Cristiänunö Kawakunapaq y yachatsikunapaq reunionchö yachakunapaq këkunata leyishun
6-12 DE ENËRU
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | GENESIS 1, 2
“Patsachö Jehovä kamanqankuna”
it-1-S päg. 571
Kamashqankuna
Punta kaq Junaqchö teyta Dios, “atsikyaq katsun” niptinqa, mëpita atsikyamunqan Patsapita mana rikakurpis ichikllapa ichikllapachi pukutë rurimpita atsikyë rikakurqan. Tsëqa capaschi (ingles) J. W. Watts kënö ninqannöpis, ichikllapa ichikllapa “atsikyar” qallarqan (Ge 1:3, A Distinctive Translation of Genesis). Tsënam Teyta Diosqa aktsita y ampita o tutapëta rakirqan, aktsitam junaq nir jutin churarqan y ampita o tutapëtanam paqas nir jutin churarqan. Këmi cläru musyatsimantsik Patsaqa inti o rupay lädumpa tumanqanta, tsëmi mëchö këkanqanmannö aktsiran y ampiran o tutaparan (Ge 1:3, 4).
Ishkë kaq Junaqchönam Teyta Diosqa llapan yakupita “wakin kaq yakuta” rakinampaq “azulyarëkaqta” kamarqan. Tsënam wakin yaku Patsachö quedarirqan y wakin yakunam mas janachö quedarirqa, tsënöpam tsë ishkampa chowpinchö azulyarëkaq yurirqan. Tsë azulyarëkaqpaqmi Teyta Diosqa ciëlu nir jutin churarqan, peru manam nintsu estrëllakunayaq y maskunayaq yaku ramakashqa kanqantaqa (Ge 1:6-8; rikäri EXPANSIÓN).
Kima kaq Junaqchönam Teyta Diosqa tsaki patsa yurinampaq juk lädullaman yakuta juntakätsirqan, tsëpaqmi Teyta Diosqa Patsa nir jutin churarqan. Jina tsë Kima kaq Junaqllachömi Teyta Diosqa kamarqan qorakunata o jachakunata, plantakuna y früta montikunata. Tsë llapanqa kasta purallam mirayänan karqan (Ge 1:9-13).
it-1-S päg. 571 pärrk. 8, 9-päg. 572 pärrk. 1, 2
Kamanqan
Genesis 1:16 textuchöqa ba·rá hebreu palabratsu manam yurin, tsë palabraqa “kamarqan” ninanmi, sinöqa ʽa·sáh, hebreu palabram, tsëqa “rurë” ninanmi. Genesis 1:1 textu ciëlukuna nirqa, Intipaq o Rupaypaq, Killapaq y estrëllakunapaqmi parlëkan, y tsëkunataqa Chusku kaq Junaq manaraq kaptinmi Teyta Diosqa kamashqa karqan. Tsëmi “ciëluchö atsikyaqkuna kayätsun junaqpis y paqaspis kayänanpaq” nirqa, tsëpitaraq Patsapita rikakunqantam nita munëkarqan. Jina tsë aktsikunata rikarmi nunaqa musyanman karqan ima tiempu, ima wata y ima junaq kanqanta (Ge 1:14).
Pitsqa kaq Junaqchöqa Patsacho animalkuna kayarqannam. Juk animal-llapita tukuyläya animal yuriyänantatsu manam Teyta Diosqa permitirqan, sinöqa atska animalkunatam kamarqan. Tsëmi Biblia nin, ‘Teyta Diosqa lamarchö jatusaq mantsanëpaq animalkunatam kamarqan. Tsënöllam kamarqan lamarchö, qochakunachö y mayukunachö tukïläya pescädukunata, y kamarqanmi tukuyläya volaqtapis’. Tsëmi llapan kamanqampita kushikur Diosqa bendicir ‘atskaman mirayë’ nirqan, tsënömi llapan animalkunaqa castankuna pura mirayänan karqan (Ge 1:20-23).
Joqta kaq Junaqchönam ‘Teyta Diosqa kamarqan tukïläya wätana kaq y mana wätana kaq animalkunata y lätëpa pureq animalkunatapis’. Y mas puntata kamanqan kaqkunanöllam Teyta Diospaqqa alli karqan (Ge 1:24, 25).
