Cristiänunö Kawakunapaq y Yachatsikunapaq reunionchö yachakunapaq këkunata leyishun
AGOSTU 3-9
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | EXODU 13, 14
“Valienti kashun y Jehovä salvamanqantsikta rikäshun”
Moises markäkoq nuna
Quizaschi ichikllapis pensarqantsu puka lamarta Dios kicharinampaq kaqta y tsënöpa tsaki patsapa tsimpayänampaq kaqta. Pero segürom këkarqan israelïtakunata tsapänanrëkur Dios imatapis ruranampaq kaqman, y tsënölla confiakuyänampaqmi wakinkunatapis nirqan. Exodu 14:13 textom willamantsik, “Moisesmi israelïtakunata kënö nirqan: ‘Ama mantsakäyëtsu. Alleq tsarakuyë, y kanan qamkunarëkur ruramunqan Jehoväpa salvacionninta rikäyë”. ¿Markäkïninkunachö israelïtakuna alli tsarakuyänampaq yanaparqanku? Awmi, Bibliaqa willakun Moiseswan israelïtakuna ‘Puca Lamarta imeca tsaqui patsapanolla’ tsimpayanqantam y tsëtaqa rurayarqan “marcäcurmi” (Hebrëus 11:29). Moisespa alli markäkïninqa pëta y llapan qateqninkunatam yanaparqan.
Llapanta Puëdeq karpis Jehoväqa cuentachömi katsimantsik
13 Kananqa pensarishun israelïtakunawan këkanqantsikta. Puka lamar kuchunchömi këkantsik. Faraonpa tröpankunaqa ushakätsimänapaqmi qatikämantsik, y manam mëpapis escapëta puëdintsiktsu (Ex. 14:19-22). Tsëllanam Diosnintsikqa mana pensanqantsikta ruraramun. Pukutënintam qepantsikman churaramun y faraonpa tröpankunatam tsaparin. Pëkunaqa ampichömi quedariyan, peru noqantsikqa Jehoväpa atsikyaq ninanwanmi aktsichö këkantsik. Tsëpitanam Moisesta rikärintsik lamar kaq lädunman makinta pallarkoqta, y tsënam fuerti vientu shamurnin lamarta ishkëman rakirin y chowpimpam anchu näni kichakärin. Y noqantsiknam familiantsikkunawan, animalnintsikkunawan y wakin israelïtakunawan tsë kichakashqa nänipa ordenädu ëwar qallëkuntsik. Tsëpitanam cuentata qokurintsik tsë nänipa ëwarninqa mana lutskakanqantsikta ni mana undikanqantsikta, sinöqa tsaki y chukru patsa kanqanta. Tsëmi fäcil-lla ëwëta puëdintsik y purïta alläpa mana puëdeqkunapis llapantsikmi tsimparintsik.
w09-S 15/3 päg. 7 pärrk. 2, 3
“Teyta Jehoväta ama qonqankitsu”
Egipciukuna cärrunkunawan afanakuyanqanyaqmi, israelïtakunaqa lamarpa juknin lädunman tsimpariyarqan. Y tsëchönam Moisesqa makinta lamarman kamäriptin, lamar yakuta Jehovä yapë kutiratsirqan. Tsënam faraontawan soldädunkunata tsë llapan yaku tsaparkuptin llapankuna ushakäyarqan. ¡Israelïtakunallam salvakuyarqan! (Ex. 14:26-28; Sal. 136:13-15).
Amänun nacionkunapis tsë pasakunqantaqa musyayarqanmi y unëpam mantsakashqa kayarqan (Ex. 15:14-16). Cuarenta wata tsë pasakunqanchömi, ishkë israelïtakuna Jericö markata musyapakoq ëwayarqan. Pëkunatam tsë markapita Rahab jutiyoq juk warmi kënö nirqan: “Chäyämunqëkita musyarirmi këchö täraq nunakuna alläpa mantsakëwan tullunkunapis tsuktsukyanraq [...]. Musyayämi Egiptupita yarqayämuptiki Puka Lamarta pasayämunëkipaq TEYTA DIOS tsakitsinqanta. Tsënöllam musyayä Jordán mayu tsimpan amorreo nunakunapa reyninkuna Sehónta y Ogta soldädunkunatawan wanutsiyanqëkita” (Jos. 2:9, 10). Jehoväta mana sirweq juk nacion nunakuna tsë pasakunqanta yarpëkäyaptinqa, masraqchi israelïtakunaqa Jehovä imanö salvanqanta yarparäyarqan.
