikpaq listuna këkanqantsikta? 2) ¿majantsikpaq kaq imanö kanantataq munashwan? y 3) ¿imanötaq reqinakunqantsik witsan portakushwan?

¿LISTUNAKU KËKÄ CASAKUNÄPAQ?

4. ¿Imataq precisan casakur shumaq kawakunëkipaq, y imanir?

⁴ Wayita rurananqa chaniyoqran, peru usharatsirnin tiempu pasanqanmannö shumaqta katsinannäqa masran. Tsënöllam casädu kawakïchöpis pasan. Casakïqa sasaran (ajaran), peru casakurir watakuna pasanqanmannö shumaq kawakïqa mas sasaran. ¿Imataq yanapakunman casakur shumaq kawakuyänampaq? Tsëpaqqa alläpa precisan casakurir äninakuyanqanta shonqupita patsë cumpliyänampaq listu kayanqanmi. Casakoqkunapaqmi Biblia kënö nin: “Tsërëkurmi ollquqa jaqirinqa mamanta y teytanta warminwan juntakänampaq. Y ishkankunapis juk ëtsallanam kayanqa” (Genesis 2:24). Jesucristuqa nirqan casädukunaqa majan jukwan ‘rakcha ruranakïman’ ishkiptinraq divorciakurir jukwan casakïta puëdiyanqantam, juk parlakïchöqa, majan jukwan rakchata rurashqa kaptinraq (Mateu 19:9, NM). Casakïta pensarqa, Bibliapa kë yachatsikïninkunatam cuentaman churanëki. Casakur äninakïta cumplinëkipaq manaraq listu karqa, manaran listuraqtsu këkanki casakunëkipaq (Deuteronomiu 23:21; Eclesiastes 5:4, 5).

5. Casakur äninakuyanqanta cumpliyänampaq kaqman pensë wakinta mantsakätsiptimpis, ¿imanirtaq casakïta munaqkunaqa tsëta precisaqpaq churayänan?

⁵ Casakur äninakuyanqanta cumpliyänampaq kaqman pensëqa mëtsikaqtam mantsakätsin. Juk jövinmi kënö nin: “Llapan kawënïkunachö ishkäkunana kayänäpaq kaqta yarpärirmi, imëka carcelashqa, cercashqa y llawishqa cuenta sientikurirqä”. Peru majantsikpaq kaqta rasumpa kuyarqa, manam mantsashwantsu äninakunqantsikta cumplita. Antis mana rakikänapaqmi yanapamäshun. Casakurir äninakuyanqanta cumpliyänampaq kallpachakuyanqanmi majayoqkunataqa yanapan, alli tiempuchö y mana alli tiempuchöpis juntu kayänampaq, y imëkapa pasarpis yanapanakuyänampaq. Apostul Pablum nirqan rasumpa kuyakoqqa “imata rurayaptinpis, awantanqa[nta]” y ‘pasensiaconqanta’ (1 Corintius 13:4, 7). Juk warmim kënö nin: “Casakur äninakuyanqäta cumpliyänäpaq kaqman pensëqa, mana rakikäyänäpaq kaqman markäkunäpaqmi yanapaman. Alläpa precisaqpaqmi churä mëtsika nunakuna wiyëkäyaptin imëpis juntu kawakuyänäpaq shonqupita patsë äninakuyanqäta” (Eclesiastes 4:9-12).

6. ¿Imanirtaq alläpa jövinllaraq këkar casakïqa allitsu?

⁶ Äninakunqantsikta cumplinapaqqa poqu cristiänum kanantsik. Tsëmi apostul Pabluqa, “casacunan edanincho[raq]” këkar casakuyänampaq jövinkunata consejan, juk parlakïchöqa, juiciuta oqratsikoq ëtsapa munëninkuna alläpa yurinqan witsankuna pasariptinraq (1 Corintius 7:36). Jövinkunaqa winayanqanmannömi raslla cambiariyan. Alläpa jövinllaraq këkar casakoqkunaqa, mëtsikaqmi cuentata qokuyan kikinkunapa y majankunapa munëninkuna y wanayanqankunaqa wallka watakunallachö cambiarinqanta. Musyëmi alläpa jövinlla casakoqkunaqa cäsi llapannö kushishqa këta mana tariyanqan y divorciakïman chäyanqan, peru alli juiciunkunachöna këkar casakoqkunawanqa manam alläpatsu tsënö pasan. Tsëmi apuräduqa kashwantsu. Poqu jövin këman chärirpis atska watakunaparaq soltëru kanqantsikqa, casakurir alli maja kanantsikpaq y problëmakuna kaptimpis altsëta yachanapaqmi yanapamäshun. Mana ras casakunqantsikqa jina yanapamäshunmi kikintsikta mas reqikunapaqpis, y tsëqa alläpam yanapakun casakurir shumaq kawakunapaq.