Joqta kaq Junaq ushëkaptinnam, Teyta Diosqa animalkunapitapis jukläyata y mas allita kamarqan, peru angelkunapitaqa mënus kanampaqmi kamarqan, tsëqa “nunam” karqan, y kikin niraqtam kamarqan. Genesis 1:27 textum nin, “ollqutapis warmitapis” kamarqanta, Genesis 2:7-9 textunam rikätsikun Jehovä Diosqa nunata allpapita ruranqanta y kawanampaq senqampa pukëkuptinnam nunaqa kawar qallëkurqan, tsëpitanam atska mikuy kanqan shumaq patsaman churarqan. Y nunata rurarirnam, Adanpa costillampita Jehovä Diosqa juk warmita rurarirqan (Ge 2:18-25). Y warmita kamanqanwanmi nunata kamar usharirqan (Ge 5:1, 2).
Imata yachakunqantsik
w15-S 1/6 päg. 5
Ciencia asuntu
Ëka watanaraq ciëluchö kaqkuna y Patsapis
Patsaqa 4.000 millon watayoqnöna kanqantam alli estudiaqkunaqa niyan, y tsëpita 13.000 y 14.000 millon watakuna witsanchönöraq jana azulyarëkaqchö kaqkuna qallanqantam niyan. Tsënö niyaptimpis jana azulyarëkaqchö kaqkuna imëpita kayanqanta y Patsantsik ëka watana kanqantaqa Biblia manam nintsu. Y punta versïculunaqa “imapis manaraq kaptinmi Teyta Dios kamarqan ciëluta y kë patsata” ninllam (Genesis 1:1). Alli estudiaq nunakunaqa, kë Patsachö imëkapis alli funcionanampaq Diosnintsik churanqanta cuentaman churarmi, Patsa y llapan estrëllakuna ëka tiempuna këkäyanqanta cuentata jorqayan.
it-2-S päg. 80
Jesucristu
Jesuspis kamakoqtsuraq karqan. Tsurin Jesucristu imëka rurëchö yanapakushqa karpis, manam Teytannö kamakoqtsu. Santu espïritunwan o kallpanwanmi Teyta Diosqa llapanta kamarqa (Ge 1:2; Sl 33:6). Jehovä munaptinmi llapan kawaq, mana kawaq y rikakoq o mana rikakoqpis yuriyarqan (Sl 36:9). Tsënöpam musyantsik Jehovä imëkata ruraptin, Jesusqa yanapaqnin kashqanta. Biblia ninqannömi Jesusqa nirqan llapan imëkatapis Teyta Dios kamashqa kanqanta (Mt 19:4-6; rikäri CREACIÓN).
13-19 DE ENËRU
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | GENESIS 3-5
“Mana rasumpa kaqtam Diabluqa creitsikurqan”
Jehoväpa munëninqa cumplikanqam
9 Satanasqa juk culebratam utilizarqan Ëvata engañanampaq, tsënöpa Teytan Jehoväta mana cäsukunampaq (leyi Genesis 3:1-5; Revelacion 12:9). Llapan “plantapa frütanta” mikuyänanta Jehovä mana jaqinqanqa, mana allinö kanqantam rikätsikïta munarqan. Tsëqa, “¿Imanirtaq qamkunaqa munayanqëkita rurëta puëdiyankimantsu?” neq cuentam karqan. Tsëpitanam, “manam wanuyankitsu” nishpa Ëvata uliparqan o llullaparqan. Nïkurnam, Diosta cäsukï mana precisanqanta creitsita tïrarqan. Kënömi nirqan: ‘Diosqa musyanmi tsëta mikuyanqëki junaq nawikikuna kichakärinampaq’ kaqta. Tsënö nirqa, juk precisaq yachëyoq tikrariyänanta mana munarnin tsë frütata michanqanta nirmi Jehoväta tumpëkarqan. Jinamampis, Satanasqa mana kaqtam kënö nirqan: “Diosnö alli kaqta y mana alli kaqta” reqeqmi tikrariyanki.
w00-S 15/11 pägk. 25, 26
¿Imatataq punta ollqupita y punta warmipita yachakunqantsik?