Imata yachakunqantsik
it-1-S päg. 396
Näni
Unë witsampitanam Palestïnachö y wakin markakunachö negociantikuna y juk nunakuna puriyänampaq nänikuna kashqa (Nü 20:17-19; 21:21, 22; 22:5, 21-23; Jos 2:22; Juë 21:19; 1Sa 6:9, 12; 13:17, 18; rikäri REY PURINAN NÄNI neqta). Gäza y Asquelon markakunamanqa Egiptupitam jatun näni ëwaq, tsëpitanam Meguidöpa tumar y Hazor markapa pasar Damascuman chäreq. Peru Filistea markapa ëwaq nänim Dios Äninqan Patsaman Egiptupita israelïtakuna chäyänampaqqa mas cerca karqan. Tsënö kaptimpis Jehoväqa juk nänipa ëwayänampaqmi nirqan. ¿Imanir? Kuyarninmi munarqantsu filisteu nunakuna wanutsita munar mantsakätsiyänanta (Ex 13:17).
it-1-S päg. 894 pärrk. 5, 6
Exodu
¿Por dónde se dividió el mar Rojo para que cruzara Israel?
Es preciso notar que después de alcanzar la segunda etapa de su viaje, Ezam, “en la orilla del desierto”, Dios le ordenó a Moisés que ‘se volvieran y acamparan delante de Pihahirot [...], junto al mar’. Esta maniobra haría creer a Faraón que los israelitas andaban “errantes en confusión” (Éx 13:20; 14:1-3). Los doctos que favorecen la ruta el Haj como la más verosímil señalan que el verbo hebreo traducido ‘volverse’ es enfático y no significa tan solo “cambiar el rumbo” o “desviarse”, sino que más bien comunica el sentido de regresar o, al menos, desviarse mucho. Estos señalan la posibilidad de que al llegar a cierto punto al N. de la cabecera del golfo de Suez, los israelitas dieran la vuelta y pasaran por el lado oriental de Jebel ʽAtaqah, una cadena de montañas que bordea el lado occidental del golfo. Una gran multitud de personas, como era el caso de los israelitas, no podrían salir con rapidez de la posición en la que se encontraban en el caso de que se les persiguiera desde el N., de modo que quedarían acorralados, puesto que el mar bloquearía el camino.
La tradición judía del siglo I E.C. sugiere esta idea (Véase PIHAHIROT). Pero, lo que es más importante, tal situación concuerda con el cuadro general descrito en la Biblia, mientras que no se puede decir lo mismo de las opiniones que han venido manteniendo muchos eruditos (Éx 14:9-16). Parece claro que el paso del mar debió efectuarse a una distancia suficiente de la cabecera del golfo (el brazo occidental del mar Rojo) como para que las fuerzas de Faraón no pudieran simplemente rodear el extremo del golfo y alcanzar a los israelitas por el otro lado (Éx 14:22, 23).
AGOSTU 10-16
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | EXODU 15, 16
“Cantarnin Jehoväta alabashun”
w95-S 15/10 päg.11 pärr. 11
¿Imanirtan Teyta Diosnintsikta cäsukunantsik?
11 Egiptu soldädukunata Jehovä ushakäratsinqanta rikarmi, israelïtakunaqa cläru musyayarqan pëlla rasumpa Dios kanqanta y entëru Patsachö nunakunapis tsëtam cläru rikäyarqan (Josuë 2:9, 10; 4:23, 24). Awmi, sirweqninkunata salvëta mana puëdeq Egiptuchö santukunapitapis Jehovälla mas puëdeq kanqanmi cläru musyakarqan. Egiptu nunakunam pasëpa cölerashqa quedariyarqan adorayanqan santunkuna, respetashqa nunakuna, y soldädunkuna imatapis mana rurëta puëdiyanqampita (Salmu 146:3). Peru israelïtakunaqa Teyta Diosnintsik Jehovä salvashqa kaptinmi, alläpa kushikur cantar alabayarqan.
w95-S 15/10 pägk. 11, 12 pärrk. 15, 16
¿Imanirtan Teyta Diosnintsikta cäsukunantsik?
