Familiakunapaq yachatsikïkuna

Shonqunkunapita patsë alli kaqta rurëta munayänampaq wambrëkikunata yachatsi

Mexicopita Loidaa shutiyoq mamam kënö nin: “Escuëlakunachö condonta qarakuyaptinmi, wambrakunaqa pensayan imëpis cuidakur piwampis punukïqa allilla kanqanta”.

Japonpita Nobuko shutiyoq mamam kënö nin: “Noviëkiwan ishkëkilla quedarnin, ¿imataraq rurankiman? nir wambräta tapuptïmi, ‘manam musyätsu’ nimarqan”.

WAMBRËKI purita yachakunqan witsanqa, mëraq imëkatapis rurarqëki mana imapis pasanampaq. Itsa roqukoq o tukshikoq cösaskunata pakarqëki y hasta balconkunata, escalërakunata y luzpa enchüfenkunatapis tsaparqëki.

Pero adolescencianman chäriptinqa más sasaraqmi imëkapitapis cuidanëki. Itsa kënö nir tapukunki: “¿Qalapächu ollquwan warmi rakchakunata rurëkaqtatsuraq ollqu wambrä rikaräkïkan?”, o, “¿qalapächu tomakïkurtsuraq warmi wambrä fötonkunata celularnimpa pimampis apëkätsin?”. Y manam tsëllatsu, itsa punïtapis tarinkitsu “¿piwampis wambrä punukuntsuraq?” nirnin.

Paqwë cuidëpis manam allitsu

Wakin teytakunaqa pensayan paqasta hunaqta wambrankunata cuidayaptinqa, mana alli rurëkunaman mana ishkiyänampaq kaqtam. Pero tiempo pasariptinqa, pakëllapa y mana pita musyatsirlla mana allikunata rurëkäyanqantam teytankuna cuentata qokuriyan.

Clärom këkan, wambrakunata alläpa cuidëpis manam allitsu. Manam Jehová Diospis wambrankuna wiyakuyänanrëkur tsëta rurantsu (Deuteronomio 30:19). Tsëqa, ¿imataraq rurankiman wambrëkikuna shonqunkunapita patsë alli kaqta rurëta munayänampaq y mana alli rurëkunaman mana ishkiyänampaq? (Proverbios 27:11.)

Alläpam precisan alli kaq rurëkunata imëpis akranampaq wambrëkita yachatsinëkiqa. Wambra kanqampitam yachatsinëki, y adolescencianman chäriptimpis, hina yachëkätsinëkillam (Proverbios 22:6).b Yarpänëkim qam llapanta yachatsinëki precisanqanta. Gran Bretaña nacionpita Alicia shutiyoq shipashmi kënö nin: “Wakinkunaqa pensayan ollquwan warmi pununakuyanqampaq amïgökunallawan parlëta munayanqätam, pero rasun kaqchöqa, wakïpaqqa teytäkuna parlapayämänanmi más alliqa. Pëkuna niyanqanmi más markäkïpaqqa [yärakuypäga]”.

Shonqunkunapita patsëmi alli kaqta rurëta munayänan

Wambrëki adolescencianchöna karqa mëraq musyanna mëpita wambrakuna shayämunqanta. Pero manam tsëllatatsu musyanan. Alläpam precisan “ime örapis musyayan[an]na, allita o mana allita rurecayanqantapis” (Hebreus 5:14). Wambrakunaqa, shonqunkunapita patsëmi alli kaq rurëta munayänan, y tsëpaqqa, ima alli y ima mana alli kanqanta claro musyayänanmi precisan. Pero ¿imataraq rurankiman wambrëkikuna ima alli y ima mana alli kanqanta musyar shonqunkunapita patsë alli kaqta rurëta munayänampaqqa?

Puntataqa pensari qampaq imakuna alli rurë y imakuna mana alli rurë kanqanman. Itsa qamqa alli musyanki manaraq casakurnin piwampis punukïqa hutsa kanqanta (1 Tesalonicenses 4:3). Y wambrëkikunapis tsëtaqa musyayanchi. Hinamampis Bibliapa mëqan textonkuna tsëta rikätsikunqantapis niriyäshunkimanchi. Tsëmi tapuptikiqa, ollquwan warmi manaraq casakurnin pununakuyanqanqa hutsa kanqanta mëraq niriyäshunki.