Teyta Dioswan Adan niyanqantaqa Culebra pasëpam tumaratsirqan. ¿Imanöraq sientikushwan markäkunqantsikta o yärakunqantsikta mana reqinqantsik nuna, ulikoq o llullakoq kanqantsikta nishqa kaptinqa? Alläpachi llakikushwan. Peru Ëvaqa tentakoq ninqanta manam wiyëtapis munanmantsu karqan. Imanö kashqa kaptimpis, ¿pitaq culebraqa karqan Teyta Dios allita ruraq kanqampaq y warmipa qowan ninqampaq mana allita parlanampaq? Ëva qowanta respetarqa, imatapis manaraq rurarmi puntata Adanta tapunman o willanman karqan, peru, manam tsëtatsu rurarqan. Noqantsikqa manam Ëvanötsu kanantsik, Teyta Dios mana ninqantanö ima yachatsikuytapis rikarqa, manam cäsunantsiktsu ni wiyanantsikpistsu. Peru Ëvaqa shonqun munanqanta antojarmi, tentakoq llapan ninqanta wiyar cäsurqan. Y tsë llapan ninqanman mas yarpararmi shumaqtanöna rikarqan. Awmi, Diablu ninqanman yarparar o qowanta mana willashpa kakurqa, mana allitam Ëva rurëkarqan (1 Corintius 11:3; Santiägu 1:14, 15).
Warmin ninqanta Adan cäsun
Ëvam Adanta jutsaman ishkiratsirqan. ¿Imataraq nishwan tsë mana alli rurëman ishkinqampita? (Genesis 3:6, 17). Tsë hörachömi Adanqa pita kuyanqanta rikätsikunan karqan. ¿Warmimpaq Ëvata entregaq Kamakoq Teytantatsuraq cäsukunman karqan? ¿Imata karpis ruranampaqtsuraq mañakur Teytanta rogakunman karqan? ¿O warminnöllatsuraq ruranman karqan? Peqa clärum musyarqan Ëva rurëta munëkanqanqa mana rasumpa y mana alli kanqanta. Tsëpaq parlarmi apostol Pablupis kënö qellqarqan: “Manam Adantsu engañashqa karqan, sinöqa warmim chipyëpa engañashqa karqan y mana allita ruraq këman charqan” (1 Timoteu 2:14). Tsënömi nunaqa Jehovä Diosta cäsunampa rantin, warmin ninqanta cäsukuyta prefirirqan. Këchömi cläru musyantsik Teyta Diosman markäkunampa o yärakunampa rantin, Adanqa warminta mas kuyanqanta y pë ninqanta cäsukunqanta.
¿Precisaqpaqku Dios churan warmikunata?
¿Warmitaku Dios maldecirqan?
Manam. Antis Jehovä Diosqa unëpitana kashqa culebrata, o juk parlakïchöqa, Diablutam maldecirqan (Apocalipsis 12:9; Genesis 3:14). Warminta Adan dominanampaq kaqta Jehovä nirqa, manam mana alli tratanampaqtsu permïsuta qoykarqan (Genesis 3:16). Sinöqa jutsata rurayanqan imaman chätsinampaq kaqtam willëkarqan.
w04-S 1/1 päg. 29 pärr. 2
Genesis librupita akrashqa yachatsikuykuna (juk kaq)
3:17. ¿Imanötaq chakrakunaqa maldecishqa karqan y ëka tiempupa? Chakrakuna maldisishqa nirninqa muruyänampaq mana fäcil kanampaq kaqtam rikätsikurqan. Tsëmi maldisishqa chakrakunachö kashakunata y atska cardunllana kaptin Adanpita miraq tsurinkunapis sufriyarqan, tsëmi Noëpa teytan Lamecpis këta nirqan: “Kë patsata Teyta Dios maldisishqa kaptinmi trabajarpis alläpa nakashun” (Genesis 5:29). Y mantsakëpaq tamya pasariptinnam teyta Jehoväqa bendicir Noëtawan tsurinkunata Patsa junta mirayänampaq nirqan (Genesis 9:1). Tsë witsanraqtsun Patsaqa manana maldecishqa kanampaq Teyta Dios nirqan (Genesis 13:10).
it-1-S päg. 717
Qeshyakur nanatsikuy
Manaraq qeshyakur y qeshyakurqa alläpam juk warmi nanatsikun. Punta warmi mana allita rurar jutsaman ishkishqa kaptinmi Teyta Diosqa nirqan, cada wawanta qeshyakur sufrinampaq kaqta. “Teyta Diospa [...] bendicionninta chaskiqkunaqa kushikuntsikmi” nir Biblia ninqannöpis, cäsukunqampita bendicishqa karmi wawantapis kushishqa qeshyakunman karqan (Pr 10:22). Peru mana cäsukur jutsata rurashqa kaptinmi, wawan yurinqan höra alläpa nanatsikunan karqan. Tsëmi Teyta Diosqa, “tsënö rurashqëkipitam qeshyaqyärir feyupa nanatsikunki. Y feyupa nanatsikïwanran” qeshyakunki nirqan (Ge 3:16).