15 Moisespa tiempunchö noqantsikpis kawashqa karqa tsënöllachi kushikur Jehoväpaq kënö cantashwan karqan: “TEYTA DIOS, qamnöqa ima diospis manam kantsu. Qamnöqa manam pipis santu kantsu. Espantëpaq kaqkunatam rurarqunki” (Exodu 15:11). Diospa sirweqninkunaqa tsë junaqta manam qonqayarqantsu, atska watakuna pasashqa kaptimpis yarparëkäyarqanmi. Tsëmi apostol Juanpis nirqan, ciëlupaq akrashqakuna kënö cantayanqanta: “Diospa sirweqnin Moisespa cantunta y Achkaspa cantuntam cantëkäyarqan, y kënömi niyan: ‘Jatun y espantëpaqmi rurënikikuna kayan Jehovä Dios, Llapanta Puëdeq Kaq. Alli kaq y rasumpa kaqmi nänikikuna, imëpita imëyaqpis kaq Rey’. ¿Piraq rasumpa mana mantsashunkimantsu Jehovä, y jutikita precisaqpaq churanmantsu, qamlla mana jaqikoq kanqëkipita? Porqui llapan nacionkunam shayämunqa y nöpëkichö adorayäshunki, porqui alli mandakïnikikunam musyakashqa” (Revelacion 15:2-4).
16 Tsënöllam kanan witsan cristiänukunapis mana allikunapita Jehovä salvanqampitaqa alläpa kushikuyan y agradecikuyan. Manam imëkata kamashqa kanqanllapitatsu sinöqa leyninkunawan shumaq yachatsimanqantsikpitam. Awmi, Teyta Diosnintsikpa mandamientunta y leyninta cäsukurmi imëka mana allikunapita salvakurquntsik. Tsëmi cada wata mëtsika nunakuna mana alli rurëninkunata jaqir Teyta Diosnintsik Jehoväta sirwiyänampaq churakäyan. Y llapan mana alli religionta y mana alli ruraqkunatam Diosnintsik ichikllachöna ushakäratsiptinqa, Shumaq Patsachönam kushishqa imëyaqpis kawakushun.
it-2-S päg. 445 pärr. 2
Müsica
Parece ser que en Israel el canto en grupo era principalmente antifonal, ya sea porque el coro se dividía en dos grupos vocales, alternándose en cantar estrofas paralelas, o porque un solista se alternaba con un coro que contestaba. Al parecer las Escrituras se refieren a esta acción del coro con la expresión ‘responder’ (Éx 15:21; 1Sa 18:6, 7). El mismo estilo de escritura de algunos salmos, como el Salmo 136, muestra que se practicaba este tipo de canto. El relato sobre los dos grandes coros de acción de gracias del tiempo de Nehemías y de su papel en la inauguración del muro de Jerusalén también da a entender que cantaron de este modo (Ne 12:31, 38, 40-42; véase CANCIÓN).
it-S 2 päg. 729
Profetisa
Míriam es la primera mujer a la que la Biblia llama profetisa. Probablemente Dios transmitió uno o más mensajes por medio de ella, quizás mediante canciones inspiradas (Éx 15:20, 21). Por eso Míriam y Aarón le dijeron a Moisés: “¿No ha hablado también [Jehová] por nosotros?” (Nú 12:2). El propio Jehová dijo por medio del profeta Miqueas que había enviado a “Moisés, Aarón y Míriam” delante de los israelitas cuando los sacó de Egipto (Miq 6:4). Aunque a Míriam se le otorgó el privilegio de transmitir mensajes divinos, no tuvo la misma relación con Dios que su hermano Moisés, y cuando no se mantuvo en su lugar apropiado, Dios la castigó con severidad (Nú 12:1-15).
Imata yachakunqantsik
w11-S 1/9 päg. 14
¿Musyarqëkiku?
¿Imanirtan Jehoväqa israelïtakunata nirqan chakwakunata mikuyänampaq?
Egiptupita israelïtakuna yarquyanqanchömi ishkë kuti Teyta Diosnintsikqa ëtsata mikuyänampaq chakwakunata mëtsikata yuritsirqan (Exodu 16:13; Nümerus 11:31).
Chakwakunaqa manam alläpa jatun pishqukunatsu kayan. Tsë pishqukunaqa Asiachö y Euröpachömi pärayan. Alalë witsanqa Arabia y Africachö këkaq sitiukunamanmi ëwakuyan. Y tsëman chäyänampaqqa Mediterraneu lamar kuchumpa tröpa tröpa volarmi, Sinaï sitiuman chäriyan y tsëchömi kayan.