KIKINTSIKRAN ALLI REQIKUNANTSIK

7. ¿Imanirtaq casakïta munaqkunaqa kikinkunaraq alli reqikuyänan?

⁷ ¿Rasllaku imanö majata munanqantsikta nirintsik? Cäsi llapan jövinkunapaqmi tsëqa fäcil-lla. Peru ¿ima ninkimanraq kikikipaqqa? ¿Imanö kanqëkiraq yanapakunqa casakur shumaq kawakuyänëkipaq? ¿Imanö majaraq kanki? Tsëta musyanëkipaqqa kënö tapukï: “Imachöpis pantanqäpita consejayämaptin, ¿mana tsapäkurllaku chaskikö? ¿Kushi kushi y imëkachöpis alli kallpachakoqku kä, o qela y imëkachö quejakoqku kä?” (Proverbius 8:33; 15:15). Yarpë, casädu kawakïqa manam imanö kanqëkita cambianqatsu. Soltëru këkar allitukoq, raslla piñakoq o qela karqa, casakurirpis tsënöllam kanki. Imanö kanqantsikta kikintsiklla cuentata qokunantsikqa sasaran, tsëqa, ¿imanirtaq teytantsikkunata o alli reqinakunqantsik amïguntsikta nirintsiktsu imanö kanqantsikta o imachö alliyänapaq kaqta willaramänapaq? Imachöpis alliyänantsik pishinqanta cuentata qokurqa, manaraq casakurmi alliyänapaq kallpachakunantsik.

8-10. ¿Imatataq Biblia consejan casakïta munëkaqkunata?

⁸ Bibliaqa santu espïritu yanapamänantsikta jaqinantsikpaqmi nimantsik, porqui santu espïrituyoq nunakunaqa “cuyanacuyanmi. Cushi cushim cawacuyan. Alli pasaquichomi cawayan. Allapa pasensiacoqmi cayan. Alli shonquyoqmi cayan. Juclaya nunam cayan, änicushqantapis cumpliyanmi, y umildim cayan, y peqancunatapis alli tsaräcoqmi cayan”. Jina “cananqa shonqiquicunacho allicunata yarparna, Teyta Diosta cäsucurnin, allicunallatana rurar cawacuyë juclaya nunana cayänequipaq” nimantsikmi (Gälatas 5:22, 23; Efesius 4:23, 24). Kë consëjukunata soltëru këkar wiyakïqa imëka kanan witsan murukïnömi, tiempu pasariptinmi, o casädu këman chärirmi cosecharishun.

⁹ Tantiyarinapaq, warmikunaqa shumaqllan këman yarpachakuyanqampitapis masqa, ‘shonquncunachomi yarpacachäyänan shumaq y alli cawaquipaq’ (1 Pëdru 3:3, 4). Qollmi shonqu y alli juiciuyoq kayanqanmi yanapanqa yachëyoq kayänampaq, y yachëyoq këqa ‘alläpa shumaq corönayoq’ kë cuentam (Proverbius 4:9; 31:10, 30; 1 Timoteu 2:9, 10). Ollqukunaqa warmikunata shumaq y respëtuwan tratëtam yachakuyänan (1 Timoteu 5:1, 2). Jinamampis, imëkachöpis alli kaqta akrëta y rurëninkunata cumplita yachakunqanmannömi qollmi shonqu këtapis yachakunan. Mandëkachäkoq këqa problëmakunallatam casädu kawakïchö apamun (Proverbius 29:23; Miquëas 6:8; Efesius 5:28, 29).

¹⁰ Kë asuntukunachö alliyëqa sasaran, peru alli maja kanapaqmi yanapakun, tsëmi cristiänukunaqa llapantsik kallpachakunantsik.

¿IMANÖ MAJATATAQ MUNANKI?

11, 12. ¿Imanötaq casakïta pensëkaqkuna musyayanman ishkan entiendinakuyanqanta?