Imata yachakunqantsik
it-2-S päg. 183 pärr. 2
Lamec
Adä y Ziläta warminkunapaq Lamec qellqanqan poesïaqa (Ge 4:23, 24) tsë tiempuchö wanutsinakuy allipa kanqantam musyatsikun. Kënö nirmi warminkunapaq resitarqan: “Wiyayämë niyanqaqta. Maqamaq nunatam wanutsirqü. Jövin kaptimpis maqamaptinmi wanutsirqü. Cainta pipis wanutsir qanchis kuti castigashqa kananpaq kaptinqa noqata yatamaq kaqqa qanchis chunka qanchis kuti masmi castigashqa kanqa”. Tsënö nirqa maqayaptin defendikur rurashqa kanqampitam Lamecqa cantëkarqan, manam Cainnö mana alli kar ardëpa wanutsikushqa kartsu. Y tsënömi wanutsikushqampita pipis ni imata mana rurayänampaq rogakur tsë poesïata qellqar resitarqan.
it-1-S päg. 359
Ofendikuypa parlayanqan
Teyta Diospa ‘jutimpaqqa mana allita parlar’ qallayarqan Enos kawanqan witsanchömi, tsëmi allitsu karqan, alli yarpashqaqa, mas puntapitanam Teyta Diostaqa jutimpa Abelpis reqishqa karqan (Ge 4:26; Heb 11:4). Wakin estudiösukuna niyanqannöpis, Diospa jutinta parlarpis manam respetayaqtsu, y nunakunata y santukunata tsë jutipa reqiyanqantam niyan, tsëqa Diospa jutimpaq mana allita parlar ofendi jutsachi kanman karqan (Rikäri ENÓS).
20-26 DE ENËRU
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | GENESIS 6-8
“Dios ninqantanöllam rurarqan”
Noënö, Danielnö y Jobnö Jehoväman confiakushun y cäsukoq kashun
4 ¿Imakunapataq Noëqa pasarqan? Papänimpa awilun Enoc kawanqan witsanqa, nunakunaqa alläpa mana allim kayarqan. Hasta Jehoväpaqmi mana allita parlayaq (Jüd. 14, 15). Y Noë kawanqan witsampaqnäqa cäsi llapan nunakunam mana alli ruraqllana tikrakuriyarqan. Mana alli angelkunam nunanö cuerpuyoq tikrarir warmikunawan casakuyarqan y tsurinkunaqa alläpa lïsu y maqakoqmi kayarqan (Gen. 6:2-4, 11, 12). Peru Noëqa manam pëkunanötsu karqan. Tsëmi pëpaqqa Biblia nin, Dios munanqannö kawanqanta (Gen. 6:8, 9).
“Rasumpa kaq Dioswanmi purirqan”
Tsëta rurananqa atska watapaqran karqan, quiza 40 o 50 watakunataraq usharqan. Qerukunatam walluyänan karqan, troncukunata sutayänan karqan vïgakunapaq, tablakunapaq y imëkapaqmi roquyänan karqan. Tsëpitanam tsë llapanta shumaq armayänan karqan. Kima pïsuyoq, atska cuartukunayoq y juk lädupam punkun kanan karqan. Jina jiruroqmi ventänankuna kanan karqan, jina tëchumpis ichik kinkishärëkaqmi kanan karqan tamya uränampaq (Genesis 6:14-16).