Diccionario Manual Bíblico librum nin, “vientu ëwanqampam chakwakunaqa ras volar ëwayan; peru vientu juk läduman tumariptinqa mananam volëta o pärita puëdiyannatsu o alläpa karuta volarnin pishipashqana karqa, pasëpa upayashqa o upasashqa patsaman shikwariyan”. Tsëmi volar sïguiyänampaqqa juk o ishkë junaqraq patsachö puriyan, tsëmi achkuyänampaq o tsariyänampaq fäcil kaq. 1900 watakuna witsanqa, Egiptuchö nunakunaqa ëtsapaqmi tsë pishqukunata cäsi tres millontanö juk nacionkunaman apayaq rantikuyänampaq.
Israelïtakuna ëtsata mikuyänampaqmi, Teyta Diosnintsikqa ishkë kuti pëkunapa campamentunkunaman chakwakuna chäyänampaq fuertipa vientutsirqan (Nümerus 11:31).
w06-S 15/1 päg. 31
Leyeqkuna tapukuyanqan
Egiptupita yarqur ëwakuyanqanchö mikuypaq quejakur israelïtakuna kayaptinmi, Jehovä Diosqa manäta mikuyänampaq yuritsirqan (Exodu 12:17, 18; 16:1-5). Tsënam Moisesqa Aaronta kënö nirqan: “Ishkë mati manáta juk canastaman [o järraman] winarkur TEYTA DIOSPA nöpanman churë. Tsëchömi churaranqa Israel nunakunapita miraqkuna reqiyänanpaq. Tsënam Moisésta TEYTA DIOS ninqannölla canastaman manáta winarkur Pactu Baúl nöpanman Aarón churarqan” (Exodu 16:33, 34). Tsë junaqmi Aaronqa manäta järraman winarqan, y tsëpitanam Pactu Baulman churanampaqqa, puntataqa Moisesmi Pactu Baulta rurar ushanan karqan, tsëpitanam Ley qellqaraq rumikunata rurinman churanan karqan.
AGOSTU 17-23
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | EXODU 17, 18
“Humildi nunaqa yanapakuyänampaqmi jukkunata yachatsin”
Moises kuyakoq nuna
Jina Moisesqa israelïtakunata kuyanqantam rikätsikurqan. Pëkunaqa musyayarqanmi Moisesta Jehová pushayänampaq churanqanta, tsëmi imëka problëmankunatapis pëta willayarqan. Bibliam nin: “Tsë markaqa Moisespa puntanchömi patsa warëpita hasta tardeyaq kayarqan” (Exodu 18:13-16). Yarpakurkï, imanö utishqaraq o pishipashqaraq junaqta ushaq llapanta wiyarnin. Pero pëqa kushishqam rurarqan llapanta kuyarnin.
w03-S 1/11 päg. 6 pärr. 2
Markäkïpaq o yärakuypaq karqa kushishqam kashun
Tsë nunakunaqa ima cargutapis manaraq chaskirmi Teyta Diosta shumaq respetarnin llapanchö cäsukoq kayarqan. Imëkanöpam wiyakuyta procurayaq. Carguyoq karnimpis manam imachöpis wakinkunapita provechakuyaqtsu y llapankunatam igualpa rikäyaq, tsëmi amïgunkunapaq y familiankunapaqpis favornin yarquyaqtsu.
w02-S 15/5 päg. 25 pärr. 5
Humildi kanqantsikmi mas alliqa
Moisesqa humildi nunam karqan. Israelïtakunata yanapar pishipashqata rikarmi, suegrun Jetröqa nirqan, cargunchö yanapayänampaq juk nunakunata churanampaq. Llapantapis japallan rurëta mana puëdirmi Moisesqa suegrun ninqanta cäsukurqan (Exodu 18:17-26; Nümerus 12:3). Humildi nunaqa, cargunchö jukkunapis yanapayänantam munan, manam cargunta jukkuna qochiyänampaq (qechuyänampaq) kaqta mantsartsu llakishqa kakun (Nümerus 11:16, 17, 26-29). Mas bienqa jukkunapis yachakuyänantam munan (1 Timoteu 4:15). Noqantsikpis allichi wakinkunawan tsënö rurashwan.