¹¹ ¿Kikinkunallaku markëkichöqa majankuna ashiyan? Tsënö kaptinqa, ¿imatataq rurankiman pipis shonqïkipaqnö kaptin? Puntataqa këtaraq tapukï: “¿Rasumpaku casakïta munä?”. Casakïta manaraq munëkar piwampis seguïdu puri o parlëqa alläpa mana allim (Proverbius 13:12). Nïkurna kënö tapukï: “¿Listunaku këkä casakunäpaq?”. Kë ishkan tapukïkunachö alli kaptikiqa, tsëpita kaqkunaqa markëkichö costumbrikunallapitanam kanqa. Wakin nacionkunachöqa pitapis alli rikapärirmi maslla reqita munayanqanta niyan. Y mana munaptinqa, manam piñanqanyaqqa qatiräkuyanmantsu. Juknin kaqpis kikin akrakunampaq derëchuyoq kanqantam yarpänantsik. Peru änimashqaqa, alli rurëkunachö ishkantsik pasanapaqmi tiempuntsikta patsätsinantsik. Tsënömi musyarishun majantsikpaq alli o mana alli kanqantapis.a ¿Imakunatataq rikashwan reqinakunqantsik witsankuna?

¹² Kë tapukïta contestanapaqqa, arpapaqwan violinpaq yarpärishun. Alli afinashqa karqa, shumaq müsicam yarqunqa aparti apartita tocayaptin. Peru ¿imataq pasanqa ishkanta juntu tocayaptinqa? Shumaq müsica yarqunampaqqa ishkanmi tsë tonädallachö afinashqa kayänan. Tsënöllam casakïta pensëkaqkunawampis pasan. Itsachi imanöpis këninkunachö alliyäyänampaqqa cada ünu kallpachakuyashqa. Peru këran precisan: ¿ishkampis tsë tonädallachö afinashqa cuentaku kayan? Juk parlakïchöqa, ¿yachayanku ishkan entiendinakïta?

13. ¿Imanirtaq Diosta mana sirweqwan casakïqa allitsu?

¹³ Alläpam precisan ishkampis tsë creenciayoqlla kayänan y Bibliapa musyatsikïninkunata wiyakuyänan. Apostul Pablum këta qellqarqan: “Ama juc shonqunolla cayanquitsu Teyta Jesusman mana creyicoqcunawanqa” (2 Corintius 6:14; 1 Corintius 7:39). Diosta mana sirweqwan casakoqkunaqa imëkachömi entiendinakuyanqatsu. Peru Jehovä Diosta ishkan sirwirqa, juk shonqunöllam kawakuyanqa. Jehoväqa kushishqa kawakunatam munan. Tsërëkurmi, pëta kuyar y majantsikwan kuyanakur kimapashqa waska cuenta kanantsikta munan (Eclesiastes 4:12).

14, 15. ¿Imanirtaq Diosta sirweq mayintsikwan casakïllatsu shumaq kawakunapaq yanapakun? Willakaramï.

¹⁴ Majayoqkuna juk shonqulla kawakuyänampaq Diosta ishkan sirwiyänan precisaptimpis, kanran juk precisaq asuntukuna. Shumaq kawakuyänampaqqa, imatapis logrëta munayanqanchömi ishkan paqtäyänan. Qamkunaqa, ¿imata logrëtataq munayanki? Këllaman yarpäri, ¿ima niyankitaq wamrayoq këpaq? ¿Imatataq kawënikikunachö puntaman churayanki?b (Mateu 6:33.) Casakurir shumaq kawakuyänampaqqa ishkan amïgu kayänanmi precisan y tiemputam juntu pasayänan (Proverbius 17:17). Tsëpaqqa, munëninkunachömi ishkan paqtäyänan. Mana tsënö karqa, sasaran kanqa alli amïgu kayänampaq y kushishqa kawakuyänampaq. Tsënö kaptimpis, itsa majëkipaq kaqtaqa gustanman mëtapis reqipakoq yarqï o jukkunata rurë, peru qamtaqa mana, ¿tsëtsuraq ninkiman shumaq mana kawakuyänëkipaq kaqta? Manam tsënötsu. Itsachi mas precisaqpaq kaqkunachöqa paqtäyanki. Jinamampis, gustanqan kaqkunata rurarqa majëkipaq kaqta kushitsinkim (Hëchus 20:35).

¹⁵ Shumaq entiendinakuyänampaqqa manam llapanchöraqtsu paqtäyänan, sinöqa yachanëpaqmi ishkampis kayänan. “¿Llapanchöku paqtäyä?” nir tapukunëkïpa rantinqa, “¿imatataq rurayä imachöpis mana paqtarnin? ¿Mana piñatsinakur y respëtuwanku shumaq parlakuriyä? ¿O qayapänakurku ushayä?” nirmi tapukunëki (Efesius 4:29, 31). Casakïta munarqa, manam ashinkimantsu allitukoqkunata, yachaqtukoqkunata o imëkanöpapis kikinkunapa munëninkunallata rurëta munaqkunataqa.