“Mana qelanashpa” cörrishun
13 Apóstol Pablu parlanqan cristiänokuna cörrita mana haqiyänampaq y ganayänampaqqa yanaparqan markäkininkunam o yärakuyninkunam. Rikärishun Noe imanö rikätsikunqantapis (lei Hebreus 11:7). “Mantsakëpaq tamyawan manam alli nunakunata” ushakätsinampaqmi Jehová awnirqan (Gén 6:17). ¿Imanirtaq tsëpaq “mana imepis ricanqan” nirqan Pablu? Tsënöqa nirqan imëpis mana pasakushqa kaptinmi. Tsënö kaptimpis Noëqa shonqupita patsëmi creirqan Dios ninqannö pasanampaq kaqman. Y tsënöqa creirqan Diosman markäkurmi. Creirqanmi Dios llapan awnikunqanta cumplinampaq kaqta, tsëmi mandanqanta rurarqan alläpa sasa o aja kaptimpis. Y Dios “ninqannömi rurarqan” (Gén. 6:22). Y arcata ruranan, pëkunapaq y animalkunapaq mikïninkuna churanan y llapan animalkunata yëkatsinampis manam fäciltsu karqan, hinamampis nuna mayinkunatam willanan karqan mantsakëpaq tamya shamunampaq kaqta y familiantapis Diospa kaqchö alli sinchi kayänampaqmi yanapanan karqan. Pero Noe tsënö markäkunqanqa manam en vänotsu karqan, tsëpa rantinqan llapan familianwanmi salvakuyarqan tsë ushakëpita y atska bendicionkunatam chaskiyarqan.
Imata yachakunqantsik
w04-S 1/1 päg. 29 pärr. 7
Genesis librupita akrashqa yachatsikuykuna (juk kaq)
7:2 ¿Imanötaq Noëqa musyarqan mëqan animalkuna püru o impüru kanqanta? Teyta Diosta qarar rupatsinyänampaq mëqan kanqanta reqir capas tsëtaqa musyarqan, manam mëqan animal mikunapaq o mana mikunapaq kanqampitatsu. Manaraq Diluviu kaptinqa animalpa ëtsan manam mikunatsu karqan. Y mikunapaq mëqan püru o impüru kanqan willakuyqa puntata yurirqan Moises qellqanqan Leychömi, y tsë ley ushakäriptinnam tsë mandakuypis välirqannatsu (Hëchus 10:9-16; Efesius 2:15). Tsëmi cläru musyantsik Jehoväta adorar rupatsinampaq mëqan animal alli kanqanta Noë musyanqanta. Tsëmi Arcapita yarqurir Noëqa “juk altarta perqarqan Teyta Diosta adoranampaq. Tsëpitanam cada kasta wätakunapita y päriqkunapita pishtarkur altarchö sacrificiuta kayar” rupatsirqan (Genesis 8:20).
w04-S 1/1 päg. 29 pärr. 8
Genesis librupita akrashqa yachatsikuykuna (juk kaq)
7:11 ¿Noëpa tiempuchöqa, ¿mëpitaraq tsëläya tamyarqan? Ishkë kaq Junaqchö Patsa jananchö azulyarëkaq kamashqa kanqan witsampaqqa, janaman y jawaman rakishqanam yaku karqan (Genesis 1:6, 7). Y jawaman rakishqa yakuqa Patsachönam qocharëkarqan. Y jananman rakishqa mëtsika yakunam, Patsa janan azulyarëkaqchö entëruman ramakashqa karqan. Tsë llapan yakum Noëpa tiempunchö entëru Patsaman tamyamurqan.
27 DE ENËRUPITA-2 DE FEBRËRUYAQ
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | GENESIS 9-11
“Llapan nunakunam juk idiömallata parlayaq”
it-1-S päg. 275
Alläpa Puëdeq Babilonia
Alläpa Puëdeq Babilonia imanö kanqan. Babel törrita rurëta munarmi Sinar pampachö Babilonia markata nunakuna sharkatsiyarqan (Ge 11:2-9). Tsëtaqa manam Teyta Diospa jutinta alabëta munartsu rurëta munayarqan, sinöqa kikinkuna respetashqa y reqishqa këta munarninmi. Unë Babilonia markachö y Mesopotamiapa sitiunkunachö Zigurats törrikunata oqtir tariyanqanmi rikätsikun mas unë kaq törripis adorayänampaq kashqanta. Tsë törrita rurayänanta Jehovä mana munanqanmi musyatsimantsik Diosta adorayänampaq mana kashqanta. Hebreuchö Babel palabraqa “pantatsikuy” ninanmi, y sumeriu (Ka-dingir-ra) y acadiu (Bab-ilu) palabrakunanam “Diospa punkun” ninan. Tsëmi mas qepa nunakuna mana allitanö mana rikäyänampaq punta jutinta ichik cambiayarqan, peru tsë qepa jutimpis adorayänampaq kaqllatam rikätsikurqan.