Imata yachakunqantsik
Makikikuna ishkinanta ama jaqitsu
14 Israelïtakuna amalequïtakunawan guërrachö këkäyaptinqa, Moisespa makintaqa Aaronwan Hurmi tsaräpuyarqan. Tsënöllam noqantsikpis cristiänu mayintsikkunata yanapanantsik; edäyashqakunata, qeshyëkaqkunata, familiankunapita chikishqa kaqkunata, japallankunalla sientikoqkunata o wanupakushqakunata. Jina jövinkunatapis yanapëta puëdintsikmi, porqui yanaqinkunam mana allikunata rurayänampaq obligayan o reqishqa këta ashiyänampaq niyan (1 Tesalonicensis 3:1-3; 5:11, 14). Tsëmi reunionchöpis, Diospita yachatsikïkarpis, juntu mikurnimpis o telëfunupa qayarnimpis cristiänu mayintsikkunataqa animëta procuranantsik.
it-1-S päg. 416
Canon
No puede haber duda, a la luz de su testimonio interno, de que estos escritos de Moisés eran de origen divino, inspirados por Dios, canónicos y una pauta fiable para la adoración pura. Moisés no llegó a ser caudillo de Israel por iniciativa propia, pues al principio incluso se mostró remiso a aceptar tal responsabilidad (Éx 3:10, 11; 4:10-14). Más bien, fue Dios quien lo escogió, y lo invistió de tales poderes milagrosos, que incluso los sacerdotes practicantes de magia de Faraón tuvieron que reconocer que lo que este hombre hacía se originaba de Dios (Éx 4:1-9; 8:16-19). De modo que Moisés no fue orador ni escritor por ambición personal, sino que en obediencia a las órdenes de Dios y con las credenciales divinas del espíritu santo, se le impulsó en primer lugar a expresar parte del canon bíblico y luego a ponerlo por escrito (Éx 17:14).
AGOSTU 24-30
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | EXODU 19, 20
“¿Moises qellqanqan chunka mandamientukunaqa yanapamantsik-raqku?”
w89-S 15/11 päg. 6 pärr. 1
Chunka mandamientukunaqa, ¿Qamta yanapashunkiku?
Punta kaq chusku mandamientukunaqa Teyta Jehoväta imanöpis sirwinapaqmi yachatsikoq. (Punta kaq) Teyta Diosqa pëllata adoranatam munan (Mateu 4:10). (Ishkë kaq) Pëta sirweqkunaqa manam santukunata adorayänantsu (1 Juan 5:21). (Kima kaq) Teyta Diospa jutintam mëchöpis respetanantsik (Juan 17:26; Romänus 10:13). (Chusku kaq) Llapan imatapis ruranqantsikchömi Teyta Dios nimanqantsikta cäsukunantsik (Hebrëus 4:9, 10).
w89-S 15/11 päg. 6 pärrk. 2, 3
Chunka mandamientukunaqa, ¿Qamta yanapashunkiku?
(Pitsqa kaq) Wamrakuna papäninkunata cäsukuyaptinqa familiachö shumaqmi kawayanqa, tsëqa Jehovä bendicinqam. ¡Imanö kushikuypaqmi “punta kaq mandakï”! Manam alli kawakunallapaqtsu, sinöqa “patsachö mëtsika tiempupa” kawakunapaqmi (Efesius 6:1-3). Kanan witsan ushanan junaqkunachöna kawashqapis, jövinkuna Biblia ninqanta cäsurqa, mana wanushpa kawakuytam tariyanqa (2 Timoteu 3:1; Juan 11:26).
(Joqta kaq) Nuna mayintsikta kuyarqa manam wanutsishuntsu, (Qanchis kaq) jukpa majanwan kashuntsu, (Puwaq kaq) suwakushuntsu y (Isqun kaq) mana kaqta parlashuntsu (1 Juan 3:10-12; Hebrëus 13:4; Efesius 4:28; Mateu 5:37; Proverbius 6:16-19). Peru ¿ima nishwanraq shonquntsikchö imatapis yarpanqantsikpaq? Mallaqäkoq mana kanapaqmi (Chunka kaq) mandamientuchöqa nimantsik. Tsëqa shonquntsikchö imanö këkanqantsikta alli rikänapaq Jehovä Dios nimanqantsiktam yarpätsimantsik (Proverbius 21:2).