ALLEQRAN IMANÖ KANQANTA MUSYANËKI

16, 17. ¿Majampaq kaq imanö kanantataq munayanman casakïta munaqkuna?

¹⁶ Congregacionchö carguta chaskeqpaq kaqkunataqa, “imano cayanqanta[raqmi]” puntata rikäyan (1 Timoteu 3:10). Jina tsënöllam rurayänan casakïta munaqkunapis. Warmi kaqmi këkunata tapukunan: “¿Imanö nuna kanqantataq wakinkuna niyan? ¿Pikunataq amïgunkuna kayan? ¿Alleqku peqanta tsaran? ¿Imanötaq edäyashqakunata tratan? ¿Imanö familiapitataq? ¿Imanötaq familianwan tratanakuyan? ¿Imanötaq qellëta rikan? ¿Alläpaku washkuta upyan? ¿Ras piñakoq o maqakoqku? ¿Ima cargukunayoqtaq congregacionchö y imanötaq tsëkunata cumplin? ¿Puëdïmantsuraq shonqupita patsë respetëta?” (Levïticu 19:32; Proverbius 22:29; 31:23; Efesius 5:3-5, 33; 1 Timoteu 5:8; 6:10; Tïtu 2:6, 7).

¹⁷ Ollqu kaqnam kënö tapukunman: “¿Diosta kuyanku y respetanku? ¿Puëdinku wayichö rurëkuna cumplita? ¿Imataraq noqakunapita familian shuyaranqa? ¿Alli tantiyaq, sinchi trabajaq y qellëta rikëta yachaqku? ¿Imapitataq masqa parlan? ¿Shonqupita patsëku wakinkunapaq yarpachakun, o kikinllaman yarpachakoq y jukpa kawëninkunaman mëtikoqku? ¿Markäkïpaqku (yärakuypaqku)? ¿Respetakïta yachanku, o munëninta rurakoqku?” (Proverbius 31:10-31; Lücas 6:45; Efesius 5:22, 23; 1 Timoteu 5:13; 1 Pëdru 4:15).

18. ¿Noviu këkar imallachöpis pantarninqa imatataq yarpänantsik?

¹⁸ Manam qonqanantsiktsu pëpis Adanpa kastan kar imallachöpis pantanqanta, manam novëlachö yarqamoq warminötsu o ollqunötsu llapantapis allillata ruranqa. Llapantsikmi imallachöpis pantarintsik, tsëmi perdonanakïta yachanantsik (Romänus 3:23; Santiägu 3:2). Jina imallachöpis alliyänantsik pishiptin kallpachakunqantsikqa, Jehoväpa kaqchö mas poqunapaqmi yanapamäshun. Këllaman pensari, itsa noviu kayanqëki witsan imallapaqpis plëturiyankiman, musyanqantsiknöpis, kuyanakoq y respetanakoq majakunapis höraqa manam igual-llatsu pensayan (igualaratsi Genesis 30:2; Hëchus 15:39 textukunawan). Tsëqa, ¿manatsuraq kallpachakuyankiman shimikikunata maslla tsaräyänëkipaq y problëmëkikunata shumaqlla altsariyänëkipaq? (Proverbius 25:28.) ¿Majëkipaq kaq rikätsikunku alliyëta munanqanta? Y ¿tsëta qamqa rikätsikunkiku? ¿Mana ras piñakoq o mana ras resentikoq këta yachakïta puëdinkimantsuraq? (Eclesiastes 7:9.) Shumaq y cläru parlapänakur problëmakunata altsëta yachakïqa alläpa allim, y tsëqa alläpam yanapakun casädu kawakïchönäqa (Colosensis 3:13).

19. Reqinakï witsanchö jatun problëmakuna kaptinqa, ¿imata rurëtaq mas alli kanman?

¹⁹ ¿Imatataq rurashwan majantsikpaq kaqchö imatapis alläpa mana allitanö rikarqa? Tsëta mana kaqpaq churëqa manam allitsu kanqa. Alläpa kuyar y casakïta pasëpa munarpis, manam ichikllapaqqa churanantsiktsu alläpa mana alli portakïninkunataqa (Proverbius 22:3; Eclesiastes 2:14). Majantsikpaq kaqchö imatapis alläpa mana allita rikarqa, pëwan manana casakunapaq kaqta parlanqantsikmi mas alliqa kanqa.