it-2-S päg. 204 pärr. 6
Idiömakuna
Diluviu pasariptin Noëta y tsurinkunata Teyta Dios imata mandanqampa contran wakin nunakuna rurayanqantam Genesis librum willakun (Ge 9:1). Entëru Patsaman mirar juntayänampa rantinmi, wakin nunakunaqa Sinar pampallachö llapankuna juntu täkuyta munayarqan (Mesopotamia). Tsëmi tsë sitiuchö jatun törrita rurarqa Teyta Dios munanqannönatsu adorayanman karqan (Ge 11:2-4).
it-2-S päg. 204 pärr. 7
Idiömakuna
Tsë Törrita rurayänanta mana munarmi Teyta Diosqa jukläya jukläya nunakunata parlëkatsirqan, tsënam trabäjutapis imanö rurëta mana puëdir y parlayanqanta mana entiendinakur, më tsëpa ramakar ëwakuyarqan. Tsënömi nunakunaqa mana alliman chäyanmantsu karqan, llapankuna juntu manana karmi trabajëta ni munayanqanta y pensayanqanta rurëta puëdiyarqantsu (igualaratsi Ec 7:29; Dt 32:5). Tukuy idiömata nunakuna parlayänampaq Teyta Dios permitinqanqa allipaqmi karqan, tsënöpam mana alli rurëkunaman rastsu chäyanman karqan (Ge 11:5-9; igualaratsi Isa 8:9, 10). Kanan witsampis nunakunaqa yachaq tukurmi mana allikunata rurayan, y tsënömi Babel törrita rurayanqan witsan pasarqan, tsëmi Teyta Diosqa pensëkäyanqanta rurayänanta mana munar parlayanqan idiömata atskaman cambiarqan entiendinakoq pura ëwakuyänampaq.
it-2-S päg. 455
Nacionkuna
Jukläya jukläyana parlarmi, entiendinakuyanqan kaqkunallawan cada grüpu llapan trabäjuta y maskunatapis rurar qallayarqan y religionninkunapis formayarqan; awmi, tsënömi entiendinakoq purallana imëka rurëtapis yachakuyarqan (Le 18:3). Llapan marka nunakunaqa Teyta Diosta mana cäsukurmi adorayänampaq atska santukunata rurayarqan (Dt 12:30; 2Re 17:29, 33).
Imata yachakunqantsik
it-1-S päg. 397 pärr. 7
Cam
Capaschi kikin Canaan mana alli pensëmanqa ishkishqa karqan y papänin Campis ni corregishqatsu karqan. O Teyta Dios yanapaqtinchi Noëqa puntapitana willakurqan Cam mana alliman mana ishkinampaq, Campita miraqkuna herenciata chaskiyänampaq kashqa kaptin. Y tsë willakuyqa wakin cumplirqan, Sem kasta israelïtakuna cananeukunata dominayanqan witsanmi. Peru (gabaonïtakunataqa [Jos 9]) sirweqninkunam israelïtakunaqa tikratsiyarqan. Tsëpita atska waranqa wata pasariptin Medo-Persia, Grecia y Röma nacionkuna Campa tsurin Canaanpita miraqkunata dominayanqan witsan llapan cumplirqan.
it-2-S päg. 481
Nemrod
Qallananchö Nemrod mandakunqan markakunaqa, Babel, Erec, Akkad y Calnemi kayarqan y tsë llapan markakunaqa Sinarchömi kayarqan (Ge 10:10). Tsëqa capas pëchi Babel törrita sharkatsir qallayänampaq mandakurqan. Tsënö kanqantam Josëjupis kënö nir qellqarqan: “[Nebrodesqa (Nemrodqa)] ichikllapa ichikllapam mana alli mandakoq tikrarirqan, tsënömi Teyta Diosta nunakuna adorayänanta michäkur llapanta dominarqan. Jina alläpa tamyawan Teyta Dios nunakunata yapë ushatsinampaq niptinqa, yakupis mana juntanampaq ciëluyaq törrita ruratsinampaq, y unë awilunkunata Teyta Dios ushakätsinqampita vengakunampaq kaqtam nirqan. Y llapankunam Nebrodes [Nemrod] mandakunqanta rurayänampaq listu kayarqan y Diosta casukuyqa penqakuypaq kanqantam niyarqan. Tsënam löcu löcu törrita sharkatsir qallëkuyarqan” (Antigüedades Judias, libru I, cap. IV, secs. 2, 3).