Imata yachakunqantsik
it-2-S päg. 893 pärr. 6- päg. 894 pärr. 1
Sacerdöti
Jehovämi israelïtakunata nishqa karqan, cäsukuyaptinqa pëkunata sacerdöti churanampaq kaqta, tsënöpa pëpa akrashqan santu markan kayänampaq (Ex 19:6). Tsënö kaptimpis, juk akrashqa sacerdöti chämunqanyaqllam, Aaronpa kastampitaqa sacerdöti kayänan karqan (Heb 8:4, 5). Y mushoq conträtu qallakanqan witsanyaqmi välinan karqan (Heb 7:11-14; 8:6, 7, 13). Teyta Diosnintsik Jehoväpa Gobiernunchö mandakoq kayänampaqqa, puntataqa israelïtakunallam akrashqa kayarqan, tsëpita tiempuwanqa juk nacion nunakunapis akrashqam kayarqan (Hch 10:34, 35; 15:14; Ro 10:21).
Jesucristuta wakin judïukunalla chaskishqa kayaptinmi, Israel nacionpitaqa wallkaqllana Cristuwan gobernayänampaq akrashqa kayarqan. Tsëmi mas nunakunata akrayänan karqan (Ro 11:7, 20). Israelïtakuna mana cäsukoq kayanqampitam Teyta Diosqa unëpitana willakoqnin Osëaswan kënö nir willatsirqan: “Yachatsikuq karpis mandamientükunata mana yachatsiyaptikim kuyashqä nunakuna ushakäyanqa. Kikikikunapis manam yachatsikïnïkunata chaskiyankitsu. Mana chaskiyashqëki rëkurmi sacerdöti këkäyashqëkipita qarquyashqëki. Leynïkunata mana cumpliyashqëki rëkurmi qamkunapita miraqkunatapis yanapashaqnatsu” (Os 4:6). Y tsëpaq parlarmi judïukunata Jesus kënö nirqan: “Tsëmi qamkunata niyaq, Diospa Gobiernunqa qamkunapita qochishqam kanqa, y pë munanqanta ruraq naciontam qoshqa kanqa” (Mt 21:43). Tsënö karpis Jesusqa Patsachö kanqan witsanmi Ley ninqannö kawarqan y Aaron kastapita Sacerdötikuna kayanqantam respetarqan, tsëmi leprawan qeshyaq nunakunatapis sacerdötikunaman ëwayänampaq nirqan (Mt 8:4; Mr 1:44; Lü 17:14).
w04-S 15/3 päg. 27 pärr. 1
Exodu librupita akrashqa yachatsikuykuna
20:5. ‘Castigashaq kikinta, tsurinkunata, willkankunata y willkankunapa tsurinkunatam’ nirqa, ¿ima nitatan Jehovä munëkarqan? Juk nuna poqurqa kikinnam musyakun imata ruranampaq kaqtapis. Tsënö kaptimpis santukunata adorëman israelïtakuna tumakäkuriyaptinqa tsurinkuna, willkankuna y willkankunapa tsurinkunam sufriyarqan. Wakinkuna chipyëpa santukunata adorëman ishkishqa kayaptinmi, alli shonquyoq israelïtakunapaqpis fäciltsu karqan Teyta Diosta cäsukuyänampaq.
31 DE AGOSTUPITA 6 DE SEPTIEMBRIYAQ
BIBLIAPITA ALLI YACHAKUNAPAQ | EXODU 21, 22
“Kawëta Jehovänö respetashun”
it-1-S päg. 1028
Maqayaq
Juk judïuqa mana cäsukoq sirweqnin warmi o ollqu kaptimpis qeruwan maqëta puëdeqmi. Y sirweqninta alläpa maqar wanuratsiptinqa kikin duëñum castigashqa kanan karqan. Peru sirweqnin juk o ishkë junaqllapis kawarqa, duëñun wanutsita mana munanqantam rikätsikoq. Pï nunapis qellëninwan rantishqa karmi sirweqninkunataqa maqëta puëdeq. Tsënö rantishqa këkarqa manachi juk nunaqa sirweqninta wanuykatsinmantsu karqan. Jinamampis juk o ishkë junaq pasashqanchöraq sirweqnin wanuptinqa, manam allillaqa musyakaqtsu imanir wanunqanta. Tsëqa mananam duëñuntaqa castigayaqnatsu (Ex 21:20, 21).