NOVIU KË WITSANCHÖ SHUMAQ PORTAKUSHUN

20. ¿Imanötaq noviu këkaqkuna shumaq portakuyanqanta rikätsikuyanman?

²⁰ ¿Imanötaq noviu kayanqan witsan portakuyanman? Alläpam precisan shumaq portakuyänan. ¿Allitanöku markëkichö rikäyan noviu këkaqkuna janchanakuyanqanta, mutsanakuyanqanta, waqunakuyanqanta (makallanakuyanqanta)? Tsë rurëkunata wakin markakunachö allitanö rikäyaptimpis, mas alliqa kanqa casakuyänan witsanyaqraq shuyäyanqanmi. Tsënö kaptimpis, cuidakuyänanmi kuyanakuyanqanchö rakcha ruranakïman o pununakïman mana ishkiyänampaq (Efesius 4:18, 19; igualaratsi Cantar de los Cantares 1:2; 2:6; 8:5, 9, 10 textukunawan). Shonquqa alläpa traicionërum y rasllam mana alli rurëkunaman chätsikun, tsëmi japallankunallaqa juk wayichö, cuadrarëkaq cärruchö o tsunyaq sitiukunachöqa kayanmantsu (Jeremïas 17:9). Noviu këkar shumaq portakunqantsikqa rikätsikun peqantsikta alli tsaranqantsikta y munënintsikpitapis masqa majantsikpaq kaqpa bienninta ashinqantsiktam. Y tsëpitapis mas precisaqqa, noviu këkar shumaq portakunqantsik Jehoväta kushitsinqanmi, pëmi mandamantsik rakcha ruranakïkunapita y pununakïpita cuidakunapaq (Gälatas 5:19-21).

21. Reqinakïkaqkuna, ¿ima asuntukunapita cläru parlayänantaq precisan?

²¹ Jina noviu këkar shumaq portakuyanqantaqa rikätsikuyan imëka asuntupitapis parlarmi. Casakuyänampaqna këkaqkunaqa precisaq asuntukunapitam cläru parlayänan. ¿Mëchö täräyänampaq? ¿Ishkantsuraq trabajayanqa? ¿Munayanku wamrayoq këta? Jina precisanmi majampaq kaqta unë kaq asuntunkunata willayänampis, tsëkuna casädu kawakïchö problëmakunata mana apamunampaq. Itsa tsë asuntukunaqa kanman jaqa kayanqan, precisaq rurëninkuna kanqan o ima qeshyayoqpis kayanqan. Sida qeshyayoq kayanqanqa manam rastsu rikakurin, tsëmi unë witsan lluta kawakushqakunata, drögakunata churakushqakunata, pëwan casakïta munaq o teytankuna exäminta rurakunampaq mañayanqanqa allilla. Exäminchö tsë qeshyayoq kanqan musyakäriptinqa, manam majampaq kaqta obliganmantsu casakuyänampaq. Jinamampis unë witsan lluta kawakushqakunaqa, piwampis manaraq reqinakur qallarmi exäminkunata rurakuyänan.

CASAKURIR

22, 23. a) Casakuyänampaq alistakïkaqkuna, ¿imamantaq alläpa yarpachakuyanmantsu? b) ¿Imanötaq casakï junaqta y casädu kawakïta rikashwan?

²² Itsachi casakuyänampaq wallkallana pishinqan killakunaqa alistapakurnin alläpa ocupädu kayanqa. Peru puëdiyanqan kaqkunallata alistarqa, manam alläpa yarpachakïman chäyanqatsu. Jatun fiestata rurayaptinqa, itsa kastankuna y marka mayinkuna alläpa kushikuyanman, peru tsënö rurëqa itsa casakïkaqkunapaq y familiankunapaqpis alläpa utitsikoq y alläpa chaniyoq kanqa. Markantsikpa wakin costumbrinkunata qatiqa allim, peru alläpa gastuta rurë y jukkunapita mas alli kananta ashiqa llakikïmanmi chätsikun y casakïkaqkunapis manam kushishqatsu pasayan. Wakinkuna pensayanqanta cuentaman churë alli kaptimpis, ollqu kaqmi rikänan casakuyanqan fiesta imanö kanampaq kaqtaqa (Juan 2:9).

²³ Yarpäshun, casakïqa juk junaqllam, peru casädu kawakïqa wanï chämunqanyaqmi. Casakunëkipaq junaqllamanqa ama alläpa yarpachakïtsu. Tsëpa rantinqa Jehoväpa yanapakïninta ashi y puntallapitana alistakï casädu kawakïpaq. Tsënömi listu këkanki casakur kushishqa kawakunëkipaq.