Pero tsëkunataqa manam musyayänanllatsu. Wakin jövenkunaqa ima alli kanqanta y ima mana alli kanqanta tapuyaptin, “shonqunkunachö mana këkätsirpis” teytankunapita wiyayanqanllata contestayanqantam willakun Sex Smart nishqan libro. Nïkurmi kënö nin: “Ima alli o mana alli kanqantapis raslla akrayänan kaptinqa, manam ni imanö këta yachayantsu”. Tsëmi alläpa precisan, ima alli y mana alli kanqanta wambrakuna musyayänan, y shonqunkunapita patsë alli kaqta rurëta munayänan. Tsënö kanampaqqa, ¿imanöraq wambrëkikunata yanapankiman?

Qampaq ima alli y ima mana alli kanqanta willë. ¿Creinkiku warmiwan ollqu punuyanqanqa casakushqakunallapaq kanqanta? Tsënö creirqa, tsëta alli claro y imëpis wambrëkikunata willë. Tsëkunapaq parlaq librom kënö nin: “Adolescentepura pununakï alläpa mana alli kanqanta teytakuna wambrankunata imëpis niyaptinqa, casakuyanqanyaqraqmi shuyäyan” (Beyond the Big Talk).

Pero rikanqantsiknöpis, teytankuna ima alli y ima mana alli kanqanta willayanqanllaqa manam yanapakunqatsu wambrankuna tsëta cäsokur kawayänampaq. Tsënö kaptimpis, yanapanqam kikinkuna ima alli y ima mana alli kanqanta cuentata qokuyänampaq. Hinamampis, estudiösokunam niyan, ima rurëkuna alli o mana alli kanqanta teytakuna wambrankunata claro willayanqanqa, adolescenciankunachö mana kaqpaq churayaptimpis, tsëta pasarirqa yarparnin alli kaqta rurayänampaq yanapanqanta.

¿IMANIRTAQ KËNÖ RURAYANKITSU? Wambrëkikuna imata allitanö o mana allitanö rikanqanta musyëta munarninqa, allichi noticiakunachö yarqamunqampita parlapaqnölla tapurinkiman. Noticiachö violacionpaq parlaptinqa, itsa kënö nir tapurinkiman: “Espantakïpaqmi punïta munarlla warmikunata nunakuna rikapäyanqanqa. ¿Imaraq tsëman nunakunata chätsin?”.

Ollquwan warmi punuyanqampaq llapanta willë. Manaraq casakurnin o mana majanwan punukï ima mana allikunaman chätsikunqanta wambrantsikkunata willanqantsikqa alläpa allim (1 Corintios 6:18; Santiagu 1:14, 15). Pero yarpë, Bibliaqa rikätsikun warmiwan ollqu punuyanqanqa Diospa qarënin kanqantam, y manam Satanaspa toqllan kanqantatsu nin (Proverbios 5:18, 19; El Cantar de los Cantares 1:2). Pero tsëkunapaq wambrëkikunawan parlar mana alli kaqkunallata willaptikiqa, manam rasumpa kaqtatsu ni Biblia yachatsikunqantatsu yachakïkäyan. Franciapita 21 watayoq Karïnam kënö nin: “Piwampis puni alläpa mana alli kanqanta teytäkuna imëpis niyämaptinmi, warmiwan ollqu punuyanqantaqa paqwë mana allitanö rikar qallëkurqä”.

Tsëmi wambrëkitaqa ollquwan warmi punuyanqampaq llapanta willanëki. Mexicopita Nadia shutiyoq mamam kënö nin: “Ollquwan warmi punuyanqanqa shumaq y casädokunapaq Diospa qarënin kanqanta wambräkuna musyayänantam imëpis munarqö. Ollquwan warmi punuyanqanqa kushikïman o llakikïmampis chätsikunqanta musyayänantam munä; tsë qarëwan imata rurayanqampitam tsëqa kanqa”.

¿IMANIRTAQ KËNÖ RURAYANKITSU? Yapëchö tsëpaq parlarqa, allita parlar ushari. Ama mantsapakïtsu ollquwan warmi punuyanqanqa Diospa shumaq qarënin kanqanta wambrëkikunata parlapëta, y imëpis casakurninqa, tsëwan kushikuyänampaq kaqta. Casakuyanqanyaqqa Biblia ninqannö limpio kawakuyänampaq kaqman markäkunqëkitam rikätsita tïranëki.

Imakunaman chätsikunqanta rikätsita tïrë. Alli kaq rurëkunata akranapaqqa, manam ima alli y ima mana alli kanqanta musyanqantsikllatsu yanapamäshun. Ruranapaq kaqkuna imaman chätsikunqanta y allipaq o mana allipaq kanqanta rikëtaran puntataqa yachakunantsik. Australiapita Emma shutiyoq cristiänam kënö nin: “Wambra kanqäpitam Diospa yachatsikïninkunata musyarqä. Pero manam shonqöyaqtsu chashqa karqan. Mana allikunaman ishkirir-ran cuentata qokurirqä Diospa mandakïninkunaqa, alli kanqanta y mana wiyakï imaman chätsikunqanta alli musyë precisanqanta”.