Kawëta respetashun
16 Jehovä Diosqa llapan nunakuna y manaraq yureq wamrakunapis kawayänantam munan. Exodu 21:22, 23 (TNM) kënö nin: “Sitsun ollqupura maqanakuyanqanchö juk qeshyaq warmita tanqariyan, y tsërëkur manaraq höranchö qeshyakuriptinqa; llullun mana wanuptinqa, tsë warmipa qowan pagakunampaq mañanqanmannömi juezkuna tsë tanqëkoq nunata pagatsiyänan. Peru llullu o warmi wanuptinqa, tsë nunata wanutsiyänanmi karqan” (leyi Jeremïas 1:5). Manaraq yureq wamratapis, Diosqa juk nunapa kawënintanönam rikan. Tsëqa, ¿kushikuntsuraq juk warmi shulluriptin? Juk watachö waranqëpayan manaraq yureq wamrakunata wanutsiyaptinqa, ¿imataraq Diosnintsik nin?
w10-S 15/4 päg. 29 pärr. 4
Jehoväqa manam pipis wanunanta munantsu
Israelïtakuna wätakuyanqan animalninkuna pitapis waqraptinqa o imatapis rurëkuptinqa Leyqa neqmi tsë animalwan imata rurayänampaq kaqta. Juk töru pitapis waqrar wanutsiptinqa, yapëpis mana ruranampaqmi duëñun wanutsinan karqan. Y manam tsë ëtsata mikuyta ni rantikuytapis puëdeqtsu. Peru höraqa pita waqrarpis töruqa manam wanutseqtsu ni dañaqtsu. ¿Imaraq pasaq törunta duëñun mana cuidaptin pitapis waqrar wanuykatsiptinqa? Tsëqa duëñuntawanmi tsë töruta wanutsiyaq. Kë mandakuyqa karqan mañösu animalninkunata llapankuna alli cuidayänampaqmi (Ex. 21:28, 29).
Imata yachakunqantsik
¿Imanirtaq Jehoväta kawënintsikta qoykushwan?
4 Qamllapaqnam kawashaq nishpa Jehoväta awninqantsikqa manam lluta awnikïllatsu. Tsëtaqa ruranantsik alli pensëkur-raqmi. ¿Ima allikunatataq tarishun? Këta alli musyanapaqqa yanapamäshun nunakuna alli amigo kayänampaq imapis yanapanqanta musyëmi. Amigo këpaq parlarishun. Amïgoyoq këta munarqa, kikinmi amigo këta tïranan. Awnikonqantam cumplinan, y imëkachöpis yanapananmi. Unë tiempochö alli amigo kayanqampitaqa Bibliachö tarintsik Davidpitawan Jonatampitam, pëkunaqa alläpa kuyanakurmi imëpis mana haqinakuyänampaq awninakuyarqan (lei 1 Samuel 17:57 y 18:1, 3). Tsënö amïgokunataqa kanan manam alläpatsu rikantsik. Pero puntatanöllam rasumpa amïgokunaqa imëkachöpis yanapanakuyan y awninakuyanqannö rurayan (Pro. 17:17; 18:24).
5 Israel markachöpis esclavo patronninta awninqannö ruranampaqmi Ley mandakoq, y awnikunqannömi imëpis ruranan karqan. Leychömi kënö nin: “‘Patronnïta, warmïta y wambräkunatapis pasëpam kuyä; manam libre ëwakïta munätsu’ nishpa esclavo rogakuptinqa, tsëqa patronninmi Dios rikarëkaptin punkupa marconman esclävota shëkatsir punzonwan rinrinta uchkurapunan, y tsëqa patronninllatanam wanunqanyaq servinan” (Exo. 21:5, 6). Rikanqantsiknömi, huk esclävoqa libre ëwakunampa rantin, huk conträtota rurarir kuyakoq patronninwan quedakoq, tsëchö kar más alli y mana yarpachakushpa kawakunampaq.
it-1-S päg. 608 pärr. 7
Waqra
Exodu 21:14 textuqa capazchi parlëkan juk sacerdötï pitapis wanutsishqa kaptinqa pëtapis wanutsiyänampaq kaqta y altarchö këkaq waqrapita tsaripakuptimpis, wanutsikunqampitam kikintapis wanutsiyänan karqan (Igualatsi 1Re 2:28-34).