Mana allikunaman mana ishkinapaqqa Bibliam alläpa yanapakun. Diospa leyninkunatam willamantsik y mana wiyakurnin imaman chänapaq kaqtapis rikätsimantsikmi. Hukta rikärishun, Proverbios 5:8, 9 textom huk jöventa mana majan warmiwan mana oqllanakunampaq nin, y, ¿imanirtaq tsëta nin? ‘Respetashqa këninta mana oqran[ampaqmi]’. Y tsëqa rasunmi, manaraq casakurnin piwampis punukoqqa respetashqa kënintam oqran y manam kikinta kuyakuntsu. Y manam tsëllatsu, hina Jehoväwan amigo kënintapis oqrarinmi y limpio kawakoqpis manam shumaqqa rikanqanatsu. Diosnintsikta mana wiyakïqa imëka qeshyaman, alläpa llakikïman y Dioswan alli këta oqrëman chätsikunqanta musyarqa, wambrëki kikinllam Diospa mandakïninta imëpis wiyakïta munanqa.c

¿IMANIRTAQ KËNÖ RURAYANKITSU? Biblia ninqanta wiyakï imanir alläpa alli kanqanta musyanampaq, tukï igualatsikïkunawan wambrëkita yachatsi. Itsa kënö ninkiman: “Tullpachö tsarikaq ninaqa, ¿igualku montikunata rupëkaq ninawan? ¿Imachötaq hukläya? ¿Tsëta igualatsishwantsuraq ollquwan warmi punuyanqanwan? ¿Imamanraq chashwan ëtsantsikpa munëninta rurar Diosnintsik nimanqantsikta mana wiyakurqa?”. Nïkurna leirapï Proverbios 5:3-14 textota, manaraq casakurnin piwampis punukï ima mana allikunaman apakunqanta cuentata qokunampaq.

Tsënö karpis, alli kaqta rurëta munëkarmi höraqa mana alli kaqta rurarintsik. Japón nacionpita 18 watayoq Takao shutishqa jövenmi kënö nir willakun: “Musyämi imata ruranäpaq kaqta, pero ëtsäpa munëninta dominanäpaqqa alläpa sasaran”. Wambrëki tsënö sientekuptinqa, willë hukkunapis tsëkunapa pasayanqanta, y apóstol Pablupis kënö ninqanta yarpätsi: “Allita rureta munecaptïpis, mana alli rurenïcunam yurircamun” (Romanos 7:21).

Hinamampis, huk joven ëtsampa munëninta dominananrëkur kallpachakunqanqa allim, tsëmi yanapanqa imanö nuna kanampaqpis: bienmi yanapanqa ëtsampa munëninta ruraq y wakinkuna rurayanqanta qateq nuna kanampaq, o peqanta alli tsaraq y imanö kawakïta yachaq nuna kanampaq. Imakuna alli kanqanta y imakuna mana alli kanqanta alli musyanqanmi yanapanqa alli kaqta akranampaq.

[Päginapa ura kuchunchö willakïkuna]

KËKUNATAM TAPUKUNKIMAN

▪ ¿Shonqumpita patsë alli kaqkunata rurëta munanqantaku wambrä rikätsikun?

▪ Warmiwan ollqu punuyanqampaq wambräkunata parlapar, ¿Diospa qarënintanöku o Satanaspa toqllantanöku rikätsï?

[30 kaq päginachö recuadru]

Rasumpa yanapakoq yachatsikïkuna

Adolescente wambrakunata imanö wätana kanqampaq parlaq revistam kënö nin: “Mana alli rurëkunaman mana ishkinapaq Biblia yachatsikunqankunaqa alli y rasumpa yanapakoqmi imëpis kashqa, y tsënöllam kanqapis. Pensarishun manaraq casakur piwampis punukushqa jövenkunaman: pëkunaqa llakishqam kawakuyan, wakinnam hapallankunalla wambrankunata wätayan, o hasta sïdayoq o huk qeshyakunayoqmi kayan. Casakurninraq majantsikwan pununapaq Biblia nimanqantsikqa alläpa allim, imëka mana allikunapitam tsapämantsik y kanan witsampaq más alli kaq yachatsikïmi” (Parenting Teens With Love and Logic).